جز
جایگزینی متن - ' لیکن ' به ' لکن '
جز (جایگزینی متن - ' لیکن ' به ' لکن ') |
|||
(یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
==[[طبقه راوی]]== | ==[[طبقه راوی]]== | ||
به تصریح [[شیخ صدوق]]، [[نجاشی]] و [[شیخ طوسی]]، ابوحمزه ثمالی در سال ۱۵۰ هجری قمری [[وفات]] یافته؛ ولی به [[تاریخ]] ولادت وی اشارهای نکردهاند<ref>رجال النجاشی، ص۱۱۵، ص۲۹۶: {{عربی|مات سنة خمسین و مائة؛ رجال الطوسی، ص۱۱۰، (ش (۱۰۸۳) و ص۱۷۴، (ش ۲۰۴۷): {{عربی|مات سنة خمسین و مائة}}؛ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۴۴: {{عربی|و توفی سنة خمسین و مائة،...، قد لقی أربعة من الأئمة: علی بن الحسین، و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر{{عم}}}}.</ref>؛ بعضی از نویسندگان به استناد [[روایت]] [[کشف الغمه]]<ref> کشف الغمه، ج۲، ص۲۴۵: {{متن حدیث|وَ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ{{ع}} يَقُولُ لَا وَ اللَّهِ لَا يَرَى أَبُو جَعْفَرٍ بَيْتَ اللَّهِ أَبَداً فَقَدِمْتُ الْكُوفَةَ فَأَخْبَرْتُ أَصْحَابَنَا [بِذَلِكَ] فَلَمْ يَلْبَثْ أَنْ خَرَجَ فَلَمَّا بَلَغَ الْكُوفَةَ قَالَ لِي أَصْحَابُنَا فِي ذَلِكَ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ لَا يَرَى بَيْتَ اللَّهِ أَبَداً فَلَمَّا صَارَ فِي الْبُسْتَانِ اجْتَمَعُوا إِلَيَّ أَيْضاً وَ قَالُوا بَقِيَ بَعْدَ هَذَا شَيْءٌ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ لَا يَرَى بَيْتَ اللَّهِ أَبَداً فَلَمَّا نَزَلَ بِئْرَ مَيْمُونٍ أَتَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ{{ع}} فَوَجَدْتُهُ قَدْ سَجَدَ وَ أَطَالَ السُّجُودَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَيَّ فَقَالَ اخْرُجْ فَانْظُرْ مَا يَقُولُ النَّاسُ فَخَرَجْتُ فَسَمِعْتُ الْوَاعِيَةَ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ فَرَجَعْتُ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ مَا كَانَ لِيَرَى بَيْتَ اللَّهِ أَبَداً}}.</ref> نوشتهاند که [[وفات]] [[ابوحمزه]] پس از وفات [[ابو جعفر منصور دوانیقی]] بوده است که در سال ۱۵۸ هجری قمری رخ داد و منافات دارد با [[تاریخ]] ۱۵۰ هجری قمری که این سه [[بزرگوار]] تصریح کردهاند<ref> أعیان الشیعه، ج۴، ص۹ - ۱۰: {{عربی|و یظهر مما رواه فی کشف الغمة عن کتاب الدلائل عن أبی حمزة أنه عاش بعد المنصور، والمنصور توفی سنة ۱۵۸ فیکون قد بقی إلی ما بعد هذا التاریخ أو توفی فیه، و ذلک أیضاً یعارض القول بأنه توفی سنة ۱۵۰، و یترجح أنه بقی إلی ما بعد ۱۵۰...}}.</ref>؛ | به تصریح [[شیخ صدوق]]، [[نجاشی]] و [[شیخ طوسی]]، ابوحمزه ثمالی در سال ۱۵۰ هجری قمری [[وفات]] یافته؛ ولی به [[تاریخ]] ولادت وی اشارهای نکردهاند<ref>رجال النجاشی، ص۱۱۵، ص۲۹۶: {{عربی|مات سنة خمسین و مائة؛ رجال الطوسی، ص۱۱۰، (ش (۱۰۸۳) و ص۱۷۴، (ش ۲۰۴۷): {{عربی|مات سنة خمسین و مائة}}؛ من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۴۴: {{عربی|و توفی سنة خمسین و مائة،...