بنیغفار: تفاوت میان نسخه‌ها
(←مقدمه) |
(←پانویس) |
||
| (۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = قبایل | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[بنیغفار در قرآن]] - [[بنیغفار در تاریخ اسلامی]] | پرسش مرتبط = }} | ||
'''بنی غفار''' یکی از [[قبایل]] [[عرب]] است که در جنوب [[مدینه]] ساکن بودند. [[شغل]] آنان دامداری و چوپانی بود و بیشتر آنان دارای [[آیین]] [[جاهلی]] بودند. پس از ظهور [[اسلام]] و در پی اسلام آوردن [[ابوذر غفاری]] و [[تبلیغ]] در میان [[قبیله]] خود، برخی از افراد قبیله [[مسلمان]] شدند. پس از [[پیامبر]] با [[تبعید]] [[ابوذر]]، برخی از افراد قبیله نیز با او به [[ربذه]] [[هجرت]] کردند. افرادی از این قبیله در شمار [[شهدای کربلا]] هستند. | |||
[[ | |||
== نسب == | |||
نسب بنی غفار به [[غفار بن مُلَیْل بن ضمره]] می‌رسد<ref>جمهرة انساب العرب، ص ۱۸۶، ۴۶۵؛ الانساب، ج ۴، ص ۳۰۴؛ معجم قبائل العرب، ج ۳، ص ۸۸۹ ـ ۸۹۰.</ref> که در بین [[مدینه]] و [[مکه]] سکونت داشتند. غِفار بن ملیل فرزندانی داشت که هریک شاخه‌‌های ریزتری در میان غفار پدید آوردند<ref>[[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[بنی غفار (مقاله)|مقاله «بنی غفار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>. | |||
== | == موقعیت جغرافیایی [[بنی غفار]] == | ||
شاخه‌‌های غفار عمدتاً در جنوب [[مدینه]] یعنی در نیمه شمالی راه [[مکه]] به مدینه سکنا داشتند. از عمده‌‌ترین مراکز جمعیتی آنان میتوان به وَدّان<ref>معجم‌‌البلدان، ج ۱۵، ص ۳۶۵ ـ ۳۶۶؛ معجم قبائل‌‌العرب، ج ۳، ص ۸۹۰؛ معجم ما استعجم، ج ۳، ص ۱۰۵۲؛ ج ۴، ص ۱۳۷۴.</ref> و غَیْقَه<ref>الطبقات، ج ۴، ص ۲۴۵؛ ر.ک: الثقات، ج ۳، ص ۳۵۵؛ معجم‌‌البلدان، ج ۴، ص ۲۲۲.</ref> اشاره کرد. غفاری‌ها از غیقه (میان [[مکه]] و [[مدینه]]) به مدینه بسیار رفت و آمد داشتند<ref>الجرح و التعدیل، ج ۸، ص ۳۴۷؛ اسد الغابه، ج ۴، ص ۱۱۸.</ref>. اَضائة غفار در ۱۰ میلی مکه<ref>معجم البلدان، ج ۱، ص ۲۱۴.</ref> به عنوان [[میقات]] بنوغفار و از دره‌‌ای در منطقه نجد به نام مَناصف به عنوان میقات دیگر غفار یاد شده است<ref>اسباب النزول، ص ۲۴۹.</ref>.<ref>[[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[بنی غفار (مقاله)|مقاله «بنی غفار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref> | |||
==[[ | == غفار پیش از [[اسلام]] == | ||
بنی غفار از طریق [[دامداری]] و [[چوپانی]]<ref>ر.ک: المغازی، ج ۲، ص ۵۷۱؛ [[اسد]] الغابه، ج ۲، ص ۳۳۵.</ref> امرار معاش می‌‌کردند. راهزنی آنان در مسیر کاروان‌های تجاری و [[غارت]] [[اموال]] [[حجاج]] موجب شده بود که در میان برخی [[قبایل]] به [[اهل]] سَلَّه (دزد)<ref>دلائل النبوه، ج ۳، ص ۱۹۴.</ref> و سُرّاق الحَجیج<ref>تاریخ المدینه، ج ۱، ص ۳۶۳.</ref> مشهور شوند. | |||
