←تبیین امت قایمه
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
==تبیین [[امت]] قایمه== | ==تبیین [[امت]] قایمه== | ||
خداوند به [[رسول اکرم]] {{صل}} فرمان می‌دهد تا در راه [[رسالت]] خویش در [[انذار]] [[مردم]] برپا خیزد: | خداوند به [[رسول اکرم]] {{صل}} فرمان می‌دهد تا در راه [[رسالت]] خویش در [[انذار]] [[مردم]] برپا خیزد: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ}}<ref>«ای جامه بر خود کشیده!» سوره مدثر، آیه ۱.</ref>، {{متن قرآن|قُمْ فَأَنْذِرْ}}<ref>«برخیز و هشدار بده!» سوره مدثر، آیه ۲.</ref> برخی از [[آیات]] به [[موعظه]] همه مردم پرداخته و به آنان فرمان می‌دهد تا به صورت جمعی و فردی برای خداوند بر پا خیزند: {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا مَا بِصَاحِبِكُمْ مِنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ لَكُمْ بَيْنَ يَدَيْ عَذَابٍ شَدِيدٍ}}<ref>«بگو: تنها شما را به (سخن) یگانه‌ای اندرز می‌دهم و آن اینکه: دو تن دو تن و تک تک برای خداوند قیام کنید سپس بیندیشید، در همنشین شما دیوانگی نیست؛ او برای شما جز بیم‌دهنده‌ای پیش از (رسیدن) عذابی سخت نیست» سوره سبأ، آیه ۴۶.</ref> منظور از این [[قیام]] ایستادن روی پا در برابر نشستن نیست، بلکه مراد قیام مصلحانه و حق‌طلبانه است <ref>مجمع‌البیان، ج ۸، ص۶۱۹؛ زاد المسیر، ج ۶، ص۴۶۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص۱۹۹.</ref> و چون قیام جمعی از اهمیت بیشتری برخوردار است بر قیام فردی مقدم شده است.<ref>البرهان فی علوم‌القرآن، ج ۳، ص۳۱۷.</ref> البتّه چنین گروهی از [[حمایت]] [[الهی]] برخوردار خواهند بود، چنان‌که گروهی از [[مؤمنان]] (اصحاب کهف) که در [[راه خدا]] بر پا خاسته‌اند مورد [[ستایش خدا]] قرار گرفته، [[هدایت]] و تأیید ویژه الهی را نصیب خویش کرده‌اند: {{متن قرآن|نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى}}<ref>«ما داستان آنان را برای تو راستین باز می‌گوییم: آنان جوانانی بودند که به پروردگارشان (پنهانی) ایمان آوردند و ما بر رهنمود آنان افزودیم» سوره کهف، آیه ۱۳.</ref>، {{متن قرآن|وَرَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا فَقَالُوا رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَنْ نَدْعُوَ مِنْ دُونِهِ إِلَهًا لَقَدْ قُلْنَا إِذًا شَطَطًا}}<ref>«و دل‌هایشان را استوار داشتیم، هنگامی که برخاستند و گفتند: پروردگار ما پروردگار آسمان‌ها و زمین است؛ جز او خدایی را (به پرستش) نمی‌خوانیم که در آن صورت بی‌گمان سخنی نادرست گفته‌ایم» سوره کهف، آیه ۱۴.</ref> [[حرکت]] این گروه قیامی خدایی و تصمیمی برای [[پایداری]] کلمه [[توحید]] بوده است. <ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص۲۳۸؛ المیزان، ج ۱۳، ص۲۸۴.</ref> [[آیات]] {{متن قرآن|لَيْسُوا سَوَاءً مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَهُمْ يَسْجُدُونَ}}<ref>«آنان برابر نیستند؛ از اهل کتاب گروهی برخاستگانند که در طول شب آیات خداوند را تلاوت می‌کنند در حالی که سر به سجده دارند» سوره آل عمران، آیه 113.</ref>، {{متن قرآن|يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَأُولَئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ}}<ref>«به خداوند و روز بازپسین ایمان دارند و به کار شایسته فرمان می‌دهند و از کار ناشایست باز می‌دارند و به کارهای خیر می‌شتابند و آنان از شایستگانند» سوره آل عمران، آیه 114.</ref> ، {{متن قرآن|وَمَا يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ يُكْفَرُوهُ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ}}<ref>«و هر چه نیکی ورزند ناسپاسی نخواهند دید و خداوند به (حال) پرهیزگاران داناست» سوره آل عمران، آیه 115.</ref> نیز [[امت قائمه]] و اوصاف آنان را متذکّر شده است. | ||
