←منبع‌شناسی جامع امامت
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۴۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۹ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = امامت | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[امامت از دیدگاه امامیه]] - [[امامت از دیدگاه اسماعیلیه]] - [[امامت از دیدگاه زیدیه]] - [[امامت از دیدگاه اهل سنت]] - [[امامت از دیدگاه خوارج]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
[[اندیشه]] [[غلات]] در ارتباط مستقیم با موضوع [[امامت]] قرار دارد و موضوع [[امامت]]، محوری‌ترین جایگاه را از آن خود کرده است. از نخستین نشانه‌های [[ظهور]] غلات در صحنه [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] و [[دینی]] کوفه، این مطلب را می‌توان [[استنباط]] کرد که غلات از همان آغاز گروههایی سیاسی بودند که تحت تأثیر انگاره‌ای دینی، درصدد دستیابی به قدرت بودند، از این رو، اندیشه امامت در میان غلات انقلابی قرنهای ۱ و ۲ق، بستری کاملاً سیاسی داشت. | |||
برخی از دیدگاه‌های غلات درباره امامت عبارت بود از: اندیشه [[نفی]] [[مرگ]] [[امام]] و ادعای [[غیبت]] و طبعاً [[وقف]] درباره او؛ همراه اندیشه [[غیبت امام]]، طبعاً مسأله نقش او در "[[آخر الزمان]]" و پیروزمندی وی بر [[ظلمها]] و بیدادها مطرح می‌شد: [[رجعت]] و مهدویت. اندیشه دیگر مسأله خداانگاری [[امامان]] است که از ویژگیهای غلات بوده است. | |||
== | [[حلول]] [[روح]] یا [[نور خداوند]] در جسم امام و [[تناسخ]] نیز از مفاهیم اساسی نزد غلات به شمار می‌رفت. در [[تفسیری]] که غلات از چگونگی [[مرجعیت دینی امام]] و نحوه ارتباط او با [[خداوند]] داشتند، [[سخن]] از [[الهام]] و [[وحی]] [[الهی]] بر وی و [[علم لدنی]] امام می‌گفتند. | ||
{{ | |||
{{ | == امامت نزد [[غُلات]] == | ||
[[تاریخ]] اندیشه و فعالیتهای دینی و سیاسی [[غُلات شیعه]] چنانکه باید هنوز مورد مطالعه همه جانبه قرار نگرفته است و از این‌رو، به [[درستی]] نمی‌توان تاریخ دقیق ظهور اندیشه‌های آنان را به دست داد. درباره موضوع امامت، پیش از هر چیز باید به این نکته توجه داشت که اندیشه [[غلات شیعه]] در ارتباط مستقیم با موضوع امامت قرار دارد و از این رو، بررسی تاریخ شکل‌گیری و اندیشه‌های دینی و سیاسی غلات، در [[حقیقت]] بررسی موضوع امامت در میان ایشان است، با این‌همه، نباید از یاد برد که غلات شیعه گرچه در بستر [[اختلافات]] دینی ـ سیاسی در [[قرن اول هجری]] به صحنه آمدند، ولی در طول [[زمان]] و در طی [[تحول]] در اندیشه‌های خود و تحت تأثیر شرایط سیاسی و اجتماعی و محیطی، دگرگونیهای [[فکری]] فراوانی را [[شاهد]] بودند که عمده‌ترین آن [[تحول]] [[اندیشه امامت]] محوری در میان آنان به منظومه‌ای فکری و کلامی‌از نوع ویژه خود بود. در این منظومه [[دینی]] درباره اساسی‌ترین محور [[اندیشه]] [[اسلامی]]، یعنی [[توحید]]، [[سخن]] بسیار رفته بود و با توجه به هندسه [[معرفت دینی]] آنان و جایگاه توحید و [[ارتباط]] آن با اندیشه امامت، طبعاً درباره مسائل دیگر [[الهیات]] از جمله [[وحی]] و [[نبوت]] و ارتباط [[انسان]] با [[خدا]]، و نیز اندیشه [[معاد]] و [[روز]] واپسین مواضعی اتخاذ شده بود. | |||