با وجود [[تفکر]] صحرانشینی در میان غفاری‌ها<ref>مسند ابی [[یعلی]]، ج ۱، ص ۳۸۳.</ref> کسانی از ایشان به [[آیین]] [[جاهلی]] پشت کرده بودند<ref>الطبقات، ج ۴، ص ۲۲۲.</ref>. غفاری‌ها با [[یهود]] [[خیبر]]<ref>المغازی، ج ۲، ص ۷۰۲.</ref> و [[بنی اسلم]]<ref>سیرة النبی{{صل}}، ج ۴، ص ۵۲۹.</ref> هم‌پیمان بودند، به گونه‌‌ای که نام [[غفار]] در بسیاری از گزاره‌‌های [[تاریخی]] با نام [[اسلم]] هم‌ردیف است. در منابع از برخی جنگ‌های آنان یاد شده است. به گفته [[ابوعمرو شیبانی]]، میان غفار و بنولیث (از دیگر [[قبایل]] [[کنانی]]) نیز نبردی رخ داد که به [[پیروزی]] بنولیث انجامید<ref>الاغانی، ج ۲۱، ص ۲۱.</ref>.<ref>[[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[بنی غفار (مقاله)|مقاله «بنی غفار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref> | |||
==[[اسلام]] غفار== | == [[اسلام]] غفار == | ||
غفاری‌ها از همان آغاز با [[بعثت]] [[رسول خدا]] {{صل}} در [[مکه]] آشنا شدند. وجود [[ابوذر]] به عنوان چهارمین یا پنجمین [[مسلمان]]<ref>المعجم الکبیر، ج ۶، ص ۱۲۶؛ تاریخ دمشق، ج ۲۰، ص ۳۸۴.</ref> و بازگشت او به میان قبیله‌‌اش و [[تبلیغ]] اسلام نزد آنان<ref>الطبقات، ج ۴، ص ۲۲۰ـ۲۲۵.</ref> خود دلیلی بر این ادعاست؛ اما در خصوص اسلام غفاریان، به جز معدودی که در دوران مکی یا اوایل [[هجرت]]، مسلمان شدند [[روایات]] مختلف است. برخی گزارش‌ها به اسلام [[ایماء بن رحضه غفاری]] بزرگ، [[خطیب]] و [[امام]] غفار به همراه نیمی از قبیله‌‌اش پیش از هجرت اشاره دارند<ref>اسد الغابه، ج ۱، ص ۱۶۰؛ الاصابه، ج ۱، ص ۲۸۴، ۳۱۵؛ ج ۸، ص ۳۸۷.</ref>. بر پایه خبر [[ابن اسحاق]]<ref>سیرة النبی {{صل}}، ج ۲، ص ۴۴۶ ـ ۴۴۷.</ref> تیره‌‌های بنونار و بنوحراق از غفاری‌ها دست‌‌کم تا [[زمان]] [[جنگ بدر]] [[مسلمان]] نبودند. | |||
در خصوص نحوه اسلام غفار آمده است که آنان گرفتار [[خشکسالی]] شده، برای تهیه خوراکی، به مدینه آمدند و در [[ملاقات]] با [[رسول خدا]] {{صل}} خود را [[غفاری]] و بر [[آیین]] صابئی معرفی کرده، تصریح کردند که [[مسلمان]] نیستند. [[پیامبر]] {{صل}} در پایان آن [[روز]] [[فرمان]] داد [[مردم]] از غفاری‌ها [[پذیرایی]] کنند. صبح روز بعد همگی آنان به [[مسجد]] [[مدینه]] آمده، مسلمان شدند<ref> اکرام الضیف، ص ۴۲.</ref>. | |||
[[پیامبر خدا]] {{صل}} غفار را برای بسیاری از مردم سبب [[امتحان]] دانست<ref>المعجم الکبیر، ج ۷، ص ۲۶۸.</ref> و در برابر [[شماتت]] برخی، دایر بر [[پیروی]] راهزنانی چون غفار از رسول خدا، آن حضرت غفاری‌ها را [[دوستان]] [[خدا]] و [[رسول]] و از بهترین‌ها در [[قیامت]] برشمرده، از [[قبایل]] بزرگی مانند [[تمیم]] بهتر دانست. | |||
[[رسول خدا]] {{صل}} در [[سال ششم هجری]] قصد [[عمره]] کرد و برای فزونی جمعیت، قبایلی از جمله [[غفار]] را فراخواند. برخی از [[منافقان]] [[غفاری]] با بهانه کردن بی‌‌سرپرستی [[خانواده]] و نخلستان‌هایشان، [[تخلف]] کرده، عذر آوردند<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۱۸۹ ـ ۱۹۰.</ref> همچنین آمده است که برخی از غفاریان در [[غزوه خیبر]] (در سال هفتم) [[پیامبر]] را [[یاری]] دادند<ref>المغازی، ج ۲، ص ۶۶۴؛ السیرة النبویه، ج ۳، ص ۳۴۲.</ref> و غفار از [[غنایم]] [[خیبر]] بهره برد<ref>السیرة النبویه، ج ۳، ص ۳۵۰ - ۳۵۱.</ref>، این در حالی بود که برخی از [[قریش]] [[پیروزی]] [[یهود]] را با [[همکاری]] غفار و دیگر همپیمانان ایشان [[پیش بینی]] می‌‌کردند<ref>المغازی، ج ۲، ص ۷۰۲.</ref>. برخی ضمن گزارش از تخلّف برخی از غفاریان از [[دستور پیامبر]] {{صل}} برای شرکت در فتح مکه آیه ۱۰ سوره فتح را در این خصوص ذکر کرده‌‌اند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۱۷۸.</ref>. | |||
