سبق و رمایه در فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{امامت}} <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{امامت}}
{{مدخل مرتبط
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| موضوع مرتبط = سبق و رمایه
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| عنوان مدخل = سبق و رمایه
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| مداخل مرتبط = [[سبق و رمایه در لغت]] - [[سبق و رمایه در فقه اسلامی]] - [[سبق و رمایه در فقه سیاسی]]
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سبق و رمایه در لغت]] - [[سبق و رمایه در قرآن]] - [[سبق و رمایه در حدیث]] - [[سبق و رمایه در فقه سیاسی]] </div>
| پرسش مرتبط  =  
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
}}
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[سبق (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">


==مقدمه==
“رمایه” به معنای تیراندازی است و “سبق” با سکون باء به معنای “مسابقه” بین دو یا چند نفر است، و با فتح باء، منظور “آن [[مالی]] است که در مسابقه مرکب‌های [[جنگی]]، مانند اسب‌دوانی و... به عنوان شرط مسابقه، پرداخت می‌شود” و در اصطلاح مجموعه برنامه‌های [[آموزش]] همگانی و عمومی [[اسلحه]] و ابزار و آلات نظامی و مرکب‌های جنگی و برقراری مسابقات و مانورهای نظامی، جهت آمادگی رزمی عمومی را سبق و رمایه می‌نامند”.  
پیش‌ گامی و پیش‌ قدمی در احراز [[فضیلت]] و [[شخصیت]]. اصل آن به معنای تقدیم و مقدّم ‌بودن<ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۱۲۹.</ref>، پیش‌ قدمی<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۵، ص۸۵.</ref>.


{{متن قرآن|وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ}}<ref>« پیش‌آهنگان مهاجران و انصار » سوره توبه، آیه ۱۰۰.</ref>.
== معناشناسی ==
=== معنای لغوی ===
[[سبق و رمایه]] از دو کلمه مستقل “سبق” و “رمایه” ترکیب یافته است و هریک از این دو در لغت دارای معنای ویژه‌ای هستند. “رمایه” از واژه [[عربی]] “رمی” گرفته شده و به معنای [[تیراندازی]] است و خود “رمایه” تمرین و مسابقه تیراندازی میان دو و یا چند نفر است که در آن، شرط‌بندی کرده باشند. “سبق” نیز در لغت دوگونه تلفظ دارد؛ یکی با [[سکون]] باء (بر وزن سبز) و دیگری با فتحه سین و باء و سکون قاف (بر وزن سَبَد). طبق تلفظ اول سَبق، به معنای “مسابقه” بین دو یا چند نفر است، و طبق معنای دوم، منظور “آن [[مالی]] است که در مسابقه مرکب‌های [[جنگی]]، مانند اسب‌دوانی و... به عنوان شرط مسابقه، پرداخت می‌شود”<ref>فقه الإمام جعفر الصادق {{ع}}، ج۴، ص۲۳۴.</ref>.<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۲۶۲.</ref>


[[قرآن کریم]] [[مؤمنان]] را به سبقت‌جویی و پیشگامی در [[خیرات]] [[امر]] می‌کند: {{متن قرآن|فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ}}<ref>«در کارهای نیک از یکدیگر پیشی گیرید» سوره بقره، آیه ۱۴۸.</ref> و برای [[پیشگامان]] در [[فضایل]] و [[خیرات]]، امتیازات ویژه قرار داده است: {{متن قرآن|وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ}}<ref>«و (سوم) پیشتازان پیشتاز آنانند که نزدیکان (به خداوند) اند» سوره واقعه، آیه ۱۰-۱۱.</ref>.
=== معنای اصطلاحی ===
[[فقهای اسلام]] با تعبیرهای گوناگون و محتوای مشترکی “سبق و رمایه” را تعریف کرده‌اند. صاحب کتاب "فقه الامام جعفر الصادق" {{ع}} آن را به این صورت تعریف می‌کند: “سبق، عبارت است از مسابقه اسب‌دوانی و مشابه اسب‌دوانی به منظور شناخته‌شدن [[بهترین]] اسب‌دوان. رمایه نیز عبارت است از: مسابقه تیراندازی برای شناخته‌شدن بهترین تیرانداز”<ref>فقه الإمام جعفر الصادق {{ع}}، ج۴، ص۲۳۳.</ref>. این یک تعریف از “سبق و رمایه” است و طبق ظاهر این تعریف، سبق و رمایه تنها شامل [[تیراندازی]] و مسابقه اسب‌دوانی است و شامل تمام مرکب‌های [[جنگی]] نمی‌شود، اما نویسنده کتاب فوق در ادامه بحث خود، [[سبق و رمایه]] را شامل تمام مرکب‌های [[دفاعی]] و جنگی و همه سلاح‌ها معرفی می‌کند؛ حتی مرکب‌های جنگی جدید الاختراع، مانند: تانک، هواپیما و... و سلاح‌های تیراندازی جدید مانند توپ را مشمول سبق و رمایه می‌داند<ref>فقه الإمام جعفر الصادق {{ع}}، ج۴، ص۲۳۵.</ref>.


در مصداق {{متن قرآن|وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ}}<ref>« پیش‌آهنگان مهاجران و انصار » سوره توبه، آیه ۱۰۰.</ref>. میان [[مفسران]] [[اختلاف]] نظر است؛ عده‌ای آنها را مسلمانانی دانسته‌اند که به دو [[قبله]] [[نماز]] گذارده‌اند یا مراد مسلمانانی‌اند که در [[بیعت رضوان]] ([[صلح حدیبیه]]) حضور داشته‌اند یا [[رزمندگان]] [[جنگ بدر]] یا مراد [[اسلام]]‌ آورندگان [[قبل از هجرت]] هستند. [[دلیل]] لفظی بر [[تعیین]] هیچ یک از این مصادیق در [[آیه شریفه]] وارد نشده است<ref>سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج۹، ص۳۷۲.</ref>.<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص: ۳۳۱-۳۳۲.</ref>
در میان تعریف‌های [[فقهی]] شاید بتوان گفت: [[بهترین]] و [[جامع‌ترین]] تعریف، متعلّق به [[فقیه]] متبحّر و [[شجاع]] [[شیعه]] “شهید ثانی” است. ایشان در تعریف سبق و رمایه چنین می‌فرماید: “سبق و رمایه، یک [[عقد]] و شرط‌بندی [[شرعی]] است که به منظور تمرین و ورزیده شدن [[انسان]] در امر [[مبارزه]] مسلّحانه و [[جنگ]]، بین اشخاص منعقد می‌گردد”<ref>{{عربی|وهو عقد شرّع لفائدة التمرّن علی مباشرة النضال والإستعداد لممارسة القتال}}؛ شرح لمعه، ج۲، ص۲۲.</ref>. اما جامع‌ترین تعریفی که از سبق و رمایه صورت گرفته چنین است: “مجموعه برنامه‌های [[آموزش]] همگانی و عمومی [[اسلحه]] و ابزار و آلات نظامی و مرکب‌های جنگی و برقراری مسابقات و مانورهای نظامی، جهت [[آمادگی]] رزمی عمومی را سبق و رمایه می‌نامند”. از این جهت از اصول [[سیاست]] داخلی [[اسلام]] به شمار می‌آید که [[سیاست]] [[دفاعی]] [[اسلام]] به آن وابسته است<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۲۶۳؛ [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۱۲۱.</ref>.


