محمد حنفیه در تراجم و رجال: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = محمد حنفیه

| عنوان مدخل  = محمد حنفیه

| مداخل مرتبط = [[محمد حنفیه در تراجم و رجال]] - [[محمد حنفیه در معارف و سیره حسینی]] - [[محمد حنفیه در معارف مهدویت]] - [[محمد حنفیه در تاریخ اسلامی]]

| پرسش مرتبط  =  

== مقدمه ==

[[محمد بن علی بن ابی طالب]] {{ع}}، معروف به [[ابن الحنفیه]]، از فرزندان حضرت علی {{ع}} است که به قولی در سال ۱۳ و به قولی در سال ۲۱ [[هجری]] به [[دنیا]] آمده است. مادرش، [[خولة بنت جعفر بن قیس الحنفیة]] و خود، از [[راویان حدیث]] است که در [[فرق اسلامی]] [[جایگاه]] ویژه‌ای دارد.

او از [[مولای متقیان]]، [[حضرت علی]] {{ع}}، [[عمار بن یاسر]] و دیگران [[حدیث]] [[نقل]] کرده است و همچنین فرزندانش، [[ابراهیم]]، [[حسن]]، [[عبدالله]]، [[عمر]] و [[عون]]؛ پسر خواهرش، [[عبدالله بن محمد بن عقیل]]؛ [[منهال بن عمرو]] و [[عطاء بن أبی رباح]] از او [[حدیث]] [[نقل]] کرده‌اند. [[محمد بن علی]] {{ع}} از [[شجاعان]] و [[فرماندهان]] جنگ‌های زمان مولایش، [[حضرت علی]] {{ع}} بوده<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، سبحانی، ج۱، ص۵۱۷ - ۵۱۸.</ref> و او [[انسان]] کاملی است<ref>کتاب الاربعین، محمد طاهر قمی شیرازی، ص۴۳۲.</ref> که می‌توان او را الگوی [[ورع]] و [[تقوا]] دانست<ref>وفیات الأعیان، ابن خلکان، ج۴، ص۱۶۹ – ۱۷۱ و مرآة الجنان و عبرة الیقظان، عبدالله أسعد یافعی، ج۱، ص۱۳۱.</ref>. حتی محتوای برخی [[روایات]] بیانگر آن است که وی اصلاً [[فکر گناه]] هم نداشته است<ref>خاتمة المستدرک، میرزا حسین نوری طبرسی، ج۹، ص۲۳ و ۲۶-۲۷ و قاموس الرجال، شوشتری، ج۹، ص۲۴۳.</ref>. برخی [[شاعران]] وی را چنین [[مدح]] کرده‌اند. تو کسی هستی که [[رسول الله]] {{صل}} برای تو نام [[انتخاب]] کرده است<ref>المراجعات، سید شرف الدین، ص۴۰۱.</ref>.

برخی بزرگان [[اهل سنت]] درباره [[محمد بن علی]] {{ع}} می‌گویند: ما ندیده‌ایم کسی را مانند [[محمد بن حنفیه]] که اینقدر [[حدیث]] از [[حضرت علی]] {{ع}} با [[سند صحیح]] [[نقل]] کند<ref>تحفة الأحوذی، مبارکفوری، ج۱، ص۳۲ - ۳۳.</ref>.

[[مادر]] ایشان از کسانی بود که در [[جنگ‌های رده]]، [[اسیر]] و به [[مدینه]] آورده شد<ref>تهذیب الکمال، مزی، ج۲۶، ص۱۴۷ -۱۴۸.</ref>. او را [[محمد الاکبر]]، معروف به [[ابن الحنفیه]] نیز نامیده‌اند<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۷، ص۲۹۴.</ref> و این عنوان نسبت او را به مادر گرامی‌اش مشخص می‌کند.

ابن الحنیفه در سال ۷۳ [[هجری]] از [[دنیا]] رفت و [[بدن]] شریفش در [[قبرستان بقیع]] به [[خاک]] سپرده شد<ref>إسعاف المبطأ برجال الموطأ، جلال الدین سیوطی، ص۹۵ و المختصر فی أخبار البشر تاریخ أبی الفداء، أبی الفدا، ج۱، ص۱۹۷؛ ابی الفدا معتقد است که او سال ۷۶ ه ق وفات کرده است.</ref>.

