مسجد در فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ': <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">' به '<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">') |
(←پانویس) |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = مسجد | |||
| عنوان مدخل = مسجد | |||
| مداخل مرتبط = [[مسجد در لغت]] - [[مسجد در قرآن]] - [[مسجد در فقه اسلامی]] - [[مسجد در فقه سیاسی]] - [[مسجد در معارف و سیره حسینی]] - [[مسجد در معارف و سیره نبوی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
از دغدغه‌های اساسی [[پیامبر]]{{صل}} پس از [[هجرت]]، تأسیس [[مسجد]] به عنوان محلی برای انجام مسایل [[عبادی]] و [[سیاسی]] [[مسلمانان]] بوده است<ref>سیره ابن هشام، ج۲، ص۱۱۵.</ref>. مسجد، به عنوان خانۀ عمومی [[مسلمین]]، نقش بسیار ارزنده‌ای در ایجاد [[اتحاد]] و پیوند آنان داشته است. مسجد، محل [[رهبری]] [[حاکم مسلمین]]، [[اقامه نماز]] [[جماعت]] و [[جمعه]] و دیدارهای افراد با رهبری [[جامعه]] بوده و در آغاز، "[[دارالحکومة]]"، "مصلّی"، "مدرسه" و مکانی برای حل و فصل تمامی امور مسلمانان محسوب می‌گردید؛ حتی نخستین [[زندان]] نیز در گوشه‌ای از مسجد شکل گرفته بود<ref>دراسات فی ولایة الفقیه، ج۲، ص۴۳۴.</ref>. اولین مسجد در [[اسلام]] "[[مسجد قبا]]" است که پیامبر{{صل}} آن را در محلی به همین نام، در [[مدینه]] تأسیس نمود<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۸؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۹.</ref><ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۱۶۷.</ref>. | از دغدغه‌های اساسی [[پیامبر]] {{صل}} پس از [[هجرت]]، تأسیس [[مسجد]] به عنوان محلی برای انجام مسایل [[عبادی]] و [[سیاسی]] [[مسلمانان]] بوده است<ref>سیره ابن هشام، ج۲، ص۱۱۵.</ref>. مسجد، به عنوان خانۀ عمومی [[مسلمین]]، نقش بسیار ارزنده‌ای در ایجاد [[اتحاد]] و پیوند آنان داشته است. مسجد، محل [[رهبری]] [[حاکم مسلمین]]، [[اقامه نماز]] [[جماعت]] و [[جمعه]] و دیدارهای افراد با رهبری [[جامعه]] بوده و در آغاز، "[[دارالحکومة]]"، "مصلّی"، "مدرسه" و مکانی برای حل و فصل تمامی امور مسلمانان محسوب می‌گردید؛ حتی نخستین [[زندان]] نیز در گوشه‌ای از مسجد شکل گرفته بود<ref>دراسات فی ولایة الفقیه، ج۲، ص۴۳۴.</ref>. اولین مسجد در [[اسلام]] "[[مسجد قبا]]" است که پیامبر {{صل}} آن را در محلی به همین نام، در [[مدینه]] تأسیس نمود<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۸؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۹.</ref><ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۱۶۷.</ref>. | ||
==مسجد در فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم== | == مسجد در فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم == | ||
سجده‌گاه<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۰۴.</ref>، عبادتگاه و نمازخانه<ref>حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۹۷.</ref>. | سجده‌گاه<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۰۴.</ref>، عبادتگاه و نمازخانه<ref>حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۹۷.</ref>. | ||
{{متن قرآن|وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ}}<ref>«در هر نمازگاهی روی خود را (به سوی او) راست | {{متن قرآن|وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ}}<ref>«در هر نمازگاهی روی خود را (به سوی او) راست گردانید» سوره اعراف، آیه ۲۹.</ref>. | ||
