انجیل در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان مدخل  = [[انجیل]]

| مداخل مرتبط = [[انجیل در قرآن]] - [[انجیل در حدیث]] - [[انجیل در کلام اسلامی]] - [[انجیل در معارف مهدوی]] - [[انجیل در معارف و سیره رضوی]]|

[[قرآن کریم]] که نخستین منبع [[معارف اسلامی]] است [[عیسی]] {{ع}} را یکی از [[پیامبران الهی]] می‌‌شمارد. انجیل به عنوان [[کتاب آسمانی]] بر آن [[حضرت]] نازل شده است. {{متن قرآن|وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«و از پی آنان عیسی بن مریم را فرستادیم در حالی که تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و به او انجیل دادیم که در آن رهنمود و روشنایی بود و تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و رهنمود و پند برای پرهیزگاران بود» سوره مائده، آیه ۴۶.</ref>؛ {{متن قرآن|ثُمَّ قَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِرُسُلِنَا وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ وَجَعَلْنَا فِي قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا فَآتَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ}}<ref>«سپس پیامبران خود را در پی آنان آوردیم و (نیز) عیسی پسر مریم را و به او انجیل دادیم و در دل پیروان او مهر و بخشایشی نهادیم و ما رها کردن این جهان را که از خود درآوردند بر آنان مقرّر نداشتیم جز آنکه برای رسیدن به خشنودی خداوند چنین کردند امّا آن را چنان که سزاوار نگاهداشت آن است نگاه نداشتند آنگاه ما پاداش مؤمنانشان را ارزانی داشتیم و بسیاری از آنان بزهکارند» سوره حدید، آیه ۲۷.</ref> کلمه [[انجیل]] [[دوازده]] بار در [[قرآن]]، تکرار شده، ولی هیچ گاه به صورت جمع "[[اناجیل]]"، وارد نشده است و این یکی از ادلّه ای است که نشان می‌‌دهد، انجیل مورد نظر قرآن غیر از انجیل‌هایی است که [[مسیحیان]] آنها را از جمله [[کتاب‌های مقدس]] خود می‌‌دانند. از دیدگاه قرآن، انجیل کتابواست آسمانی که از سوی [[خداوند]] نازل شده و هم چون قرآن و [[تورات اصلی]]، [[نور]]، [[هدایت]] و [[موعظه]] برای [[تقوا]] پیشه گان بود. نه تنها [[شریعت]] تورات اصلی را [[نفی]] نمی‌کند، بلکه آن چه در [[تورات]] ذکر شده بود را [[تصدیق]] و [[تأیید]] می‌‌کند {{متن قرآن|وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«و از پی آنان عیسی بن مریم را فرستادیم در حالی که تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و به او انجیل دادیم که در آن رهنمود و روشنایی بود و تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و رهنمود و پند برای پرهیزگاران بود» سوره مائده، آیه ۴۶.</ref> و تنها برخی از [[احکام]] آن را [[نسخ]] می‌‌کند {{متن قرآن|وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَلِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ وَجِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ}}<ref>«و تورات پیش از خود را راست می‌شمارم، و (آمده‌ام) تا برخی از چیزهایی را که بر شما حرام شده است حلال گردانم و نشانه‌ای از پروردگارتان برای شما آورده‌ام پس، از خداوند پروا و از من فرمانبرداری کنید!» سوره آل عمران، آیه ۵۰.</ref> و به [[صراحت]] آمدن [[پیامبر اسلام]] {{صل}} را [[بشارت]] می‌‌دهد.{{متن قرآن|الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«همان کسان که از فرستاده پیام‌آور درس ناخوانده پیروی می‌کنند، همان که (نام) او را نزد خویش در تورات و انجیل نوشته می‌یابند؛ آنان را به نیکی فرمان می‌دهد و از بدی باز می‌دارد و چیزهای پاکیزه را بر آنان حلال و چیزهای ناپاک را بر آنان حرام می‌گرداند و بار (تکلیف)‌های گران و بندهایی را که بر آنها (بسته) بود از آنان برمی‌دارد، پس کسانی که به او ایمان آورده و او را بزرگ داشته و بدو یاری رسانده‌اند و از نوری که همراه وی فرو فرستاده شده است پیروی کرده‌اند رستگارند» سوره اعراف، آیه ۱۵۷.</ref>.<ref>[[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[انجیل - رضوی (مقاله)|مقاله «انجیل»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۵۰۱.</ref>

