عطاء بن ابی‌مسلم خراسانی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = عطاء بن ابی‌مسلم خراسانی

| عنوان مدخل  = [[عطاء بن ابی‌مسلم خراسانی]]

| مداخل مرتبط = [[عطاء بن ابی‌مسلم خراسانی در علوم قرآنی]]

[[داوودی]] در طبقات المفسرین «عطاء بن ابی مسلم خراسانی»<ref>ابو حذیفه واصل بن عطاء بصری متولد ۸۰ متوفای ۱۳۱ ه‍‌. ق را نیز گفته‌اند معانی القرآن تألیف کرده است (ر. ک: کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۳ ص۱۵۹؛ بغدادی، هدیة العارفین، ج۶، ص۴۹۹) و از این‌رو او را نیز می‌توان از مفسران عصر حضور به شمار آورد، ولی چون شاهدی بر تابعی بودن وی نیافتم، او را در متن در شمار مفسران تابعی نیاوردم و در پاورقی به وی اشاره کردم. برخی تارخی وفات او را (۵۰-۱۳۵ ه‍‌.ق) ر. ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۱۴۳. و برخی تاریخ وفات او را ۱۳۳ گفته‌اند (ر. ک: ذهبی، میزان الاعتدال، ج۳، ص۷۳).</ref> را با عنوان [[عطاء بن ابی مسلم ابو عثمان خراسانی]] آورده و گفته است: اسم پدرش [[میسره]] و به [[اعتقاد]] برخی، عبدالله است. وی [[صدوق]] [[راستگو]] است، ولی [[زیاد]] [[اشتباه]] می‌کند و در [[نقل روایت]] ارسال و تدلیس دارد و با عبارت {{عربی|"له كتاب تنزيل القرآن و تفسيره و ناسخه و منسوخه"}} از تألیفات [[قرآنی]] وی خبر داده است<ref>ر. ک: نویهض، طبقات المفسرین، ج۱، ص۳۷۹ و ۳۸۰، رقم ۳۲۹.</ref>. حاج [[خلیفه]] با عبارت {{عربی|"تفسیر- عطاء بن ابي رباح وعطاء بن ابي مسلم الخراساني وعطاء بن دينار ذكرهم الثعلبي في الكشف"}} از تفسیر وی خبر داده است<ref>ر. ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۳.</ref>. [[عمر رضا کحاله]] نیز با عنوان «[[مفسر]]» از وی یاد کرده و از کتاب تفسیر داشتن وی خبر داده است<ref>ر. ک: کحاله، معجم المؤلفین، ج۶، ص۲۸۳.</ref> و در [[تفاسیر شیعه]] و [[سنّی]] آرا و [[روایات تفسیری]] فراوانی از وی نقل شده است<ref>برنامه رایانه‌ای معجم فقهی ذکر «عطاء الخراسانی» در تفاسیر شیعه و سنی را ۳۴۴ مورد گزارش می‌دهد.</ref>؛ بنابراین، در مفسر بودن وی تردیدی نیست؛ اما برای [[تابعی]] بودن او شاهدی که می‌توان ذکر کرد، این است که گفته‌اند: ابن عمر را دیده و از او [[روایت]] شنیده است<ref>ر. ک: ابن معین، تاریخ یحیی بن معین، ج۲، ص۳۳۹، رقم ۵۱۸۸؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۱۴۱.</ref>.

برخی [[روایات]] به واسطۀ ایشان از [[ابن عباس]] نقل شده<ref>ر. ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۸؛ ذهبی، میزان الاعتدال، ج۳، ص۷۳.</ref> و برحسب ظاهر سند آن روایات می‌توان گفت وی ابن عباس را نیز دیده و از وی [[روایت]] کرده است و این، [[شاهد]] دیگری بر [[تابعی]] بودن او باشد و برخی رجال‌شناسان [[اهل تسنن]] روایت وی از ابن عباس را مرسل دانسته‌اند<ref>ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۹۰؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۱۴۰.</ref>، ولی معلوم نیست دلیل آنان بر مرسل بودن روایت وی از ابن عباس چیست؛ اگر به لحاظ‍ [[زمان]] و اقتضای سن او باشد، دلیل آنان مخدوش است؛ زیرا باتوجه به اینکه گفته‌اند [[تولد]] وی در سال ۵۰۲ و درگذشت ابن عباس [[سال]] ۶۸۳ بوده است<ref>ر. ک: ذهبی، میزان الاعتدال، ج۳، ص۷۳.</ref>.

در وقت [[رحلت]] ابن عباس هیجده سال داشته و روایت شنیدن وی از ابن عباس ممکن بوده است<ref> ر. ک: قمی، الکنی و الالقاب، ج۱، ص۳۵۵؛ ابن حجر، تقریب التهذیب، ج۱، ص۴۲۵، رقم ۴۰۴.</ref>.

روایت شنیدن وی از انس را که از [[طبرانی]] نقل کرده‌اند<ref>ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۹۲.</ref> نیز [[شاهد]] دیگری بر تابعی بودن او است.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۰۶-۲۰۷.</ref>

شخصی را که مالک از او روایت کند و مستحق باشد حدیثش ترک شود، جز [[عطاء خراسانی]] نمی‌شناسم؛ همۀ حدیث‌هایش وارونه است. ابن حبّان گفته است: حفظش [[ضعیف]] و اشتباهش زیاد است و ازاین‌رو، [[احتجاج]] به روایتش [[باطل]] می‌باشد. بخاری، عقیلی و ابن حبّان او را در کتاب الضعفاء خود آورده‌اند<ref>ر. ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۱۴۰-۱۴۲.</ref>. از سعید بن مسبب نقل شده که نسبت به [[حدیثی]] که به‌واسطۀ عطا از وی نقل کرده‌اند، گفته است: عطا بر من [[دروغ]] بسته؛ من آن را چنین روایت نکرده‌ام<ref>ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۹۱؛ بخاری، کتاب الضعفاء الصغیر، ص۹۴؛ همو، التاریخ الکبیر، ج۱، ص۲۷۰.</ref>.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۰۷-۲۰۸.</ref>