[[مسجد]] نخستین پایگاه [[مسلمانان]] در [[صدر اسلام]] بود. نخستین [[اقدام]] [[پیامبر]]{{صل}} پس از [[هجرت]]، ساختن "[[مسجد قبا]]" در نزدیکی [[مدینه]] بود. [[خداوند]] درباره [[فضیلت]] این مسجد می‌فرماید: {{متن قرآن|لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ}}<ref>«بی‌گمان مسجدی که از روز نخست بنیان آن را بر پرهیزگاری نهاده‌اند سزاوارتر است که در آن حاضر گردی» سوره توبه، آیه ۱۰۸.</ref>. دومین مسجد [[مسجد النبی]]{{صل}} بود که در مدینه، مرکز [[حکومت اسلامی]] پیامبر{{صل}} ساخته شد. شوراها، جلسات [[آموزشی]]، تصمیم‌گیری‌های مهم و سرنوشت‌ساز، تنظیم و انعقاد عهدنامه‌ها و [[پیمان‌ها]] و... همه در آنجا و سایر مساجدی که در محل استقرار [[قبایل]] مختلف ساخته شده بود، انجام می‌شدند. یکی از سیاست‌های مؤثر پیامبر{{صل}} برای تقویت و تحکیم [[جایگاه]] مسجد، حضور دوره‌ای و مستمر در [[مساجد]] اطراف مدینه در میان قبایل [[مسلمان]] بود<ref>ر.ک: جعفر شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان.</ref>. | [[مسجد]] نخستین پایگاه [[مسلمانان]] در [[صدر اسلام]] بود. نخستین [[اقدام]] [[پیامبر]] {{صل}} پس از [[هجرت]]، ساختن "[[مسجد قبا]]" در نزدیکی [[مدینه]] بود. [[خداوند]] درباره [[فضیلت]] این مسجد می‌فرماید: {{متن قرآن|لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ}}<ref>«بی‌گمان مسجدی که از روز نخست بنیان آن را بر پرهیزگاری نهاده‌اند سزاوارتر است که در آن حاضر گردی» سوره توبه، آیه ۱۰۸.</ref>. دومین مسجد [[مسجد النبی]] {{صل}} بود که در مدینه، مرکز [[حکومت اسلامی]] پیامبر {{صل}} ساخته شد. شوراها، جلسات [[آموزشی]]، تصمیم‌گیری‌های مهم و سرنوشت‌ساز، تنظیم و انعقاد عهدنامه‌ها و [[پیمان‌ها]] و... همه در آنجا و سایر مساجدی که در محل استقرار [[قبایل]] مختلف ساخته شده بود، انجام می‌شدند. یکی از سیاست‌های مؤثر پیامبر {{صل}} برای تقویت و تحکیم [[جایگاه]] مسجد، حضور دوره‌ای و مستمر در [[مساجد]] اطراف مدینه در میان قبایل [[مسلمان]] بود<ref>ر. ک: جعفر شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان.</ref>. | ||
در [[قرآن کریم]] بارها به رعایت [[حرمت]] و [[منزلت]] مسجد تصریح شده است {{متن قرآن|وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا أُولَئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ}}<ref>«و ستمکارتر از کسی که نمی‌گذارد نام خداوند در مسجدهای او برده شود و در ویرانی آنها می‌کوشد کیست؟ آنان را جز این سزاوار نیست که هراسان در آن پا نهند، آنها در دنیا، خواری و در جهان واپسین عذابی سترگ دارند» سوره بقره، آیه ۱۱۴.</ref>.<ref>مسعود انصاری، «مسجد»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۰۵۲.</ref>؛ همچنین قرآن کریم [[مؤمنان]] را بر بنا و عمارت مساجد، تحریک و [[تشویق]] نموده است: {{متن قرآن|إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ}}<ref>«تنها آن کس مساجد خداوند را آباد می‌تواند کرد که به خداوند و روز واپسین ایمان | در [[قرآن کریم]] بارها به رعایت [[حرمت]] و [[منزلت]] مسجد تصریح شده است {{متن قرآن|وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا أُولَئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ}}<ref>«و ستمکارتر از کسی که نمی‌گذارد نام خداوند در مسجدهای او برده شود و در ویرانی آنها می‌کوشد کیست؟ آنان را جز این سزاوار نیست که هراسان در آن پا نهند، آنها در دنیا، خواری و در جهان واپسین عذابی سترگ دارند» سوره بقره، آیه ۱۱۴.</ref>.<ref>مسعود انصاری، «مسجد»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۰۵۲.