با توجّه به آنچه گذشت روشن است که [[امت اسلامی]] بارزترین مصداق امت قائمه هستند و به [[طور]] کلی هر امتی که در برابر [[شرک]] و [[ظلم]] [[قیام]] کرده و به سوی توحید و [[اطاعت الهی]] روی آورند از مصادیق امت قائمه به شمار می‌آیند، بر این اساس روایاتی که مقصود از امت قائمه را [[امت پیامبر]] {{صل}} [[ | با توجّه به آنچه گذشت روشن است که [[امت اسلامی]] بارزترین مصداق امت قائمه هستند و به [[طور]] کلی هر امتی که در برابر [[شرک]] و [[ظلم]] [[قیام]] کرده و به سوی توحید و [[اطاعت الهی]] روی آورند از مصادیق امت قائمه به شمار می‌آیند، بر این اساس روایاتی که مقصود از امت قائمه را [[امت پیامبر]] {{صل}} یا [[علی]] {{ع}} و یارانش دانسته‌اند، می‌توان به همین روش تبیین کرد.<ref>المعجم الکبیر، ج ۱۹، ص۳۲۹؛ شرح الاخبار، ج ۳، ص۱۳۲.</ref> [[مفسران]] با صرف نظر از این معنا در خصوص [[شأن نزول]] این آیات آرای متفاوتی داده‌اند: به نظر برخی امت قائمه وصف گروهی از [[اهل کتاب]] ([[یهودیان]]) است که [[اسلام]] آورده‌اند و [[خداوند]] آنان را در مقایسه با سایر اهل کتاب که [[ایمان]] نیاورده‌اند می‌ستاید. به گفته [[ابن‌عباس]] هنگامی که [[عبدالله بن سلام]]، [[ثعلبه بن سعیه]] و [[اسید بن سعیه]] و [[اسد بن عبید]] و جمعی دیگر از یهودیان، [[مسلمان]] شدند، از جانب دیگر یهودیان مورد [[طعن]] قرار گرفتند که ایمان شما به [[پیامبرخاتم]] {{صل}} نشانه [[شرارت]] شماست و اگر [[درستکار]] بودید،[[دین]] پدری خود را رها نمی‌کردید<ref>جامع البیان، مج ۳، ج ۴، ص۷۱؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص۸۱۵.</ref> و [[آیه]] مورد نظر در چنین فضایی در [[حمایت]] آنان نازل شده است. نقل دیگری از [[ابن‌جریج]] با تفاوتی در نامهای افراد، این مطلب را [[تأیید]] می‌کند.<ref>جامع‌البیان، مج ۳، ج ۴، ص۷۱؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص۸۱۵.</ref> بنابر نظری دیگر منظور از امت قائمه، [[امت]] [[محمّد]] {{صل}} است.<ref>مسند ابی یعلی، ج ۱۳، ص۳۷۵؛ المعجم الکبیر، ج ۷، ص۵۲، التفسیر الکبیر، ج ۸، ص۲۰۰.</ref> براساس این نظر مقایسه [[افراد صالح]] و غیر [[صالح]] از [[اهل کتاب]]، در [[آیات]] پیشین با تعبیر {{متن قرآن|لَيْسُوا سَوَاءً}}<ref> سوره آل عمران، آیه 113.</ref> پایان یافته و این بخش از [[آیه شریفه]] با تعبیر {{متن قرآن|مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ}} به عنوان جمله‌ای مستأنف درباره [[مسلمانان]] و ادامه [[آیه]] و آیات بعد اشاره به اوصاف آنان است.<ref>جامع‌البیان، مج ۳، ج ۴، ص۷۲؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص۸۱۵.</ref> در این صورت {{متن قرآن|أَهْلِ الْكِتَابِ}} به معنای [[اهل]] [[الادیان]] ([[پیروان]] [[شرایع الهی]]) از جمله مسلمانان <ref>التفسیر الکبیر، ج ۸، ص۲۰۰.</ref> بوده و آیه درصدد تأکید [[فضیلت]] مسلمانان بر پیروان سایر [[ادیان]] است. در [[اثبات]] این وجه به آیه {{متن قرآن|ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ}}<ref>«سپس این کتاب را به کسانی از بندگان خویش که برگزیده‌ایم به میراث دادیم و برخی از آنان، ستمکاره با خویشند و برخی میانه‌رو و برخی با اذن خداوند در کارهای نیک پیشتازند؛ این همان بخشش بزرگ است» سوره فاطر، آیه ۳۲.