منابع علم معصوم در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع مرتبط = منابع علم معصوم

| عنوان مدخل  = منابع علم معصوم

| مداخل مرتبط = [[منابع علم معصوم در حدیث]] - [[منابع علم معصوم در کلام اسلامی]] - [[منابع علم معصوم در معارف و سیره رضوی]]

'''[[معصوم]]''' به دلیل جایگاهی که دارد باید واجد [[علم]] خاص باشد و علم و [[آگاهی]] نسبت به تمام [[معارف دینی]] و نیازهای [[مردم]] و آنچه در اداره [[جوامع]] [[انسانی]] لازم است، نخستین شرط برای تصدی [[مقام امامت]] است. برخی از '''[[منابع علم معصوم]]''' و [[امام]]، [[علوم]] انتقالی از [[خداوند متعال]] هستند مانند: [[قرآن کریم]]؛ [[وحی]] مستقیم [[الهی]]؛ [[نور الهی]] و [[اسم اعظم]]؛ برخی دیگر از علوم، علوم انتقالی از [[پیامبر]] است مانند: [[تعلیم]] از پیامبر یا امام پیشین؛ کتاب و جامعۀ [[امیرمؤمنان]] {{ع}}؛ [[جفر]] و کتب و مواهب [[انبیا]] و برخی دیگر از علوم، علوم انتقالی از [[ملائکه]] است مانند: وحی به واسطۀ [[فرشته]]؛ [[الهام]]؛ [[مصحف فاطمه]] {{س}}؛ مُحَدِّث بودن؛ [[رؤیای صادقه]] و... .

[[ائمه]] {{عم}} بارها فرموده‌اند که دانش‌های ما و آنچه می‌گوییم، از جدمان [[پیامبر]] {{صل}} است که سینه به سینه به ما رسیده و مانند گنجینه‌ای پرارزش، از آن، نزد اجداد ما نگهداری شده است.

[[امام باقر]] {{ع}}، به جابر، درباره منابع [[دانش]] [[عترت]]، فرمود:

{{متن حدیث|وَ لَكِنَّا نُحَدِّثُكُمْ بِأَحَادِيثَ نَكْنِزُهَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} كَمَا يَكْنِزُ هَؤُلَاءِ ذَهَبَهُمْ وَ فِضَّتَهُمْ}}<ref>مفید، الاختصاص، ص۲۸۰.</ref>.

ما احادیثی را برای شما می‌گوییم که از پیامبر {{صل}} [[ذخیره]] کرده ایم؛ چنان که دیگران سیم و زر خود را ذخیره می‌کنند.

 

بر اساس [[روایات معتبر]] و فراوان [[شیعه]]، منبع دانش [[ائمه اطهار]] {{عم}} کتاب [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} و [[مصحف شریف]] [[فاطمه زهرا]] {{س}} معرفی شده است. این دو منبع جوشان، در دست ائمه {{عم}} بوده است و از آن دو استفاده می‌نموده‌اند. عُذافر صیرفی می‌گوید:

همراه [[حکم بن عتیبة]] نزد امام باقر {{ع}} بودم. [[حکم]] مسائل خود را از آن [[حضرت]] می‌پرسید و آن حضرت نیز گرامی‌اش می‌داشت تا آنکه در مسئله‌ای [[اختلاف]] کردند. امام باقر {{ع}} به فرزند خود فرمود: «برو آن [[کتاب علی]] {{ع}} را بیاور». فرزندش رفت و کتاب بزرگ لوله کرده‌ای را آورد. امام باقر {{ع}} آن را گشود و در آن نگریست تا آنکه مسئله مورد بحث را یافت و فرمود: «این خط علی {{ع}} و املای رسول خدا {{صل}} است». آن‌گاه رو به حکم کرد و فرمود: «ای ابامحمد! تو و [[سلمه]] و [[ابوالمقدام]] به [[چپ و راست]] [[دنیا]]، هر جا می‌خواهید، بروید؛ لکن بدانید [[علمی]] [[اطمینان]] بخش‌تر از [[علم]] کسانی که [[جبرئیل]] بر آنها نازل می‌شود، نمی‌یابید»<ref>ر. ک: نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۶۰.</ref>.  