دوره [[زندگی]] او با پنج [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} هم‌زمان بوده است. [[محمد بن علی]] {{ع}} همواره اعلام می‌کرد که [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} از من برتراند؛ گرچه بدون [[شک]]، او از بزرگان [[علم حدیث]] در بین [[امت اسلام]] بوده است. مؤرخان در توصیف ظاهر او گفته‌اند: او سیاه چرده بوده است<ref>الأعلام، خیر الدین زرکلی، ج۶، ص۲۷۰.</ref>.

[[نسل]] [[امام علی]] {{ع}} از طریق [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} و [[محمد بن حنفیه]]<ref>المختصر فی أخبار البشر تاریه أبی الفداء، ج۱، ص۱۸۱.</ref> ادامه یافت. از ویژگی‌های [[محمد بن علی]] {{ع}} آن است که او هم‌نام و هم‌کنیه [[رسول‌الله]] {{صل}} بوده است<ref>مرآة الجنان و عبرة الیقظان، ج۱، ص۱۳۰.</ref> و در این باره [[روایات]] متعددی در منابع [[فریقین]] آمده است؛ مثلاً؛ از [[حضرت علی]] {{ع}} نقل شده که [[رسول الله]] {{صل}} به ایشان فرمود: "به زودی [[خداوند]] [[فرزندی]] به تو عطا خواهد کرد که هم‌نام و هم‌کنیه من خواهد بود"<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۵، ص۹۲ و تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۵۴، ص۳۲۷؛ کنز العمال، متقی هندی، ج۱۴، ص۳۱ و إمتاع الأسماع، مقریزی، ج۱۳، ص۱۸۶.</ref>. اگرچه برخی [[صحابه]] مانند [[طلحه]] به [[حضرت علی]] {{ع}} در این باره (نامگذاری [[فرزند]] به نام [[پیامبر]]) ایراد می‌گیرند، ولی [[امام علی]] {{ع}} به آنها جواب می‌دهد که این کار را با اجازه از [[رسول الله]] {{صل}} انجام داده است<ref>الطبقات الکبری، ج۵، ص۹۱ – ۹۲؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۵۴، ص۳۳۰ و سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۴، صص۱۱۵.</ref>؛ از ویژگی‌های دیگر این [[فرزند]] [[صالح]] [[علی]] {{ع}} حضور وی در عصر [[رجعت]] است<ref>مناقب آل أبی طالب، ابن‌شهرآشوب، ج۲، ص۲۶ و بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۳۸، ص۶۳ - ۶۴.</ref>.<ref>[[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[محمد بن حنفیه (مقاله)|مقاله «محمد بن حنفیه»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۵۰۳-۵۰۵.</ref>

== آشنایی با [[مادر]] [[محمد بن حنفیه]] ==

نام [[مادر]] [[محمد بن علی]]، [[خولة بنت أیاس بن جعفر]] من [[بنی حنیفة]] است<ref>بحارالانوار، ج۴۲، ص۹۰ و أعیان الشیعة، سید محسن امین امینی، ج۶، ص۳۶۰.</ref>؛ اگرچه در برخی از منابع او به اسم "خَوْلَة ابنة جعفر بن قیس بن مَسلمة الحنفی" و در برخی منابع دیگر به نام "خولة بنت جعفر من بنی حنیفة" معرفی شده است<ref> عمدة القاری، عینی، ج۲۰، ص۳۷؛ تحفة الأحوذی، ج۱، ص۳۲ - ۳۳ و ج۱۰، ص۳۰۶؛ عون المعبود، عظیم آبادی، ج۱، ص۵۹ و ج۱۳، ص۲۱۱ و شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۱، ص۲۴۴ – ۲۴۵.</ref> و در برخی منابع به اشتباه او را از [[زنان]] [[اسیر]] شده در [[سرزمین]] سِند معرفی کرده‌اند<ref>السرائر، ابن إدریس حلی، ج۲، ص۴۹۵. او می‌گوید: {{عربی|و قال ابن حبيب النسابة في كتاب المنمق - المنمق بالتشديد - لما ذكر أبناء الحبشيات من قريش، ذكر من جملتهم العباس بن علي ابن أبي طالب {{ع}}، و هذا خطأ منه و تغفيل و قلة تحصيل. و كذلك قال في أبناء السنديات من قريش، ذكر من جملتهم محمد بن علي ابن أبي طالب بن الحنفية}}.</ref>.

