مسجد در فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

از دغدغه‌های اساسی [[پیامبر]] {{صل}} پس از [[هجرت]]، تأسیس [[مسجد]] به عنوان محلی برای انجام مسایل [[عبادی]] و [[سیاسی]] [[مسلمانان]] بوده است<ref>سیره ابن هشام، ج۲، ص۱۱۵.</ref>. مسجد، به عنوان خانۀ عمومی [[مسلمین]]، نقش بسیار ارزنده‌ای در ایجاد [[اتحاد]] و پیوند آنان داشته است. مسجد، محل [[رهبری]] [[حاکم مسلمین]]، [[اقامه نماز]] [[جماعت]] و [[جمعه]] و دیدارهای افراد با رهبری [[جامعه]] بوده و در آغاز، "[[دارالحکومة]]"، "مصلّی"، "مدرسه" و مکانی برای حل و فصل تمامی امور مسلمانان محسوب می‌گردید؛ حتی نخستین [[زندان]] نیز در گوشه‌ای از مسجد شکل گرفته بود<ref>دراسات فی ولایة الفقیه، ج۲، ص۴۳۴.</ref>. اولین مسجد در [[اسلام]] "[[مسجد قبا]]" است که پیامبر {{صل}} آن را در محلی به همین نام، در [[مدینه]] تأسیس نمود<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۸؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۹.</ref><ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۱۶۷.</ref>.

== مسجد در فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم ==

سجده‌گاه<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۰۴.</ref>، عبادتگاه و نمازخانه<ref>حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۹۷.</ref>.

 

{{متن قرآن|وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ}}<ref>«در هر نمازگاهی روی خود را (به سوی او) راست گردانید» سوره اعراف، آیه ۲۹.</ref>.

[[مسجد]] نخستین پایگاه [[مسلمانان]] در [[صدر اسلام]] بود. نخستین [[اقدام]] [[پیامبر]] {{صل}} پس از [[هجرت]]، ساختن "[[مسجد قبا]]" در نزدیکی [[مدینه]] بود. [[خداوند]] درباره [[فضیلت]] این مسجد می‌فرماید: {{متن قرآن|لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ}}<ref>«بی‌گمان مسجدی که از روز نخست بنیان آن را بر پرهیزگاری نهاده‌اند سزاوارتر است که در آن حاضر گردی» سوره توبه، آیه ۱۰۸.</ref>. دومین مسجد [[مسجد النبی]] {{صل}} بود که در مدینه، مرکز [[حکومت اسلامی]] پیامبر {{صل}} ساخته شد. شوراها، جلسات [[آموزشی]]، تصمیم‌گیری‌های مهم و سرنوشت‌ساز، تنظیم و انعقاد عهدنامه‌ها و [[پیمان‌ها]] و... همه در آنجا و سایر مساجدی که در محل استقرار [[قبایل]] مختلف ساخته شده بود، انجام می‌شدند. یکی از سیاست‌های مؤثر پیامبر {{صل}} برای تقویت و تحکیم [[جایگاه]] مسجد، حضور دوره‌ای و مستمر در [[مساجد]] اطراف مدینه در میان قبایل [[مسلمان]] بود<ref>ر. ک: جعفر شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان.</ref>.

در [[قرآن کریم]] بارها به رعایت [[حرمت]] و [[منزلت]] مسجد تصریح شده است {{متن قرآن|وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا أُولَئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ}}<ref>«و ستمکارتر از کسی که نمی‌گذارد نام خداوند در مسجدهای او برده شود و در ویرانی آنها می‌کوشد کیست؟ آنان را جز این سزاوار نیست که هراسان در آن پا نهند، آنها در دنیا، خواری و در جهان واپسین عذابی سترگ دارند» سوره بقره، آیه ۱۱۴.</ref>.<ref>مسعود انصاری، «مسجد»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۰۵۲.</ref>؛ همچنین قرآن کریم [[مؤمنان]] را بر بنا و عمارت مساجد، تحریک و [[تشویق]] نموده است: {{متن قرآن|إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ}}<ref>«تنها آن کس مساجد خداوند را آباد می‌تواند کرد که به خداوند و روز واپسین ایمان آورده» سوره توبه، آیه ۱۸.</ref>. مساجد در صدر اسلام کانون [[عبادی]]، پایگاه [[قضایی]]، جایگاه [[حسبه]]، کانون [[ارتباطات]] جمعی، محل رفع [[مشکلات]] فردی و [[اجتماعی]]، پایگاه [[جهاد]] و [[نهضت]] و مرکز [[آموزش]] (و [[تبلیغ]]) بوده است <ref>جلال‌الدین فارسی، فرهنگ واژههای انقلاب اسلامی، ص۷۰۸-۷۱۲.</ref>.<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص: ۴۷۵-۴۷۵۶.</ref>

