تفسیر فقهی: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{نبوت}} <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل ا...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = تفسیر | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[تفسیر فقهی در علوم قرآنی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
[[تفسیر فقهی]] گونه‌ای از [[تفسیر موضوعی]] است که در آن، [[مفسر]] [[آیات]] دربرگیرنده [[احکام وضعی]] و تکلیفی [[مکلفان]] را [[تفسیر]] می‌کند. | |||
این شیوه پیشینه‌ای طولانی دارد؛ زیرا در [[قرآن]] آیات [[مبین]] [[احکام فقهی]] وجود دارد و در [[زمان رسول خدا]] {{صل}} [[مسلمانان]] می‌توانستند این [[احکام]] را استخراج و آن‌گاه که به مشکلی برمی‌خوردند به خود [[رسول اکرم]] {{صل}} مراجعه کنند. | |||
پس از [[رحلت رسول اکرم]] {{صل}} [[صحابه]] برای استخراج این احکام از قرآن جد و جهد فراوان کردند. البته گاهی به [[حکم]] واحدی می‌رسیدند و گاهی نیز گرفتار [[اختلاف]] می‌شدند. | |||
[[قرن سوم]] را باید قرن [[ظهور]] [[مذاهب فقهی]] دانست. این قرن روشن‌ترین جلوه [[اجتهاد]] در [[فقه اسلامی]] است. پس از این عصر، تفسیر فقهی قرآن نیز به تعداد مذاهب فقهی و فِرَق [[اسلامی]] متفاوت شد. | |||
تطورات تفسیر فقهی تا عصر تدوین تفسیر ادامه یافت و در این دوران، مؤلفان به تألیف تفسیرهای [[فقهی]] [[همت]] گماشتند. | |||
به‌طور معمول، [[تفاسیر]] فقهی به یکی از دو روش ذیل تألیف می‌شود: | |||
# تنظیم آیات فقهی براساس ابواب و موضوعات فقهی مانند [[طهارت]]، [[صلوة]]، [[زکوة]]، [[حج]] و... ؛ | |||
# [[تفسیر آیات]] [[احکام]] بر اساس ترتیبی که در قرآن وجود دارد؛ یعنی [[تفسیر قرآن]] را از [[سوره حمد]] شروع می‌کردند و تا آخر قرآن به تفسیر آیات احکام ادامه می‌دادند. | |||
شیوه نخست هواداران بیشتری دارد و در سراسر [[ابواب فقه]] در کتاب‌های فقهی استفاده شده است <ref> ذهبی، محمد حسین، التفسیر والمفسرون، جلد۲، صفحه ۴۷۲؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه (۸۸-۹۰)؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، جلد۲، صفحه (۴۱۳-۵۱۴)؛ معرفت، محمد هادی، التفسیروالمفسرون فی ثوبه القشیب، جلد۲، صفحه (۳۵۴-۳۷۲)</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۸۱۳.</ref> | |||
== تفاسیر فقهی == | |||
[[تفاسیر]] [[فقهی]] آیاتی را [[تفسیر]] می‌کنند که متضمن بیان [[احکام تکلیفی]] و وضعی [[مکلفان]] هستند و از آنها به آیات‌الاحکام نیز تعبیر می‌شود؛ مانند: | |||
# [[مسالک الأفهام الی آیات الأحکام (کتاب)|مسالک الأفهام الی آیات الأحکام]]، به [[کوشش]] [[فاصل جواد کاظمی]]، در چهار جلد؛ | |||
# [[زبدة البیان فی أحکام القرآن (کتاب)|زبدة البیان فی أحکام القرآن]] تألیف [[احمد بن محمد]] مشهور به [[مقدس اردبیلی]]؛ | |||
# [[کنزالعرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنزالعرفان فی فقه القرآن]] نوشته [[جمال‌الدین مقداد بن عبدالله سیوری]] در دو جلد؛ | |||
# [[آیات الأحکام (کتاب)|آیات الأحکام]]، اثر [[محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی]] در یک جلد؛ | |||
# [[تبصرة الفقهاء بین الکتاب و السنّة (کتاب)|تبصرة‌الفقهاء بین الکتاب و السنّة]]، تألیف شیخ [[محمد صادقی تهرانی]]، در دو جلد؛ | |||
# [[آیات الأحکام (کتاب)|آیات الأحکام]]، نوشته [[سید احمد میرخانی]]، به [[زبان فارسی]] و در دو جلد؛ | |||
# [[احکام القرآن (کتاب)|احکام القرآن]]، تألیف [[محمد خزائلی]]، به زبان فارسی؛ | |||
# [[تفسیر شاهی (کتاب)|تفسیر شاهی]]، شرح [[آیات الأحکام]] به [[فارسی]] در دو مجلد، تألیف [[سید امیر ابوالفتح جرجانی]]؛ | |||
# [[تفسیر آیات الأحکام (کتاب)|تفسیر آیات الأحکام]] به