، قد لقی أربعة من الأئمة: علی بن الحسین، و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر{{عم}}}}.</ref>؛ بعضی از نویسندگان به استناد [[روایت]] [[کشف الغمه]]<ref> کشف الغمه، ج۲، ص۲۴۵: {{متن حدیث|وَ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ{{ع}} يَقُولُ لَا وَ اللَّهِ لَا يَرَى أَبُو جَعْفَرٍ بَيْتَ اللَّهِ أَبَداً فَقَدِمْتُ الْكُوفَةَ فَأَخْبَرْتُ أَصْحَابَنَا [بِذَلِكَ] فَلَمْ يَلْبَثْ أَنْ خَرَجَ فَلَمَّا بَلَغَ الْكُوفَةَ قَالَ لِي أَصْحَابُنَا فِي ذَلِكَ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ لَا يَرَى بَيْتَ اللَّهِ أَبَداً فَلَمَّا صَارَ فِي الْبُسْتَانِ اجْتَمَعُوا إِلَيَّ أَيْضاً وَ قَالُوا بَقِيَ بَعْدَ هَذَا شَيْءٌ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ لَا يَرَى بَيْتَ اللَّهِ أَبَداً فَلَمَّا نَزَلَ بِئْرَ مَيْمُونٍ أَتَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ{{ع}} فَوَجَدْتُهُ قَدْ سَجَدَ وَ أَطَالَ السُّجُودَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَيَّ فَقَالَ اخْرُجْ فَانْظُرْ مَا يَقُولُ النَّاسُ فَخَرَجْتُ فَسَمِعْتُ الْوَاعِيَةَ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ فَرَجَعْتُ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ مَا كَانَ لِيَرَى بَيْتَ اللَّهِ أَبَداً}}.</ref> نوشتهاند که [[وفات]] [[ابوحمزه]] پس از وفات [[ابو جعفر منصور دوانیقی]] بوده است که در سال ۱۵۸ هجری قمری رخ داد و منافات دارد با [[تاریخ]] ۱۵۰ هجری قمری که این سه [[بزرگوار]] تصریح کردهاند<ref> أعیان الشیعه، ج۴، ص۹ - ۱۰: {{عربی|و یظهر مما رواه فی کشف الغمة عن کتاب الدلائل عن أبی حمزة أنه عاش بعد المنصور، والمنصور توفی سنة ۱۵۸ فیکون قد بقی إلی ما بعد هذا التاریخ أو توفی فیه، و ذلک أیضاً یعارض القول بأنه توفی سنة ۱۵۰، و یترجح أنه بقی إلی ما بعد ۱۵۰...}}.</ref>؛ لکن آنچه در کشف الغمه از ابوحمزه از [[امام کاظم]]{{ع}} نقل شده، در نام [[راوی]] تصحیف رخ داده و راوی خبر، [[ابوحمزه ثمالی]] نیست، بلکه [[علی بن أبی حمزه]] است؛ زیرا این [[روایت]] در [[قرب الإسناد]] از علی بن أبی حمزه از [[امام کاظم]]{{ع}} نقل گردیده است<ref>قرب الإسناد، ص۳۳۷، ح۱۲۴۰: {{متن حدیث|مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِيُّ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى{{ع}} يَقُولُ: لَا وَ اللَّهِ لَا يَرَى أَبُو جَعْفَرٍ بَيْتَ اللَّهِ أَبَداً فَقَدِمْتُ الْكُوفَةَ...}}.</ref>. | ||