مسئله‌ای درباره [[ارث]] جد را از [[امام باقر]] {{ع}} پرسیدم. [[امام]] {{ع}} فرمود: «هر کس به نظر خود چیزی در این باره گفته است، جز [[امیرمؤمنان]] {{ع}} [که [[حکم خدا]] را بیان کرده است]. گفتم: «أصلحک [[الله]]! امیرمؤمنان {{ع}} چه فرمود»؟ امام باقر {{ع}} فرمود: «فردا بیا تا آن را برای تو بخوانم». گفتم: «أصلحک الله! خودتان بفرمایید بهتر از آن است که برایم بخوانید». فرمود: «آنچه می‌گویم گوش کن».

«فردا بیا تا از روی کتاب برای تو بخوانم». فردای آن [[روز]]، بین ظهر و عصر، ساعتی که همیشه [[تنهایی]] با او [[خلوت]] می‌کردم، تا بر اثر حضور دیگران جواب تقیه‌ای به سؤال‌هایم ندهد، به سراغ آن [[حضرت]] رفتم. وقتی وارد شدم، به فرزند خود (جعفر {{ع}}) رو کرد و فرمود: «[[صحیفه]] [[فرائض]] را برای زراره بخوان؛ آن‌گاه خودش برخاست تا بخوابد. من و جعفر {{ع}} تنها ماندیم. سپس [[امام صادق]] {{ع}} رفت نوشته‌هایی را که طومارگونه در هم پیچیده شده بود و به اندازه ران شتر ضخامت داشت، برایم آورد. هنگامی که یک طرف آن را به دستم داد، از [[درشتی]] و ضخامت آن پیدا بود که از کتاب‌های پیشینیان است. پس از مطالعه، آن را در هم پیچیدم و به امام صادق {{ع}} برگرداندم.

فردای آن روز با امام باقر {{ع}} [[ملاقات]] کردم. فرمود: «صحیفه فرائض را خواندی؟» گفتم: «آری»! آن‌گاه فرمود: «ای زراره، به [[خدا]] [[سوگند]]، [[حق]] همان چیزی است که تو دیدی. آنچه دیدی املای [[رسول خدا]] {{صل}} و خط علی {{ع}} است».

در این هنگام، [[شیطان]] وسوسه‌ام کرد که او (امام باقر {{ع}}) از کجا می‌داند که این نوشته، املای رسول خدا {{صل}} و خط علی {{ع}} است؟ لکن قبل از آنکه چیزی بگویم، امام باقر {{ع}} گفت: «ای زراره، هرگز [[شک]] نکن. شیطان [[دوست]] دارد که تو را به شک بیندازد و به تو [[القا]] کند که من از کجا می‌دانم این نوشته، املای رسول خدا {{صل}} و خط علی {{ع}} است. پدرم ([[امام سجاد]] {{ع}}) از جدم ([[امام حسین]] {{ع}}) [[روایت]] کرده که [[امیرمؤمنان]] {{ع}} به او گفته است که اینها املای [[رسول خدا]] {{صل}} و خط علی {{ع}} است.»..<ref>کلینی، الکافی، ج۷، ص۹۴</ref>.

[[امام صادق]] {{ع}} نیز می‌گوید: کتاب‌های پدرم به من منتقل شده است: {{متن حدیث|مَا مَضَى أَبُو جَعْفَرٍ حَتَّى صَارَتِ الْكُتُبُ إِلَيَّ}}<ref>صفار، بصائر الدرجات، ج۱، ص۱۶۷.</ref>. در بیانی دیگر، به [[معلی بن خنیس]] فرمود:

{{متن حدیث|إِنَّ الْكُتُبَ كَانَتْ عِنْدَ عَلِيٍّ {{ع}} فَلَمَّا سَارَ إِلَى الْعِرَاقِ اسْتَوْدَعَ الْكُتُبَ أُمَّ سَلَمَةَ فَلَمَّا مَضَى عَلِيٌّ {{ع}} كَانَتْ عِنْدَ الْحَسَنِ فَلَمَّا مَضَى الْحَسَنُ {{ع}} كَانَتْ عِنْدَ الْحُسَيْنِ {{ع}} فَلَمَّا مَضَى الْحُسَيْنُ {{ع}} كَانَتْ عِنْدَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ثُمَّ كَانَتْ عِنْدَ أَبِي}}<ref>صفار، بصائر الدرجات، ج۱، ص۱۶۲.</ref>.

کتاب‌ها نزد علی {{ع}} بود، هنگام عزیمت به [[عراق]]، کتاب‌ها را نزد [[ام سلمه]] [[امانت]] گذاشت. پس از او به [[امام حسن]] {{ع}} رسید و سپس به امام حسین {{ع}} و آنگاه به امام سجاد {{ع}} و پس از او به پدرم ([[امام باقر]] {{ع}}) رسید.

