شهادت (عالم): تفاوت میان نسخه‌ها

موضوع عالم شهادت از [[آیات]] دیگری که در آنها تعبیر [[خلق]] و امر {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«به راستی پروردگارتان همان خداوند است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت، شب را بر روز می‌پوشاند -که آن را شتابان می‌جوید- و خورشید و ماه و ستارگان را رام فرمان خویش آفرید؛ آگاه باشید که آفرینش و فرمان او راست؛ بزرگوار است خداوند پروردگار جهانیان» سوره اعراف، آیه ۵۴.</ref> و بَرّ و [[بحر]] {{متن قرآن|وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ}}<ref>«و کلیدهای (چیزهای) نهان نزد اوست؛ (هیچ کس) جز او آنها را نمی‌داند؛ و او آنچه را در خشکی و دریاست می‌داند و هیچ برگی فرو نمی‌افتد مگر که او آن را می‌داند و هیچ دانه‌ای در تاریکی‌های زمین و هیچ تر و خشکی نیست جز آنکه در کتابی روشن آمده است» سوره انعام، آیه ۵۹.</ref> به کار رفته استفاده شده است، چنان که در آیاتی که از [[خلقت]] برخی موجودات مانند [[چارپایان]] {{متن قرآن|خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعَامِ ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ}}<ref>«شما را از تنی یگانه آفرید سپس از او همسرش را پدید آورد و از چارپایان هشت تا (نر و ماده) آفرید؛  شما را در شکم مادرانتان با آفرینشی از پس آفرینشی دیگر در تاریکی‌هایی سه‌گانه  می‌آفریند؛ این خداوند پروردگار شماست که فرمانفرمایی از آن اوست؛ هیچ خدایی جز او نیست پس چگونه (از حق) بازگردانده می‌شوید؟» سوره زمر، آیه ۶.</ref> و آهن {{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ}}<ref>«ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری می‌کند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است» سوره حدید، آیه ۲۵.</ref> تعبیر به «انزال» شده مقصود از انزال، ظهور آنها از [[عالم غیب]] در عالم شهادت و [[تکوین]] است و مقصود از [[تنزیل]] هرچیزی از [[خزانه الهی]] که در [[آیه]] {{متن قرآن|وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ}}<ref>«و هیچ چیز نیست جز آنکه گنجینه‌های آن نزد ماست و ما آن را جز به اندازه معیّن فرو نمی‌فرستیم» سوره حجر، آیه ۲۱.</ref> به آن تصریح شده، ظهور آن از [[عالم غیب]] در [[عالم شهادت]] است.<ref>المیزان، ج۱۹، ص۱۷۲؛ ج۱۷، ص۲۳۸.</ref> گفتنی است تعبیر به اِنزال {{متن قرآن|إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا}}<ref>«هنگامی که زمین از لرزه واپسین خود به لرزه افتد،» سوره زلزال، آیه ۱.</ref>،  {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ}}<ref>«که ما آن را در شبی خجسته فرو فرستادیم، بی‌گمان ما بیم‌دهنده بودیم» سوره دخان، آیه ۳.</ref> و نیز [[تنزیل]] {{متن قرآن|ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِي الْكِتَابِ لَفِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ}}<ref>«این (عذاب) بدان روست که خداوند، کتاب (خود) را به حق فرو فرستاده است و آنان که در این کتاب اختلاف ورزیدند در ستیزی ژرفند» سوره بقره، آیه ۱۷۶.</ref> درباره [[قرآن]] نیز به کار رفته که از نظر برخی انزال اشاره به [[نزول دفعی]] از [[لوح محفوظ]] و تنزیل اشاره به [[نزول تدریجی]] آن در این عالم است.<ref>المیزان، ج۲، ص۲۳۰؛ ج۱۸، ص۱۳۰.</ref> در روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} آمده است [[غیب]] آن است که [در این عالم] موجود نشده و [[شهادت]] آن است که [در این عالم] موجود است.<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۴۰۱.</ref>