[[رجالیان اهل سنت]]، [[تاریخ]] وفات [[ابو حمزه ثمالی]] را مختلف نقل کردند: [[ابن سعد]] در [[الطبقات]]<ref>الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۶۴: {{عربی|توفی فی خلافة أبی جعفر}}. مقصود از أبوجعفر، منصور دوانیقی است.</ref> و [[ابن حجر عسقلانی]] در [[تهذیب التهذیب]]<ref>تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۴۶، ش۸۲۰: {{عربی|مات فی خلافة أبی جعفر}}.</ref>[[سال]] وفات ابوحمزه ثمالی را در دوره [[خلافت]] [[منصور دوانیقی]] دانستهاند. ابو جعفر منصور دوانیقی از [[خلفای عباسی]] است که آغاز خلافتش سال ۱۳۶ هجری قمری و پایان حکومتش سال ۱۵۸ هجری قمری بوده است<ref>ر.ک: تاریخ الطبری، ج۶، ص۱۲۱ و ۳۰۶.</ref>. | [[رجالیان اهل سنت]]، [[تاریخ]] وفات [[ابو حمزه ثمالی]] را مختلف نقل کردند: [[ابن سعد]] در [[الطبقات]]<ref>الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۶۴: {{عربی|توفی فی خلافة أبی جعفر}}. مقصود از أبوجعفر، منصور دوانیقی است.</ref> و [[ابن حجر عسقلانی]] در [[تهذیب التهذیب]]<ref>تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۴۶، ش۸۲۰: {{عربی|مات فی خلافة أبی جعفر}}.</ref>[[سال]] وفات ابوحمزه ثمالی را در دوره [[خلافت]] [[منصور دوانیقی]] دانستهاند. ابو جعفر منصور دوانیقی از [[خلفای عباسی]] است که آغاز خلافتش سال ۱۳۶ هجری قمری و پایان حکومتش سال ۱۵۸ هجری قمری بوده است<ref>ر.ک: تاریخ الطبری، ج۶، ص۱۲۱ و ۳۰۶.</ref>. | ||
خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
==بررسی سال ولادت ابوحمزه ثمالی== | ==بررسی سال ولادت ابوحمزه ثمالی== | ||
چنان که گذشت، گزارشی از سال ولادت ابوحمزه نرسیده است؛ | چنان که گذشت، گزارشی از سال ولادت ابوحمزه نرسیده است؛ لکن از بعضی قرائن میتوان [[حدس]] زد که ولادتش در [[سال ۵۰ هجری]] [[قمری]] یا کمی پس از آن بوده است؛ برخی قرائن: | ||
#{{عربی|"وعن أبي حمزة الثمالي قال: كنت أزور علي بن الحسين{{ع}} في كل سنة مرة في وقت الحج فأتيته سنة وإذا على فخذه صبي... قلت: جعلت فداك! وما اسم هذا الغلام؟ قال: زيد. ثم دمعت عيناه..."}}<ref>الغارات، ج۲، ص۸۶۰ - ۸۶۱.</ref>. با توجه به تولد جناب زید در سال ۷۹ هجری قمری،<ref>ر.ک: رجال الطوسی، ص۲۰۶، ش۲۵۶۵؛ الرجال (ابن داود)، ص۱۶۴، ش۶۵۳؛ مصباح المتهجد، ج۲، ص۷۸۷؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۸؛ و....</ref> میتوان تخمین زد که ابوحمزه در زمان تولد [[زید بن علی]]{{ع}} بیش از ۲۰ سال داشته است؛ یعنی حدود سال ۵۵، بلکه سال ۵۰ به [[دنیا]] آمده است. | #{{عربی|"وعن أبي حمزة الثمالي قال: كنت أزور علي بن الحسين{{ع}} في كل سنة مرة في وقت الحج فأتيته سنة وإذا على فخذه صبي... قلت: جعلت فداك! وما اسم هذا الغلام؟ قال: زيد. ثم دمعت عيناه..."}}<ref>الغارات، ج۲، ص۸۶۰ - ۸۶۱.</ref>. با توجه به تولد جناب زید در سال ۷۹ هجری قمری،<ref>ر.ک: رجال الطوسی، ص۲۰۶، ش۲۵۶۵؛ الرجال (ابن داود)، ص۱۶۴، ش۶۵۳؛ مصباح المتهجد، ج۲، ص۷۸۷؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۸؛ و....</ref> میتوان تخمین زد که ابوحمزه در زمان تولد [[زید بن علی]]{{ع}} بیش از ۲۰ سال داشته است؛ یعنی حدود سال ۵۵، بلکه سال ۵۰ به [[دنیا]] آمده است. | ||