[[زید شهید]]، در پاسخ به این [[پرسش]] که چگونه [[برادر]] تو ([[محمد بن علی]] الباقر {{ع}}) و برادرزاده‌ات ([[جعفر بن محمد الصادق]] {{عم}}) هر سؤالی را با {{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ‌{{صل}}}} و {{متن حدیث|قال الله عزّ وجلّ في كتابه}} پاسخ می‌دادند و تو و سایر [[آل محمد]] {{صل}} تنها به برخی از [[پرسش‌ها]] پاسخ می‌دهید، نه همه آنها؟ با لبخند گفت: «سرش آن است که [[کتاب علی]] {{ع}} نزد آنهاست»<ref>ر. ک: مجلسی، بحارالانوار، ج۴۷، ص۳۶.</ref>.

طول [[کتاب امام علی]] {{ع}} هفتاد زراع<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۲۶، ص۲۲.</ref>، و نام آن «[[جامعه]]» است<ref>بصائرالدرجات، ج۱، ص۱۴۲.</ref> و همه نیازمندی‌های [[مردم]]، حتی دیه خراش کوچک، در آن آمده است.

[[قدرت امام]] علی {{ع}} در [[فهم]] مطالب و [[حفظ]] و نگهداری [[احادیث نبوی]]، [[بهترین]] [[انگیزه]] برای حدیث‌گویی [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و املای آن به ایشان بود؛ بلکه سبب شده بود برای [[امام]] {{ع}} کلاس درس اختصاصی دایر کند و این را همگان می‌دانستند: {{عربی|و لقد علمتم أني كان لي منه {{صل}} مجلس سر لا يطلع عليه غيري}}<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۳۱۶.</ref>؛ «به [[یقین]] می‌دانید که من با [[پیامبر]] {{صل}} این نشست‌های سرّی و خصوصی داشتم که جز من هیچ کس بر محتوای آن [[آگاهی]] نداشت».

این [[احادیث]]، که نمونه‌های آن فراوان است، دلالت می‌کند که کتاب‌های [[املا]] شده از [[رسول اکرم]] {{صل}} به گونه‌ای محسوس بود که گاهی دیگران نیز می‌توانستند آنها را [[مشاهده]] کنند، از روی آن بخوانند و حتی ادعای توارث درباره آنها داشته باشند؛ نه آنکه از [[امور معنوی]] محض باشد؛ بدین ترتیب [[حضرت علی]] {{ع}} و دیگر [[پیشوایان معصوم]] {{عم}} که [[زمامداران]] [[فکری]] [[شیعه]] هستند و [[شیعیان]] [[افتخار]] [[پیروی]] از آنها را دارند، [[احکام]] و [[معارف دینی]] را از کتاب‌هایی نقل می‌کردند که به [[رسول خدا]] {{صل}} انتساب مستقیم داشت. از این رو [[انحراف]] و اعوجاجی در [[سیستم]] فکری آنها یافت نخواهد شد؛ زیرا افزون بر [[ارتباط]] [[معنوی]]، ارتباط ظاهری‌شان نیز با [[صاحب شریعت]] پیوسته بر قرار ماند. انحراف ریشه‌ای را باید در گروه‌هایی جست‌و‌جو کرد که نه تنها با تبدیل «[[امامت]]» به «[[خلافت]]» ارتباط معنوی‌شان را با منبع [[نورانی]] [[وحی]] قطع کردند، بلکه با سردادن [[شعار]] {{متن حدیث|حَسْبُنَا كِتَابُ اللَّه‌}} و ممنوع کردن ثبت و [[نقل حدیث]]، حدیث‌سوزی و از بین بردن آن به صورت‌های گوناگون، رشته‌های ارتباط ظاهری‌شان را با [[پدر]] این [[خاندان پیامبر]] [[اکرم]] {{صل}} گسستند؛ در نتیجه تلاش گسترده‌شان، برای تدوین و [[نگارش]] [[حدیث]]، [[رنج]] بی‌حاصلی بود که نتوانست آب رفته را، آن‌گونه که باید، به جوی برگرداند و پیوندشان را با صاحب شریعت، وثیق کند و سند مشروعیتشان را به ثبت برساند و...<ref>جوادی آملی، ادب فنای مقربان، ج۴، ص۲۸۶.</ref>.<ref>[[رحمت‌الله ضیایی|ضیایی، رحمت‌الله]]، [[شیعه و سنت نبوی (مقاله)| مقاله «شیعه و سنت نبوی»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۱۳ (کتاب)|موسوعه رد شبهات]]، ج۱۳، ص ۲۱.</ref>

== منابع علم معصوم ==

=== وارثت از پیامبر {{صل}} ===

به این معنی که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} تمام معارف و [[شرایع]] [[اسلام]] را به [[علی]] {{ع}} آموخت و طبق بعضی از [[روایات]] [[علی]] {{ع}} آن معارف را با خط خود در کتابی نوشت و این [[علم]] و [[آگاهی]] نسل بعد از نسل به [[فرزندان علی]] {{ع}} یعنی [[امامان معصوم]] {{عم}} رسید.