برخی از [[حکما]] از عالَم شهادت به عالَم جسمانیات، خَلق، مُلْک، دیدان (جمع [[دود]] <ref>لسان العرب، ج۳، ص۱۶۷، «دود».</ref> به معنای کِرم،<ref>فرهنگ بزرگ جامع نوین، ج۱، ص۴۳۲.</ref> اشاره به خِسّت آن)، اوساخ، [[غرور]] و [[غفلت]]، [[موت]] و [[ظلمات]] و از عالم غیب به عالم مجردات، [[امر]]، [[ملکوت]]، [[عقل]]، [[قدس]]، [[حمد]]، [[تسبیح]] و [[تحمید]]، [[حیات]] و نور تعبیر کرده‌اند،<ref>جذوات و مواقیت، ص۱۸.</ref> چنان‌که در [[قرآن]] از عالم شهادت به «[[حیات]] [[دنیا]]» تعبیر شده است: {{متن قرآن|وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَعِبٌ وَلَهْوٌ}}<ref>«و زندگی دنیا جز بازیچه و سرگرمی نیست و بی‌گمان برای کسانی که پرهیزگاری می‌ورزند سرای واپسین نیکوتر است؛ آیا نمی‌اندیشید؟» سوره انعام، آیه ۳۲.</ref> «اوساخ» جمع «وَسَخ» به معنای چرک است.<ref>، ج۲۱، ص۶۵۸، «وسخ».</ref> با توجه به [[آلودگی]] عالم [[مادیات]] و [[شهادت]] به [[گناهان]] و [[بدی‌ها]]، از آن به «عالَم اوساخ» تعبیر شده است. برعکس، از [[عالم غیب]] که از [[گناه]] و آلودگی [[منزه]] است به «عالم [[نور]]» تعبیر می‌شود.

جنس عالم غیب و عالم شهادت با یکدیگر متفاوت است، از این‌رو نمی‌توان گفت جایگاه و مکان آن دو نسبت به یکدیگر کجاست، چنان که نمی‌توان گفت نفس نسبت به بدن در کجا قرار دارد.<ref>المبدأ والمعاد، ص۴۸۳.</ref> این تمایز به نوع وجود آن دو عالم باز می‌گردد؛ زیرا عالم شهادت ([[خلق]]، اجسام) دارای مقدار و اندازه بوده و قابل [[ادراک]] [[بصری]] و اشاره است،<ref>فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق، ص۲۳۸.</ref> در حالی که وجود عالم غیب (امر، [[عقول]] و [[نفوس]]) مجرد از ماده است و اشاره و ادراک بصری و مقدار و اندازه نمی‌پذیرد.<ref> فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق، ص۲۳۹.</ref> عالَم [[غیب]] بر عالَم شهادت تقدم رتبی دارد.<ref>المیزان، ج۱۲، ص۳۳؛ ج۱۱، ص۳۰۷.</ref> عالَم شهادت در طول عالم غیب و در مرتبه پایین‌تری قرار دارد و نسبت آن به عالم غیب، نسبت فرع به اصل و [[ظلمت]] به نور است.<ref>غرائب القرآن، ج۱، ص۱۱۳.</ref> از جهت وسعت نیز عالم غیب و [[ملکوت]]، گسترده‌تر از [[عالم ملک]] و شهادت است<ref>شرح فصوص الحکم، جندی، ص۸۷.</ref> و از این‌رو عالَم شهادت تحت [[سیطره]] و [[تسخیر]] عالم غیب و ملکوت است و هر رخدادی در عالم شهادت از ناحیه عالم غیب است<ref>رحمة من الرحمن، ج۲، ص۸۹.</ref> و [[تدبیر امر]] موجودات عالم شهادت در آن مرتبه صورت می‌گیرد:{{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ}}<ref>«کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود» سوره سجده، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|ذَلِكَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ}}<ref>«او دانای پنهان و آشکار، پیروز بخشاینده است» سوره سجده، آیه ۶.