قلم [[احمد محمد حصری]]؛ | |||
# [[احکام القرآن (کتاب)|احکام القرآن]] اثر [[محمد بن ادریس الشافعی]]. | |||
این تفاسیر از تفسیرهای موضوعی به‌شمار می‌آیند<ref>ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه (۹۱-۹۲)؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیر والمفسرون، جلد۲، صفحه (۴۷۹-۵۱۸)؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، جلد۲، صفحه (۴۱۳-۵۱۴)؛ معرفت، محمد هادی، التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، جلد۲، صفحه (۳۵۵-۳۷۲)</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۷۱۵.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
{{ | {{مدخل وابسته}} | ||
* [[تفاسیر تابعین تابعین]] | * [[تفاسیر تابعین تابعین]] | ||
* [[تفاسیر تک نگار]] | * [[تفاسیر تک نگار]] | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۲۹: | ||
* [[منابع تفسیر]] | * [[منابع تفسیر]] | ||
* [[تأویل قرآن]] | * [[تأویل قرآن]] | ||
{{پایان | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']] | # [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:تفسیر]] | [[رده:تفسیر]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۰۴
این مدخل زیرشاخهٔ بحث تفسیر است. تفسیر فقهی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تفسیر فقهی در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
تفسیر فقهی گونه‌ای از تفسیر موضوعی است که در آن، مفسر آیات دربرگیرنده احکام وضعی و تکلیفی مکلفان را تفسیر می‌کند.
این شیوه پیشینه‌ای طولانی دارد؛ زیرا در قرآن آیات مبین احکام فقهی وجود دارد و در زمان رسول خدا (ص) مسلمانان می‌توانستند این احکام را استخراج و آن‌گاه که به مشکلی برمی‌خوردند به خود رسول اکرم (ص) مراجعه کنند.
پس از رحلت رسول اکرم (ص) صحابه برای استخراج این احکام از قرآن جد و جهد فراوان کردند. البته گاهی به حکم واحدی می‌رسیدند و گاهی نیز گرفتار اختلاف می‌شدند.
قرن سوم را باید قرن ظهور مذاهب فقهی دانست. این قرن روشن‌ترین جلوه اجتهاد در فقه اسلامی است. پس از این عصر، تفسیر فقهی قرآن نیز به تعداد مذاهب فقهی و فِرَق اسلامی متفاوت شد.
تطورات تفسیر فقهی تا عصر تدوین تفسیر ادامه یافت و در این دوران، مؤلفان به تألیف تفسیرهای فقهی همت گماشتند.
به‌طور معمول، تفاسیر فقهی به یکی از دو روش ذیل تألیف می‌شود:
- تنظیم آیات فقهی براساس ابواب و موضوعات فقهی مانند طهارت، صلوة، زکوة، حج و... ؛
- تفسیر آیات احکام بر اساس ترتیبی که در قرآن وجود دارد؛ یعنی تفسیر قرآن را از سوره حمد شروع می‌کردند و تا آخر قرآن به تفسیر آیات احکام ادامه می‌دادند.
شیوه نخست هواداران بیشتری دارد و در سراسر ابواب فقه در کتاب‌های فقهی استفاده شده است [۱].[۲]
تفاسیر فقهی
تفاسیر فقهی آیاتی را تفسیر می‌کنند که متضمن بیان احکام تکلیفی و وضعی مکلفان هستند و از آنها به آیات‌الاحکام نیز تعبیر می‌شود؛ مانند:
- مسالک الأفهام الی آیات الأحکام، به کوشش فاصل جواد کاظمی، در چهار جلد؛
- زبدة البیان فی أحکام القرآن تألیف احمد بن محمد مشهور به مقدس اردبیلی؛
- کنزالعرفان فی فقه القرآن نوشته جمال‌الدین مقداد بن عبدالله سیوری در دو جلد؛
- آیات الأحکام، اثر محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی در یک جلد؛
- تبصرة‌الفقهاء بین الکتاب و السنّة، تألیف شیخ محمد صادقی تهرانی، در دو جلد؛
- آیات الأحکام، نوشته سید احمد میرخانی، به زبان فارسی و در دو جلد؛
- احکام القرآن، تألیف محمد خزائلی، به زبان فارسی؛
- تفسیر شاهی، شرح آیات الأحکام به فارسی در دو مجلد، تألیف سید امیر ابوالفتح جرجانی؛
- تفسیر آیات الأحکام به قلم احمد محمد حصری؛
- احکام القرآن اثر محمد بن ادریس الشافعی.
