رجعت در روایات چه جایگاهی دارد؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

رجعت در روایات چه جایگاهی دارد؟ (پرسش) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۴۶

۱٬۰۸۸ بایت حذف‌شده ، ۲۷ مارس

۱۱۲٬۸۶۰

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{پرسش غیرنهایی}}
 {{جعبه اطلاعات پرسش
-| موضوع اصلی        = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]]
+| موضوع اصلی = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]]
-| موضوع فرعی        = [[رجعت در روایات]] چه جایگاهی دارد؟
+| تصویر = 7626626268.jpg
-| تصویر             = 7626626268.jpg
+| مدخل بالاتر = [[مهدویت]] /  [[عصر پس از ظهور]] / [[رجعت]] / [[کلیات رجعت]]
-| اندازه تصویر      = 200px
+| مدخل اصلی =  [[رجعت در روایات]]
-| مدخل بالاتر      = [[مهدویت]] / [[ عصر پس از ظهور]] / [[رجعت]] / [[کلیات رجعت]]
+| مدخل وابسته =
-| مدخل اصلی    =  [[رجعت در روایات]]
+| تعداد پاسخ = 2
-| مدخل وابسته    =
-| پاسخ‌دهنده         =
-| پاسخ‌دهندگان       = 2 پاسخ
 }}
 '''[[رجعت در روایات]] چه جایگاهی دارد؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[مهدویت (پرسش)|مهدویت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[مهدویت]]''' مراجعه شود.
-==عبارت‌های دیگری از این پرسش==
+== پاسخ نخست ==
+[[پرونده:1368171.jpg|100px|راست|بندانگشتی|[[سید محمد صدر]]]]
+[[آیت‌ الله]] [[شهید]] '''[[سید محمد صدر]]''' در کتاب ''«[[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]»'' در این‌باره گفته‌ است:
-== پاسخ نخست==
+«در اینجا نمونه‌ای از مهم‌ترین این [[روایات]] را می‌آوریم:
-[[پرونده:1368171.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[سید محمد صدر]]]]
-::::::[[آیت‌ الله]] [[شهید]] '''[[سید محمد صدر]]''' در کتاب ''«[[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]»'' در این‌باره گفته‌ است:
-:::::: «در اینجا نمونه‌ای از مهم‌ترین این [[روایات]] را می‌آوریم:
-::::::[[علامه مجلسی]] به [[سند]] خود از [[محمد بن مسلم]] [[روایت]] کرده است که [[حضرت صادق]]{{ع}} فرمود: {{عربی|" أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ اَلْأَرْضُ عَنْهُ وَ يَرْجِعُ إِلَى اَلدُّنْيَا اَلْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ إِنَّ اَلرَّجْعَةَ لَيْسَتْ بِعَامَّةٍ وَ هِيَ خَاصَّةٌ لاَ يَرْجِعُ إِلاَّ مَنْ مَحَضَ اَلْإِيمَانَ مَحْضاً أَوْ مَحَضَ اَلشِّرْكَ مَحْضاً"}}<ref>المجلسی، محمد باقر، همان؛ ج ۱۳، ص ۲۱۰.</ref>. نخستین کسی که قبرش شکافته می‌شود و به [[دنیا]] بازمی‌گردد، [[حسین بن علی]]{{ع}} است و [[رجعت]] برای همگان نیست بلکه برای افراد خاصی است؛ آن کسانی که ایمانی [[خالص]] و [[ناب]] دارند و یا کفری عمیق و ریشه دار. و به همین [[سند]] از بکیر بن اعین [[نقل]] شده است که [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: {{عربی|"إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلِيّاً سَيَرْجِعَانِ"}}؛ [[رسول خدا]]{{صل}} و [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} [به [[دنیا]]] بازخواهند گشت.