</ref>.<ref>المیزان، ج۱۶، ص۲۴۷ - ۲۴۸.</ref> و در برابر هر [[جسم]]، طبع و مزاجی که در عالم شهادت است اسم و [[روحی]] در عالم غیب وجود دارد.<ref>جذوات و مواقیت، ص۶۶ - ۶۷.</ref> بنابراین موجودِ در [[عالم شهادت]] بر اصل آنکه در [[عالم غیب]] است دلالت دارد؛ ضمن اینکه هر موجود شریفی نسبت به مادون خود [[مطاع]] است، چنان که [[آیات]] {{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ}}<ref>«توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد،» سوره تکویر، آیه ۲۰.</ref>، {{متن قرآن|مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}<ref>«آنجا فرمانگزاری امین است؛» سوره تکویر، آیه ۲۱.</ref> [[فرشته وحی]] را نیرومند و نزد [[خداوند]] [[عرش]]، بلندپایگاه و در آنجا مطاع و [[امین]] معرفی کرده است: {{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ}}<ref>«توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد،» سوره تکویر، آیه ۲۰.</ref>، {{متن قرآن|مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}<ref>«آنجا فرمانگزاری امین است؛» سوره تکویر، آیه ۲۱.</ref>.<ref>غرائب القرآن، ج۱، ص۱۱۳.</ref> از برخی آیات دیگر [[قرآن]] نیز می‌توان رابطه طولی میان این دو عالم را به دست آورد؛ مانند آیاتی که بر انزال و [[تنزیل]] [[لباس]]: {{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ}}<ref>«ای فرزندان آدم! برای شما جامه‌ای را فرو فرستاده‌ایم که شرمگاه‌های شما را می‌پوشاند و (نیز) جامه‌ای را که زینت است  و لباس پرهیزگاری، باری ، بهتر است؛ این از آیات خداوند است باشد که آنان در یاد گیرند» سوره اعراف، آیه ۲۶.</ref>، [[چارپایان]]: {{متن قرآن|وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعَامِ ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ}}<ref>«شما را از تنی یگانه آفرید سپس از او همسرش را پدید آورد و از چارپایان هشت تا (نر و ماده) آفرید؛  شما را در شکم مادرانتان با آفرینشی از پس آفرینشی دیگر در تاریکی‌هایی سه‌گانه  می‌آفریند؛ این خداوند پروردگار شماست که فرمانفرمایی از آن اوست؛ هیچ خدایی جز او نیست پس چگونه (از حق) بازگردانده می‌شوید؟» سوره زمر، آیه ۶.</ref>، آهن: {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ}}<ref>«ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری می‌کند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است» سوره حدید، آیه ۲۵.</ref>، [[خیر]]: {{متن قرآن|مَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَلَا الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ}}<ref>«کافران از اهل کتاب و مشرکان، خوش ندارند که از پروردگارتان، خیری بر شما فرو فرستاده شود، ولی خداوند هر کس را بخواهد به بخشایش خود، ویژگی می‌دهد و خداوند، دارای بخشش سترگ است» سوره بقره، آیه ۱۰۵.</ref> و هر چیزی به اندازه معیّن: {{متن قرآن|وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ}}<ref>«و هیچ چیز نیست جز آنکه گنجینه‌های آن نزد ماست و ما آن را جز به اندازه معیّن فرو نمی‌فرستیم» سوره حجر، آیه 21.