این تفاسیر از تفسیرهای موضوعی به‌شمار می‌آیند[۳].[۴]
جستارهای وابسته
- تفاسیر تابعین تابعین
- تفاسیر تک نگار
- تفاسیر عصر جدید
- تفاسیر عصر کهن
- تفسیر اجتهادی
- تفسیر اجمالی قرآن
- تفسیر اِعراب
- تفسیر باطنی
- تفسیر پلورالیستی قرآن
- تفسیر تبیینی قرآن
- تفسیر تحلیلی
- تفسیر تدبری قرآن
- تفسیر تمسکی قرآن
- تفسیر در عصر تابعین
- تفسیر در عصر تدوین
- تفسیر در عصر پیامبر خاتم
- تفسیر درایی
- تفسیر زبدة البیان
- تفسیر سکولاریستی قرآن
- تفسیر سیستمی
- تفسیر عبدالله بن عباس
- تفسیر قرآن به قرآن
- تفسیر لفظی قرآن
- تفسیر لیبرالیستی قرآن
- تفسیر مأثور
- تفسیر مجمل به مبین
- تفسیر مطلق به مقید
- تفسیر معتزلیان جدید
- تفسیر معنا
- تفسیر معنوی قرآن
- تفسیر موضوع
- تفسیر وجوه قرآن
- تفسیر ترتیبی
- تفسیر مزجی
- تفسیر موضوعی
- تفسیر اهل بیت
- تفسیر پیامبر خاتم
- تفسیر تابعین
- تفسیر دوران نهضت‌های اصلاحی
- تفسیر صحابه
- تفسیر عصر جدید
- تفسیر باطن قرآن
- تفسیر ظاهر قرآن
- تفسیر اهل‌سنت
- تفسیر باطنیه
- تفسیر خوارج
- تفسیر شیعه
- تفسیر متصوفه
- تفسیر اجتماعی
- تفسیر اخلاقی
- تفسیر ادبی
- تفسیر اشاری
- تفسیر به رأی
- تفسیر بیانی
- تفسیر پوزیتیویستی
- تفسیر تاریخی
- تفسیر تربیتی
- تفسیر رمزی
- تفسیر عرفانی
- تفسیر علمی
- تفسیر فقهی
- تفسیر فلسفی
- تفسیر کلامی
- آداب تفسیر قرآن
- آراء تفسیری
- اسرائیلیات در تفسیر
- اقطاب اسرائیلیات
- اقطاب وضّاعین
- اولین مدون تفسیر
- تأویل قرآن
- تدوین تفسیر قرآن
- تفاسیر قرآن
- تفسیر پذیری قرآن
- تفسیر نگاری
- تنزیل قرآن
- توقیفیت تفسیر قرآن
- جری و تطبیق
- روایات تفسیری
- روش‌های تفسیری
- سیاق عام
- شرافت تفسیر قرآن
- طرق تفسیری
- غرایب تفسیر
- فضیلت تفسیر قرآن
- قواعد تفسیر
- مبادی تفسیر
- مدارس تفسیر قرآن
- مراتب تفسیر
- مراحل تفسیر
- مصادر نقلی تفسیر
- مفسران
- مقدمات تفسیر
- مکاتب تفسیری
- منابع تفسیر
- تأویل قرآن
منابع
پانویس
- ↑ ذهبی، محمد حسین، التفسیر والمفسرون، جلد۲، صفحه ۴۷۲؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه (۸۸-۹۰)؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، جلد۲، صفحه (۴۱۳-۵۱۴)؛ معرفت، محمد هادی، التفسیروالمفسرون فی ثوبه القشیب، جلد۲، صفحه (۳۵۴-۳۷۲)
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۸۱۳.
- ↑ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه (۹۱-۹۲)؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیر والمفسرون، جلد۲، صفحه (۴۷۹-۵۱۸)؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، جلد۲، صفحه (۴۱۳-۵۱۴)؛ معرفت، محمد هادی، التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، جلد۲، صفحه (۳۵۵-۳۷۲)
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۱۵.