بنیغفار در [[نبرد حنین]] نیز به پرچمداری [[ابوذر]]، شرکت داشتند<ref>المغازی، ج ۳، ص ۸۹۶.</ref>، اما در [[غزوه تبوک]] بیش از ۸۰ تن از ایشان از [[دعوت پیامبر]]، [[سرپیچی]] کرده<ref>المغازی، ج ۳، ص ۹۹۵، ۱۰۷۰، ۱۰۷۵؛ السیرة النبویه، ج ۴، ص ۵۱۸.</ref>، موجب ناخرسندی [[رسول خدا]] شدند<ref>السیرة النبویه، ج ۴، ص ۵۲۹؛ المغازی، ج ۳، ص۱۰۰۱ـ۱۰۰۲.</ref>.<ref>[[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[بنی غفار (مقاله)|مقاله «بنی غفار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref> | |||
==پانویس== | == غفار پس از [[پیامبر]] {{صل}} == | ||
در جریان [[فتوحات]]، برخی از غفاری‌ها، در [[فتح مصر]] شرکت داشتند و چون تعدادشان برای داشتن [[رایت]]، [[دیوان]] یا محله‌‌ای خاص کافی نبود، با برخی تیره‌‌های [[عرب]] تحت یک رایت گرد آمده، به اهل‌‌الرایه معروف شدند و در محله رایت واقع در [[فسطاط]] [[مصر]] سکونت گزیدند<ref>معجم البلدان، ج ۳، ص ۲۲.</ref>. برخی نیز به [[عراق]] کوچ کرده، در [[بصره]]<ref>الطبقات، ج ۷، ص ۲۸؛ اسدالغابه، ج ۵، ص ۵۴؛ [[تاریخ]] ابن خیاط، ص ۷۲.</ref> و [[کوفه]]<ref>تاریخ ابن خیاط، ص ۷۲ ـ ۷۳.</ref> ساکن گشتند. | |||
گروهی از غفاری‌ها، [[ابوذر]] را در ملاقاتی با [[عثمان]] که به [[تبعید]] وی به [[ربذه]] منجر شد، [[همراهی]] کردند<ref>الطبقات، ج ۴، ص ۲۳۲.</ref> و از برخورد ظالمانه [[عثمان]] با او [[خشمگین]] بودند<ref>تاریخ المدینه، ج ۴، ص ۱۱۵۸؛ الثقات، ج ۲، ص ۲۵۸ ـ ۲۵۹.</ref>. از نقش آنان در دوران [[خلافت علی]] {{ع}} گزارشی نرسیده است. در [[حادثه کربلا]] [[عبدالله]] و [[عبدالرحمن]] [[پسران]] [[قیس بن ابی‌‌عروه غفاری]]، از بزرگان و [[شجاعان]] [[کوفه]]، شرکت داشتند<ref> تاریخ [[طبری]]، ج ۴، ص ۳۳۷؛ [[مقتل]] الحسین {{ع}}، ص ۱۵۰؛ مثیر‌‌الاحزان، ص ۴۳.</ref>. آنان و همچنین [[جون بن احوی]] مولای [[ابوذر]] در شمار [[شهدای کربلا]] هستند<ref>[[اقبال الاعمال]]، ج ۳، ص ۷۸، ۳۴۵؛ [[بحارالانوار]]، ج ۴۵، ص۲۲؛ اللهوف، ص ۶۴.</ref>.<ref>[[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[بنی غفار (مقاله)|مقاله «بنی غفار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref> | |||
از بزرگان [[غفاری]] [[مسلمان]]، [[ابوذر غفاری]] از [[نخستین مسلمانان]] و از ارکان چهارگانه [[شیعه]] را میتوان نام برد، همچنین [[ابوالاحوص]]، [[ابوحازم تمار]]، [[ابوالغصن ثابت بن قیس]]، [[صالح بن کیسان]]، [[نافع بن عباس]]، [[عمرو بن سعد فدکی]]، و [[صخر بن اسحق حجازی]] از [[موالیان]] غفاری بودند، همچنین [[ابی‌اللحم غفاری]] و [[ایماء بن رحضه غفاری]] را میتوان از بزرگان غفاری نام برد<ref>[[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[بنی غفار (مقاله)|مقاله «بنی غفار»]]، [[دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۴ (کتاب)|دانشنامه حج و حرمین شریفین]]، ج۴، ص۴۸۵.</ref>. | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:000057.jpg|22px]] [[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[بنی غفار (مقاله)|مقاله «بنی غفار»]]، [[دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۴ (کتاب)|''' دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۴''']] | |||