</ref>؛ همچنین قرآن کریم [[مؤمنان]] را بر بنا و عمارت مساجد، تحریک و [[تشویق]] نموده است: {{متن قرآن|إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ}}<ref>«تنها آن کس مساجد خداوند را آباد می‌تواند کرد که به خداوند و روز واپسین ایمان آورده» سوره توبه، آیه ۱۸.</ref>. مساجد در صدر اسلام کانون [[عبادی]]، پایگاه [[قضایی]]، جایگاه [[حسبه]]، کانون [[ارتباطات]] جمعی، محل رفع [[مشکلات]] فردی و [[اجتماعی]]، پایگاه [[جهاد]] و [[نهضت]] و مرکز [[آموزش]] (و [[تبلیغ]]) بوده است <ref>جلال‌الدین فارسی، فرهنگ واژههای انقلاب اسلامی، ص۷۰۸-۷۱۲.</ref>.<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص: ۴۷۵-۴۷۵۶.</ref> | ||
==نهاد مسجد== | |||
با توجه به نقش بسیار مهم و تأثیرگذار مسجد در [[اسلام]] از همان آغاز [[رسالت]] به تدریج مسجد به نهادی [[اجتماعی]] تبدیل شد و افزون بر [[عبادت]]<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۸۳، صص ۳۶۷ و ۳۸۵ و ج۹۷، ص۱۱۶.</ref>، [[فعالیت‌های فرهنگی]]، [[آموزشی]]، [[بسیج]] [[روحی]] و [[سیاسی]] عمومی و حتی [[اداره امور]] [[کشور]]، [[قضاوت]] و [[حل اختلافات]] میان [[مردم]] در آن انجام می‌شد. در واقع مسجد دیگر یک [[معبد]] [[دینی]] نبود؛ بلکه نهادی با کارویژه‌های متعدد اجتماعی، [[فرهنگی]] و اجتماعی بود. حتی اعلان‌های سیاسی [[حکومت‌ها]] نیز در مسجد انجام می‌شد. اساساً مسجد فراتر از یک مکان، ساختاری با [[نیروی انسانی]]، ظرفیت‌های اجتماعی و گاه [[منابع مالی]] مستقل در راستای [[حفظ دین]] و [[ارزش‌های دینی]] و بسط و [[توسعه]] آن در [[جامعه]] عمل می‌کرد و حتی در مقاطعی جریان‌های اجتماعی یا مذهبی و یا سیاسی را ایجاد می‌کرد<ref>سید محمدباقر حکیم، نقش اهل بیت{{عم}} در بنیانگذاری جماع صالحان، ج۷، ص۳۷.</ref>. اینکه با ورود به مسجدی [[مستحب]] است [[نماز]] [[تحیت]] ([[سلام]]) خوانده شود را می‌توان بیانگر [[حیات]] و زنده بودن مسجد و نهاد مسجد دانست. در [[تاریخ اسلام]]، [[مردمی بودن]] و ام و [[استقلال]] [[مالی]] و [[مدیریتی]] [[مساجد]] از [[دولت‌ها]]، آن را به نهادی مستقل از [[حکومت اسلامی]] تبدیل کرده است که نوع فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی آن همواره با صلاحدید هیئت امنای مردمی آن انجام می‌شده است<ref>ر.ک: رحیم نوبهار، «نقش نظام اسلامی در مدیریت اسلامی»، ص۱۵۴-۱۶۱.</ref>. | |||
به همین دلیل حجم بسیار بالایی از [[روایات]] و نیز [[آیات]] راجع به [[احکام]]، [[آداب]] و شنون [[مسجد]] و کیفیت تعامل با آن از لحاظ [[تقدیس]]، [[تکریم]] و تعمیر ساختمانی آن، همچنین آباد کردن [[مساجد]] با انجام [[عبادت]] در آن و [[ثواب]] رفتن به مسجد، [[خواندن نماز]]، [[اعتکاف]] و حتی توقف در آن است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، صص ۱۱۸، ۱۴۱-۱۴۳، ۱۴۸، ۴۲۶ و ۴۵۵.</ref>. «[[رسول خدا]]{{صل}}] مسجد را به عنوان پایگاه و مرکز تجمع [[مسلمانان]] بر پا داشته و از مسلمانان [[لشکر]]، [[بسیج]] نموده با [[مشرکین]] به [[ستیز]] و [[مبارزه]] بر می‌خیزد، برای [[دعوت به اسلام]] به [[قبایل]] و شهرهای اطراف مبلغ می‌فرستد و با [[یهود]] [[مدینه]] [[قرارداد]] عدم تعرض [[امضا]] می‌کند، حدود [[اسلام]] را به مرحله [[اجرا]] می‌گذارد و برای [[جمع‌آوری زکات]] و [[مالیات]] و [[اداره امور مسلمین]]، [[فرماندار]] و [[والی]] به [[شهرها]] و قبایل اعزام می‌دارد»<ref>حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۱، ص۹۰.</ref>. | |||