[[اعتقاد]] مسیحیان درباره [[حقیقت]] و چیستی انجیل با مفهوم آن در [[ادبیات اسلامی]] کاملاً متفاوت است. [[انجیل]] به عنوان صورت مکتوب [[وحی]] نازل شده بر [[عیسی]]{{ع}} و به مثابه کتابی آسمانی، همانند [[تورات]] و [[قرآن]]، در [[الهیات]] [[مسیحی]]، جایگاهی ندارد. مسیحیان، خود [[حضرت عیسی]]{{ع}} را «تجسّم وحی» و عین [[پیام الهی]] و نه حامل آن دانسته و انجیلی را که به عنوان وحی [[عیسی مسیح]] آن را نوشته یا بر شاگردانش [[املا]] کرده باشد [[باور]] ندارند.<ref>کلام مسیحی، ص۴۹ ـ ۵۰؛ تاریخ کلیسای قدیم، ص۶۶.</ref> آنان «انجیل» را به معنای «[[بشارت]]» در مورد عیسی{{ع}} و [[رستگاری]] ره‌آورد او برای نوع [[بشر]] می‌دانند.<ref>. New Catholic Encyclopedia، Second Edition، Vol. ۶، P. ۳۶۶.</ref> بیشترین کاربرد این معنا، در سخنان [[پولس]]<ref>رومیان، ۱: ۱، ۹، ۱۶</ref> آمده است. برخی نیز در بیان معنای انجیل بر مفهوم «[[فداء]]» تکیه کرده‌اند<ref>. Encyclopedia Of Fundamentalism، P. ۱۹۳.</ref> کهبر این اساس، انجیل (بشارت) بدین معناست که [[مسیح]]{{ع}} با [[تحمل]] [[مصائب]]، [[مرگ]] و [[رستاخیز]] خود، [[کفاره گناه]] [[انسان]] شد؛ اما آنچه اکنون به [[اناجیل چهارگانه]] معروف است (۴ کتاب نخست از [[عهد جدید]]) صرفا نامی است که از پایان [[قرن دوم]] میلادی به نوشته‌هایی که [[زندگی]]، [[معجزات]]، [[تعالیم]]، [[سیره]]، سخنان و صعود عیسی * را گزارش کرده اطلاق شده است،<ref>. New Catholic Encylopedia، Vol. ۶، P. ۳۶۷.</ref> زیرا این نوشته‌ها، بهترین بشارتهایی را که می‌توان به [[انسان]] داد، دربردارد.<ref>قاموس کتاب مقدس، ص۱۱۱.</ref> شاید اختصاص نام انجیل بر این ۴ کتاب به سبب آن است که آنها بیش از بخشهای دیگر عهد جدید، به زندگی، سخنان و رفتارهای عیسی{{ع}} پرداخته است، با این حال بخشهای دیگر را هم که حاوی آموزه‌هایی از مسیح است می‌توان انجیل نامید، چنان‌که پولس بارها مطالب خود را انجیل می‌خواند و گاه به مجموعه [[عهد جدید]] هم [[انجیل]] گفته می‌شود.<ref>. Encyclopedia of Islam، Vol. ۴، P. ۱۲۰۵.</ref> انتشار مجموعه یاد شده به زبان‌های گوناگون و با عنوان انجیل،<ref>ر.ک: انجیل عیسی مسیح؛ انجیل شریف.</ref> مؤید این معناست، بنابراین، [[انجیل]] به معنای پیامی است که کم و بیش در همه این نوشته‌ها جاری است و نباید بین معنای اصطلاحی آن و این متون نوشتاری خلط صورت گیرد. شایان توجه است که در خود [[اناجیل]] و دیگر کتابهای [[عهد جدید]] نیز بارها، از انجیل آن هم فقط به لفظ مفرد سخن رفته است، بدون آنکه از آن، [[اناجیل چهارگانه]] یا همانند آنها قصد شده باشد،<ref>۰. Encyclopedia of Islam، Vol. ۴، P. ۱۲۰۵.</ref> افزون بر آن، کلیسای قدیم نیز بر واحد بودن انجیل تصریح می‌کرد. <ref>تاریخ کلیسای قدیم، ص۶۶؛ The New Catholic Encyclopedia، Vol. ۶، P. ۳۶۷</ref> نکته شایان توجه دیگر اینکه [[مسیحیان]]، نویسندگانِ اناجیل یاد شده و دیگر کتب عهد جدید را [[پیامبر]] نمی‌دانند؛ امّا بر این باورند که همه آنان با [[الهام]] و [[ارشاد]] [[الهی]] دست به [[نگارش]] متون یاد شده زده‌اند<ref>کلام مسیحی، ص۵۰ ـ ۵۱.