==سبق در واژه‌نامه فقه سیاسی==
== شرایط [[سبق و رمایه]] ==
[[سبق]]، یعنی مسابقه و رمایه به معنای [[تیراندازی]] است و در اصطلاح، [[سبق و رمایه]]، نوعی [[عقد]] و شرط‌بندی [[شرعی]] است که به منظور تمرین و ورزیده شدن [[مسلمانان]] برای [[مبارزه مسلحانه]]، میان اشخاص منعقد می‌گردید<ref>فقه الامام جعفر الصادق، ج۴، ص۲۳۴؛ شرح لمعه، کتاب السبق والرمایه، ج۴، ص۴۲۱؛ مسالک، ج۶، ص۶۹.</ref>؛ چنانکه [[پیامبر]]{{صل}} در مسابقۀ اسب‌دوانی<ref>بحارالانوار، ج۱۶، ص۱۲۷؛ کنز العمال، ج۴، ص۳۶۳-۳۶۱.</ref> و کشتی<ref>حیاة القلوب، ج۲، ص۱۲۹؛ وسایل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۵، کتاب السبق والرمایه، باب ۳، حدیث ۴-۱.</ref> با [[مسلمانان]] شرکت می‌کرد.
در صحت سبق و رمایه به عنوان یک [[قرارداد]] و [[معامله]] [[شرعی]] میان مسابقه‌دهندگان چند چیز شرط است:
بنابراین، [[هدف]] اصلی از [[سبق و رمایه]]، [[آمادگی]] [[دفاعی]]، [[آموزش]] عمومی و [[بسیج]] [[مسلمانان]] برای ساختن [[ارتش]] [[قوی]] [[اسلامی]] است. [[سبق و رمایه]]، از این جهت از اصول [[سیاست]] داخلی [[اسلام]] به شمار می‌آید که [[سیاست]] [[دفاعی]] [[اسلام]] به آن وابسته است. در [[فقه]] نیز کتاب مستقلی به همین نام تدوین شده است<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۱۲۱.</ref>.
# '''[[عقد]]''': طرفین مسابقه را اصطلاحاً “متسابقین” می‌نامند و شخص برنده نیز “سابق” نامیده می‌شود. متسابقین باید عقد (به صورت ایجاب و قبول) [[اجرا]] کنند.
==معنای اصطلاحی==
# '''[[سبق]]''': در مسابقه باید [[پول]] و یا جنسی [[تعیین]] شود که بعد از اتمام مسابقه، متعلق به برنده شود. این پول و یا جنس را در اسب‌دوانی، فیل و قاطر و [[تیراندازی]] باید به عنوان “عوض شرعی” پرداخت کرد و در سلاح‌ها و وسائل نظامی جدید به عنوان “وعده”. این عوض شرعی و [[وعده]] که به صورت نقد و پول و یا جنس است، اصطلاحاً “سَبَق” نامیده می‌شود. سَبَق را هم از [[بیت‌المال]] می‌توان تعیین کرد و هم [[اموال]] شخصی و نیز جایز است که سبق به صورت نقد و یا [[دین]] باشد.
[[فقهای اسلام]] با تعبیرهای گوناگون و محتوای مشترکی “سبق و رمایه” را تعریف کرده‌اند.
# '''[[عقل]] و [[بلوغ]]''': دو شرط دیگر متسابقین، [[عاقل]] و بالغ بودن است و بدون عقل و بلوغ درست نیست و منظور از متسابقین طرفین شرکت‌کننده در مسابقه هستند.
صاحب کتاب [[فقه]] الامام [[جعفر]] الصادق{{ع}} آن را به این صورت تعریف می‌کند: “سبق، عبارت است از مسابقه اسب‌دوانی و مشابه اسب‌دوانی به منظور شناخته‌شدن [[بهترین]] اسب‌دوان. رمایه نیز عبارت است از: مسابقه تیراندازی برای شناخته‌شدن بهترین تیرانداز”<ref>فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ص۲۳۳.</ref>.
# '''تراضی''': شرط دیگر، [[رضایت]] کامل طرفین مسابقه دهنده برای شرکت در مسابقه است و این تراضی، باید حاصل شود و بدون آن، عقد سبق و رمایه، [[باطل]] است.
 
# '''تعیین مسافت''': مسافتی که قرار است در مسابقه طی و پیموده شود و یا در آن مسافت تیرها به [[هدف]] بخورند، باید معیّن شود و بدون تعیین مسافت، سبق و رمایه، باطل می‌شود.
این یک تعریف از “سبق و رمایه” می‌باشد، و طبق ظاهر این تعریف، سبق و رمایه تنها شامل [[تیراندازی]] و مسابقه اسب‌دوانی است و شامل تمام مرکب‌های [[جنگی]] نمی‌شود، اما نویسنده کتاب فوق در ادامه بحث خود، [[سبق و رمایه]] را شامل تمام مرکب‌های [[دفاعی]] و جنگی و همه سلاح‌ها معرفی می‌کند؛ حتی مرکب‌های جنگی جدید الاختراع، مانند: تانک و هواپیما و... و سلاح‌های تیراندازی جدید مانند توپ را مشمول سبق و رمایه می‌داند<ref>فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ص۲۳۵.</ref>.
# '''تعیین تعداد''': در مسابقه تیراندازی، تعداد تیرها باید تعیین شود که هر کدام می‌توانند چند عدد تیر بزنند و نیز تعداد تیرهایی که باید به هدف بخورند و نیز کیفیت اصابت تیرها به هدف باید تعیین شود.
در میان تعریف‌های [[فقهی]] شاید بتوان گفت: [[بهترین]] و [[جامع‌ترین]] تعریف، متعلّق به [[فقیه]] متبحّر و [[شجاع]] [[شیعه]] “شهید ثانی” می‌باشد. ایشان در تعریف سبق و رمایه چنین می‌فرماید: {{عربی|وهو عقد شرّع لفائدة التمرّن علی مباشرة النضال والإستعداد لممارسة القتال}}<ref>شرح لمعه، ج۲، ص۲۲.</ref>؛ “سبق و رمایه، یک [[عقد]] و شرط‌بندی [[شرعی]] است که به منظور تمرین و ورزیده‌شدن [[انسان]] در امر [[مبارزه]] مسلّحانه و [[جنگ]]، بین اشخاص، منعقد می‌گردد”.
# '''داور''': گروهی از [[فقها]] وجود او را [[واجب]] دانسته‌اند و او کسی است که در مسائل یاد شده [[خبره]] و صاحب‌نظر باشد و در مورد برنده و یا بازنده‌بودن طرفین مسابقه، [[حکم]] و [[داوری]] کند. فقها او را اصطلاحاً “محلّل” و نیز “حَکَم” می‌نامند<ref>در بحث شرایط سبق و رمایه از شرح لمعه، ج۲، ص۲۳-۲۵ و فقه الإمام جعفر الصادق {{ع}}، ج۴، ۲۳۷ استفاده شد.</ref>.<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۲۶۷.</ref>
 