مسجد در [[زمان]] [[امامان شیعه]]{{عم}} مرکز [[مناظرات علمی]] و [[اعتقادی]] شناخته می‌شد و [[علما]] و [[دانشمندان]] از فرقه‌های گوناگون به [[مناظره]] در امور مختلف می‌پرداختند<ref>حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۱، ص۱۴۱.</ref>. از [[امام باقر]]{{ع}} [[روایت]] شده که به [[ابان بن تغلب]] می‌فرمود: «در [[مسجد مدینه]] بنشین و برای [[مردم]] [[فتوا]] صادر کن. همانا من دوست دارم در میان شیعیانم افرادی همانند تو دیده شوند»<ref>محمد بن حسن طوسی، فهرست، ص۴۱؛ به نقل از: حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۳، ص۱۶۹.</ref>. | |||
فراتر اینکه مسجد حتی به عنوان [[زندان]] نیز به کار گرفته می‌شد: «در دوره [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و [[ابوبکر]]، زندان وجود نداشت؛ افراد را در مسجد و پیش ورود و دالان [[خانه‌ها]] [[زندانی]] می‌کردند»<ref>حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۴، ص۵۵.</ref>. همچنین در [[زمان رسول خدا]]{{صل}} [[رئیس]] اهالی [[سرزمین یمامه]] را به یکی از ستون‌های مسجد بسته بودند<ref>حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۴، ص۲۱۷.</ref>. | |||
نکته شایان ذکر اینکه اصل ساخت و [[حفظ]] [[مسجد]]<ref>مقداد بن عبدالله سیوری حلی، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۱۲۳؛ میرابوالفتح حسینی جرجانی، تفسیر شاهی، ج۱، ص۱۵۴.</ref> و نیز [[اقامه نماز جماعت]] و [[جمعه]]<ref>جواد تبریزی، استفتائات جدید، ج۲، ص۱۰۳.</ref>، [[اذان]]<ref>ناصر مکارم شیرازی، دایره المعارف فقه مقارن، ص۵۴۵.</ref>، از [[شعائر دینی]] شمرده می‌شود و حفظ و [[حراست]] از [[شعائر]] گاه [[واجب]] و گاهی [[مستحب]] شناخته شده است. همه این شعائر در جهت [[حفظ دین]] و حراست از [[ارزش‌های دینی]] در [[جامعه]] است؛ چراکه در طول [[تاریخ]]، این شعائر بوده‌اند که نقش بسیار مؤثری در حفظ و [[ترویج دین]] و ارزش‌های دینی ایفا کرده‌اند.<ref>[[محمد اسماعیل نباتیان|نباتیان، محمد اسماعیل]]، [[فقه و امنیت (کتاب)|فقه و امنیت]] ص ۲۷۰.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
#[[پرونده:11677.jpg|22px]] [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|'''واژه‌نامه فقه سیاسی''']] | # [[پرونده:11677.jpg|22px]] [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|'''واژه‌نامه فقه سیاسی''']] | ||
#[[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']] | # [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']] | ||
# [[پرونده:IM010643.jpg|22px]] [[محمد اسماعیل نباتیان|نباتیان، محمد اسماعیل]]، [[فقه و امنیت (کتاب)|'''فقه و امنیت''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۲۵: | خط ۳۷: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:مسجد | [[رده:مسجد]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۱۴
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مسجد است. مسجد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مسجد در لغت - مسجد در قرآن - مسجد در فقه اسلامی - مسجد در فقه سیاسی - مسجد در معارف و سیره حسینی - مسجد در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
از دغدغه‌های اساسی پیامبر (ص) پس از هجرت، تأسیس مسجد به عنوان محلی برای انجام مسایل عبادی و سیاسی مسلمانان بوده است[۱]. مسجد، به عنوان خانۀ عمومی مسلمین، نقش بسیار ارزنده‌ای در ایجاد اتحاد و پیوند آنان داشته است. مسجد، محل رهبری حاکم مسلمین، اقامه نماز جماعت و جمعه و دیدارهای افراد با رهبری جامعه بوده و در آغاز، "دارالحکومة"، "مصلّی"، "مدرسه" و مکانی برای حل و فصل تمامی امور مسلمانان محسوب می‌گردید؛ حتی نخستین زندان نیز در گوشه‌ای از مسجد شکل گرفته بود[۲]. اولین مسجد در اسلام "مسجد قبا" است که پیامبر (ص) آن را در محلی به همین نام، در مدینه تأسیس نمود[۳][۴].