-::::::در [[روایت]] دیگری [[امام صادق]]{{ع}} در [[تفسیر]] آیه‌ {{متن قرآن|وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا}}<ref>سوره النمل، آیه ۸۳.</ref> (و آن روز از هر امتی، گروهی را محشور می‌کنیم) فرمود: {{عربی|"لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ قُتِلَ إِلاَّ سَيَرْجِعُ حَتَّى يَمُوتَ وَ لاَ أَحَدٌ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ مَاتَ إِلاَّ يَرْجِعُ حَتَّى يُقْتَلَ"}}<ref>المجلسی، محمد باقر، همان؛ ج ۱۳، ص ۲۱۰.</ref>. هیچ [[مؤمن]] شهیدی نیست مگر آن که به [[دنیا]] بازمی‌گردد تا [به [[مرگ]] طبیعی‌] از [[دنیا]] برود و هیچ مؤمنی [به [[مرگ]] طبیعی‌] نمی‌میرد مگر آن که بازمی‌گردد تا [[شهید]] شود. در سخن دیگری [[امام صادق]]{{ع}} فرموده است: {{عربی|"فَلَمْ يَبْعَثِ اَللَّهُ نَبِيّاً وَ لاَ رَسُولاً إِلاَّ رَدَّ جَمِيعَهُمْ إِلَى اَلدُّنْيَا حَتَّى يُقَاتِلُوا بَيْنَ يَدَيْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ "}}<ref>المجلسی، محمد باقر، همان؛ ج ۱۳، ص ۲۱۰.</ref>. [[خداوند]] هیچ یک از [[انبیا]] و [[رسولان]] را [[مبعوث]] نکرده مگر آن که همگی را به [[دنیا]] بر می‌گرداند تا در رکاب [[امیر مؤمنان علی بن ابی طالب]]{{ع}} پیکار نمایند. حمران نقل کرده است که [[حضرت باقر]]{{ع}} فرمود: {{عربی|"إِنَّ أَوَّلَ مَنْ يَرْجِعُ لَجَارُكُمُ اَلْحُسَيْنُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ ، فَيَمْلِكُ حَتَّى تَقَعَ حَاجِبَاهُ عَلَى عَيْنَيْهِ مِنَ اَلْكِبَرِ"}}<ref>المجلسی، محمد باقر، همان؛ ج ۱۳، ص ۲۱۱.</ref> نخستین کسی که بازمی‌گردد [[حسین بن علی]]{{ع}} است و آن [[قدر]] [[حکومت]] خواهد کرد که از کهنسالی، ابروانش روی چشمانش قرار می‌گیرد... [[عبد]] الکریم خثعمی از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] کرده است: {{عربی|"إِذَا آنَ قِيَامُ اَلْقَائِمِ مُطِرَ اَلنَّاسُ جُمَادَى اَلْآخِرَةِ وَ عَشْرَةَ أَيَّامٍ مِنْ رَجَبٍ مَطَراً لَمْ تَرَ اَلْخَلاَئِقُ مِثْلَهُ فَيَنْبُتُ اَللَّهُ بِهِ لُحُومَ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ أَبْدَانَهُمْ فِي قُبُورِهِمْ..."}}<ref>المجلسی، محمد باقر، همان؛ ج ۱۳، ص ۲۲۳.</ref>. زمان [[ظهور قائم]]{{ع}} که فرا رسد در ماه [[جمادی]] الآخر و ده روز از [[ماه رجب]]، چنان بارانی بر سر [[مردم]] فرو ریزد که تا آن زمان مانند آن را ندیده باشند. به دنبال آن [[خداوند]] گوشت [[بدن]] [[مؤمنان]] را در قبرهایشان می‌رویاند... [[علامه مجلسی]] پس از [[نقل]] این [[اخبار]] می‌افزاید: "برادرم، گمان نمی‌کنم پس از توضیحاتی که برایت درباره [[رجعت]] - که [[شیعه]] بر آن [[اجماع]] دارد و شهرت آن هم چون [[آفتاب]] در نیمه روز است - دادم، در آن [[شک]] و [[تردید]] روا داری... و چگونه می‌شود مؤمنی که به [[حقیقت]] [[امامان معصوم]]{{عم}} باور دارد، به دویست [[حدیث]] که [[چهل]] و دو نفر از [[راویان]] مورد اعتماد و [[عالمان]] سرشناس در بیش از پنجاه کتاب خود آورده‌اند، با دیده [[تردید]] بنگرد".
-::::::بر این سخن [[علامه]] اشکالاتی وارد است از جمله اینکه:
-::::::'''الف).''' [[اجماع]] [[شیعه]] در موضوع [[رجعت]] برای [[عالمان]] اسلامی به طور کلی ثابت نشده است، بلکه مورد [[اختلاف]] می‌باشد. کسانی که در میان آنان اهل احتیاطاند می‌گویند: [[رجعت]] نه از [[اصول دین]] است و نه از [[فروع]] آن و [[اعتقاد]] به آن نیز [[واجب]] نیست بلکه باید [[دانش]] آن را به [[خداوند]] سپرد. ولی عده‌ای به استناد روایاتی که [[علامه مجلسی]] ادعای [[تواتر]] آنها را دارد، [[معتقد]] به [[رجعت]] شده و آن را به عنوان یک اصل پذیرفته‌اند؛ در واقع نوعی باور عمومی - و نه [[اجماع]] - در نتیجه این [[روایات]] پدید آمده است که نباید در حد یک "اصل مسلم" به آن بها داد.
-::::::'''ب).''' بدیهی است [[نقل]] [[روایت]] به خودی خود به معنی پذیرش محتوای آن از سوی روایت‌کننده آن نیست؛ در نتیجه نمی‌توان آن [[چهل]] [[راوی]] را در زمره معتقدان به [[رجعت]] به شمار آورد.