# [[پرونده:000057.jpg|22px]] [[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[بنی غفار (مقاله)|مقاله «بنی غفار»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|''' دائرة المعارف قرآن کریم ج۶''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{قبایل عرب}} | {{قبایل عرب}} | ||
[[رده:قبیله‌های عرب]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۴۱
این مدخل زیرشاخهٔ بحث قبایل است. بنیغفار از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بنیغفار در قرآن - بنیغفار در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردبنی غفار یکی از قبایل عرب است که در جنوب مدینه ساکن بودند. شغل آنان دامداری و چوپانی بود و بیشتر آنان دارای آیین جاهلی بودند. پس از ظهور اسلام و در پی اسلام آوردن ابوذر غفاری و تبلیغ در میان قبیله خود، برخی از افراد قبیله مسلمان شدند. پس از پیامبر با تبعید ابوذر، برخی از افراد قبیله نیز با او به ربذه هجرت کردند. افرادی از این قبیله در شمار شهدای کربلا هستند.
نسب
نسب بنی غفار به غفار بن مُلَیْل بن ضمره می‌رسد[۱] که در بین مدینه و مکه سکونت داشتند. غِفار بن ملیل فرزندانی داشت که هریک شاخه‌‌های ریزتری در میان غفار پدید آوردند[۲].
موقعیت جغرافیایی بنی غفار
شاخه‌‌های غفار عمدتاً در جنوب مدینه یعنی در نیمه شمالی راه مکه به مدینه سکنا داشتند. از عمده‌‌ترین مراکز جمعیتی آنان میتوان به وَدّان[۳] و غَیْقَه[۴] اشاره کرد. غفاری‌ها از غیقه (میان مکه و مدینه) به مدینه بسیار رفت و آمد داشتند[۵]. اَضائة غفار در ۱۰ میلی مکه[۶] به عنوان میقات بنوغفار و از دره‌‌ای در منطقه نجد به نام مَناصف به عنوان میقات دیگر غفار یاد شده است[۷].[۸]
غفار پیش از اسلام
بنی غفار از طریق دامداری و چوپانی[۹] امرار معاش می‌‌کردند. راهزنی آنان در مسیر کاروان‌های تجاری و غارت اموال حجاج موجب شده بود که در میان برخی قبایل به اهل سَلَّه (دزد)[۱۰] و سُرّاق الحَجیج[۱۱] مشهور شوند.
با وجود تفکر صحرانشینی در میان غفاری‌ها[۱۲] کسانی از ایشان به آیین جاهلی پشت کرده بودند[۱۳]. غفاری‌ها با یهود خیبر[۱۴] و بنی اسلم[۱۵] هم‌پیمان بودند، به گونه‌‌ای که نام غفار در بسیاری از گزاره‌‌های تاریخی با نام اسلم هم‌ردیف است. در منابع از برخی جنگ‌های آنان یاد شده است. به گفته ابوعمرو شیبانی، میان غفار و بنولیث (از دیگر قبایل کنانی) نیز نبردی رخ داد که به پیروزی بنولیث انجامید[۱۶].[۱۷]
اسلام غفار
غفاری‌ها از همان آغاز با بعثت رسول خدا (ص) در مکه آشنا شدند. وجود ابوذر به عنوان چهارمین یا پنجمین مسلمان[۱۸] و بازگشت او به میان قبیله‌‌اش و تبلیغ اسلام نزد آنان[۱۹] خود دلیلی بر این ادعاست؛ اما در خصوص اسلام غفاریان، به جز معدودی که در دوران مکی یا اوایل هجرت، مسلمان شدند روایات مختلف است. برخی گزارش‌ها به اسلام ایماء بن رحضه غفاری بزرگ، خطیب و امام غفار به همراه نیمی از قبیله‌‌اش پیش از هجرت اشاره دارند[۲۰]. بر پایه خبر ابن اسحاق[۲۱] تیره‌‌های بنونار و بنوحراق از غفاری‌ها دست‌‌کم تا زمان جنگ بدر مسلمان نبودند.