مسجد در فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم
سجده‌گاه[۵]، عبادتگاه و نمازخانه[۶].
﴿وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ﴾[۷].
مسجد نخستین پایگاه مسلمانان در صدر اسلام بود. نخستین اقدام پیامبر (ص) پس از هجرت، ساختن "مسجد قبا" در نزدیکی مدینه بود. خداوند درباره فضیلت این مسجد می‌فرماید: ﴿لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ﴾[۸]. دومین مسجد مسجد النبی (ص) بود که در مدینه، مرکز حکومت اسلامی پیامبر (ص) ساخته شد. شوراها، جلسات آموزشی، تصمیم‌گیری‌های مهم و سرنوشت‌ساز، تنظیم و انعقاد عهدنامه‌ها و پیمان‌ها و... همه در آنجا و سایر مساجدی که در محل استقرار قبایل مختلف ساخته شده بود، انجام می‌شدند. یکی از سیاست‌های مؤثر پیامبر (ص) برای تقویت و تحکیم جایگاه مسجد، حضور دوره‌ای و مستمر در مساجد اطراف مدینه در میان قبایل مسلمان بود[۹].
در قرآن کریم بارها به رعایت حرمت و منزلت مسجد تصریح شده است ﴿وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا أُولَئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ﴾[۱۰].[۱۱]؛ همچنین قرآن کریم مؤمنان را بر بنا و عمارت مساجد، تحریک و تشویق نموده است: ﴿إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ﴾[۱۲]. مساجد در صدر اسلام کانون عبادی، پایگاه قضایی، جایگاه حسبه، کانون ارتباطات جمعی، محل رفع مشکلات فردی و اجتماعی، پایگاه جهاد و نهضت و مرکز آموزش (و تبلیغ) بوده است [۱۳].[۱۴]
نهاد مسجد
با توجه به نقش بسیار مهم و تأثیرگذار مسجد در اسلام از همان آغاز رسالت به تدریج مسجد به نهادی اجتماعی تبدیل شد و افزون بر عبادت[۱۵]، فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی، بسیج روحی و سیاسی عمومی و حتی اداره امور کشور، قضاوت و حل اختلافات میان مردم در آن انجام می‌شد. در واقع مسجد دیگر یک معبد دینی نبود؛ بلکه نهادی با کارویژه‌های متعدد اجتماعی، فرهنگی و اجتماعی بود. حتی اعلان‌های سیاسی حکومت‌ها نیز در مسجد انجام می‌شد. اساساً مسجد فراتر از یک مکان، ساختاری با نیروی انسانی، ظرفیت‌های اجتماعی و گاه منابع مالی مستقل در راستای حفظ دین و ارزش‌های دینی و بسط و توسعه آن در جامعه عمل می‌کرد و حتی در مقاطعی جریان‌های اجتماعی یا مذهبی و یا سیاسی را ایجاد می‌کرد[۱۶]. اینکه با ورود به مسجدی مستحب است نماز تحیت (سلام) خوانده شود را می‌توان بیانگر حیات و زنده بودن مسجد و نهاد مسجد دانست. در تاریخ اسلام، مردمی بودن و ام و استقلال مالی و مدیریتی مساجد از دولت‌ها، آن را به نهادی مستقل از حکومت اسلامی تبدیل کرده است که نوع فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی آن همواره با صلاحدید هیئت امنای مردمی آن انجام می‌شده است[۱۷].
به همین دلیل حجم بسیار بالایی از روایات و نیز آیات راجع به احکام، آداب و شنون مسجد و کیفیت تعامل با آن از لحاظ تقدیس، تکریم و تعمیر ساختمانی آن، همچنین آباد کردن مساجد با انجام عبادت در آن و ثواب رفتن به مسجد، خواندن نماز، اعتکاف و حتی توقف در آن است[۱۸]. «رسول خدا(ص)] مسجد را به عنوان پایگاه و مرکز تجمع مسلمانان بر پا داشته و از مسلمانان لشکر، بسیج نموده با مشرکین به ستیز و مبارزه بر می‌خیزد، برای دعوت به اسلام به قبایل و شهرهای اطراف مبلغ می‌فرستد و با یهود مدینه قرارداد عدم تعرض امضا می‌کند، حدود اسلام را به مرحله اجرا می‌گذارد و برای جمع‌آوری زکات و مالیات و اداره امور مسلمین، فرماندار و والی به شهرها و قبایل اعزام می‌دارد»[۱۹].