</ref> و این چیزی است که خود نویسندگان عهد جدید نیز به آن تصریح کرده‌اند؛<ref> تاریخ کلیسای قدیم، ص۷۰.</ref> اما اینکه چرا از میان انبوه اناجیل، [[نامه‌ها]]، [[مکاشفات]] و کتب مربوط به [[اعمال]] حواریان، فقط ۲۷ رساله موجود در عهد جدید با [[الهام الهی]] بوده است، دلیل قانع کننده‌ای ارائه نمی‌دهند. برخی، [[گزینش]] یاد شده را با [[راهنمایی]] [[روح القدس]] پنداشته‌اند.<ref>کتاب مقدس، دوم تیموتائوس، ۳:۱۶.</ref> براساس مفهوم [[مسیحی]] انجیل، مسیحیان [[آگاه]] از دیدگاه [[قرآن]] درباره [[عیسی]]{{ع}} و انجیل، معرفی انجیل به عنوان [[کتاب آسمانی]] نازل شده بر عیسی{{ع}} و [[ابلاغ]] آموزه‌های آن به وسیله وی به [[مردمان]] عصر خویش را برنمی‌تابند و در صورتی که مراد قرآن همان انجیلهای چهارگانه باشد، عدم کاربرد لفظ جمع اناجیل را بر آن خرده می‌گیرند. آنان گزارشات قرآن درباره [[مسیحیت]] و انجیل را سطحی و احتمالاً برگرفته از مسیحیان [[مدینه]] می‌پندارند که فقط با برخی از منابع غیر رسمی مسیحیت آشنا بوده‌اند، بر این اساس، معتقدند که گزارشهایی از قبیل آمدن [[معجزه]] آسای «رطب تازه» برای [[مریم]] پس از [[تولد عیسی]]{{ع}} {{متن قرآن|فَنَادَاهَا مِنْ تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا}}<ref>«پس او را از فرو دست وی ندا داد که: غمگین مباش، خداوند از بن (پای) تو جویباری روان کرده است» سوره مریم، آیه ۲۴.</ref>، {{متن قرآن|وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا}}<ref>«و تنه نخل را به سوی خود بتکان تا خرمایی چیده بر تو فرو ریزد» سوره مریم، آیه ۲۵.</ref>، {{متن قرآن|فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا}}<ref>«پس (از این خرما) بخور و (از آب آن جویبار) بنوش و دیده (به فرزند) روشن دار و اگر از مردم  کسی را دیدی بگو برای (خداوند) بخشنده روزه‌ای نذر کرده‌ام و امروز به هیچ روی با کسی سخن نمی‌گویم» سوره مریم، آیه ۲۶.</ref>، [[سخن گفتن]] [[مسیح]] در گهواره {{متن قرآن|يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَمَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا}}<ref>«ای خواهر هارون! نه پدرت مردی بد و نه مادرت بدکاره بود» سوره مریم، آیه ۲۸.</ref>، {{متن قرآن|فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا}}<ref>«(مریم) به او اشارت کرد؛ گفتند: چگونه با کودکی که در گاهواره است سخن بگوییم؟!» سوره مریم، آیه ۲۹.</ref> و زنده شدن پرندگان گلین به دست وی و با [[قدرت خداوند]]، {{متن قرآن|وَرَسُولًا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«و به پیامبری به سوی بنی اسرائیل (می‌فرستد، تا بگوید) که من برای شما نشانه‌ای از پروردگارتان آورده‌ام؛ من برای شما از گل، (اندامواره‌ای) به گونه پرنده می‌سازم و در آن می‌دمم، به اذن خداوند پرنده‌ای خواهد شد و به اذن خداوند نابینای مادرزاد و پیس را شفا خواهم داد و به اذن خداوند مردگان را زنده خواهم کرد و شما را از آنچه می‌خورید یا در خانه می‌انبارید آگاه خواهم ساخت، این نشانه‌ای برای شماست اگر مؤمن باشید» سوره آل عمران، آیه ۴۹.</ref>، {{متن قرآن|إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ}}<ref>«یاد کن که خداوند فرمود: ای عیسی پسر مریم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور هنگامی که تو را با روح القدس پشتیبانی کردم که در گهواره و در میانسالی با مردم سخن می‌گفتی و هنگامی که به تو کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم و هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی و در آن می‌دمیدی و به اذن من پرنده می‌شد و نابینای مادرزاد و پیس را با اذن من شفا می‌دادی و هنگامی که با اذن من مرده را (از گور) برمی‌خیزاندی و هنگامی که بنی اسرائیل را از (آزار) تو باز داشتم آنگاه که برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آوردی و کافران از ایشان گفتند: این (کارها) جز جادویی آشکار نیست» سوره مائده، آیه ۱۱۰.