-::::::'''ج).''' [[چهل]] و دو نفر [[راوی]] که [[مجلسی]] آنها را بر شمرده است معاصر یکدیگر نیستند. در حالی که اگر [[اخبار]] [[رجعت]] از سوی [[چهل]] [[راوی]] در هر نسلی تا زمان [[معصومین]]{{عم}} [[روایت]] می‌شد، این [[اخبار]] [[متواتر]] می‌بود اما از سخن خود [[علامه مجلسی]] پیداست که همه [[راویان]] [[اخبار]] [[رجعت]] از همه نسل‌های اسلامی تا عصر او، بیشتر از [[چهل]] و اندی نیست؛ در نتیجه میانگین [[راویان]] [[اخبار]] [[رجعت]] در هر نسلی [[حدود]] یازده نفر است و این برای [[تواتر]] کافی نیست.
-::::::'''د).''' هویت نویسندگان تعدادی از کتاب‌هایی که [[مجلسی]] از آنها یاد کرده معلوم نیست به [[دلیل]] آن که یا از طریق کاملا درستی به دست ما نرسیده، یا اینکه اساسا [[روایت]] آن از مؤلفش ضعیف می‌باشد؛ مانند [[تفسیر]] [[علی بن ابراهیم]].
-::::::'''ه).''' همه روایاتی که اینان [[نقل]] کرده‌اند، مفهومی صریح و روشن ندارد. برخی از آنها اصلا دلالتی بر [[رجعت]] ندارد. برخی نیز بر [[رجعت]] به معنی عام آن‌که مشترک بین معانی سه‌گانه پیش گفته است، دلالت می‌کند و... در این صورت [[تواتر]] ادعا شده، مفهوم مشخصی ندارد. این بدان معنی است که این [[اخبار]] بر مدلول مشخصی [[تواتر]] ندارند. بنابراین سخن [[مجلسی]] برای اثبات [[تواتر]] این [[روایات]]، دست کم دارای نوعی مبالغه است.
-::::::اینک به اشکالاتی که به این [[روایات]] شده است می‌پردازیم و مهم‌ترین آنها را می‌آوریم:
-:::::*'''اشکال نخست:''' مضامین این [[روایات]]، بسیار مختلف و پراکنده بوده تا آنجا که تقریبا نمی‌توان در میان آنها دو خبر با مضمونی همسان را یافت. مضامین این [[روایات]] را در زیر دسته‌بندی نموده‌ایم:
-:::::#[[بازگشت مؤمنان خالص و کافران محض]]؛
-:::::#[[بازگشت همه مؤمنان]] (آن که مرده است بازمی‌گردد تا [[شهید]] شود و آن که [[شهید]] شده است بازمی‌گردد می‌گردد تا بمیرد.)؛
-:::::#[[بازگشت همه پیامبران]]{{عم}}؛
-:::::#[[بازگشت پیامبر اکرم]]{{صل}}؛
-:::::#[[بازگشت امیر المؤمنین]]{{ع}}؛
-:::::#[[بازگشت امام حسین]]{{ع}}؛
-:::::#[[بازگشت گروهی از هر امت]]؛
-:::::#[[بازگشت شماری از مؤمنان]]؛
-:::::#[[بازگشت بعضی از امامان معصوم]]{{عم}}.
-::::::هیچ یک از این مضامین در میان [[روایات]] [[متواتر]] نیست. تنها مضمون مشترک و اجمالی بین همه این مضامین عبارت است از: "بازگشت بعضی از اموات به [[دنیا]] پیش از [[روز قیامت]]".. بیشتر [[روایات]] در این مضمون مشترک بوده و از این نظر قابلیت اثبات تاریخی را دارند ولی به هر روی فایده‌ای به حال معتقدین به [[رجعت]] ندارد.
-::::::اشکال دوم: پذیرش صحت این مضامین (یعنی [[اعتقاد به رجعت]] به طور کلی)، به [[دلیل]] ضعف بیشتر این [[اخبار]] ممکن نیست. البته پذیرش اجمالی آن نیز به معنایی که گفتیم سودی به حال معتقدین به [[رجعت]] ندارد. البته مضامینی در این [[اخبار]] تکرار شده است که روشن‌ترین آن، بازگشت [[امیر المؤمنین]]{{ع}} می‌باشد که به تعبیر [[قرآن کریم]] "[[دابة الارض]]" هموست. این اشکال بر این مضمون وارد نبوده و در محل خود قابل اثبات می‌باشد.
-::::::اشکال سوم: باورمندان به [[رجعت]] آن را امری [[اعتقادی]] به حساب می‌آورند. حال آن که [[عالمان]] اسلامی بر آنند که [[عقاید]]، با [[خبر واحد]] هر چند نیز درست و متعدد باشد، ثابت نمی‌گردد و دانستیم آن [[روایات]] در مضامین نه‌گانه خود [[متواتر]] نمی‌باشند. حتی اگر آن مضامین در [[روایات]] تکرار هم شده باشند تا وقتی که به حد [[تواتر]] نرسند آن [[روایات]] قابلیت اثبات تاریخی را ندارند. البته هم چنان که گفته شد مضمون اجمالی [[روایات رجعت]]، [[متواتر]] می‌باشد ولی این موضوع سودی به حال معتقدان به [[رجعت]] ندارد.