آنچه در میان گروهها و محافل مختلف [[غلات شیعه]] در سده‌های نخستین جلب‌نظر می‌کند، صورت‌پردازی تاریخی‌متناسب با [[اعتقادات]] در میان آنان است. در این تاریخ‌نگری [[اعتقادی]] طبعاً اسطوره‌ای، موضوع امامت، محوری‌ترین جایگاه را در «[[تاریخ]] مقدس» از آن خود کرده است؛ ادوار پیش از «تاریخ» و پس از «تاریخ» در این تاریخ‌نگری [[مقدس]] نقش اساسی را داراست؛ به طوری که از یک سو تصویری که [[غلات]] از عالم پیش از این [[جهان]] عرضه می‌کرده‌اند و نقشی که برای [[امامان]] {{عم}} در آن می‌یافته‌اند، با اندیشه آنان درباره خدا و نحوه [[ظهور]] [[اسماء]] و [[صفات]] [[باری تعالی]] و تجلی [[نور]] [[الهی]] در [[مخلوقات]] متناسب است؛ از سوی دیگر تصویرپردازی غلات از مراحل بعد از «تاریخ» که در موضوع [[رجعت]] خود را نشان می‌دهد، چنانکه می‌دانیم یکی از محوری‌ترین اندیشه‌های غلات را می‌سازد. منظر آخرت‌شناسی غلات، [[هدف]] و [[غایت]] تاریخ و جهان و انسان را نشان می‌دهد و در واقع [[فلسفه]] [[تاریخ]] را تبیین می‌کند. تاریخ در کنار روشنیهای خود که همانا زنجیره [[هدایت]] [[انبیا]] و اوصیای ایشان است، شاهد ظلمتها و تاریکیهایی است که به سبب دوری از محور [[هدایت]] انبیا و اوصیای آنان، ایجاد شده است و در نهایت، در پس تاریخ، نور بر [[ظلمت]] چیره می‌شود و جهان را [[نورانیت]] فرامی‌گیرد. در این [[تفکر]] [[ثنویت]] اندیش، مفاهیم مهدویت، [[غیبت]] و رجعت حتی گاه مستند به سنتهای [[اسلامی]] بالیده و فربه شده است. [[مهدویت]] در [[اندیشه]] [[غُلات]] شیعه، [[وظیفه]] نهایی زنجیره [[انبیا]] و [[اوصیا]] و [[امامان]] {{عم}} را برعهده دارد و از این رو، محوریت [[اندیشه امامت]] را می‌توان در این بخش از تصویر پردازی اسطوره‌ای و ایدئولوژیک [[غلات]] از [[تاریخ]] باز یافت. غلات همچنین در منظومه [[دینی]] خود و در تحلیل [[باطنی]] خود از شریعت، دیگر بار نقش اساسی را برای [[امامت]] قائل می‌شده‌اند و اندیشه [[اباحی]] آنان درست در [[ارتباط]] مستقیم با منظری بود که نسبت به موضوع امامت داشتند. اساساً برای غلات جوهره [[ایمان]] چیزی جز «معرفت» نبود و مراد از [[معرفت]] نیز [[شناخت]] [[امام]] بود؛ چه، آنان [[معتقد]] بودند که شناخت صحیح نسبت به [[خداوند]]، در گرو معرفت [[حقیقت امامت]] است. طبعاً در این منظومه [[فکری]] جایگاه ایمان و [[کفر]] نیز نسبت به امام در نظر گرفته می‌شد. | |||
خاستگاه [[غلات شیعه]] و جایگاه فعالیتهای دینی و [[سیاسی]] آنان در سده‌های ۱-۳ ق [[کوفه]] بود<ref>قاضی، وداد، الکیسانیه فی التاریخ و الادب، ص۱۱۸ بب.</ref>. از نخستین نشانه‌های [[ظهور]] غلات در صحنه سیاسی و [[اجتماعی]] و دینی کوفه، این مطلب را می‌توان [[استنباط]] کرد که غلات از همان آغاز گروههایی سیاسی بودند که در فضای آشفته سیاسی نیمه دوم [[قرن اول هجری]] و تحت تأثیر انگاره‌ای دینی، البته با موضعگیری خاص درصدد [[دستیابی به قدرت]] بودند. البته غلات با ماهیت دینی بخشیدن به [[حکومت]] و [[سلطه]] درصدد بودند که [[مشروعیت]] حکومتهای موجود را از میان ببرند و برای فعالیت و [[مبارزه]] سیاسی خود مشروعیت کسب کنند. سیاسی بودن [[جنبش]] مختار در [[گرایش]] [[غالیانه]] [[کیسانیه]] و نیز جنبش [[دعوت عباسی]] که خاستگاهی [[شیعی]] و غالیانه داشت و پیوند [[سیاست]] با اندیشه دینی در آن دو جنبش غالیانه پوشیده نیست. از این رو، باید گفت که اندیشه امامت در میان غلات انقلابی قرنهای ۱ و ۲ق، بستری کاملاً سیاسی داشت. | |||
