رابطه قرآن و اهل بیت: تفاوت میان نسخه‌ها

«اهل‌بیت» ترکیبی اضافی از "[[اهل]]" و "[[بیت]]" و فارسی شده "[[اهل البیت]]" و برگرفته از [[قرآن کریم]] است. "اهل الرجل" به معنای [[خانواده]] و اعضای [[منزل]] مرد مانند [[همسر]]، فرزند، داماد، خدمتکار و کسانی است که با وی [[زندگی]] می‌کنند. "بیت" نیز به معنای جای بیتوته و سکونت است و هرکس از [[خاندان]] و عائله در [[خانه]] با صاحب خانه به سبب، نسب یا [[دین]] پیوند داشته باشد، "اهل‌بیت" وی نامیده می‌شود<ref>ترتیب العین، ص ۶۲؛ الصحاح، ج ۴، ص ۱۶۲۸؛ مفردات، ص ۹۶، "اهل".</ref>.

{{اصلی|اهل بیت در قرآن}}

واژه اهل‌بیت سه بار در قرآن به کار رفته است:  

# در داستان [[ابراهیم]]، آنگاه که همسرش از [[بشارت]] [[ملائکه]] به [[شگفتی]] آمد و [[فرشتگان]] به او گفتند: [[رحمت خدا]] و [[برکات]] او بر شما خاندان باد: {{متن قرآن|قَالُوا أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ}}<ref>«گفتند: آیا از کار خداوند در شگفتی با آنکه بخشایش خداوند و برکات او ارزانی شما خاندان (رسالت) است؟ بی‌گمان او ستوده‌ای ارجمند است» سوره هود، آیه ۷۳.</ref>.

# در آنجا که با ضمیرهای مؤنث توصیه‌هایی به [[همسران پیامبر]] شده و یکباره در خطاب به [[پیامبر]] از [[اهل]] بیتی سخن می‌گوید که با ضمیر مذکر از آنان یاد شده است: {{متن قرآن|وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>«و در خانه‌هایتان آرام گیرید و چون خویش‌آرایی دوره جاهلیت نخستین خویش‌آرایی مکنید و نماز بپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و فرستاده او فرمانبرداری کنید؛ جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گردان» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref> مقصود از {{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}} در این [[آیه]] "[[اصحاب کساء]]" یعنی [[پیامبر اکرم]] {{صل}}، [[علی]]، [[فاطمه]]، [[امام حسن|حسن]] و [[حسین]] {{عم}} هستند. بنابراین "[[اهل‌البیت]]" تعبیری [[قرآنی]] است و در [[احادیث]] پیامبر {{صل}} بر گروهی خاص از وابستگان او اطلاق شده است.

درباره اهل‌بیت و جایگاه و [[فضیلت]] آنان [[آیات]] دیگری نیز فرود آمده که نشان می‌دهد اینان در [[جامعه اسلامی]] از مرتبه‌ای خاص برخوردارند؛ مانند: [[آیه مباهله]]<ref>سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref>، [[آیه مودت]]<ref>سوره شوری، آیه ۲۳.</ref>، [[آیه اکمال]]<ref>سوره مائده، آیه ۳.</ref>، [[آیه لیلة المبیت]]<ref>سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref>، [[سوره انسان]] و ... . بخشی از این آیات تنها بیانگر فضیلت اهل‌بیت نیست، بلکه در مقام بیان جایگاه آنان در [[جامعه]] به لحاظ [[مرجعیت علمی]] و [[دینی]] و حفاظت از [[رسالت]] است.

