ام‌عماره انصاری در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

[[ام عماره]] از [[زنان]] کوشا و پرتلاش<ref> حلیة الاولیاء، ج ۲، ص ۷۷.</ref> دوران [[مدینه]] [[پیامبر]] {{صل}} است. در [[بیعت]] [[عقبه دوم]] که ۷۳ تن از یثربیان برای [[گفت‌وگو]] با [[رسول خدا]] به [[مکّه]] آمده بودند، فقط دو [[زن]] [[حضور]] داشتند که یکی از آنان او بود و با [[حضرت]] [[بیعت]] کردند.<ref> السیرة النبویه، ج ۲، ص ۴۶۶؛ روض الجنان، ج ۴، ص ۴۷۲.</ref> پس از [[هجرت]] [[رسول خدا]] {{صل}} به [[مدینه]] و آغاز [[غزوه‌ها]]، نسیبه نقش مهمّی در [[جنگ‌ها]] یافت. در [[نبرد]] [[اُحد]] به همراه [[همسر]] و دو پسرش شرکت کرد. او که به قصد [[پرستاری]] و مداوای مجروحان و آبرسانی به آنان آمده بود، مردانه جنگید. ابن‌سعد از خود او [[نقل]] می‌کند که چون در [[احد]] [[مسلمانان]] گریختند نزد [[پیامبر]] آمدم و با [[شمشیر]] [[زدن]] و [[تیراندازی]]، از او [[دفاع]] کردم تا مجروح شدم. از [[پیامبر]] {{صل}} [[نقل]] است که من به راست و چپ ننگریستم، جز اینکه امّ‌عماره را دیدم که از من [[دفاع]] می‌کرد و [[شمشیر]] می‌زد <ref> المنتظم، ج ۳، ص ۱۰۷.</ref> در همین [[نبرد]]، چون [[ابن‌قمیئه لیثی]] فریاد برآورد که [[محمّد]] را به من نشان دهید تا او را از پای درآورم و بدین طریق، [[عزم]] [[کشتن پیامبر]] کرد، به [[دفاع]] از [[حضرت]] برخاست و زخم عمیقی در گردن یافت که تا یک سال التیام نیافت<ref> المغازی، ج ۱، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۱.</ref> و [[رسول خدا]] که خود جویای حال او بود، با [[آگاهی]] از سلامتش مسرور شد. [[ام‌عماره]] با اینکه خود ۱۲ زخم برداشته بود <ref> الطبقات، ج ۸، ص ۳۰۶؛ الاصابه، ج ۸، ص ۴۴۱؛ بحار الانوار، ج ۲۰، ص ۱۳۲.</ref> فرزندش را به [[مبارزه]] با [[دشمن]] [[ترغیب]] می‌کرد تا آنجا که [[پیامبر]] {{صل}} [[توانایی]] او را با بیان "ای [[ام‌عماره]]! چه کسی به [[قدر]] تو تواناست؟" ستود. [[دلاوری]] و [[استقامت]] وی و خانواده‌اش در [[اُحد]]، آنان را مشمول دعای [[رسول خدا]] کرد و حتی [[حضرت]] [[مقام]] آنان را از فلان و فلان [[برتر]] دانست.<ref> المغازی، ج ۱، ص ۲۷۳؛ الطبقات، ج ۸، ص ۴۱۳.</ref>