-::::::اشکال چهارم: بازگشت [[امامان معصوم]]{{عم}} پس از [[امام مهدی]]{{ع}} از [[امام یازدهم]] به قبل، از معروف‌ترین برداشت‌ها درباره [[رجعت]] است که در اذهان بسیاری وجود دارد اما دلیلی که آن را تأیید نماید و یا [[خبر واحد]] ضعیفی بلکه حتی روایتی که از بازگشت همه [[امامان]] هر چند بدون ترتیب گزارش دهد، وجود ندارد. بلکه دلایلی بر نفی این باور عمومی وجود دارد هم چون این خبر که: "[[قبر امام حسین]]{{ع}} می‌شکافد و به [[دنیا]] بازمی‌گردد" زیرا اگر باور پیش گفته درست باشد، باید نخستین کسی که بازمی‌گردد [[امام حسن عسکری]]{{ع}} باشد، نه [[امام حسین]]{{ع}}»<ref>[[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]، ص۵۴۲-۵۴۶.</ref>.
-==پاسخ‌های دیگر==
+[[علامه مجلسی]] به [[سند]] خود از [[محمد بن مسلم]] [[روایت]] کرده است که [[حضرت صادق]] {{ع}} فرمود: {{عربی|" أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ اَلْأَرْضُ عَنْهُ وَ يَرْجِعُ إِلَى اَلدُّنْيَا اَلْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ إِنَّ اَلرَّجْعَةَ لَيْسَتْ بِعَامَّةٍ وَ هِيَ خَاصَّةٌ لاَ يَرْجِعُ إِلاَّ مَنْ مَحَضَ اَلْإِيمَانَ مَحْضاً أَوْ مَحَضَ اَلشِّرْكَ مَحْضاً"}}<ref>المجلسی، محمد باقر، همان؛ ج ۱۳، ص ۲۱۰.</ref>. نخستین کسی که قبرش شکافته می‌شود و به [[دنیا]] بازمی‌گردد، [[حسین بن علی]] {{ع}} است و [[رجعت]] برای همگان نیست بلکه برای افراد خاصی است؛ آن کسانی که ایمانی [[خالص]] و [[ناب]] دارند و یا کفری عمیق و ریشه دار. و به همین [[سند]] از بکیر بن اعین [[نقل]] شده است که [[امام باقر]] {{ع}} فرمود: {{عربی|"إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلِيّاً سَيَرْجِعَانِ"}}؛ [[رسول خدا]] {{صل}} و [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} [به [[دنیا]]] بازخواهند گشت.
-{{یادآوری پاسخ}}
-{{جمع شدن|۱. آقای تونه‌ای (پژوهشگر معارف مهدویت)؛}}
-[[پرونده:13681078.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[مجتبی تونه‌ای]]]]
-::::::آقای '''[[مجتبی تونه‌ای]]'''، در کتاب ''«[[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]»'' در این‌باره گفته است:
-::::::«روایاتی که بیانگر زنده شدن مردگان، پیش از فرارسیدن [[رستاخیز]] باشد، بسیار است و بر سه بخش قابل تقسیم می‌باشند:
-:::::#انبوه روایاتی که از زنده شدن مردگان به دست [[پیامبران]] گذشته سخن می‌گوید و این دسته بسیار است.
-:::::#روایاتی که تصریح می‌کند که به دعای خالصانه [[پیامبر]] {{صل}} و به دست او مردگانی زنده شدند.
-:::::#روایاتی که نشانگر آن است که بر اثر دعای برخی از [[امامان]] [[معصوم]] {{عم}} برخی مردگان زنده شدند. این سه دسته [[روایات]]، هرکدام [[دلیل]] بر [[امکان رجعت]] و زنده شدن برخی از مردگان، پیش از [[روز رستاخیز]] است و اما روایاتی که از [[رجعت]] سخن می‌گوید، بسیار است و بر دو بخش قابل تقسیم:
-:::::##روایاتی که به صراحت از [[رجعت]] سخن می‌گوید؛
-:::::##زیارت‌هایی که به وسیله آنان، [[امامان]] [[راستین]] را [[زیارت]] می‌کنیم، و نیز دعاهایی که در مناسبت‌های گوناگون خوانده می‌شود که از هردو دسته می‌توان بر مسأله [[رجعت]] [[استدلال]] کرد.