چنان‌که از تعریف بالا نیز استفاده می‌شود، [[هدف]] اصلی از عقد سبق و رمایه “معامله” نیست، بلکه [[آمادگی]] [[مسلمانان]] برای [[جهاد]] و [[جنگ با دشمنان]] می‌باشد و قبول بُعد معامله‌ای آن از سوی [[اسلام]]، به عنوان در نظر گرفتن یک جایزه می‌باشد و لذا عنوان سبق و رمایه را باید بیشتر در بُعد نظامی آن بحث کرد. چنان‌که [[خداوند]] در [[قرآن]] نیز بیان می‌فرماید، [[پیامبران]] گذشته نیز [[پیروان]] خود را به برقراری “سبق و رمایه” [[تشویق]] می‌کرده‌اند و [[فرزندان حضرت]] [[یعقوب]] برنامه ویژه‌ای در این‌باره داشتند<ref>{{متن قرآن|قَالُوا يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِنْدَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَمَا أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنَا وَلَوْ كُنَّا صَادِقِينَ}} «گفتند: ای پدر! ما رفته بودیم مسابقه بدهیم و یوسف را کنار بار خود وانهاده بودیم که گرگ او را خورد و (می‌دانیم) اگر (هم) راستگو می‌بودیم (سخن) ما را باور نمی‌کردی» سوره یوسف، آیه ۱۷.</ref>.
 
لازم به [[یادآوری]] است که این تعریف‌ها متعلّق به زمان‌های گذشته است، زمانی که از [[سلاح]] و وسایل نظامی، دفاعی و تهاجمی ماشینی جدید، هیچ‌گونه خبری نبود و آن [[زمان]]، وسایل نظامی و جنگی و [[اسلحه]] و مرکب‌ها، منحصر در [[تیراندازی]]، اسب، فیل، قاطر، شتر و... بوده است و لذا در [[اسلام]] و [[فقه]] مدوّن آن، اینها به عنوان نمونه و مصداق خارجی [[سبق و رمایه]] ذکر شده‌اند.
لیکن در [[زمان]] جدید با تفحص و [[کاوش]] در متون [[قرآنی]] و [[حدیثی]] و [[فقهی]]، می‌توان سبق و رمایه را با واژه‌ها و کلمات [[روز]] و عام‌تری تعریف کرد. تعریف شامل و عامی که خود، [[تفسیری]] باشد بر “تعریف [[شهید ثانی]]” و آن تعریف جدیدتر چنین است:
“مجموعه برنامه‌های [[آموزش]] همگانی و عمومی اسلحه و ابزار و آلات نظامی و مرکب‌های [[جنگی]] و برقراری مسابقات و مانورهای نظامی جهت [[آمادگی]] رزمی عمومی را سبق و رمایه می‌نامند”.
 
چنان‌که همه [[فقها]] گفته‌اند، هزینه این مسابقات و مانورها را، هم اشخاص [[حقیقی]] و هم اشخاص [[حقوقی]] و [[دولت]] می‌توانند بر عهده بگیرند و بر آن [[نظارت]] کنند.
امروزه مرکب‌های جنگی علاوه بر اسب، فیل، قاطر و شتر، شامل خودرو، [[موتور]] سیکلت، تانک، هلیکوپتر، هواپیماهای جنگی گوناگون، کشتی‌ها و زیردریایی‌ها و ناوها و... می‌شود.
تیراندازی نیز شامل تمام وسایل [[دفاعی]]، مانند انواع تفنگ و خمپاره‌انداز، موشک‌های ضد هوایی‌ها، توپخانه و... می‌گردد.
و همه اینها تحت عنوان فقهی “سبق و رمایه” قرار می‌گیرند و نیز انواع ورزش‌های مفید و مسابقه در خوش‌نویسی و... مشمول عنوان فقهی [[سبق]] هستند و این مطلب جدیدی نیست که ما مطرح بکنیم، بلکه فقها از قدیم آن را گفته‌اند و قاطبه فقها بر این بوده‌اند که عنوان سبق، شامل همه اینهاست، با این تفاوت که در غیر موارد تعیین‌شده آن را به صورت یک “عقدی که به عنوان [[معامله]] پرداخت [[پول]] مشروط در مسابقه را الزامی کند” نمی‌دانسته‌اند. از فقهای [[اهل‌سنت]] “شافعی” و “ابوالعباس” مسابقه با کشتی را مشمول “سبق” می‌دانند<ref>الخلاف، ج۳، ص۲۷۲.</ref>.
 
شهید ثانی از علمای بزرگ [[شیعه]] می‌گوید: “... مسابقه دو، کشتی، قایق‌رانی و مسابقه با پرندگان و مسابقه در پرتاب سنگ و وزنه‌برداری بدون شرط کردن (سبق یعنی پولی که در [[سبق و رمایه]] به شخص برنده پرداخت می‌شود) [[حرام]] نیست... چون [[هدف]] صحیحی بر آنها بار است...”<ref>شرح لمعه، ج۲، ص۲۳.</ref>. صاحب کتاب [[فقه]] الامام [[جعفر]] الصادق{{ع}} نیز در این‌باره چنین نوشته است:
“... اکنون که در [[جنگ‌ها]]، [[دشمنان]] از چیزهایی مثل اسب و تیر و کمان استفاده نمی‌کنند، آیا سبق و رمایه شامل [[اسلحه]] و ابزارهای [[جنگی]] جدیدی، مانند تفنگ، خودروها و مشابه اینها می‌گردد یا نه؟ پاسخ این است که: آری، سبق و رمایه، سلاح‌های نوظهور را در برمی‌گیرد، زیرا سخن [[خداوند]] در [[قرآن]] که می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref>، عمومیت دارد و شامل هر [[قوه]] و نیرویی می‌شود که بتوان با آن، [[دشمن]] را [[ارعاب]] کرد و دشمن در صورتی از ما حساب می‌برد که مسلح به اسلحه خود او یا بهتر از اسلحه او باشیم.