[[ابوبصیر]] می‌‌گوید از [[امام صادق]] {{ع}} پرسیدم که [[پیروان]] شما می‌‌گوید [[رسول خدا]] {{صل}} یک باب از [[علم]] به [[علی]] {{ع}} آموخت که از آن [[هزار باب]] گشوده شد [[امام]] فرمود: {{متن حدیث|عَلَّمَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} عَلِيّاً {{ع}} أَلْفَ بَابٍ يُفْتَحُ مِنْ كُلِّ بَابٍ أَلْفُ بَابٍ}}<ref>کافی، ج۱، ص ۲۳۹.</ref>.

از [[امام علی]] {{ع}} [[روایت]] شده: {{متن حدیث|فَمَا نَزَلَتْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} آيَةٌ مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا أَقْرَأَنِيهَا وَ أَمْلَاهَا عَلَيَ فَكَتَبْتُهَا بِخَطِّي وَ عَلَّمَنِي تَأْوِيلَهَا وَ تَفْسِيرَهَا وَ نَاسِخَهَا وَ مَنْسُوخَهَا وَ مُحْكَمَهَا وَ مُتَشَابِهَهَا وَ خَاصَّهَا وَ عَامَّهَا وَ دَعَا اللَّهَ أَنْ يُعْطِيَنِي فَهْمَهَا وَ حِفْظَهَا فَمَا نَسِيتُ آيَةً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَ لَا عِلْماً أَمْلَاهُ عَلَيَّ وَ كَتَبْتُهُ مُنْذُ دَعَا اللَّهَ لِي بِمَا دَعَا}}<ref>کافی، ج۱، ص ۶۴.</ref>.

شایان توجه است که در مورد [[حدیث]] [[معروف]] "باب مدینه العلم" که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} فرمودند: {{متن حدیث| أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا}}، نقل‌های فراوانی در معروف‌ترین کتب [[اهل سنت]] و [[شیعه]] وارد شده است<ref>از جمله کسانی که این حدیث را در کتب خود نقل کرده‌اند حاکم نیشابوری در مستدرک، ابوبکر نیشابوری در تاریخ بغداد در مناقب امیرالمؤمنین {{ع}}، گنجی در کفایة الطالب، حموینی درفرائد السمطین، ذهبی در میزان الاعتدال، قندوزی در ینابیع الموده و نبهانی در الفتح الکبیر ر. ک: احقاق الحق، ج ۵، ص ۴۶۸-۵۰۱ و نیز ر. ک: کتاب فتح الملک العلی بصحه حیث باب مدینه العلم علی.</ref>. در [[روایات]] متعددی نیز می‌‌خوانیم که [[امامان اهل بیت]] {{عم}} می‌‌فرمودند: آنچه ما [[نقل]] می‌‌کنیم همه را می‌‌توانید از [[پیامبر]] {{صل}} [[نقل]] کنید، چرا که ما همه اینها را به وسیله اجداد خود از [[پیامبر]] {{صل}} شنیده‌ایم.

یکی از یاران [[امام صادق]] {{ع}} از آن حضرت پرسید: ما گاهی [[حدیثی]] را از شما می‌‌شنویم، سپس [[شک]] می‌‌کنیم که از شما شنیده بودیم یا از پدرتان؟ [[امام]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|مَا سَمِعْتَهُ مِنِّي فَارْوِهِ عَنْ أَبِي وَ مَا سَمِعْتَهُ مِنِّي فَارْوِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}}}}<ref>وسائل الشعیة (آل بیت)، ج ۲۷، ص ۱۰۴.</ref>.

[[امام صادق]] {{ع}} در [[حدیث]] دیگر می‌‌فرماید: {{متن حدیث|حَدِيثِي حَدِيثُ أَبِي وَ حَدِيثُ أَبِي حَدِيثُ جَدِّي وَ حَدِيثُ جَدِّي حَدِيثُ الْحُسَيْنِ وَ حَدِيثُ الْحُسَيْنِ حَدِيثُ الْحَسَنِ وَ حَدِيثُ الْحَسَنِ حَدِيثُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ {{ع}} وَ حَدِيثُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ حَدِيثُ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} وَ حَدِيثُ رَسُولِ اللَّهِ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ}}<ref>کافی، ج۱، ص ۵۳.</ref>.