#کشته شدن سه فرزند ابوحمزه به نامهای «نوح»، «منصور» و «حمزه» در رکاب زید بن علی{{ع}} که در سال ۱۲۱ هجری قمری رخ داده است<ref>رجال النجاشی، ص۱۱۵، ش۲۹۶. [[نجاشی]] در این صفحه هنگام شرح احوال ثابت بن أبی صفیة أبو حمزة الثمالی مینویسد: {{عربی|و أولاده نوح و منصور و حمزة قتلوا مع زید. شیخ طوسی نیز در کتاب رجال عنوان زید بن علی بن الحسین{{ع}} (ص ۲۰۶، ش۲۵۶۵) سن و سال [[شهادت]] وی را یاد میکند: {{عربی|قتل سنة إحدی و عشرین و مائة و له اثنتان و أربعون سنة}}. | #کشته شدن سه فرزند ابوحمزه به نامهای «نوح»، «منصور» و «حمزه» در رکاب زید بن علی{{ع}} که در سال ۱۲۱ هجری قمری رخ داده است<ref>رجال النجاشی، ص۱۱۵، ش۲۹۶. [[نجاشی]] در این صفحه هنگام شرح احوال ثابت بن أبی صفیة أبو حمزة الثمالی مینویسد: {{عربی|و أولاده نوح و منصور و حمزة قتلوا مع زید. شیخ طوسی نیز در کتاب رجال عنوان زید بن علی بن الحسین{{ع}} (ص ۲۰۶، ش۲۵۶۵) سن و سال [[شهادت]] وی را یاد میکند: {{عربی|قتل سنة إحدی و عشرین و مائة و له اثنتان و أربعون سنة}}. | ||
خط ۱۲۴: | خط ۱۲۴: | ||
#[[علی بن محمد بن قتیبة النیشابوری]] از از شاگردان [[فضل بن شاذان]] و از [[مشایخ]] کشّی است که در مواردی مختلف از او روایت کرده و [[نجاشی]] دربارهاش نوشته است: {{عربی|"اعتمد عليه أبو عمر والكشي في كتاب الرجال، صاحب الفضل بن شاذان وراوية كتبه"}}<ref>رجال النجاشی، ص۲۵۹، ش۶۷۸</ref> ولی نکته این است که کشّی در موارد مختلفی از وی با [[کنیه]] «ابو الحسن» یاد کرده<ref>رجال الکشّی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۴۶، ح۴۵۳: {{عربی|حدثنا أبو الحسن علی بن محمد بن قتیبة النیسابوری}}؛ رجال الکشّی (إختیار معرفة الرجال)، ص۵۵، (ح ۱۰۴) و ص۱۶۵، (ح ۲۷۹): {{عربی|حدثنی أبو الحسن علی بن محمد بن قتیبة}}.</ref>، در حالی که در روایت مورد بحث او را به «ابو محمد» مکنی کرده است، پس احتمال میرود که شخص دیگری بوده باشد. | #[[علی بن محمد بن قتیبة النیشابوری]] از از شاگردان [[فضل بن شاذان]] و از [[مشایخ]] کشّی است که در مواردی مختلف از او روایت کرده و [[نجاشی]] دربارهاش نوشته است: {{عربی|"اعتمد عليه أبو عمر والكشي في كتاب الرجال، صاحب الفضل بن شاذان وراوية كتبه"}}<ref>رجال النجاشی، ص۲۵۹، ش۶۷۸</ref> ولی نکته این است که کشّی در موارد مختلفی از وی با [[کنیه]] «ابو الحسن» یاد کرده<ref>رجال الکشّی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۴۶، ح۴۵۳: {{عربی|حدثنا أبو الحسن علی بن محمد بن قتیبة النیسابوری}}؛ رجال الکشّی (إختیار معرفة الرجال)، ص۵۵، (ح ۱۰۴) و ص۱۶۵، (ح ۲۷۹): {{عربی|حدثنی أبو الحسن علی بن محمد بن قتیبة}}.</ref>، در حالی که در روایت مورد بحث او را به «ابو محمد» مکنی کرده است، پس احتمال میرود که شخص دیگری بوده باشد. | ||