به عبارت دیگر: اعتبار با حافر، خف و نصل نیست؛ بلکه اعتبار با اسلحه متداول در هر [[زمان]] است و این سه نوع در [[عصر پیامبر]] عظیم‌الشأن، رواج داشته و لذا آن [[حضرت]] آنها را به عنوان نمونه ذکر کرده است و این سخن ما [[اجتهاد در مقابل نص]] نیست بلکه این همان برداشت و [[اجتهاد]] درست و [[تفسیر]] [[نص]] است و مشابه آن [[حدیثی]] است که می‌گوید: حیوان را به جز با آهن و [[حدید]] نمی‌توان [[تذکیه]] و [[پاک]] گردانید {{عربی|لا ذکاة الا بالحدید}} که منظور از حدید، فلز سفت است چه آهن باشد و چه فلزات دیگر، مانند: پولاد، مس و... این‌طور نیست که اگر حیوانی را با چاقوی مسی سر بریدند، حرام و میته باشد و خوردن گوشتش جایز نباشد؛ من [[گمان]] نمی‌کنم کسی چنین [[اعتقادی]] داشته باشد. بنابراین، اجتهاد در تفسیر نص جایز است، مانند [[تفسیر]] [[حدید]] به فلز و [[جسم]] سخت و سفت ولیکن [[اجتهاد در مقابل نص]] [[حرام]] است؛ مانند: حلال‌شمردن مردار و میته بدون [[ذبح]] و سر بریدن آن”<ref>محمدجواد مغنیه، فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ص۲۳۶.</ref>.
== ادله شرعی سبق و رمایه ==
[[سبق و رمایه]]، عمل و شرط‌بندی و قراردادی [[مشروع]] است و همه [[فقهای شیعه]] و [[سنی]] و [[محدثان]] آن را در کتاب‌های خود مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. [[مقداد سیوری]] یکی از فقهای [[قرن نهم]] در این‌باره می‌گوید: “در [[مشروعیت]] سبق و رمایه [[مصلحت]] مهمی نهفته است و آن همان [[آمادگی]] رزمی برای [[دفاع]] و [[جنگ]] در مقابل [[کفار]] برای [[عزت اسلام]] می‌باشد. اگر این [[مصالح]] مهم نباشد، عین رهان و قمار است که در [[شریعت]]، [[حرام]] است... ”<ref>کنز العرفان، ج۲، ص۸۰.</ref>.


این استدلالِ استاد [[محمد جواد مغنیه]] بر جواز شمول [[سبق و رمایه]] بر سلاح‌های نظامی جدید الاختراع بود که ملاحظه فرمودید. نظر [[شهید ثانی]] را نیز اندکی قبل ملاحظه کردید. مطلب دیگر این است که [[امام]] المحققین میرزا [[محمدحسن نجفی]] ([[صاحب جواهر]]) نیز بر جواز مسابقه در موارد گوناگون مفید و خوب، [[معتقد]] می‌باشد و بر آن [[استدلال]] کرده است، ایشان می‌گوید: “... انجام مسابقات در غیر موارد [[منصوص]] اگر به صورت [[عقد]] نباشد، جایز است چون اصالت با جواز است و نیز به دلیل [[سیره]] و روش [[ائمه معصومین]] و سیره مستمر [[عوام]] (متشرعه) و [[علما]] در بلاد و زمان‌های مختلف، چون [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} و با هم مسابقه کشتی و نیز مسابقه خوش‌نویسی می‌گذاشتند و.... بلکه هیچ بعید نیست که در چنین مسابقاتی پرداخت و اخذ عوض به صورت [[وعده]] (و نه به صورت عقد) نیز جایز باشد...”<ref>محمدجواد مغنیه، فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ص۲۳۵.</ref>. نتیجه کلی که از تمام این سخنان و نقل‌قول‌ها می‌توان گرفت، همان مطلبی است که قبلاً گفته‌شد و آن، عدم انحصار سبق و رمایه در مرکب‌ها و سلاح‌های قدیمی و شمول آن بر مرکب‌های [[جنگی]] جدید ماشینی و سلاح‌های نوظهور این عصر می‌باشد. پس از این مقدمات بار دیگر [[بهترین]] تعریفی را که از سبق و رمایه به نظر می‌رسد، ذکر می‌کنیم: “مجموعه برنامه‌های [[آموزش]] همگانی و عمومی [[اسلحه]] و ابزار و آلات نظامی و مرکب‌های جنگی و برقراری مسابقات و مانورهای نظامی، جهت [[آمادگی]] رزمی عمومی را سبق و رمایه می‌نامند”.<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۲۶۳.</ref>
==شرایط [[سبق و رمایه]]==
در صحت سبق و رمایه به عنوان یک [[قرارداد]] و [[معامله]] [[شرعی]] میان مسابقه‌دهندگان چند چیز شرط است:
#'''[[عقد]]''': طرفین مسابقه را اصطلاحاً “متسابقین” می‌نامند و شخص برنده نیز “سابق” نامیده می‌شود. متسابقین باید عقد (به صورت ایجاب و قبول) [[اجرا]] کنند.
#'''[[سبق]]''': در مسابقه باید [[پول]] و یا جنسی [[تعیین]] شود که بعد از اتمام مسابقه، متعلق به برنده شود. این پول و یا جنس را در اسب‌دوانی، فیل و قاطر و [[تیراندازی]] باید به عنوان “عوض شرعی” پرداخت کرد و در سلاح‌ها و وسائل نظامی جدید به عنوان “وعده”. این عوض شرعی و [[وعده]] که به صورت نقد و پول و یا جنس است، اصطلاحاً “سَبَق” نامیده می‌شود. سَبَق را هم از [[بیت‌المال]] می‌توان تعیین کرد و هم [[اموال]] شخصی و نیز جایز است که سبق به صورت نقد و یا [[دین]] باشد.
#'''[[عقل]] و [[بلوغ]]''': دو شرط دیگر متسابقین، [[عاقل]] و بالغ‌بودن است و بدون عقل و بلوغ درست نیست و منظور از متسابقین طرفین شرکت‌کننده در مسابقه می‌باشند.
#'''تراضی''': شرط دیگر، [[رضایت]] کامل طرفین مسابقه‌دهنده برای شرکت در مسابقه می‌باشد و این تراضی، باید حاصل شود و بدون آن، عقد سبق و رمایه، [[باطل]] است.
#'''تعیین مسافت''': مسافتی که قرار است در مسابقه طی و پیموده شود و یا در آن مسافت تیرها به [[هدف]] بخورند، باید معیّن شود و بدون تعیین مسافت، سبق و رمایه، باطل می‌شود.
#'''تعیین تعداد''': در مسابقه تیراندازی، تعداد تیرها باید تعیین شود که هر کدام می‌توانند چند عدد تیر بزنند و نیز تعداد تیرهایی که باید به هدف بخورند و نیز کیفیت اصابت تیرها به هدف باید تعیین شود.
#'''داور''': گروهی از [[فقها]] وجود او را [[واجب]] دانسته‌اند و او کسی است که در مسائل یاد شده [[خبره]] و صاحب‌نظر باشد و در مورد برنده و یا بازنده‌بودن طرفین مسابقه، [[حکم]] و [[داوری]] کند. فقها او را اصطلاحاً “محلّل” و نیز “حَکَم” می‌نامند<ref>در بحث شرایط سبق و رمایه از شرح لمعه، ج۲، ص۲۳-۲۵ و فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ۲۳۷ استفاده شد.</ref>.<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۲۶۷.</ref>
==ادله شرعی سبق و رمایه==
[[سبق و رمایه]]، عمل و شرط‌بندی و قراردادی [[مشروع]] است و همه [[فقهای شیعه]] و [[سنی]] و [[محدثان]] آن را در کتاب‌های خود مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند.
[[مقداد سیوری]] یکی از فقهای [[قرن نهم]] در این‌باره می‌گوید: “در [[مشروعیت]] سبق و رمایه [[مصلحت]] مهمی نهفته است و آن همان [[آمادگی]] رزمی برای [[دفاع]] و [[جنگ]] در مقابل [[کفار]] برای [[عزت اسلام]] می‌باشد. اگر این [[مصالح]] مهم نباشد، عین رهان و قمار است که در [[شریعت]]، [[حرام]] می‌باشد...”<ref>کنز العرفان، ج۲، ص۸۰.</ref>.
در مورد [[تشریع]] سبق و رمایه اسناد و مدارک [[قرآن]] و [[حدیثی]] زیادی وجود دارد:
در مورد [[تشریع]] سبق و رمایه اسناد و مدارک [[قرآن]] و [[حدیثی]] زیادی وجود دارد:


===[[آیات]]===
=== [[آیات]] ===
{{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ...}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمی‌شناسید (اما) خداوند آنان را می‌شناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد و بر شما ستم نخواهد رفت» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref>.
#{{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ...}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref>. این [[آیه]] از جمله مدارک شرعی بودن سبق و رمایه است. [[خداوند]] در این آیه “تسلیح و تجهیز” را تا آن اندازه که بتوانند، به [[مسلمانان]] [[فرمان]] داده است. تهیه نیرو و “قوه” که در آیه به آن امر شده، جمله بسیار وسیع و عامی است که تمام ابزار و [[آلات جنگی]] و [[آموزش]] نیروی [[انسانی]] را در بر می‌گیرد. صاحب کنز العرفان و کتاب [[فقه]] الامام [[جعفر]] الصادق {{ع}} به این آیه استناد کرده و مشروعیت سبق و رمایه را از آن استفاده کرده‌اند.
این [[آیه]] از جمله مدارک شرعی‌بودن سبق و رمایه می‌باشد. [[خداوند]] در این آیه “تسلیح و تجهیز” را تا آن اندازه که بتوانند، به [[مسلمانان]] [[فرمان]] داده است. تهیه نیرو و “قوه” که در آیه به آن امر شده، جمله بسیار وسیع و عامی است که تمام ابزار و [[آلات جنگی]] و [[آموزش]] نیروی [[انسانی]] را در بر می‌گیرد.
#{{متن قرآن|فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ}}<ref>«و آنچه خداوند به پیامبرش از (دارایی) آنان (به غنیمت) بازگرداند چیزی نبود که شما برای (به دست آوردن) آن، اسبان و شترانی دوانده باشید ولی خداوند پیامبرانش را بر هر کس بخواهد چیره می‌گرداند و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره حشر، آیه ۶.</ref>. این آیه در مورد [[طایفه]] [[یهود]] [[بنی‌نضیر]] نازل شده که بدون [[جنگ]] مسلحانه، [[تسلیم]] [[مسلمانان]] شده بودند. صاحب کنز العرفان در باب [[مشروعیت]] [[سبق و رمایه]] به آن [[استدلال]] کرده است<ref>کنز العرفان، ج۲، ص۸۱.</ref>. به طور مفهومی می‌توان از این [[آیه]] مراد بودن سبق و رمایه را فهمید، چون همان‌گونه که صاحب کنز العرفان نیز گفته “اوجفتم” از کلمه “وجیف” گرفته شده و به معنای “سرعت [[سیره]] است و [[خداوند]] برای اسب‌دوانی و سرعت حرکت آن، نقشی قائل شده است.
صاحب کنز العرفان و کتاب [[فقه]] الامام [[جعفر]] الصادق{{ع}} به این آیه استناد کرده و مشروعیت سبق و رمایه را از آن استفاده کرده‌اند:
# [[برادران یوسف]] در توجیه اینکه [[یوسف]] را گرگ خورده است، به [[حضرت یعقوب]] چنین گفتند: {{متن قرآن|قَالُوا يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِنْدَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ...}}<ref>«گفتند: ای پدر! ما رفته بودیم مسابقه بدهیم و یوسف را کنار بار خود وانهاده بودیم که گرگ او را خورد و (می‌دانیم) اگر (هم) راستگو می‌بودیم (سخن) ما را باور نمی‌کردی» سوره یوسف، آیه ۱۷.</ref> این آیه از برقراری و مشروعیت سبق و رمایه در زمان حضرت یعقوب خبر می‌دهد و چنین مسابقه‌هایی جزء [[شریعت آسمانی]] آن زمان بوده و در [[شریعت اسلام]] نیز “نسخ” نشده و به [[قوّت]] خود باقی است. عدم [[نسخ]] آیه فوق، مورد [[تأیید]] [[فقهای اسلام]] و [[شیعه]] است. شیخ جمال‌الدین [[مقداد بن عبدالله سیوری]] به عدم نسخ آن استدلال کرده است<ref>کنزالعرفان فی فقه القرآن، ج۲، ص۸۱.</ref>.<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۳۱ و ۲۶۹.</ref>
{{متن قرآن|فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ}}<ref>«و آنچه خداوند به پیامبرش از (دارایی) آنان (به غنیمت) بازگرداند چیزی نبود که شما برای (به دست آوردن) آن، اسبان و شترانی دوانده باشید ولی خداوند پیامبرانش را بر هر کس بخواهد چیره می‌گرداند و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره حشر، آیه ۶.</ref>.
 