مسجد در زمان امامان شیعه(ع) مرکز مناظرات علمی و اعتقادی شناخته می‌شد و علما و دانشمندان از فرقه‌های گوناگون به مناظره در امور مختلف می‌پرداختند[۲۰]. از امام باقر(ع) روایت شده که به ابان بن تغلب می‌فرمود: «در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا صادر کن. همانا من دوست دارم در میان شیعیانم افرادی همانند تو دیده شوند»[۲۱]. فراتر اینکه مسجد حتی به عنوان زندان نیز به کار گرفته می‌شد: «در دوره پیامبر اسلام(ص) و ابوبکر، زندان وجود نداشت؛ افراد را در مسجد و پیش ورود و دالان خانه‌ها زندانی می‌کردند»[۲۲]. همچنین در زمان رسول خدا(ص) رئیس اهالی سرزمین یمامه را به یکی از ستون‌های مسجد بسته بودند[۲۳]. نکته شایان ذکر اینکه اصل ساخت و حفظ مسجد[۲۴] و نیز اقامه نماز جماعت و جمعه[۲۵]، اذان[۲۶]، از شعائر دینی شمرده می‌شود و حفظ و حراست از شعائر گاه واجب و گاهی مستحب شناخته شده است. همه این شعائر در جهت حفظ دین و حراست از ارزش‌های دینی در جامعه است؛ چراکه در طول تاریخ، این شعائر بوده‌اند که نقش بسیار مؤثری در حفظ و ترویج دین و ارزش‌های دینی ایفا کرده‌اند.[۲۷]
منابع
پانویس
- ↑ سیره ابن هشام، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ دراسات فی ولایة الفقیه، ج۲، ص۴۳۴.
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۸؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۹.
- ↑ فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی، ص ۱۶۷.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۰۴.
- ↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۹۷.
- ↑ «در هر نمازگاهی روی خود را (به سوی او) راست گردانید» سوره اعراف، آیه ۲۹.
- ↑ «بی‌گمان مسجدی که از روز نخست بنیان آن را بر پرهیزگاری نهاده‌اند سزاوارتر است که در آن حاضر گردی» سوره توبه، آیه ۱۰۸.
- ↑ ر. ک: جعفر شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان.
- ↑ «و ستمکارتر از کسی که نمی‌گذارد نام خداوند در مسجدهای او برده شود و در ویرانی آنها می‌کوشد کیست؟ آنان را جز این سزاوار نیست که هراسان در آن پا نهند، آنها در دنیا، خواری و در جهان واپسین عذابی سترگ دارند» سوره بقره، آیه ۱۱۴.
- ↑ مسعود انصاری، «مسجد»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۰۵۲.
- ↑ «تنها آن کس مساجد خداوند را آباد می‌تواند کرد که به خداوند و روز واپسین ایمان آورده» سوره توبه، آیه ۱۸.
- ↑ جلال‌الدین فارسی، فرهنگ واژههای انقلاب اسلامی، ص۷۰۸-۷۱۲.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۷۵-۴۷۵۶.
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۸۳، صص ۳۶۷ و ۳۸۵ و ج۹۷، ص۱۱۶.
- ↑ سید محمدباقر حکیم، نقش اهل بیت(ع) در بنیانگذاری جماع صالحان، ج۷، ص۳۷.
- ↑ ر.ک: رحیم نوبهار، «نقش نظام اسلامی در مدیریت اسلامی»، ص۱۵۴-۱۶۱.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، صص ۱۱۸، ۱۴۱-۱۴۳، ۱۴۸، ۴۲۶ و ۴۵۵.
- ↑ حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۱، ص۹۰.
- ↑ حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۱، ص۱۴۱.
- ↑ محمد بن حسن طوسی، فهرست، ص۴۱؛ به نقل از: حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۳، ص۱۶۹.
- ↑ حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۴، ص۵۵.
- ↑ حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۴، ص۲۱۷.
- ↑ مقداد بن عبدالله سیوری حلی، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۱۲۳؛ میرابوالفتح حسینی جرجانی، تفسیر شاهی، ج۱، ص۱۵۴.
- ↑ جواد تبریزی، استفتائات جدید، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ ناصر مکارم شیرازی، دایره المعارف فقه مقارن، ص۵۴۵.
- ↑ نباتیان، محمد اسماعیل، فقه و امنیت ص ۲۷۰.