نکته‌ای که اشاره به آن ضروری می‌نماید، تعیین مشخصات اهل‌بیت است. در منابع [[اهل سنت]] همتایی عترت با قرآن و نیز [[عصمت]] آنان کم و بیش مطرح شده و حتی پیوند ژرف عترت با قرآن آمده است؛ لکن [[اختلاف]] در تعیین مصداق اهل‌بیت است. در روایات [[شیعه اثنی عشری]] شمار [[جانشینان]] و خلفای پیامبر به وضوح ۱۲ تن معرفی شده و به برخی از ویژگی‌های آنان نیز اشاره شده است<ref>ر.ک: الکافی، ج ۱، ص ۲۸۶ ـ ۳۲۸؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۱، ص ۹۹ ـ ۱۰۶. </ref>.<ref>[[سید محمد علی ایازی|ایازی، سید محمد علی]]، [[اهل بیت و قرآن (مقاله)|مقاله «اهل بیت و قرآن»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>

در پرتو صدها [[روایت]] و سیره عملی و موضع‌گیری اهل‌بیت در گفت و گوها و [[جدال]] با مخالفان به خوبی آشکار می‌گردد که آنان، قرآن را محور هدایت و پشتوانه اصلی [[رسالت]] دانسته، آن را [[مرجع]] [[دینی]]، [[علمی]] و [[فقهی]] و راه و روش عملی قرار می‌داده‌اند. این [[روایات]] از جهات گوناگون قابل توجه است:

== اوصاف مشترک قرآن و [[اهل بیت]] {{عم}} ==

# '''پیامبر {{صل}} به وسیله آن دو بر [[امّت]] [[اتمام حجّت]] کرده است:''' {{متن حدیث|أَتمَّ الحُجَّة على الأمّة بهما}}<ref>خلاصة عبقات الانوار، ج ۴، ص ۳۰۳. </ref>.<ref>[[سید محمد علی ایازی|ایازی، سید محمد علی]]، [[اهل بیت و قرآن (مقاله)|مقاله «اهل بیت و قرآن»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>

== جایگاه انحصاری [[اهل بیت]] نسبت به [[قرآن]] ==

# '''تفصیل معارف و [[احکام]]:''' تفصیل احکام افزون بر روایات نبوی در [[روایات]] اهل‌بیت به صورت گسترده آمده است. بسیاری از روایاتِ احکام، ناظر به تبیین جزئیات احکام قرآن است که بدون تبیین مزبور این خصوصیات روشن نمی‌شود. از سوی دیگر، نگرش اهل‌بیت به [[معارف قرآن]] از نگرش به احکام آن جدا نیست و توضیح گسترده در زمینه جزئیات [[معارف اسلامی]] در حوزه [[عقاید]] مانند اسما و [[صفات الهی]]، [[معاد]] و [[قیامت]] و [[اراده انسان]] و [[فلسفه خلقت]] و... همگی در تفصیل [[آیات قرآن]] بیان شده است.

# '''[[هدایت]] و تصحیح بدفهمی نسبت به قرآن:''' پس از [[رحلت پیامبر]] و انزوای تحمیلی اهل‌بیت {{عم}}، بر اثر فقدان [[مرجعیت]] [[فکری]]، چالش‌هایی جدی در حوزه [[مسائل اعتقادی]] و [[فقهی]] پدید آمد و [[امت اسلامی]] از دو سوی با جریان‌های [[انحرافی]] رو به رو شدند؛ از سویی [[جهان اسلام]] [[روز]] به روز گسترش می‌یافت و پرسش‌ها و شبهاتی به ویژه درباره [[قرآن کریم]] مطرح می‌شد که [[نیازمند]] پاسخگویی بود و از سوی دیگر [[مسلمانان]] و [[صحابه پیامبر]]، روشمندانه به [[تفسیر قرآن]] نمی‌پرداختند، بلکه عده‌ای با تکیه بر آرای ظنی و [[استحسان]] و استمداد از [[اسرائیلیات]] و جدل‌های ناآگاهانه به تفسیر روی آوردند. گروهی نیز می‌گفتند: چون در بخش‌های فراوانی از قرآن [[تفسیری]] از [[پیامبر]] {{صل}}‌ وجود ندارد باید [[سکوت]] کرد. [[اهل‌بیت پیامبر]] با تحمل دشواری‌های دوران [[انزوا]]، [[زندان]] و هجمه‌های پیاپی به ویژه در عصر [[امویان]] و [[عباسیان]] با دو روش ایجابی و سلبی به تصحیح حرکت [[علمی]] [[تفسیر قرآن]] پرداختند: از سویی خود روش درست [[تفسیر]] را به کار گرفته، چگونگی استنباط از آیات را به [[مسلمانان]] آموختند<ref>وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۸۳؛ نورالثقلین، ج ۲، ص ۴۵. </ref>و از سوی دیگر با [[تفسیرها]] و شیوه‌های نادرست تفسیر مانند [[تفسیر به رأی]] و تقطیع آیات [[مبارزه]] کردند و راه را بر [[اسرائیلیات]] بسته، راه تفسیر صحیح را هموار ساختند<ref>الکافی، ج ۱، ص ۹۵.</ref>.