</ref> از عالم غیب به عالم شهادت دلالت می‌کنند.<ref>المیزان، ج۸، ص۶۹؛ ج۱۵، ص۳۱۶.</ref> انزال و تنزیل یادشده به معنای [[اخراج]] آنها از عالم غیب به سوی عالم شهادت <ref>المیزان، ج۱۵، ص۳۱۶.</ref> و ایجاد و اظهار آنها در عالم شهادت است،<ref>روح المعانی، ج۱۰، ص۱۲۲؛ المیزان، ج۱۵، ص۳۱۶.</ref> از این رو برخی [[مفسران]] احتمال داده‌اند {{متن قرآن|كَذَلِكَ}} در {{متن قرآن|كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ}}<ref>«از آسمان آبی فرو باراند آنگاه رودهایی -هر یک به گنجایی خویش- روان شد و سیلاب با خویش کفی انبوه فرا آورد و آنچه در آتش می‌گدازند تا زینتی یا کالایی به دست آورند، (نیز) کفی همانند آن (کف سیلاب) است؛ بدین‌گونه خداوند درست و نادرست را مثل می‌زند؛ باری، کف، کنار می‌رود اما آنچه مردم را سودمند افتد در زمین باز می‌ماند؛ بدین‌گونه خداوند مثل می‌زند» سوره رعد، آیه ۱۷.</ref> اشاره به حوادث و وقایعی باشد که در عالم شهادت و [[تکوین]] واقع می‌شوند؛ زیرا همین حوادث مثال‌ها و نمودهایی هستند که صاحبان [[خرد]] و [[بصیرت]] را به [[حقایق]] عالم غیب رهنمون می‌شوند: {{متن قرآن|أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَدًا رَابِيًا وَمِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِي النَّارِ ابْتِغَاءَ حِلْيَةٍ أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً وَأَمَّا مَا يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ}}<ref>«از آسمان آبی فرو باراند آنگاه رودهایی -هر یک به گنجایی خویش- روان شد و سیلاب با خویش کفی انبوه فرا آورد و آنچه در آتش می‌گدازند تا زینتی یا کالایی به دست آورند، (نیز) کفی همانند آن (کف سیلاب) است؛ بدین‌گونه خداوند درست و نادرست را مثل می‌زند؛ باری، کف، کنار می‌رود اما آنچه مردم را سودمند افتد در زمین باز می‌ماند؛ بدین‌گونه خداوند مثل می‌زند» سوره رعد، آیه ۱۷.</ref>.<ref>المیزان، ج۱۱، ص۳۳۷ - ۳۳۸.</ref> در [[آیه]] {{متن قرآن|فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا}}<ref>«آنگاه، به فرشتگان کارگزار،» سوره نازعات، آیه ۵.</ref> نیز طبق یک قول مقصود از «مدبرات» [[ملائکه]] است که [[امور دنیا]] را از عالَم [[غیب]] [[تدبیر]] می‌کنند؛<ref>التبیان، ج۱۰، ص۲۵۳؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۵۳؛ المیزان، ج۲۰، ص۱۸۰.</ref> همچنین مقصود از {{متن قرآن|فَالزَّاجِرَاتِ زَجْرًا}}<ref>«آنگاه به آنها که (ابرها را) تند می‌رانند» سوره صافات، آیه ۲.</ref> طبق نظر برخی، ملائکه [[مأمور]] [[باران]] است که ابرها را به هر سو می‌رانند تا زمین‌های خشک را [[سیراب]] کنند.<ref>تفسیر ثعلبی، ج۸، ص۱۳۹؛ تفسیر بغوی، ج۴، ص۲۶؛ مجمع البیان، ج۸، ص۶۸۵.</ref> برخی هم «طور» را در [[آیات]] {{متن قرآن|وَالطُّورِ}}<ref>«سوگند به طور،» سوره طور، آیه 1.</ref> و {{متن قرآن|وَطُورِ سِينِينَ}}<ref>«و به کوه سینا،» سوره تین، آیه ۲.</ref> به آنچه از اوج ایجاد یا [[عالم غیب]] به حضیض مواد یا [[عالم شهادت]] حرکت می‌کند [[تأویل]] کرده‌اند.<ref>تفسیر بیضاوی، ج۵، ص۱۵۲؛ کنزالدقائق، ج۱۲، ص۴۴۳.</ref>