[[مجلسی]] ضمن [[تعیین]] مصداق فلان و فلان در [[سخن پیامبر]] {{صل}}، از [[مقام]] والای این [[زن]] [[سخن]] دارد.<ref> بحار الانوار، ج ۲۰، ص ۱۳۳.</ref> گفته‌اند: وقتی در این [[غزوه]] [[پیامبر]] {{صل}} او را ستود، از [[حضرت]] خواست تا از [[خداوند]] بخواهد که او و خانوده‌اش را در [[بهشت]] با [[پیامبر]] [[رفیق]] کند و [[رسول خدا]] نیز چنین کرد.<ref>المغازی، ج ۱، ص ۲۷۳.</ref> امّ‌عماره در [[غزوه بنی‌قریظه]] [[حضور]] داشت و از [[غنایم]] آن سهمی برد و در ماجرای [[حدیبیه]]، یکی از ۴ [[زن]] همراه [[پیامبر]] {{صل}} بود <ref> المغازی، ج ۲، ص ۵۷۴.</ref> و گویا در همین واقعه، [[حضرت]] در چادر آنان از همراهان [[بیعت]] گرفت.<ref>المغازی، ج ۲، ص ۶۰۳.</ref> وی در [[بیعت رضوان]] <ref>الاستیعاب، ج ۴، ص ۵۰۳.</ref> و در [[عمره]] [[قضا]] <ref>الطبقات، ج ۸، ص ۳۰۳.</ref> و نیز در [[نبرد خیبر]] [[حضور]] داشت <ref>المغازی، ج ۲، ص۶۶۱، ۶۸۵.</ref> و در [[غزوه حنین]] که در [[سپاه مسلمانان]] [[سستی]] افتاد، ضمن پاشیدن [[خاک]] بر چهره فراریان، فریاد برآورد که از [[خدا]] و [[رسول]] او به کجا می‌گریزید؟ (<ref>تفسیر قمی، ج ۱، ص ۳۱۴.</ref> امّ‌عماره پس از [[پیامبر]] {{صل}}، در [[نبرد]] یمامه شرکت کرد. در این [[جنگ]] فرزندش به دست [[مسیلمه]] قطعه قطعه <ref>الطبقات، ج ۸، ص ۳۰۳.</ref> و دست [[ام‌عماره]] نیز قطع شد <ref> السیرة النبویه، ج ۲، ص ۴۶۶.</ref> و پس از بازگشت، [[ابوبکر]] به عیادتش رفت.<ref>انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۹۸.</ref>

امّ‌عماره از [[راویان حدیث پیامبر]]<ref>مسند احمد، ج ۷، ص ۵۰۸، ۵۹۲؛ سنن الترمذی، ج ۲، ص ۲۲۵.</ref> و فردی مورد [[اعتماد]] و [[اهل عبادت]] و [[روزه]] بود <ref>حلیة الاولیاء، ج ۲، ص ۷۷.</ref> و به [[تعبیر خواب]] آشنایی داشت <ref>الطبقات، ج ۸، ص ۳۰۶.</ref> و در [[زمان]] [[عمر]]، از آن رو که در [[نبرد]] [[اُحد]] مورد [[قدردانی]] [[پیامبر]] {{صل}} قرار گرفته بود، به او توجّهی ویژه می‌شد.<ref>المغازی، ج ۱، ص ۲۷۱.</ref> امّ‌عماره در نهایت ([[سال ۱۴ هجری]]) در [[زمان]] [[خلافت عمر]] درگذشت.<ref>المنتظم، ج ۳، ص ۱۰۷.</ref> اینکه همسرش در این [[زمان]] و در دیگر مقاطع چه کسی بود، روشن نیست. [[ابن سعد]] می‌گوید: امّ‌عماره با [[زید بن عاصم]] [[ازدواج]] کرد و عبداللّه و [[حبیب]]، دو [[صحابی پیامبر]] {{صل}} را از او آورد؛ سپس با غزیّه [[ازدواج]] کرد و [[تمیم]] و خوله را آورد؛<ref>الطبقات، ج ۸، ص ۳۰۳.</ref> امّا در جای دیگر، سه [[ازدواج]] برای او [[ذکر]] می‌کند که اوّلی آن غزیّه سپس [[زید بن‌عاصم]] و از سومی یاد نکرده است.<ref>الطبقات، ج ۸، ص ۳۰۶.</ref> [[واقدی]] در گزارش حال او در [[اُحد]]، از همسرش غزیّه [[سخن]] دارد،<ref>المغازی، ج ۱، ص ۲۶۸.</ref> گرچه فرزندانش را باعنوان ابن‌زید می‌شناساند،<ref> المغازی، ج ۱، ص ۲۷۲.</ref> بنابراین بایستی ابتدا [[همسر]] [[زید]] و سپس غزیّه بوده باشد<ref>الطبقات، ج ۸، ص ۳۰۳.</ref>.<ref>[[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[ام عماره انصاری (مقاله)|مقاله «ام عماره انصاری»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴، ص 378-380.</ref>