این آیه در مورد [[طایفه]] [[یهود]] [[بنی‌نضیر]] نازل شده که بدون [[جنگ]] مسلحانه، [[تسلیم]] [[مسلمانان]] شده بودند.
صاحب کنز العرفان در باب [[مشروعیت]] [[سبق و رمایه]] به آن [[استدلال]] کرده است<ref>کنز العرفان، ج۲، ص۸۱.</ref>.
به طور مفهومی می‌توان از این [[آیه]] مراد بودن سبق و رمایه را فهمید، چون همان‌گونه که صاحب کنز العرفان نیز گفته “او جفتم” از کلمه “وجیف” گرفته شده و به معنای “سرعت [[سیره]] می‌باشد و [[خداوند]] برای اسب‌دوانی و سرعت حرکت آن، نقشی قائل شده است.
([[برادران یوسف]] در توجیه این که [[یوسف]] را گرگ خورده است، به [[حضرت یعقوب]] چنین) گفتند: {{متن قرآن|قَالُوا يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِنْدَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ...}}<ref>«گفتند: ای پدر! ما رفته بودیم مسابقه بدهیم و یوسف را کنار بار خود وانهاده بودیم که گرگ او را خورد و (می‌دانیم) اگر (هم) راستگو می‌بودیم (سخن) ما را باور نمی‌کردی» سوره یوسف، آیه ۱۷.</ref>
این آیه از برقراری و مشروعیت سبق و رمایه در [[زمان]] حضرت یعقوب خبر می‌دهد و چنین مسابقه‌هایی جزء [[شریعت آسمانی]] آن زمان بوده و در [[شریعت اسلام]] نیز “نسخ” نشده و به [[قوّت]] خود باقی است.
عدم [[نسخ]] آیه فوق، مورد [[تأیید]] [[فقهای اسلام]] و [[شیعه]] می‌باشد.
شیخ جمال‌الدین [[مقداد بن عبدالله سیوری]] به عدم نسخ آن استدلال کرده است<ref>کنزالعرفان فی فقه القرآن، ج۲، ص۸۱.</ref>.<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۳۱.</ref>.<ref>ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام، ص ۲۶۹.</ref>


===[[روایات]]===
=== [[روایات]] ===
علاوه بر [[آیات]] یادشده، در منابع و متون [[حدیثی]]، روایاتی از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و [[ائمه معصومین]]{{عم}} در باب سبق و رمایه وارد شده که برخی از آنها را ملاحظه خواهید کرد.
علاوه بر [[آیات]] یادشده، در منابع و متون [[حدیثی]]، روایاتی از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} و [[ائمه معصومین]] {{عم}} در باب سبق و رمایه وارد شده که برخی از آنها عبارت‌اند از:
[[احادیث]] و [[اخبار]] متعددی به ما رسیده است که نشان می‌دهند: [[پیامبر]] [[عظیم]] الشأن، شخصاً در مسابقاتِ اسب‌دوانی، شتردوانی و [[تیراندازی]]، شرکت می‌جسته است، چنان‌که آن [[حضرت]] با یک [[عرب]] بادیه‌نشین مسابقه داد<ref>وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۹، ح۵.</ref>.
# [[احادیث]] و [[اخبار]] متعددی به ما رسیده است که نشان می‌دهند: [[پیامبر]] عظیم الشأن، شخصاً در مسابقاتِ اسب‌دوانی، شتردوانی و [[تیراندازی]]، شرکت می‌جسته است، چنان‌که آن حضرت با یک [[عرب]] بادیه‌نشین مسابقه داد<ref>وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۹، ح۵.</ref>.
همچنین آن حضرت با [[اسامة بن زید]] در یک مسابقه اسب‌دوانی شرکت کرد<ref>وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۷، ح۶.</ref>.
# همچنین آن حضرت با [[اسامة بن زید]] در یک مسابقه اسب‌دوانی شرکت کرد<ref>وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۷، ح۶.</ref>.
در وسائل‌الشیعه [[اخبار]] زیادی راجع به اسب‌دوانی [[حضرت رسول الله]]{{صل}} وجود دارد و ما اینها را به عنوان نمونه ذکر کردیم.
# در بعضی از [[روایات]] نقل شده است که: شخصی به نام “ابن زاذان” طی نامه‌ای از حضرت [[ابوجعفر ثانی]] {{ع}} پرسید: شخصی دنبال صید می‌دود، اما منظورش صید نیست، بلکه کسب [[صحت و سلامت]] [[بدن]] است، این چگونه است؟ حضرت پاسخ داد: “دویدن اشکالی ندارد، مگر برای [[لهو]] و [[بیهودگی]] باشد”<ref>وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۷، ح۶.</ref>.
در بعضی از [[روایات]] نقل شده است که: شخصی به نام “ابن زاذان” طی نامه‌ای از [[حضرت]] [[ابوجعفر ثانی]]{{ع}} پرسید: شخصی دنبال صید می‌دود، اما منظورش صید نیست، بلکه کسب [[صحت و سلامت]] [[بدن]] است، این چگونه می‌باشد؟ حضرت پاسخ داد: “دویدن اشکالی ندارد، مگر برای [[لهو]] و [[بیهودگی]] باشد”<ref>وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۷، ح۶.</ref>.
# [[پیامبر اسلام]] {{صل}} فرمود: “بازی بر [[مؤمن]] [[شایسته]] نیست مگر در سه مورد: [[بازی]] در جهت [[تأدیب]] مرکب (اسب)؛ [[تیراندازی]] تمرینی؛ ملاعبه با [[همسر]] خویش؛ اینها [[حق]] هستند”<ref>وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۷، ح۵.</ref>.
[[پیامبر اسلام]]{{صل}} فرمود: “بازی بر [[مؤمن]] [[شایسته]] نیست مگر در سه مورد: [[بازی]] در جهت [[تأدیب]] مرکب (اسب)؛ [[تیراندازی]] تمرینی؛ ملاعبه با [[همسر]] خویش؛ اینها [[حق]] هستند”<ref>وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۷، ح۵.</ref>.
# از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] شده که فرمود: “فرشتگان از صحنه شرط‌بندی و قمار می‌گریزند و صاحب آن را [[لعن]] و [[نفرین]] می‌کنند، مگر در چند مورد: مسابقه حیوان سم‌دار (حافر)؛ مسابقه با شتر (خف)؛ مسابقه تیراندازی (ریش) و مسابقه با [[سلاح]] تیغه‌دار (نصل)”<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۲۷۱.</ref>.
از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] شده که فرمود: “فرشتگان از صحنه شرط‌بندی و قمار می‌گریزند و صاحب آن را [[لعن]] و [[نفرین]] می‌کنند، مگر در چند مورد: مسابقه حیوان سم‌دار (حافر)؛ مسابقه با شتر (خف)؛ مسابقه تیراندازی (ریش) و مسابقه با [[سلاح]] تیغه‌دار (نصل)”.
اینها نمونه‌هایی از سخن و [[سیره پیامبر]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{عم}} در رابطه با [[سبق و رمایه]] می‌باشند.<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۲۷۱.</ref>


==منابع==
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']]
# [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']]
# [[پرونده:11677.jpg|22px]] [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|'''واژه‌نامه فقه سیاسی''']]
# [[پرونده:11677.jpg|22px]] [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|'''واژه‌نامه فقه سیاسی''']]
# [[پرونده:1100676.jpg|22px]] [[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|'''فقه سیاسی اسلام''']]
# [[پرونده:1100676.jpg|22px]] [[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|'''فقه سیاسی اسلام''']]
{{پایان منابع}}