روشن است که بررسی اندیشه امامت در میان تمامیگروههای [[غُلات شیعه]] در یک مقاله امکان‌پذیر نیست، ولی توجه به یک نکته تصویر روشن‌تری از [[غلات]] به دست خواهد داد و آن اینکه اگرچه غلات اصولاً از تنوع بسیاری برخوردار بوده‌اند و می‌توان در میان محافل [[شیعی]] [[کوفه]] و سپس شهرهای دیگر [[اسلامی]] از جمله [[بغداد]]، از طیفهای گوناگونی از [[غُلات شیعه]] [[سخن]] گفت، ولی این گروهها عمدتاً از ماهیت [[فکری]] و [[دینی]] مشابهی برخوردار بوده‌اند، چندان‌که می‌توان خطی مشخص از غلات [[کیسانی]] و حتی شاید پیش از آن [[سبائیه]] و سپس غلات شیعی [[عباسی]] و گروههای وابسته به آنان از یک سو و غلات [[علوی]] از دیگر سو تا غلات نیمه قرن ۲ق که به محافل [[امامیه]] نزدیک بوده‌اند و گروه عمده آنان یعنی خطابیه، پس از انشعاب از امامیه، زمینه را برای [[اسماعیلیه]] و [[قرامطه]] فراهم کردند و نیز تا غلات نیمه اول قرن ۳ق که به ویژه پس از برخی تحولات و دگرگونیهای دینی و فکری که تحت تأثیر شرایط [[تاریخی]] ایجاد شد، خود را در [[فرقه]] [[غالیانه]] نصیریه که هم اینک نیز [[پیروان]] بسیاری دارد، باز یافتند، ترسیم کرد و به [[درستی]] [[تحول]] تاریخی [[عقاید]] و باورهای غالیانه آنان را نشان داد. حتی می‌توان تأثیر عقاید غلات را در صوفیانی نزدیک به محافل امامی چون [[حلاج]] و یا در قرنهای بعدی در فرقه‌های [[حروفیه]] و جز آن ملاحظه کرد. | |||
بدینسان، اگر از مفاهیم اساسی [[اندیشه]] [[امامت]] نزد غلات سخنی گفته شود، دست‌کم از لحاظ کلیات می‌توان آن را امری عمومی تلقی کرد. با توجه به آنچه گذشت، می‌بایست نمونه‌هایی کهن از عقاید و مفاهیم غلات را نشان داد: یکی از این مفاهیم در میان غلات، اندیشه [[نفی]] [[مرگ]] [[امام]] و ادعای [[غیبت]] و طبعاً [[وقف]] درباره او بود. علت این امر البته جای بررسی دارد، ولی به هر حال می‌توان نمونه‌های کهنی در میان غلات سده ۱ق به دست داد؛ پس از [[شهادت]] [[حضرت]] امام علی{{ع}}<ref>نک: جاحظ، عمرو، البیان و التبیین، به کوشش عبدالسلام هارون، ج۳، ص. ۸۱</ref>؛ پس از [[مرگ]] [[محمد بن حنفیه]] در ۸۱ق<ref>نک: قاضی، وداد، الکیسانیه فی التاریخ و الادب‌ص:، ۱۶۸ بب؛ نیز نک: مسائل الامامه، منسوب به ناشی´ اکبر، به کوشش فان اس، ۲۶-۲۷.</ref>. همراه [[اندیشه]] [[غیبت امام]]، طبعاً مسأله نقش او در «[[آخر الزمان]]» و پیروزمندی وی بر [[ظلمها]] و بیدادها مطرح می‌شد: [[رجعت]] و مهدویت. | |||
اندیشه دیگر مسأله خداانگاری [[امامان]] است که از ویژگیهای [[غلات]] بوده است و می‌توان نمونه‌های بسیار کهنی از آن عرضه کرد<ref>نک: سعد بن عبدالله اشعری، المقالات و الفرق، به کوشش محمدجواد مشکور، ۲۱، ۳۲، ۵۱ - ۵۵؛ نوبختی، حسن، فرق الشیعه، ۴۵، ۵۷ -۵۹؛ کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار شیخ طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، ۴۸۰، ۵۱۸ -۵۲۱، ۵۵۵؛ نیز نک: قاضی نعمان، دعائم الاسلام، به کوشش آصف بن علی‌اصغر فیضی، ج۱، ۶۱.</ref>. | |||