== [[ام عماره]] در [[شأن نزول]] ==

# [[عکرمه]] <ref>المعجم الکبیر، ج ۲۵، ص ۳۲؛ تفسیر بغوی، ج ۳، ص ۴۵۶.</ref> از خود او [[نقل]] می‌کند که گفت: [[روزی]] نزد [[پیامبر]] {{صل}} آمدم و از اینکه همه چیز از آن مردان است، به [[اعتراض]] گفتم: [[زنان]] را به چیزی نمی‌بینم که [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا}}<ref>«بی‌گمان خداوند برای مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان مؤمن و مردان و زنان فرمانبردار و مردان و زنان راست‌گفتار و مردان و زنان شکیبا و مردان و زنان فرمانبردار و مردان و زنان بخشنده و مردان و زنان روزه‌دار و مردان و زنان پاکدامن و مردان و زنانی که خداوند را بسیار یاد می‌کنند، آمرزش و پاداشی سترگ آماده کرده است» سوره احزاب، آیه ۳۵.</ref> در [[پاسخ]] وی نازل شد. در زاد المسیر ۵ قول برای [[سبب نزول]] [[آیه]] [[ذکر]] شده که یکی از آنها [[گفتار]] پیشین است.<ref>زاد المسیر، ج ۶، ص ۳۸۳ ـ ۳۸۴؛ المعجم الکبیر، ج ۲۵، ص ۳۲.</ref>

# وقتی [[قمی]] در ذیل [[آیه]] {{متن قرآن|إِذْ هَمَّتْ طَائِفَتَانِ مِنْكُمْ أَنْ تَفْشَلَا وَاللَّهُ وَلِيُّهُمَا وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ}}<ref>«(یاد کنید) آنگاه را که دو دسته از شما می‌خواستند (در رفتن به جنگ) سستی کنند حال آنکه خداوند یاور آنان بود و مؤمنان باید بر خداوند توکّل کنند» سوره آل عمران، آیه ۱۲۲.</ref> از [[پایداری]] برخی از [[مسلمانان]] [[سخن]] می‌راند، نام نسیبه را نیز یاد می‌کند.<ref> تفسیر قمی، ج ۱، ص ۱۴۳.</ref> [[مفسران]] در جایی دیگر از امّ‌عماره یاد نکرده‌اند؛ امّا براساس [[سخن]] واقدی <ref>المغازی، ج ۲، ص ۶۰۳.</ref> و [[ابن‌عبدالبر]] <ref>الاستیعاب، ج ۴، ص ۵۰۳.</ref> که از [[حضور]] او در [[بیعت رضوان]] حکایت دارد می‌توان وی را مشمول [[آیه]] {{متن قرآن|لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا}}<ref>«به راستی خداوند از مؤمنان خشنود شد هنگامی که با تو در زیر آن درخت بیعت می‌کردند پس آنچه در دل داشتند معلوم داشت، از این رو آرامش را بر آنها فرو فرستاد و به پیروزی زودرسی پاداششان داد» سوره فتح، آیه ۱۸.</ref> دانست که در بیان وصف [[بیعت کنندگان]] با [[رسول]] خداست<ref>[[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[ام عماره انصاری (مقاله)|مقاله «ام عماره انصاری»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴، ص 380.</ref>.

== منابع ==

#[[پرونده:000055.jpg|22px]] [[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[ام عماره انصاری (مقاله)|مقاله «ام عماره انصاری»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۴''']]