==پانویس==
== پانویس ==
{{یادآوری پانویس}}
{{پانویس}}
{{پانویس}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۵۹

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سبق و رمایه است. سبق و رمایه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سبق و رمایه در لغت - سبق و رمایه در فقه اسلامی - سبق و رمایه در فقه سیاسی - پرسش مرتبط ندارد

“رمایه” به معنای تیراندازی است و “سبق” با سکون باء به معنای “مسابقه” بین دو یا چند نفر است، و با فتح باء، منظور “آن مالی است که در مسابقه مرکب‌های جنگی، مانند اسب‌دوانی و... به عنوان شرط مسابقه، پرداخت می‌شود” و در اصطلاح مجموعه برنامه‌های آموزش همگانی و عمومی اسلحه و ابزار و آلات نظامی و مرکب‌های جنگی و برقراری مسابقات و مانورهای نظامی، جهت آمادگی رزمی عمومی را سبق و رمایه می‌نامند”.

معناشناسی

معنای لغوی

سبق و رمایه از دو کلمه مستقل “سبق” و “رمایه” ترکیب یافته است و هریک از این دو در لغت دارای معنای ویژه‌ای هستند. “رمایه” از واژه عربی “رمی” گرفته شده و به معنای تیراندازی است و خود “رمایه” تمرین و مسابقه تیراندازی میان دو و یا چند نفر است که در آن، شرط‌بندی کرده باشند. “سبق” نیز در لغت دوگونه تلفظ دارد؛ یکی با سکون باء (بر وزن سبز) و دیگری با فتحه سین و باء و سکون قاف (بر وزن سَبَد). طبق تلفظ اول سَبق، به معنای “مسابقه” بین دو یا چند نفر است، و طبق معنای دوم، منظور “آن مالی است که در مسابقه مرکب‌های جنگی، مانند اسب‌دوانی و... به عنوان شرط مسابقه، پرداخت می‌شود”[۱].[۲]

معنای اصطلاحی

فقهای اسلام با تعبیرهای گوناگون و محتوای مشترکی “سبق و رمایه” را تعریف کرده‌اند. صاحب کتاب "فقه الامام جعفر الصادق" (ع) آن را به این صورت تعریف می‌کند: “سبق، عبارت است از مسابقه اسب‌دوانی و مشابه اسب‌دوانی به منظور شناخته‌شدن بهترین اسب‌دوان. رمایه نیز عبارت است از: مسابقه تیراندازی برای شناخته‌شدن بهترین تیرانداز”[۳]. این یک تعریف از “سبق و رمایه” است و طبق ظاهر این تعریف، سبق و رمایه تنها شامل تیراندازی و مسابقه اسب‌دوانی است و شامل تمام مرکب‌های جنگی نمی‌شود، اما نویسنده کتاب فوق در ادامه بحث خود، سبق و رمایه را شامل تمام مرکب‌های دفاعی و جنگی و همه سلاح‌ها معرفی می‌کند؛ حتی مرکب‌های جنگی جدید الاختراع، مانند: تانک، هواپیما و... و سلاح‌های تیراندازی جدید مانند توپ را مشمول سبق و رمایه می‌داند[۴].

در میان تعریف‌های فقهی شاید بتوان گفت: بهترین و جامع‌ترین تعریف، متعلّق به فقیه متبحّر و شجاع شیعه “شهید ثانی” است. ایشان در تعریف سبق و رمایه چنین می‌فرماید: “سبق و رمایه، یک عقد و شرط‌بندی شرعی است که به منظور تمرین و ورزیده شدن انسان در امر مبارزه مسلّحانه و جنگ، بین اشخاص منعقد می‌گردد”[۵]. اما جامع‌ترین تعریفی که از سبق و رمایه صورت گرفته چنین است: “مجموعه برنامه‌های آموزش همگانی و عمومی اسلحه و ابزار و آلات نظامی و مرکب‌های جنگی و برقراری مسابقات و مانورهای نظامی، جهت آمادگی رزمی عمومی را سبق و رمایه می‌نامند”. از این جهت از اصول سیاست داخلی اسلام به شمار می‌آید که سیاست دفاعی اسلام به آن وابسته است[۶].

شرایط سبق و رمایه

در صحت سبق و رمایه به عنوان یک قرارداد و معامله شرعی میان مسابقه‌دهندگان چند چیز شرط است:

  1. عقد: طرفین مسابقه را اصطلاحاً “متسابقین” می‌نامند و شخص برنده نیز “سابق” نامیده می‌شود. متسابقین باید عقد (به صورت ایجاب و قبول) اجرا کنند.
  2. سبق: در مسابقه باید پول و یا جنسی تعیین شود که بعد از اتمام مسابقه، متعلق به برنده شود. این پول و یا جنس را در اسب‌دوانی، فیل و قاطر و تیراندازی باید به عنوان “عوض شرعی” پرداخت کرد و در سلاح‌ها و وسائل نظامی جدید به عنوان “وعده”. این عوض شرعی و وعده که به صورت نقد و پول و یا جنس است، اصطلاحاً “سَبَق” نامیده می‌شود. سَبَق را هم از بیت‌المال می‌توان تعیین کرد و هم اموال شخصی و نیز جایز است که سبق به صورت نقد و یا دین باشد.
  3. عقل و بلوغ: دو شرط دیگر متسابقین، عاقل و بالغ بودن است و بدون عقل و بلوغ درست نیست و منظور از متسابقین طرفین شرکت‌کننده در مسابقه هستند.
  4. تراضی: شرط دیگر، رضایت کامل طرفین مسابقه دهنده برای شرکت در مسابقه است و این تراضی، باید حاصل شود و بدون آن، عقد سبق و رمایه، باطل است.
  5. تعیین مسافت: مسافتی که قرار است در مسابقه طی و پیموده شود و یا در آن مسافت تیرها به هدف بخورند، باید معیّن شود و بدون تعیین مسافت، سبق و رمایه، باطل می‌شود.
  6. تعیین تعداد: در مسابقه تیراندازی، تعداد تیرها باید تعیین شود که هر کدام می‌توانند چند عدد تیر بزنند و نیز تعداد تیرهایی که باید به هدف بخورند و نیز کیفیت اصابت تیرها به هدف باید تعیین شود.
  7. داور: گروهی از فقها وجود او را واجب دانسته‌اند و او کسی است که در مسائل یاد شده خبره و صاحب‌نظر باشد و در مورد برنده و یا بازنده‌بودن طرفین مسابقه، حکم و داوری کند. فقها او را اصطلاحاً “محلّل” و نیز “حَکَم” می‌نامند[۷].[۸]

ادله شرعی سبق و رمایه

سبق و رمایه، عمل و شرط‌بندی و قراردادی مشروع است و همه فقهای شیعه و سنی و محدثان آن را در کتاب‌های خود مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. مقداد سیوری یکی از فقهای قرن نهم در این‌باره می‌گوید: “در مشروعیت سبق و رمایه مصلحت مهمی نهفته است و آن همان آمادگی رزمی برای دفاع و جنگ در مقابل کفار برای عزت اسلام می‌باشد. اگر این مصالح مهم نباشد، عین رهان و قمار است که در شریعت، حرام است... ”[۹].