در خصوص نحوه اسلام غفار آمده است که آنان گرفتار خشکسالی شده، برای تهیه خوراکی، به مدینه آمدند و در ملاقات با رسول خدا (ص) خود را غفاری و بر آیین صابئی معرفی کرده، تصریح کردند که مسلمان نیستند. پیامبر (ص) در پایان آن روز فرمان داد مردم از غفاری‌ها پذیرایی کنند. صبح روز بعد همگی آنان به مسجد مدینه آمده، مسلمان شدند[۲۲].
پیامبر خدا (ص) غفار را برای بسیاری از مردم سبب امتحان دانست[۲۳] و در برابر شماتت برخی، دایر بر پیروی راهزنانی چون غفار از رسول خدا، آن حضرت غفاری‌ها را دوستان خدا و رسول و از بهترین‌ها در قیامت برشمرده، از قبایل بزرگی مانند تمیم بهتر دانست.
رسول خدا (ص) در سال ششم هجری قصد عمره کرد و برای فزونی جمعیت، قبایلی از جمله غفار را فراخواند. برخی از منافقان غفاری با بهانه کردن بی‌‌سرپرستی خانواده و نخلستان‌هایشان، تخلف کرده، عذر آوردند[۲۴] همچنین آمده است که برخی از غفاریان در غزوه خیبر (در سال هفتم) پیامبر را یاری دادند[۲۵] و غفار از غنایم خیبر بهره برد[۲۶]، این در حالی بود که برخی از قریش پیروزی یهود را با همکاری غفار و دیگر همپیمانان ایشان پیش بینی می‌‌کردند[۲۷]. برخی ضمن گزارش از تخلّف برخی از غفاریان از دستور پیامبر (ص) برای شرکت در فتح مکه آیه ۱۰ سوره فتح را در این خصوص ذکر کرده‌‌اند[۲۸].
بنیغفار در نبرد حنین نیز به پرچمداری ابوذر، شرکت داشتند[۲۹]، اما در غزوه تبوک بیش از ۸۰ تن از ایشان از دعوت پیامبر، سرپیچی کرده[۳۰]، موجب ناخرسندی رسول خدا شدند[۳۱].[۳۲]
غفار پس از پیامبر (ص)
در جریان فتوحات، برخی از غفاری‌ها، در فتح مصر شرکت داشتند و چون تعدادشان برای داشتن رایت، دیوان یا محله‌‌ای خاص کافی نبود، با برخی تیره‌‌های عرب تحت یک رایت گرد آمده، به اهل‌‌الرایه معروف شدند و در محله رایت واقع در فسطاط مصر سکونت گزیدند[۳۳]. برخی نیز به عراق کوچ کرده، در بصره[۳۴] و کوفه[۳۵] ساکن گشتند.
گروهی از غفاری‌ها، ابوذر را در ملاقاتی با عثمان که به تبعید وی به ربذه منجر شد، همراهی کردند[۳۶] و از برخورد ظالمانه عثمان با او خشمگین بودند[۳۷]. از نقش آنان در دوران خلافت علی (ع) گزارشی نرسیده است. در حادثه کربلا عبدالله و عبدالرحمن پسران قیس بن ابی‌‌عروه غفاری، از بزرگان و شجاعان کوفه، شرکت داشتند[۳۸]. آنان و همچنین جون بن احوی مولای ابوذر در شمار شهدای کربلا هستند[۳۹].[۴۰]
از بزرگان غفاری مسلمان، ابوذر غفاری از نخستین مسلمانان و از ارکان چهارگانه شیعه را میتوان نام برد، همچنین ابوالاحوص، ابوحازم تمار، ابوالغصن ثابت بن قیس، صالح بن کیسان، نافع بن عباس، عمرو بن سعد فدکی، و صخر بن اسحق حجازی از موالیان غفاری بودند، همچنین ابی‌اللحم غفاری و ایماء بن رحضه غفاری را میتوان از بزرگان غفاری نام برد[۴۱].
