دیوان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'احداث' به 'احداث') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[دیوان در فقه سیاسی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
دیوان، به محل گردآوری دفاتر (مجمع المصحف) گفته می‌شد که به منظور [[حفظ]] [[حقوق]] [[کارگزاران حکومتی]]، نظیر [[مقامات]] اجرایی، [[قضایی]] و نظامی تأسیس یافت. دیوان نزد [[مسلمانان]]، در آغاز، جهت [[ثبت]] و ضبط مخارج مملکت بکار می‌رفت و سپس توسعه یافت و به معنای محل کار اعضا و اجرای [[مالیات]] استعمال و بر جمیع ادارات و دفاتر اطلاق شد. علت نامگذاری دیوان آن است که می‌گویند: چون “کسری” - [[پادشاه ایران]] - سرعت عمل منشیان خویش را در اجرای [[کارها]] ملاحظه کرد، گفت: “این کار دیوان (جنّیان) است”<ref>ماوردی، الاحکام السلطانیه، ص۱۹۹؛ فهرست ابن ندیم، ص۳۹ و ۱۶۵.</ref>. نخستین دیوان در [[اسلام]]، توسط [[عمر]] - [[خلیفه دوم]] - و با [[مشورت]] [[امام علی]] {{ع}} تأسیس شد<ref>صبح الاعشی، ج۱۳، ص۱۰۶ و ج۱، ص۹۱.</ref>. دیوان دارای اقسامی به شرح ذیل است: | دیوان، به محل گردآوری دفاتر (مجمع المصحف) گفته می‌شد که به منظور [[حفظ]] [[حقوق]] [[کارگزاران حکومتی]]، نظیر [[مقامات]] اجرایی، [[قضایی]] و نظامی تأسیس یافت. دیوان نزد [[مسلمانان]]، در آغاز، جهت [[ثبت]] و ضبط مخارج مملکت بکار می‌رفت و سپس توسعه یافت و به معنای محل کار اعضا و اجرای [[مالیات]] استعمال و بر جمیع ادارات و دفاتر اطلاق شد. علت نامگذاری دیوان آن است که می‌گویند: چون “کسری” - [[پادشاه ایران]] - سرعت عمل منشیان خویش را در اجرای [[کارها]] ملاحظه کرد، گفت: “این کار دیوان (جنّیان) است”<ref>ماوردی، الاحکام السلطانیه، ص۱۹۹؛ فهرست ابن ندیم، ص۳۹ و ۱۶۵.</ref>. نخستین دیوان در [[اسلام]]، توسط [[عمر]] - [[خلیفه دوم]] - و با [[مشورت]] [[امام علی]] {{ع}} تأسیس شد<ref>صبح الاعشی، ج۱۳، ص۱۰۶ و ج۱، ص۹۱.</ref>. دیوان دارای اقسامی به شرح ذیل است: | ||
| خط ۶: | خط ۷: | ||
# دیوان استیفاء و ادارۀ مالیه و عوائد: دیوانی بود که توسط مستوفیان اداره می‌شد و بر دخل و [[خرج]] مملکت [[نظارت]] داشت<ref>تاریخ الاسلام، ج۳، ص۲۷۰.</ref>؛ | # دیوان استیفاء و ادارۀ مالیه و عوائد: دیوانی بود که توسط مستوفیان اداره می‌شد و بر دخل و [[خرج]] مملکت [[نظارت]] داشت<ref>تاریخ الاسلام، ج۳، ص۲۷۰.</ref>؛ | ||
# دیوان البر: این دیوان، توسط “[[علی بن عیسی]]” [[وزیر]] [[خلیفه عباسی]] ([[مقتدر]]) تأسیس و بر [[اموال]] [[وقف]] [[نظارت]] داشت<ref>تاریخ الاسلام، ج۳، ص۲۷۰؛ لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۱۰۰۵۹.</ref>؛ | # دیوان البر: این دیوان، توسط “[[علی بن عیسی]]” [[وزیر]] [[خلیفه عباسی]] ([[مقتدر]]) تأسیس و بر [[اموال]] [[وقف]] [[نظارت]] داشت<ref>تاریخ الاسلام، ج۳، ص۲۷۰؛ لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۱۰۰۵۹.