-::::::[[روایات]] که دلالت‌شان روشن است، اما زیارت‌ها و [[دعاها]] نیز بدان [[دلیل]] که از [[ائمه]] [[معصومین]] {{عم}} رسیده است، مانند [[روایات]]، دارای [[پیام]] است<ref>[[سید محمد کاظم قزوینی|قزوینی، سید محمد کاظم]]، [[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور]]، ص ۸۰۰.</ref>. [[مأمون]] [[خلیفه عباسی]] از [[حضرت رضا]] {{ع}} پرسید: در مورد [[رجعت]] چه می‌فرمایید؟ [[امام]] فرمود: "[[رجعت]] درست است و در میان امّت‌های پیشین بوده است و [[قرآن]] از آن سخن گفته و [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: در این امّت، درست همه آن‌چه در امّت‌های پیشین رخ داده است، بی‌کم‌وکاست، همان‌گونه رخ خواهد داد"<ref>بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۵۹؛ عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۰۱.</ref>.
-::::::[[امام صادق]] {{ع}} نیز فرمود: [[ایام الله]] سه روز است: روز [[قیام قائم]]، روز [[رجعت]] و [[روز رستاخیز]]"<ref>بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۶۳.</ref>.
-::::::هر پژوهشگر با انصافی که [[روایات]] [[اهل بیت]] {{عم}} را درباره [[رجعت]] مورد [[پژوهش]] قرار دهد، بدون [[تردید]] به [[متواتر بودن]] این [[احادیث]] [[معتقد]] می‌شود. [[علامه مجلسی]] در این رابطه می‌فرماید: اگر [[احادیث]] [[رجعت]] [[متواتر]] نباشد، دیگر در هیچ مورد نمی‌توان ادّعای [[تواتر]] کرد<ref>بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۲۲ و ۱۲۳.</ref>. [[شیخ حر عاملی]] در کتاب "ایقاظ‍‌"، ۵۲۰ [[حدیث]] پیرامون [[رجعت]] [[نقل]] کرده است<ref>ایقاظ، ص ۴۳۰.</ref> و از [[محدث]] جزایری در شرح [[تهذیب]] [[نقل]] شده که ۶۲۰ [[حدیث]] در پیرامون [[رجعت]] دیده است<ref>بیان الفرقان، ج ۵، ص ۲۸۸.</ref>»<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۵۷.</ref>.
-{{پایان جمع شدن}}
-==پرسش‌های وابسته==
+در [[روایت]] دیگری [[امام صادق]] {{ع}} در [[تفسیر]] آیه‌ {{متن قرآن|وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا}}<ref>سوره النمل، آیه ۸۳.</ref> (و آن روز از هر امتی، گروهی را محشور می‌کنیم) فرمود: {{عربی|"لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ قُتِلَ إِلاَّ سَيَرْجِعُ حَتَّى يَمُوتَ وَ لاَ أَحَدٌ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ مَاتَ إِلاَّ يَرْجِعُ حَتَّى يُقْتَلَ"}}<ref>المجلسی، محمد باقر، همان؛ ج ۱۳، ص ۲۱۰.</ref>. هیچ [[مؤمن]] شهیدی نیست مگر آن که به [[دنیا]] بازمی‌گردد تا [به [[مرگ]] طبیعی‌] از [[دنیا]] برود و هیچ مؤمنی [به [[مرگ]] طبیعی‌] نمی‌میرد مگر آن که بازمی‌گردد تا [[شهید]] شود. در سخن دیگری [[امام صادق]] {{ع}} فرموده است: {{عربی|"فَلَمْ يَبْعَثِ اَللَّهُ نَبِيّاً وَ لاَ رَسُولاً إِلاَّ رَدَّ جَمِيعَهُمْ إِلَى اَلدُّنْيَا حَتَّى يُقَاتِلُوا بَيْنَ يَدَيْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ "}}<ref>المجلسی، محمد باقر، همان؛ ج ۱۳، ص ۲۱۰.</ref>. [[خداوند]] هیچ یک از [[انبیا]] و [[رسولان]] را [[مبعوث]] نکرده مگر آن که همگی را به [[دنیا]] بر می‌گرداند تا در رکاب [[امیر مؤمنان علی بن ابی طالب]] {{ع}} پیکار نمایند. حمران نقل کرده است که [[حضرت باقر]] {{ع}} فرمود: {{عربی|"إِنَّ أَوَّلَ مَنْ يَرْجِعُ لَجَارُكُمُ اَلْحُسَيْنُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ ، فَيَمْلِكُ حَتَّى تَقَعَ حَاجِبَاهُ عَلَى عَيْنَيْهِ مِنَ اَلْكِبَرِ"}}<ref>المجلسی، محمد باقر، همان؛ ج ۱۳، ص ۲۱۱.