</ref> در کتب معتبر و رسمی [[دینی]] [[مسیحیت]] وجود ندارد و گاه در [[اناجیل]] غیر معتبر یافت می‌شود.<ref>ref>۱. Encyclopedia Of Islam، Vol. ۳، P. ۱۲۰۵ - ۱۲۰۶.> این چالش با توجه به وحیانیبودن [[قرآن]] از یک سو، و [[نگارش]] اناجیل به دست [[بشر]] و تردیدهای موجود در [[تاریخ]] و محتوای آنها از سوی دیگر، قابل پاسخ است.<ref>[[علی اسدی|اسدی]] و [[محمد کاظم شاکر|شاکر]]، [[انجیل - اسدی و شاکر (مقاله)|مقاله «انجیل»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴، ص 445-447.</ref>

[[اناجیل چهارگانه]] در کنار «اعمال رسولان» بخش تاریخی عهد جدید را تشکیل داده و عمدتاً [[تاریخ]] [[زندگی]] و فعالیتهای [[حضرت مسیح]]{{ع}} و حواریان را اندکی تا حدود سال ۶۳ میلادی گزارش می‌کند.<ref>۵. The Catholic، Vol. ۶، P. ۶۵۶. The New International Dictionary of Bible P. ۱۰۵. بخش عقیدتی عهد جدید را ۲۱ نامه موجود در آن تشکیل می‌دهد که اغلب به [[تبیین عقاید]]، [[دفاع]] از آن و ردّ [[عقاید]] دیگر می‌پردازد. بخش پیشگویی درباره حوادث [[آخرالزمان]] و آمدن دوباره حضرت مسیح{{ع}} که در قالب [[رؤیا]] و مکاشفه بیان شده است در کتاب مکاشفه یوحنّا قرار دارد. مجموعه عهد جدید از نظر آموزه‌های [[اعتقادی]] و عملی، دوگانه و ناهمگون است؛ بخشی از آن دنباله عهد قدیم بوده و بر [[انسان]] و [[فرستاده خدا]] بودن [[مسیح]]{{ع}} و [[لزوم]] [[پایبندی]] به [[شریعت موسی]]{{ع}} تأکید می‌کند و بخشی دیگر بر جنبه الوهی آن حضرت و [[نفی]] [[شریعت]] موسوی تأکید دارد. این دو [[روایت]] ناهمگون بازتابی از [[نزاع]] [[فکری]] و [[عقیدتی]] [[پطرس]] و [[پولس]] است.<ref> هفت آسمان، ش ۳ ـ ۴، ص۷۳ ـ ۷۴، ۷۹ ـ ۸۱.</ref> نوشته‌های دیگر که مورد [[تأیید]] [[کلیسا]] قرار نگرفت به عنوان «اپوکریفا» یعنی نوشته‌های مشکوک و غیر معتبر شناخته می‌شود که تعداد بسیاری از آنها از بین رفته و شماری نیز هنوز باقی است.<ref>القرآن والتوراة والانجیل والعلم، ص۱۰۳ ـ ۱۰۵؛ خلاصه ادیان، ص۱۶۸.</ref> [[انجیل برنابا]]، منسوب به [[قرین]] یوسف [[برنابا]]، [[دوست]] پولس و مَرْقُس، از این قبیل است که از [[قرن چهارم]] میلادی به بعد، خواندن آن از سوی کلیسا [[تحریم]] شد. برخی، آن را حلقه گمشده بین [[اسلام]] و [[مسیحیت]] خوانده‌اند. انجیل برنابا به‌رغم [[ناسازگاری]] برخی آموزه‌های آن با تعالیمی از اسلام و نیز مسیحیت رسمی، دارای اصول اساسی [[درستی]] است و در موارد مهم و قابل توجهی با [[قرآن]] سازگاری دارد. یاد کرد صریح نام، ویژگی‌ها و [[بشارت]] [[بعثت]] [[پیامبر اسلام]]، [[نفی]] [[الوهیت]] و [[نبوت]] [[مسیح]]{{ع}} تصریح بر ذبیح بودن اسماعیل ـ نه [[اسحاق]] ـ نفی [[مصلوب شدن حضرت عیسی]]{{ع}} و کشته شدن [[یهودای اسخریوطی]] به جای وی از این قبیل است.<ref>الکتاب المقدس فی المیزان، ص۲۷۹ ـ ۲۸۶.</ref><ref>[[علی اسدی|اسدی]] و [[محمد کاظم شاکر|شاکر]]، [[انجیل - اسدی و شاکر (مقاله)|مقاله «انجیل»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴، ص 447-449.</ref>

# [[پرونده:000055.jpg|22px]] [[علی اسدی|اسدی]] و [[محمد کاظم شاکر|شاکر]]، [[انجیل - اسدی و شاکر (مقاله)|مقاله «انجیل»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم''']]

[[رده:کتاب‌های پیامبران]]