</ref>؛ | ||
# دیوان [[برید]]: دیوانی که راجع به [[ادارۀ امور]] [[ارتباطات]] و اطلاعاتی بود؛ (ر. ک: [[برید]]) | # دیوان [[برید]]: دیوانی که راجع به [[ادارۀ امور]] [[ارتباطات]] و اطلاعاتی بود؛ (ر.ک: [[برید]]) | ||
# دیوان [[مظالم]]: دیوانی که در آن، به [[اعمال]] ظالمانه [[حکام]] دولتی رسیدگی می‌شد. (ر. ک: دیوان [[مظالم]])<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۱۰۹.</ref>. | # دیوان [[مظالم]]: دیوانی که در آن، به [[اعمال]] ظالمانه [[حکام]] دولتی رسیدگی می‌شد. (ر.ک: دیوان [[مظالم]])<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۱۰۹.</ref>. | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:11677.jpg|22px]] [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|'''واژه‌نامه فقه سیاسی''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:اصطلاحات سیاسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۰۵
دیوان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دیوان در فقه سیاسی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
دیوان، به محل گردآوری دفاتر (مجمع المصحف) گفته می‌شد که به منظور حفظ حقوق کارگزاران حکومتی، نظیر مقامات اجرایی، قضایی و نظامی تأسیس یافت. دیوان نزد مسلمانان، در آغاز، جهت ثبت و ضبط مخارج مملکت بکار می‌رفت و سپس توسعه یافت و به معنای محل کار اعضا و اجرای مالیات استعمال و بر جمیع ادارات و دفاتر اطلاق شد. علت نامگذاری دیوان آن است که می‌گویند: چون “کسری” - پادشاه ایران - سرعت عمل منشیان خویش را در اجرای کارها ملاحظه کرد، گفت: “این کار دیوان (جنّیان) است”[۱]. نخستین دیوان در اسلام، توسط عمر - خلیفه دوم - و با مشورت امام علی (ع) تأسیس شد[۲]. دیوان دارای اقسامی به شرح ذیل است:
- دیوان الجند: معروف به دیوان احداث اربعه؛ نظیر دیوان‌های قتل، ازاله بکارت، شکستن دندان و کور کردن چشم‌ها[۳]؛
- دیوان احشام: این دیوان، راجع به مستخدمین دربار بود[۴]؛
- دیوان استیفاء و ادارۀ مالیه و عوائد: دیوانی بود که توسط مستوفیان اداره می‌شد و بر دخل و خرج مملکت نظارت داشت[۵]؛
- دیوان البر: این دیوان، توسط “علی بن عیسی” وزیر خلیفه عباسی (مقتدر) تأسیس و بر اموال وقف نظارت داشت[۶]؛
- دیوان برید: دیوانی که راجع به ادارۀ امور ارتباطات و اطلاعاتی بود؛ (ر.ک: برید)
- دیوان مظالم: دیوانی که در آن، به اعمال ظالمانه حکام دولتی رسیدگی می‌شد. (ر.ک: دیوان مظالم)[۷].
منابع
پانویس
- ↑ ماوردی، الاحکام السلطانیه، ص۱۹۹؛ فهرست ابن ندیم، ص۳۹ و ۱۶۵.
- ↑ صبح الاعشی، ج۱۳، ص۱۰۶ و ج۱، ص۹۱.
- ↑ تاریخ التمدن الاسلامی، ج۱، ص۱۷۰؛ تذکرة الملوک، ص۲.
- ↑ تاریخ بیهقی، ص۴۷۳.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج۳، ص۲۷۰.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج۳، ص۲۷۰؛ لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۱۰۰۵۹.
- ↑ فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی، ص ۱۰۹.