</ref> نخستین کسی که بازمی‌گردد [[حسین بن علی]] {{ع}} است و آن [[قدر]] [[حکومت]] خواهد کرد که از کهنسالی، ابروانش روی چشمانش قرار می‌گیرد... [[عبد]] الکریم خثعمی از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده است: {{عربی|"إِذَا آنَ قِيَامُ اَلْقَائِمِ مُطِرَ اَلنَّاسُ جُمَادَى اَلْآخِرَةِ وَ عَشْرَةَ أَيَّامٍ مِنْ رَجَبٍ مَطَراً لَمْ تَرَ اَلْخَلاَئِقُ مِثْلَهُ فَيَنْبُتُ اَللَّهُ بِهِ لُحُومَ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ أَبْدَانَهُمْ فِي قُبُورِهِمْ..."}}<ref>المجلسی، محمد باقر، همان؛ ج ۱۳، ص ۲۲۳.</ref>. زمان [[ظهور قائم]] {{ع}} که فرا رسد در ماه [[جمادی]] الآخر و ده روز از [[ماه رجب]]، چنان بارانی بر سر [[مردم]] فرو ریزد که تا آن زمان مانند آن را ندیده باشند. به دنبال آن [[خداوند]] گوشت [[بدن]] [[مؤمنان]] را در قبرهایشان می‌رویاند... [[علامه مجلسی]] پس از [[نقل]] این [[اخبار]] می‌افزاید: "برادرم، گمان نمی‌کنم پس از توضیحاتی که برایت درباره [[رجعت]] - که [[شیعه]] بر آن [[اجماع]] دارد و شهرت آن هم چون [[آفتاب]] در نیمه روز است - دادم، در آن [[شک]] و [[تردید]] روا داری... و چگونه می‌شود مؤمنی که به [[حقیقت]] [[امامان معصوم]] {{عم}} باور دارد، به دویست [[حدیث]] که [[چهل]] و دو نفر از [[راویان]] مورد اعتماد و [[عالمان]] سرشناس در بیش از پنجاه کتاب خود آورده‌اند، با دیده [[تردید]] بنگرد".
+بر این سخن [[علامه]] اشکالاتی وارد است از جمله اینکه:
+'''الف).''' [[اجماع]] [[شیعه]] در موضوع [[رجعت]] برای [[عالمان]] اسلامی به طور کلی ثابت نشده است، بلکه مورد [[اختلاف]] می‌باشد. کسانی که در میان آنان اهل احتیاطاند می‌گویند: [[رجعت]] نه از [[اصول دین]] است و نه از [[فروع]] آن و [[اعتقاد]] به آن نیز [[واجب]] نیست بلکه باید [[دانش]] آن را به [[خداوند]] سپرد. ولی عده‌ای به استناد روایاتی که [[علامه مجلسی]] ادعای [[تواتر]] آنها را دارد، [[معتقد]] به [[رجعت]] شده و آن را به عنوان یک اصل پذیرفته‌اند؛ در واقع نوعی باور عمومی - و نه [[اجماع]] - در نتیجه این [[روایات]] پدید آمده است که نباید در حد یک "اصل مسلم" به آن بها داد.
+'''ب).''' بدیهی است [[نقل]] [[روایت]] به خودی خود به معنی پذیرش محتوای آن از سوی روایت‌کننده آن نیست؛ در نتیجه نمی‌توان آن [[چهل]] [[راوی]] را در زمره معتقدان به [[رجعت]] به شمار آورد.
+'''ج).''' [[چهل]] و دو نفر [[راوی]] که [[مجلسی]] آنها را بر شمرده است معاصر یکدیگر نیستند. در حالی که اگر [[اخبار]] [[رجعت]] از سوی [[چهل]] [[راوی]] در هر نسلی تا زمان [[معصومین]] {{عم}} [[روایت]] می‌شد، این [[اخبار]] [[متواتر]] می‌بود اما از سخن خود [[علامه مجلسی]] پیداست که همه [[راویان]] [[اخبار]] [[رجعت]] از همه نسل‌های اسلامی تا عصر او، بیشتر از [[چهل]] و اندی نیست؛ در نتیجه میانگین [[راویان]] [[اخبار]] [[رجعت]] در هر نسلی [[حدود]] یازده نفر است و این برای [[تواتر]] کافی نیست.
+'''د).''' هویت نویسندگان تعدادی از کتاب‌هایی که [[مجلسی]] از آنها یاد کرده معلوم نیست به [[دلیل]] آن که یا از طریق کاملا درستی به دست ما نرسیده، یا اینکه اساسا [[روایت]] آن از مؤلفش ضعیف می‌باشد؛ مانند [[تفسیر]] [[علی بن ابراهیم]].
+'''ه).''' همه روایاتی که اینان [[نقل]] کرده‌اند، مفهومی صریح و روشن ندارد. برخی از آنها اصلا دلالتی بر [[رجعت]] ندارد. برخی نیز بر [[رجعت]] به معنی عام آن‌که مشترک بین معانی سه‌گانه پیش گفته است، دلالت می‌کند و... در این صورت [[تواتر]] ادعا شده، مفهوم مشخصی ندارد. این بدان معنی است که این [[اخبار]] بر مدلول مشخصی [[تواتر]] ندارند. بنابراین سخن [[مجلسی]] برای اثبات [[تواتر]] این [[روایات]]، دست کم دارای نوعی مبالغه است.