#[[محمد بن موسی الهمدانی]] متّهم به وضع و [[غلوّ]] است. [[شیخ طوسی]] در [[ترجمه]] [[خالد بن عبدالله بن سدیر]] نوشته است: {{عربی|"له كتاب ذكر أبو جعفر محمد بن علي بن بابويه القمي، عن محمد بن الحسن بن الوليد أنه قال: لا أرويه لأنه موضوع وضعه محمد بن موسى الهمداني"}}<ref>الفهرست (طوسی)، ص۱۷۴، ش۲۶۹.</ref>. [[نجاشی]] نیز نوشته است: {{عربی|"محمد بن موسى بن عيسآ، أبو جعفر الهمداني السمان: ضعّفه القمّيون بالغلو وكان ابن الوليد يقول: إنه كان يضع الحديث"}}<ref>رجال النجاشی، ص۳۳۸، ش۹۰۴</ref>. | #[[محمد بن موسی الهمدانی]] متّهم به وضع و [[غلوّ]] است. [[شیخ طوسی]] در [[ترجمه]] [[خالد بن عبدالله بن سدیر]] نوشته است: {{عربی|"له كتاب ذكر أبو جعفر محمد بن علي بن بابويه القمي، عن محمد بن الحسن بن الوليد أنه قال: لا أرويه لأنه موضوع وضعه محمد بن موسى الهمداني"}}<ref>الفهرست (طوسی)، ص۱۷۴، ش۲۶۹.</ref>. [[نجاشی]] نیز نوشته است: {{عربی|"محمد بن موسى بن عيسآ، أبو جعفر الهمداني السمان: ضعّفه القمّيون بالغلو وكان ابن الوليد يقول: إنه كان يضع الحديث"}}<ref>رجال النجاشی، ص۳۳۸، ش۹۰۴</ref>. | ||
#[[محمد بن حسین بن ابی خطاب]] که از [[عامر بن عبدالله]] و [[حجر بن زائده]] [[روایت]] کرده<ref>{{عربی|محمد بن الحسین بن أبیالخطاب قال: کنت أنا و عامر بن عبدالله بن جذاعة الأزدی و حجر بن زائدة}}. (رجال الکشّی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۰۱، ح۳۵۴).</ref>، مُرسل است؛ زیرا محمد بن الحسین بن أبی الخطّاب از [[اصحاب امام جواد]]، [[امام هادی]] و [[امام عسکری]]{{عم}} است<ref>ر.ک: رجال الطوسی، ص۳۷۹، (ش ۵۶۱۵)، ص۳۹۱، (ش ۵۷۷۱) و ص۴۰۲، (ش۵۸۹۲).</ref> و در سال ۲۶۲ هجری قمری [[وفات]] یافته است<ref>رجال النجاشی، ص۳۳۴، ش۸۹۷.</ref> و با دو واسطه از [[عامر بن عبدالله]] که از [[اصحاب امام باقر]] و [[امام صادق]]{{عم}} است<ref>رجال الطوسی، ص۲۵۵، ش۳۶۰۶؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلّی)، ص۱۲۴، ش۱: {{عربی|عامر بن عبدالله بن جذاعة من حواری أبی جعفر محمد بن علی{{ع}} و حواری جعفر بن محمد{{ع}}}}.</ref> روایت میکند<ref> من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۶۲: {{عربی|و ما کان فیه عن عامر بن جذاعة فقد رؤیته عن محمد بن الحسن عن محمد بن الحسن الصفار، عن محمد بن الحسین بن أبیالخطاب، عن الحکم بن مسکین، عن عامر بن جذاعة الأزدی، و هو عامر بن عبدالله بن جذاعة}}.</ref>. | |||
حجر بن زائده نیز از [[راویان امام باقر]] و امام صادق{{عم}} شمرده شده و محمد بن الحسین بن أبی الخطاب با دو واسطه نیز از وی روایت کرده است<ref>رجال النجاشی، ص۱۴۸، ش۳۸۴: {{عربی|حجر بن زائدة الحضرمی أبو عبدالله روی عن أبی جعفر و أبی عبدالله{{ع}}}}.</ref>. | حجر بن زائده نیز از [[راویان امام باقر]] و امام صادق{{عم}} شمرده شده و محمد بن الحسین بن أبی الخطاب با دو واسطه نیز از وی روایت کرده است<ref>رجال النجاشی، ص۱۴۸، ش۳۸۴: {{عربی|حجر بن زائدة الحضرمی أبو عبدالله روی عن أبی جعفر و أبی عبدالله{{ع}}}}.</ref>. |