[[حلول]] [[روح]] یا [[نور خداوند]] در [[جسم]] [[امام]] و [[تناسخ]] نیز از مفاهیم اساسی نزد غلات به شمار می‌رفت. در این تصویر امام [[مظهر]] [[روح]] [[خداوند]] و محل استقرار اخگری از [[نور]] [[الهی]] بود. نور خداوند از طریق زنجیره‌ای فرا [[تاریخی]] از [[انبیا]] و اوصیای ایشان به امامان رسیده بود<ref>مسائل الامامه، منسوب به ناشی´ اکبر، به کوشش فان اس، ۳۳، ۳۷، ۳۹، ۴۰-۴۱.</ref>. گاهی نیز از خدای [[زمین]] در برابر خدای [[آسمان]] [[سخن]] گفته می‌شد و طبعاً مراد از خدای زمین، امام بود <ref>برای عقیده بیان بن سمعان نهدی، نک: کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار شیخ طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، ۳۰۴؛ برای ابوالخطاب اسدی، نک: ه د، ج۵، ۴۳۲-۴۳۶.</ref>. | |||
در [[تفسیری]] که غلات از چگونگی [[مرجعیت دینی امام]] و نحوه [[ارتباط]] او با خداوند داشتند، سخن از [[الهام]] و [[وحی]] الهی بر وی و [[علم لدنی امام]] می‌گفتند<ref>مسائل الامامه، منسوب به ناشی´ اکبر، به کوشش فان اس، ۳۶؛ نیز برای عقیده مفوضه ـ گروهی از غلات ـ در این باب، نک: صفار، محمد، بصائر الدرجات، ۱۲۲-۱۳۰؛ کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار شیخ طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، ۵۴۰؛ اشعری، علی، مقالات الاسلامیین، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، ج۱، ۸۸.</ref>. | |||
درباره شریعت، [[غلات]] در [[تفسیر]] [[باطنی]] از قرآن، اصل [[دینداری]] را بر [[معرفت امام]] [[استوار]] می‌کردند و آن را گوهر [[ایمان]] می‌دانستند. در این تفسیر غلات به تعطیل [[شریعت]] و [[اباحه گری]] می‌گراییدند<ref>مسائل الامامه، منسوب به ناشی اکبر، به کوشش فان اس، ۳۲، ۴۱.</ref>.<ref>[[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص۳۹۱۰؛ [[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی ج۱]]، ص۲۷۶.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل وابسته}} | |||
* [[امامت در قرآن]] | * [[امامت در قرآن]] | ||
* [[آیات امامت]] | * [[آیات امامت]] | ||
* [[امامت در حدیث]] | * [[امامت در حدیث]] | ||
* [[امامت در کلام اسلامی]] | * [[امامت در کلام اسلامی]] | ||
* [[امامت در | * [[امامت در فلسفه اسلامی]] | ||
* [[امامت در عرفان اسلامی]] | * [[امامت در عرفان اسلامی]] | ||
* [[امامت از دیدگاه برون‌دینی]] | * [[امامت از دیدگاه برون‌دینی]] | ||
| خط ۵۱: | خط ۶۰: | ||
* [[ولایت]] | * [[ولایت]] | ||
* [[امامان از اهل بیت پیامبر خاتم]] | * [[امامان از اهل بیت پیامبر خاتم]] | ||
{{پایان}} | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
== | == منابع == | ||
{{ | {{منابع}} | ||
# [http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، [[دانشنامه بزرگ اسلامی]]] | |||
# [[پرونده: 1100699.jpg|22px]] [[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه فقه سیاسی ج۱''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:امامت]] | [[رده:امامت]] | ||