در مورد تشریع سبق و رمایه اسناد و مدارک قرآن و حدیثی زیادی وجود دارد:

آیات

  1. ﴿وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ...﴾[۱۰]. این آیه از جمله مدارک شرعی بودن سبق و رمایه است. خداوند در این آیه “تسلیح و تجهیز” را تا آن اندازه که بتوانند، به مسلمانان فرمان داده است. تهیه نیرو و “قوه” که در آیه به آن امر شده، جمله بسیار وسیع و عامی است که تمام ابزار و آلات جنگی و آموزش نیروی انسانی را در بر می‌گیرد. صاحب کنز العرفان و کتاب فقه الامام جعفر الصادق (ع) به این آیه استناد کرده و مشروعیت سبق و رمایه را از آن استفاده کرده‌اند.
  2. ﴿فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ﴾[۱۱]. این آیه در مورد طایفه یهود بنی‌نضیر نازل شده که بدون جنگ مسلحانه، تسلیم مسلمانان شده بودند. صاحب کنز العرفان در باب مشروعیت سبق و رمایه به آن استدلال کرده است[۱۲]. به طور مفهومی می‌توان از این آیه مراد بودن سبق و رمایه را فهمید، چون همان‌گونه که صاحب کنز العرفان نیز گفته “اوجفتم” از کلمه “وجیف” گرفته شده و به معنای “سرعت سیره است و خداوند برای اسب‌دوانی و سرعت حرکت آن، نقشی قائل شده است.
  3. برادران یوسف در توجیه اینکه یوسف را گرگ خورده است، به حضرت یعقوب چنین گفتند: ﴿قَالُوا يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِنْدَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ...﴾[۱۳] این آیه از برقراری و مشروعیت سبق و رمایه در زمان حضرت یعقوب خبر می‌دهد و چنین مسابقه‌هایی جزء شریعت آسمانی آن زمان بوده و در شریعت اسلام نیز “نسخ” نشده و به قوّت خود باقی است. عدم نسخ آیه فوق، مورد تأیید فقهای اسلام و شیعه است. شیخ جمال‌الدین مقداد بن عبدالله سیوری به عدم نسخ آن استدلال کرده است[۱۴].[۱۵]

روایات

علاوه بر آیات یادشده، در منابع و متون حدیثی، روایاتی از پیامبر اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) در باب سبق و رمایه وارد شده که برخی از آنها عبارت‌اند از:

  1. احادیث و اخبار متعددی به ما رسیده است که نشان می‌دهند: پیامبر عظیم الشأن، شخصاً در مسابقاتِ اسب‌دوانی، شتردوانی و تیراندازی، شرکت می‌جسته است، چنان‌که آن حضرت با یک عرب بادیه‌نشین مسابقه داد[۱۶].
  2. همچنین آن حضرت با اسامة بن زید در یک مسابقه اسب‌دوانی شرکت کرد[۱۷].
  3. در بعضی از روایات نقل شده است که: شخصی به نام “ابن زاذان” طی نامه‌ای از حضرت ابوجعفر ثانی (ع) پرسید: شخصی دنبال صید می‌دود، اما منظورش صید نیست، بلکه کسب صحت و سلامت بدن است، این چگونه است؟ حضرت پاسخ داد: “دویدن اشکالی ندارد، مگر برای لهو و بیهودگی باشد”[۱۸].
  4. پیامبر اسلام (ص) فرمود: “بازی بر مؤمن شایسته نیست مگر در سه مورد: بازی در جهت تأدیب مرکب (اسب)؛ تیراندازی تمرینی؛ ملاعبه با همسر خویش؛ اینها حق هستند”[۱۹].
  5. از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: “فرشتگان از صحنه شرط‌بندی و قمار می‌گریزند و صاحب آن را لعن و نفرین می‌کنند، مگر در چند مورد: مسابقه حیوان سم‌دار (حافر)؛ مسابقه با شتر (خف)؛ مسابقه تیراندازی (ریش) و مسابقه با سلاح تیغه‌دار (نصل)”[۲۰].

منابع

  1. نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم
  2. فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی
  3. شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام

پانویس

  1. ↑ فقه الإمام جعفر الصادق (ع)، ج۴، ص۲۳۴.
  2. ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۲۶۲.
  3. ↑ فقه الإمام جعفر الصادق (ع)، ج۴، ص۲۳۳.
  4. ↑ فقه الإمام جعفر الصادق (ع)، ج۴، ص۲۳۵.
  5. ↑ وهو عقد شرّع لفائدة التمرّن علی مباشرة النضال والإستعداد لممارسة القتال؛ شرح لمعه، ج۲، ص۲۲.
  6. ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۲۶۳؛ فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی، ص ۱۲۱.
  7. ↑ در بحث شرایط سبق و رمایه از شرح لمعه، ج۲، ص۲۳-۲۵ و فقه الإمام جعفر الصادق (ع)، ج۴، ۲۳۷ استفاده شد.
  8. ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۲۶۷.
  9. ↑ کنز العرفان، ج۲، ص۸۰.
  10. ↑ «و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید» سوره انفال، آیه ۶۰.
  11. ↑ «و آنچه خداوند به پیامبرش از (دارایی) آنان (به غنیمت) بازگرداند چیزی نبود که شما برای (به دست آوردن) آن، اسبان و شترانی دوانده باشید ولی خداوند پیامبرانش را بر هر کس بخواهد چیره می‌گرداند و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره حشر، آیه ۶.
  12. ↑ کنز العرفان، ج۲، ص۸۱.
  13. ↑ «گفتند: ای پدر! ما رفته بودیم مسابقه بدهیم و یوسف را کنار بار خود وانهاده بودیم که گرگ او را خورد و (می‌دانیم) اگر (هم) راستگو می‌بودیم (سخن) ما را باور نمی‌کردی» سوره یوسف، آیه ۱۷.
  14. ↑ کنزالعرفان فی فقه القرآن، ج۲، ص۸۱.
  15. ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۳۱ و ۲۶۹.
  16. ↑ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۹، ح۵.
  17. ↑ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۷، ح۶.
  18. ↑ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۷، ح۶.
  19. ↑ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۷، ح۵.
  20. ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۲۷۱.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=سبق_و_رمایه_در_فقه_سیاسی&oldid=1277706»