در [[منابع حدیثی]] او را از [[اسیران]] [[جنگ‌های رده]] در زمان [[ابی‌بکر]] محسوب کرده‌اند<ref>شرح الأخبار، قاضی نعمان مغربی، ج۳، ص۲۹۵ – ۲۹۶.</ref> و لذا گفته شده که آیا [[خولة بنت أیاس]]، [[مرتد]] بوده است یا نه؟ که بسیاری با این مطلب مخالف‌اند<ref>صلاة التراویح، سنة مشروعة أو بدعة محدثه؟ شیخ جعفر باقری: ۱۹۷.</ref>. او در سال ۱۳ [[هجری]] و به قولی ۲۱ هجری صاحب [[فرزندی]] به نام [[محمد]]، معروف به [[ابن الحنفیه]] شد<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، سبحانی، ج۱، ص۵۱۷؛ تاج الموالید (المجموعة)، شیخ طبرسی، ص۱۸؛ مناقب آل أبی طالب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۸۹-۹۰ و المستجاد من الإرشاد (المجموعه)، علامه حلی، ص۱۳۹ – ۱۴۰ و عمدة القاری، ج۲، ص۲۱۴؛ وی تولد محمد را سال سیزده هجری می‌داند.</ref>.

[[برادر]] [[مادری]] او، جعفر الأصغر نام داشت<ref>مناقب الإمام أمیر المؤمنین {{ع}}، محمد بن سلیمان کوفی، ج۲، ص۴۸.</ref> و همچنین او را جار الصفا خوانده‌اند<ref>کشف المحجة لثمرة المهجة، سید ابن طاووس، ص۱۷۷ - ۱۷۸: {{متن حدیث|وَ قَدْ سَمِعَ قَوْلَ النَّبِيِّ {{صل}} لِبُرَيْدَةَ الْأَسْلَمِيِّ حِينَ بَعَثَنِي وَ خَالِدَ بْنَ الْوَلِيدِ إِلَى الْيَمَنِ وَ قَالَ: إِذَا افْتَرَقْتُمَا فَكُلُّ وَاحِدٍ مِنْكُمَا عَلَى حِيَالِهِ، وَ إِذَا اجْتَمَعْتُمَا فَعَلِيٌّ عَلَيْكُمْ جَمِيعاً، فأغزنا وَ أَصَبْنَا سَبْياً فِيهِمْ خُوَيْلَةُ بِنْتُ جَعْفَرٍ جَارِ الصَّفَا- وَ إِنَّمَا سُمِّيَ جَارَ الصَّفَا مِنْ حُسْنِهِ}}.</ref> و به خاطر جلالت قدر این بانو، [[فرزند]] گرامی‌اش به نام الحنفیه، که جد اعلای این بانو بوده، خوانده شده است<ref>منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، حبیب الله هاشمی خوئی، ج۱۵، ص۲۴۱ - ۲۴۲.</ref>؛ هنگامی که او را به صورت [[اسیر]] به [[مدینه]] وارد کردند، ابتدا [[أسامة بن زید بن حارثة]] او را خرید و بعد از مشخص شدن [[خانواده]] و اصالتش [[مولای متقیان]] [[حضرت علی]] {{ع}} او را به همسری [[انتخاب]] کرد؛ اگرچه [[ابن کلبی]] با مسئله [[اسیر]] بودن او [[مخالفت]] کرده است و [[ابونصر بخاری]] این بانو را [[آزاد]] شدۀ [[حضرت علی]] {{ع}} می‌داند که به [[حضرت زهرا]] {{س}} هبه شده است<ref>عمدة الطالب فی أنساب آل ابی طالب، ابن عنبة، ص۳۵۲ - ۳۵۳.</ref>؛ درباره [[اسیر]] بودن و [[ارتداد]] [[قبیله]] این بانو مطالب زیادی مطرح شده که [[محدث]] شهیر [[شیعه]]، [[علامه مجلسی]] به برخی از آنها اشاره کرده است؛ مثلاً برخی او را [[آزاد]] شده در زمان [[رسول خدا]] {{صل}} می‌دانند که [[رسول الله]] {{صل}} او را به [[تولد]] نوزادی هم‌نام و هم‌کنیه خودشان [[بشارت]] می‌دهند و درباره این [[بشارت پیامبر]] {{صل}} [[فریقین]] [[اجماع]] دارند<ref>بحارالانوار، ج۴۲، ص۹۹ - ۱۰۰ و منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۳، ص۱۷۶ - ۱۷۷.</ref>.