</ref> و [[نقلی]] [[تاریخی]] [[تمسک]] شده است. براساس این نقل [[حضرت رسول]] {{صل}} [[نماز]] عشا را به تأخیر انداختند و پس از ورود به [[مسجد]] برای [[اقامه نماز]] و دیدن [[انتظار]] [[مردم]] فرمودند: هیچ یک از [[اهل ادیان]] در چنین ساعاتی [[ذکر خدا]] را نمی‌گویند، مگر شما و سپس آیه {{متن قرآن|لَيْسُوا سَوَاءً مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَهُمْ يَسْجُدُونَ}}<ref>«آنان برابر نیستند؛ از اهل کتاب گروهی برخاستگانند که در طول شب آیات خداوند را تلاوت می‌کنند در حالی که سر به سجده دارند» سوره آل عمران، آیه ۱۱۳.</ref> را قرائت فرمودند.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۸، ص۲۰۰.</ref> با توجّه به اینکه در [[فرهنگ دینی]]، اهل کتاب به غیر مسلمانان گفته می‌شود این قول صحیح به نظر نمی‌رسد. | ||
برخی نیز به همین دلیل<ref>تفسیر المنار، ج ۴، ص۷۱.</ref> و به دلیل آنکه [[قرآن]] از یهودیانی که [[ایمان]] آورده‌اند با عنوان [[مؤمنین]] یاد می‌کند <ref>الفرقان، ج ۵، ص۳۴۴.</ref> [[امت قائمه]] را وصفی برای [[صالحان]] از اهل کتاب ([[یهودی]] یا [[مسیحی]]) دانسته و گفته‌اند: قرآن بعضی از اهل کتاب را صالح و [[متقی]] به شمار آورده است. ضابطه اصلی قرآن در متقی بودن اشخاص [[ایمان به خدا]] و [[روز قیامت]] و [[عمل صالح]] آنان است و [[اجر]] چنین کسانی ضایع نخواهد شد: | برخی نیز به همین دلیل<ref>تفسیر المنار، ج ۴، ص۷۱.</ref> و به دلیل آنکه [[قرآن]] از یهودیانی که [[ایمان]] آورده‌اند با عنوان [[مؤمنین]] یاد می‌کند <ref>الفرقان، ج ۵، ص۳۴۴.</ref> [[امت قائمه]] را وصفی برای [[صالحان]] از اهل کتاب ([[یهودی]] یا [[مسیحی]]) دانسته و گفته‌اند: قرآن بعضی از اهل کتاب را صالح و [[متقی]] به شمار آورده است. ضابطه اصلی قرآن در متقی بودن اشخاص [[ایمان به خدا]] و [[روز قیامت]] و [[عمل صالح]] آنان است و [[اجر]] چنین کسانی ضایع نخواهد شد: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«بی‌گمان از کسانی که (به اسلام) ایمان آورده‌اند و یهودیان و مسیحیان و صابئان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین باور دارند و کاری شایسته می‌کنند، پاداششان نزد پروردگارشان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۶۲.</ref>.<ref>تفسیر المنار، ج ۴، ص۷۱.</ref> با توجه به دلایلی که این گروه از [[مفسران]] ذکر کرده‌اند [[امت قائمه]] وصف [[اهل]] کتابی است که در [[فرهنگ]] [[اسلام]] شایسته [[احترام]] و [[ستایش]] بوده‌اند؛ زیرا از اصول مشترک [[اعتقادی]] و [[رفتاری]] بین [[ادیان الهی]] برخوردار بوده‌اند.<ref>راهنما، ج ۳، ص۱۸ ـ ۱۹.</ref> بدیهی است نظر اخیر ـ اگر قابل پذیرش باشد ـ تنها درباره آن دسته از [[اهل کتاب]] می‌تواند پذیرفته شود که از روی [[جهل]] و [[قصور]] بر [[دین]] خود مانده باشند؛ امّا کسانی که [[پیام اسلام]] به آنان رسیده و [[حجت]] بر ایشان تمام گشته چنانچه [[ایمان]] نیاورند مقصر بوده و عذری از آنان پذیرفته نیست. این گروه نه تنها ستایش نمی‌شوند، بلکه باید در [[انتظار]] [[داوری]] عادلانه [[الهی]] باشند: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«خداوند میان کسانی که ایمان دارند و کسانی که یهودی‌اند و صابئان و مسیحیان و زرتشتیان و کسانی که شرک می‌ورزند در روز رستخیز داوری می‌کند، بی‌گمان خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره حج، آیه ۱۷.</ref>.<ref>[[عبدالحسن افتخاری|افتخاری، عبدالحسن]]، [[امت قائمه - افتخاری (مقاله)|مقاله «امت قائمه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴، ص277-279.</ref> | ||
==ویژگی‌های [[امت]] قایمه و قدرشناسی از آنان== | ==ویژگی‌های [[امت]] قایمه و قدرشناسی از آنان== | ||