# '''تجسم بخشیدن تعالیم [[قرآنی]]:''' [[تفسیر]] و تبیین [[پیام]] قرآن تنها به بیان و گفتار نیست، به ویژه آنکه زبان به لحاظ نشانه‌شناسی [[کلام]] تنها سرپلی به سوی مفاهیم و معانی است؛ اما تجسّم کلام در شخص به خوبی می‌تواند معنا و مفهوم کلام را بیان کند، قرآن [[زهد]] را بیان می‌کند و اهل بیت آن را تفسیر می‌کنند <ref>نهج البلاغه، حکمت ۴۳۹.</ref> و [[حقیقت]] [[زهد]] بدون هرگونه [[افراط]] و تفریط در وجود آنها تحقق یافته است. از سوی دیگر با تجسم بخشیدن به ایده‌ها و [[دستورات]] [[دینی]] است که [[جامعه]] می‌تواند به طور ملموس و عینی با حقایق [[دین]] آشنا شود و از ابهام در شیوه عمل درآید و تحقق‌پذیری آن را [[ادراک]] کند، از این رو [[قرآن]] [[پیامبر]] را [[اسوه]] و [[الگوی عملی]] [[نیک]] برای [[مردم]] معرفی می‌کند: {{متن قرآن| لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا }} <ref>سوره احزاب، آیه ۲۱. </ref> این ویژگی [[اهل‌بیت]] درباره آموزه‌های قرآن یعنی اسوه بودن و تجسم بخشیدن به اوصاف کمالی که در دستورات دینی آمده در [[روایات]] هم آمده است، چنان که [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: {{متن حدیث| وَ يَسِيرُ بِسِيرَتِهِمْ }}<ref>بحارالانوار، ج ۲۷، ص ۱۸۰؛ ج ۱۰۲، ص ۲.</ref> {{متن حدیث| يَهْتَدِي بِهُدَاهُمْ }}<ref> بحارالانوار، ج ۲۷، ص ۱۸۰.</ref> این گونه تعبیرها ناظر به اسوه بودن [[اهل بیت]] و نقش آنان در تجسم بخشیدن به قرآن است.

# '''[[علم ویژه]] به قرآن:''' قرآن دارای ظاهر و [[باطن]] است و پیام‌های آن لایه‌های گوناگون دارد<ref>جامع البیان، مج ۱، ج ۱، ص ۵۰؛ الکافی، ج ۱، ص ۳۷۴؛ بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۹۰، ۹۴ ـ ۹۵.</ref>. [[معرفت]] این لایه‌ها و بطون، مشروط به شرایطی است و [[شناخت]] همه آنها به صورت کسبی حاصل نمی‌گردد و افراد در شرایط عادی به ژرفای آن دست نمی‌یابند، مگر اینکه از [[علم لدنّی]] بهره‌مند شوند؛ [[علمی]] که تنها با [[امدادهای غیبی]] و کمک [[خداوند]] حاصل می‌گردد. در برخی روایات به این بخش از [[علوم]] اشاره شده و گاهی از آن به علم "حقایق قرآن" در برابر علم به عبارات، اشارات و لطایف تعبیر شده و آن را بهره [[پیامبران]] دانسته‌اند<ref>بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۲۰، ۱۰۳.</ref>. این مرتبه از [[علم قرآن]] از اختصاصات [[اهل بیت پیامبر]] است که به [[پیامبر]] و [[وحی]] او پیوسته‌اند<ref>[[سید محمد علی ایازی|ایازی، سید محمد علی]]، [[اهل بیت و قرآن (مقاله)|مقاله «اهل بیت و قرآن»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>.