منابع
پانویس
- ↑ جمهرة انساب العرب، ص ۱۸۶، ۴۶۵؛ الانساب، ج ۴، ص ۳۰۴؛ معجم قبائل العرب، ج ۳، ص ۸۸۹ ـ ۸۹۰.
- ↑ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «بنی غفار»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ معجم‌‌البلدان، ج ۱۵، ص ۳۶۵ ـ ۳۶۶؛ معجم قبائل‌‌العرب، ج ۳، ص ۸۹۰؛ معجم ما استعجم، ج ۳، ص ۱۰۵۲؛ ج ۴، ص ۱۳۷۴.
- ↑ الطبقات، ج ۴، ص ۲۴۵؛ ر.ک: الثقات، ج ۳، ص ۳۵۵؛ معجم‌‌البلدان، ج ۴، ص ۲۲۲.
- ↑ الجرح و التعدیل، ج ۸، ص ۳۴۷؛ اسد الغابه، ج ۴، ص ۱۱۸.
- ↑ معجم البلدان، ج ۱، ص ۲۱۴.
- ↑ اسباب النزول، ص ۲۴۹.
- ↑ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «بنی غفار»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ ر.ک: المغازی، ج ۲، ص ۵۷۱؛ اسد الغابه، ج ۲، ص ۳۳۵.
- ↑ دلائل النبوه، ج ۳، ص ۱۹۴.
- ↑ تاریخ المدینه، ج ۱، ص ۳۶۳.
- ↑ مسند ابی یعلی، ج ۱، ص ۳۸۳.
- ↑ الطبقات، ج ۴، ص ۲۲۲.
- ↑ المغازی، ج ۲، ص ۷۰۲.
- ↑ سیرة النبی(ص)، ج ۴، ص ۵۲۹.
- ↑ الاغانی، ج ۲۱، ص ۲۱.
- ↑ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «بنی غفار»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ المعجم الکبیر، ج ۶، ص ۱۲۶؛ تاریخ دمشق، ج ۲۰، ص ۳۸۴.
- ↑ الطبقات، ج ۴، ص ۲۲۰ـ۲۲۵.
- ↑ اسد الغابه، ج ۱، ص ۱۶۰؛ الاصابه، ج ۱، ص ۲۸۴، ۳۱۵؛ ج ۸، ص ۳۸۷.
- ↑ سیرة النبی (ص)، ج ۲، ص ۴۴۶ ـ ۴۴۷.
- ↑ اکرام الضیف، ص ۴۲.
- ↑ المعجم الکبیر، ج ۷، ص ۲۶۸.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص ۱۸۹ ـ ۱۹۰.
- ↑ المغازی، ج ۲، ص ۶۶۴؛ السیرة النبویه، ج ۳، ص ۳۴۲.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۳، ص ۳۵۰ - ۳۵۱.
- ↑ المغازی، ج ۲، ص ۷۰۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۱۷۸.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص ۸۹۶.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص ۹۹۵، ۱۰۷۰، ۱۰۷۵؛ السیرة النبویه، ج ۴، ص ۵۱۸.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۴، ص ۵۲۹؛ المغازی، ج ۳، ص۱۰۰۱ـ۱۰۰۲.
- ↑ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «بنی غفار»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ معجم البلدان، ج ۳، ص ۲۲.
- ↑ الطبقات، ج ۷، ص ۲۸؛ اسدالغابه، ج ۵، ص ۵۴؛ تاریخ ابن خیاط، ص ۷۲.
- ↑ تاریخ ابن خیاط، ص ۷۲ ـ ۷۳.
- ↑ الطبقات، ج ۴، ص ۲۳۲.
- ↑ تاریخ المدینه، ج ۴، ص ۱۱۵۸؛ الثقات، ج ۲، ص ۲۵۸ ـ ۲۵۹.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۴، ص ۳۳۷؛ مقتل الحسین (ع)، ص ۱۵۰؛ مثیر‌‌الاحزان، ص ۴۳.
- ↑ اقبال الاعمال، ج ۳، ص ۷۸، ۳۴۵؛ بحارالانوار، ج ۴۵، ص۲۲؛ اللهوف، ص ۶۴.
- ↑ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «بنی غفار»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶.
- ↑ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «بنی غفار»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۴، ص۴۸۵.