# او به دست [[خالد بن ولید]] [[اسیر]] شد و نام او [[خولة بنت جعفر بن قیس بن مسلمة]] و او سهم [[حضرت علی]] {{ع}} از اسرا بود؛

# او در زمان [[رسول الله]] {{صل}} اسیر شد و اهالی [[یمن]] با حضور [[حضرت علی]] {{ع}} در آنجا [[مسلمان]] شدند؛

# او در زمان [[ابی بکر]] اسیر شد؛ زمانی که بنی أسد به بنی حنیفة [[تعدی]] کردند<ref>مفتاح السعادة فی شرح نهج البلاغة، محمد تقی نقوی قاینی خراسانی، ج۴، ص۱۲۵-۱۲۶.</ref>.

[[حضرت علی]] {{ع}} از [[همسران]] متعدد، [[فرزندان]] متعددی داشته است و برخی حدود ۲۷ [[فرزند]] برای ایشان شمرده‌اند<ref>بحارالانوار، ج۴۲، ص۸۹ - ۹۱؛ البته با به حساب آوردن محسن بن علی {{ع}} تعداد فرزندان آن حضرت ۲۸ نفر خواهند بود.</ref> که تعداد برخی از ایشان دارای [[نسل]] بودند که [[محمد بن علی]] {{ع}} از ایشان است<ref>بحارالانوار، ج۴۲، ص۷۴ - ۷۵.</ref>؛ شاید بتوان گفت، [[محمد بن حنفیه]] بعد از [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}} بزرگ‌ترین [[فرزند]] [[حضرت علی]] {{ع}} است<ref>اعلام الوری باعلام الهدی، شیخ طبرسی، ج۱، ص۳۹۵.</ref>.<ref>[[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[محمد بن حنفیه (مقاله)|مقاله «محمد بن حنفیه»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۵۰۵-۵۰۷.</ref>

== [[محمد بن حنفیه]]؛ در رکاب [[مولای متقیان]]، حضرت [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} ==

 

 

 

 

== [[شهادت]] [[امام]] [[حسن بن علی]] {{ع}} ==

 

 

 

 

 

و در هنگام بررسی [[فرقه‌ها]] و نحله‌های [[کلامی]] و [[فقهی]] همیشه از فرقه‌ای به نام کیسانی بحث می‌شود، در منابع [[شیعی]] و [[اهل سنت]] این [[فرقه]] از [[پیروان]] [[مختار ثقفی]] دانسته شده است. آنها درباره [[شخصیت]] [[ابن الحنفیه]] به [[اشتباه]] دچار شدند و او را نزد [[پیروان]] [[مختار ثقفی]]، [[مهدی موعود]] معرفی می‌کنند<ref>من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۴، ص۵۴۳ و تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۹، ص۳۱۵؛ اللباب فی تهذیب الأنساب، ابن اثیر، ج۳، ص۱۷۵؛ العوالم، الإمام الحسین {{ع}} ص۶۶۶-۶۶۷؛ الفصول العشرة، شیخ مفید، ص۱۰۹- ۱۱۰ و الصراط المستقیم، علی بن یونس عاملی نباطی بیاضی، ج۱، ص۱۵۵.</ref>؛ البته در برخی متون این [[جماعت]] [[منحرف]] را المختاریة خوانده‌اند<ref>اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۲۹۱ - ۲۹۲ و الوافی، فیض کاشانی، ج۲، ص۲۷۹ - ۲۸۰.</ref>؛ درباره [[فرقه]] کیسانی و [[ارتباط]] ایشان با [[ابن الحنفیه]] و یا [[مختار ثقفی]] سخنان بسیاری مطرح است که استاد معظم [[آیت الله]] [[جعفر سبحانی]] این ارتباط‌ها را نامحتمل می‌داند<ref>الملل و النحل، جعفر سبحانی، ج۷، ص۳۱-۴۱.</ref>.

 

 

== [[ابن الحنفیه]] و [[ابن عباس]] ==

 

== [[ابن الحنفیه]] و [[امام سجاد]] {{ع}} ==

 

 

 

 

 

 

 

== پانویس ==

{{پانویس}}

[[رده:اصحاب امام حسین]]

[[رده:فرزندان امام علی]]

[[رده:بنی‌هاشم]]