+اینک به اشکالاتی که به این [[روایات]] شده است می‌پردازیم و مهم‌ترین آنها را می‌آوریم:
+* '''اشکال نخست:''' مضامین این [[روایات]]، بسیار مختلف و پراکنده بوده تا آنجا که تقریبا نمی‌توان در میان آنها دو خبر با مضمونی همسان را یافت. مضامین این [[روایات]] را در زیر دسته‌بندی نموده‌ایم:
+# [[بازگشت مؤمنان خالص و کافران محض]]؛
+# [[بازگشت همه مؤمنان]] (آن که مرده است بازمی‌گردد تا [[شهید]] شود و آن که [[شهید]] شده است بازمی‌گردد می‌گردد تا بمیرد.)؛
+# [[بازگشت همه پیامبران]] {{عم}}؛
+# [[بازگشت پیامبر اکرم]] {{صل}}؛
+# [[بازگشت امیر المؤمنین]] {{ع}}؛
+# [[بازگشت امام حسین]] {{ع}}؛
+# [[بازگشت گروهی از هر امت]]؛
+# [[بازگشت شماری از مؤمنان]]؛
+# [[بازگشت بعضی از امامان معصوم]] {{عم}}.
+هیچ یک از این مضامین در میان [[روایات]] [[متواتر]] نیست. تنها مضمون مشترک و اجمالی بین همه این مضامین عبارت است از: "بازگشت بعضی از اموات به [[دنیا]] پیش از [[روز قیامت]]".. بیشتر [[روایات]] در این مضمون مشترک بوده و از این نظر قابلیت اثبات تاریخی را دارند ولی به هر روی فایده‌ای به حال معتقدین به [[رجعت]] ندارد.
+اشکال دوم: پذیرش صحت این مضامین (یعنی [[اعتقاد به رجعت]] به طور کلی)، به [[دلیل]] ضعف بیشتر این [[اخبار]] ممکن نیست. البته پذیرش اجمالی آن نیز به معنایی که گفتیم سودی به حال معتقدین به [[رجعت]] ندارد. البته مضامینی در این [[اخبار]] تکرار شده است که روشن‌ترین آن، بازگشت [[امیر المؤمنین]] {{ع}} می‌باشد که به تعبیر [[قرآن کریم]] "[[دابة الارض]]" هموست. این اشکال بر این مضمون وارد نبوده و در محل خود قابل اثبات می‌باشد.
+اشکال سوم: باورمندان به [[رجعت]] آن را امری [[اعتقادی]] به حساب می‌آورند. حال آن که [[عالمان]] اسلامی بر آنند که [[عقاید]]، با [[خبر واحد]] هر چند نیز درست و متعدد باشد، ثابت نمی‌گردد و دانستیم آن [[روایات]] در مضامین نه‌گانه خود [[متواتر]] نمی‌باشند. حتی اگر آن مضامین در [[روایات]] تکرار هم شده باشند تا وقتی که به حد [[تواتر]] نرسند آن [[روایات]] قابلیت اثبات تاریخی را ندارند. البته هم چنان که گفته شد مضمون اجمالی [[روایات رجعت]]، [[متواتر]] می‌باشد ولی این موضوع سودی به حال معتقدان به [[رجعت]] ندارد.
+اشکال چهارم: بازگشت [[امامان معصوم]] {{عم}} پس از [[امام مهدی]] {{ع}} از [[امام یازدهم]] به قبل، از معروف‌ترین برداشت‌ها درباره [[رجعت]] است که در اذهان بسیاری وجود دارد اما دلیلی که آن را تأیید نماید و یا [[خبر واحد]] ضعیفی بلکه حتی روایتی که از بازگشت همه [[امامان]] هر چند بدون ترتیب گزارش دهد، وجود ندارد. بلکه دلایلی بر نفی این باور عمومی وجود دارد هم چون این خبر که: "[[قبر امام حسین]] {{ع}} می‌شکافد و به [[دنیا]] بازمی‌گردد" زیرا اگر باور پیش گفته درست باشد، باید نخستین کسی که بازمی‌گردد [[امام حسن عسکری]] {{ع}} باشد، نه [[امام حسین]] {{ع}}»<ref>[[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]، ص۵۴۲-۵۴۶.</ref>.
+== پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه ==
+{{پاسخ پرسش
+| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. آقای تونه‌ای (پژوهشگر معارف مهدویت)؛
+| تصویر = 13681078.jpg
+| پاسخ‌دهنده = مجتبی تونه‌ای
+| پاسخ = آقای '''[[مجتبی تونه‌ای]]'''، در کتاب ''«[[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]»'' در این‌باره گفته است:
+«روایاتی که بیانگر زنده شدن مردگان، پیش از فرارسیدن [[رستاخیز]] باشد، بسیار است و بر سه بخش قابل تقسیم می‌باشند:
+# انبوه روایاتی که از زنده شدن مردگان به دست [[پیامبران]] گذشته سخن می‌گوید و این دسته بسیار است.