با توجه به نقش بسیار مهم و تأثیرگذار مسجد در [[اسلام]] از همان آغاز [[رسالت]] به تدریج مسجد به نهادی [[اجتماعی]] تبدیل شد و افزون بر [[عبادت]]<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۸۳، صص ۳۶۷ و ۳۸۵ و ج۹۷، ص۱۱۶.</ref>، [[فعالیت‌های فرهنگی]]، [[آموزشی]]، [[بسیج]] [[روحی]] و [[سیاسی]] عمومی و حتی [[اداره امور]] [[کشور]]، [[قضاوت]] و [[حل اختلافات]] میان [[مردم]] در آن انجام می‌شد. در واقع مسجد دیگر یک [[معبد]] [[دینی]] نبود؛ بلکه نهادی با کارویژه‌های متعدد اجتماعی، [[فرهنگی]] و اجتماعی بود. حتی اعلان‌های سیاسی [[حکومت‌ها]] نیز در مسجد انجام می‌شد. اساساً مسجد فراتر از یک مکان، ساختاری با [[نیروی انسانی]]، ظرفیت‌های اجتماعی و گاه [[منابع مالی]] مستقل در راستای [[حفظ دین]] و [[ارزش‌های دینی]] و بسط و [[توسعه]] آن در [[جامعه]] عمل می‌کرد و حتی در مقاطعی جریان‌های اجتماعی یا مذهبی و یا سیاسی را ایجاد می‌کرد<ref>سید محمدباقر حکیم، نقش اهل بیت{{عم}} در بنیانگذاری جماع صالحان، ج۷، ص۳۷.</ref>. اینکه با ورود به مسجدی [[مستحب]] است [[نماز]] [[تحیت]] ([[سلام]]) خوانده شود را می‌توان بیانگر [[حیات]] و زنده بودن مسجد و نهاد مسجد دانست. در [[تاریخ اسلام]]، [[مردمی بودن]] و ام و [[استقلال]] [[مالی]] و [[مدیریتی]] [[مساجد]] از [[دولت‌ها]]، آن را به نهادی مستقل از [[حکومت اسلامی]] تبدیل کرده است که نوع فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی آن همواره با صلاحدید هیئت امنای مردمی آن انجام می‌شده است<ref>ر.ک: رحیم نوبهار، «نقش نظام اسلامی در مدیریت اسلامی»، ص۱۵۴-۱۶۱.</ref>.

به همین دلیل حجم بسیار بالایی از [[روایات]] و نیز [[آیات]] راجع به [[احکام]]، [[آداب]] و شنون [[مسجد]] و کیفیت تعامل با آن از لحاظ [[تقدیس]]، [[تکریم]] و تعمیر ساختمانی آن، همچنین آباد کردن [[مساجد]] با انجام [[عبادت]] در آن و [[ثواب]] رفتن به مسجد، [[خواندن نماز]]، [[اعتکاف]] و حتی توقف در آن است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، صص ۱۱۸، ۱۴۱-۱۴۳، ۱۴۸، ۴۲۶ و ۴۵۵.</ref>. «[[رسول خدا]]{{صل}}] مسجد را به عنوان پایگاه و مرکز تجمع [[مسلمانان]] بر پا داشته و از مسلمانان [[لشکر]]، [[بسیج]] نموده با [[مشرکین]] به [[ستیز]] و [[مبارزه]] بر می‌خیزد، برای [[دعوت به اسلام]] به [[قبایل]] و شهرهای اطراف مبلغ می‌فرستد و با [[یهود]] [[مدینه]] [[قرارداد]] عدم تعرض [[امضا]] می‌کند، حدود [[اسلام]] را به مرحله [[اجرا]] می‌گذارد و برای [[جمع‌آوری زکات]] و [[مالیات]] و [[اداره امور مسلمین]]، [[فرماندار]] و [[والی]] به [[شهرها]] و قبایل اعزام می‌دارد»<ref>حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۱، ص۹۰.</ref>.

فراتر اینکه مسجد حتی به عنوان [[زندان]] نیز به کار گرفته می‌شد: «در دوره [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و [[ابوبکر]]، زندان وجود نداشت؛ افراد را در مسجد و پیش ورود و دالان [[خانه‌ها]] [[زندانی]] می‌کردند»<ref>حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۴، ص۵۵.</ref>. همچنین در [[زمان رسول خدا]]{{صل}} [[رئیس]] اهالی [[سرزمین یمامه]] را به یکی از ستون‌های مسجد بسته بودند<ref>حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۴، ص۲۱۷.</ref>.

نکته شایان ذکر اینکه اصل ساخت و [[حفظ]] [[مسجد]]<ref>مقداد بن عبدالله سیوری حلی، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۱۲۳؛ میرابوالفتح حسینی جرجانی، تفسیر شاهی، ج۱، ص۱۵۴.</ref> و نیز [[اقامه نماز جماعت]] و [[جمعه]]<ref>جواد تبریزی، استفتائات جدید، ج۲، ص۱۰۳.</ref>، [[اذان]]<ref>ناصر مکارم شیرازی، دایره المعارف فقه مقارن، ص۵۴۵.</ref>، از [[شعائر دینی]] شمرده می‌شود و حفظ و [[حراست]] از [[شعائر]] گاه [[واجب]] و گاهی [[مستحب]] شناخته شده است. همه این شعائر در جهت [[حفظ دین]] و حراست از [[ارزش‌های دینی]] در [[جامعه]] است؛ چراکه در طول [[تاریخ]]، این شعائر بوده‌اند که نقش بسیار مؤثری در حفظ و [[ترویج دین]] و ارزش‌های دینی ایفا کرده‌اند.<ref>[[محمد اسماعیل نباتیان|نباتیان، محمد اسماعیل]]، [[فقه و امنیت (کتاب)|فقه و امنیت]] ص ۲۷۰.</ref>

== منابع ==

[[رده:مسجد]]