+# روایاتی که تصریح می‌کند که به دعای خالصانه [[پیامبر]] {{صل}} و به دست او مردگانی زنده شدند.
+# روایاتی که نشانگر آن است که بر اثر دعای برخی از [[امامان]] [[معصوم]] {{عم}} برخی مردگان زنده شدند. این سه دسته [[روایات]]، هرکدام [[دلیل]] بر [[امکان رجعت]] و زنده شدن برخی از مردگان، پیش از [[روز رستاخیز]] است و اما روایاتی که از [[رجعت]] سخن می‌گوید، بسیار است و بر دو بخش قابل تقسیم:
+## روایاتی که به صراحت از [[رجعت]] سخن می‌گوید؛
+## زیارت‌هایی که به وسیله آنان، [[امامان]] [[راستین]] را [[زیارت]] می‌کنیم، و نیز دعاهایی که در مناسبت‌های گوناگون خوانده می‌شود که از هردو دسته می‌توان بر مسأله [[رجعت]] [[استدلال]] کرد.
+[[روایات]] که دلالت‌شان روشن است، اما زیارت‌ها و [[دعاها]] نیز بدان [[دلیل]] که از [[ائمه]] [[معصومین]] {{عم}} رسیده است، مانند [[روایات]]، دارای [[پیام]] است<ref>[[سید محمد کاظم قزوینی|قزوینی، سید محمد کاظم]]، [[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور]]، ص ۸۰۰.</ref>. [[مأمون]] [[خلیفه عباسی]] از [[حضرت رضا]] {{ع}} پرسید: در مورد [[رجعت]] چه می‌فرمایید؟ [[امام]] فرمود: "[[رجعت]] درست است و در میان امّت‌های پیشین بوده است و [[قرآن]] از آن سخن گفته و [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: در این امّت، درست همه آن‌چه در امّت‌های پیشین رخ داده است، بی‌کم‌وکاست، همان‌گونه رخ خواهد داد"<ref>بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۵۹؛ عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۰۱.</ref>.
+[[امام صادق]] {{ع}} نیز فرمود: [[ایام الله]] سه روز است: روز [[قیام قائم]]، روز [[رجعت]] و [[روز رستاخیز]]"<ref>بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۶۳.</ref>.
+هر پژوهشگر با انصافی که [[روایات]] [[اهل بیت]] {{عم}} را درباره [[رجعت]] مورد [[پژوهش]] قرار دهد، بدون [[تردید]] به [[متواتر بودن]] این [[احادیث]] [[معتقد]] می‌شود. [[علامه مجلسی]] در این رابطه می‌فرماید: اگر [[احادیث]] [[رجعت]] [[متواتر]] نباشد، دیگر در هیچ مورد نمی‌توان ادّعای [[تواتر]] کرد<ref>بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۲۲ و ۱۲۳.</ref>. [[شیخ حر عاملی]] در کتاب "ایقاظ‍‌"، ۵۲۰ [[حدیث]] پیرامون [[رجعت]] [[نقل]] کرده است<ref>ایقاظ، ص ۴۳۰.</ref> و از [[محدث]] جزایری در شرح [[تهذیب]] [[نقل]] شده که ۶۲۰ [[حدیث]] در پیرامون [[رجعت]] دیده است<ref>بیان الفرقان، ج ۵، ص ۲۸۸.</ref>»<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۵۷.</ref>.
+}}
+== پرسش‌های وابسته ==
 {{پرسمان رجعت}}
-==منبع‌شناسی جامع مهدویت==
-{{پرسش‌های وابسته}}
-{{ستون-شروع|3}}
-* [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های مهدویت|کتاب‌شناسی مهدویت]]؛
-* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های مهدویت|مقاله‌شناسی مهدویت]]؛
-* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های مهدویت|پایان‌نامه‌شناسی مهدویت]].
-{{پایان}}
-{{پایان}}
-==پانویس==
+== پانویس ==
-{{یادآوری پانویس}}
+{{پانویس}}
-{{پانویس2}}
 [[رده:پرسش]]
-[[رده:مهدویت]]
+[[رده:پرسمان مهدویت]]
-[[رده:پرسش‌های جامع امامت و ولایت]]
-[[رده:پرسش‌های مهدویت]]
-[[رده:پرسش‌های مهدویت]]
 [[رده:(اب): پرسش‌هایی با ۲ پاسخ]]
 [[رده:(اب): پرسش‌های مهدویت با ۲ پاسخ]]
-[[رده: اتمام لینک داخلی]]
+[[رده:پرسمان رجعت]]