[[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید: "همانا [[رسول خدا]] {{صل}} [[هزار باب]] به من از [[حلال و حرام]] و آنچه شده است، تا [[روز قیامت]] بیاموخت که از هر بابش [[هزار باب]] گشوده می‌شد (این هزار [[هزار باب]]) تا آن پایه که [[دانش]] سررسیدن [[مرگ‌ها]] و [[بلاها]] و مطالب [[حق]] را فرا گرفتم"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ {{صل}} عَلَّمَنِي أَلْفَ بَابٍ مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ مِمَّا كَانَ وَ مَا هُوَ كَائِنٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كُلُّ بَابٍ مِنْهَا يَفْتَحُ أَلْفَ أَلْفِ بَابٍ حَتَّى عَلِمْتُ عِلْمَ الْمَنَايَا وَ الْبَلَايَا وَ فَصْلَ الْخِطَابِ‌}}؛ بحارالأنوار، ج۲۲، ص۴۶۱.</ref>

[[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید: "[[جانشین]] [[امام]]، در دقیقه پایانی که از [[روح]] [[امام]] باقی مانده، به [[علم امام]] پیشین از خود [[آگاه]] می‌شود"<ref>{{متن حدیث|يَعْرِفُ الَّذِي بَعْدَ الْإِمَامِ عِلْمَ مَنْ كَانَ قَبْلَهُ فِي آخِرِ دَقِيقَةٍ تَبْقى مِنْ رُوحِهِ}}؛ کافی، ج۱، ص۲۷۴.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۷۸-۷۹.</ref>

=== تصدیق [[رسول خدا]] {{صل}} ===

[[رسول خدا]] با [[آگاهی]] از نیازهای [[علمی]] [[آینده]] [[جامعه اسلامی]]، [[علوم]] خود را به کسی سپرد که پاسخ‌گوی نیازهای [[امّت]] باشد. [[ابن‌عباس]] می‌گوید که [[رسول خدا]] {{صل}} می‌فرمود: "وقتی برای [[راز و نیاز]] با [[پروردگار]] آماده شدم، او با من سخن گفت و [[مناجات]] کرد، هر آنچه از جانب [[خداوند بزرگ]] آموختم، به [[علی]] [[تعلیم]] دادم، پس [[علی]] دروازه [[علم]] من است"<ref>ینابیع المودة، ص۶۹.</ref>.

تصدیق [[پیامبر]] را نسبت به [[علم]] سرشار [[امیرالمؤمنین]]، [[امام]] [[حسین بن علی]] {{ع}} این‌گونه [[نقل]] می‌فرماید: "وقتی [[آیه]] {{متن قرآن|وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ}}<ref>«و هر چیزی را در نوشته‌ای روشن بر شمرده‌ایم» سوره یس، آیه۱۲.</ref> نازل شد، [[اصحاب]] از [[پیامبر خدا]] {{صل}} پرسیدند: مقصود از [[امام مبین]] [[تورات]] است یا [[انجیل]] یا [[قرآن]]؟ فرمود: هیچ‌ کدام، سپس متوجّه پدرم شد و بیان داشت: این امامی است که [[خداوند]] مخزن وجودش را از [[دانش]] و [[علوم]] سرشار کرده است"<ref>ینابیع المودة، ص۷۷.</ref>.<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص:۶۳-۶۴.</ref>

=== [[الهام]] از [[عالم غیب]] ===

یکی از [[راه‌های علم امام]] - که دقیق‌ترین و عمیق‌ترین دانش‌های [[امام]] را تأمین می‌کرد - [[ارتباط]] با [[جهان غیب]] و [[الهام]] گرفتن است. [[امام]] [[علی بن موسی الرضا]] {{ع}} می‌فرماید: "هنگامی که به [[اراده الهی]] [[انسانی]] برای [[سرپرستی]] امور [[مردم]] [[برگزیده]] شود، [[خداوند]] به او [[سعه صدر]] عطا می‌کند، چشمه‌های [[حکمت]] را در قلبش [[ذخیره]] می‌کند و [[علم]] و [[دانش]] را از راه [[الهام]] به او می‌آموزاند، آن‌گاه دیگر از پاسخ هیچ مشکلی [[ناتوان]] نخواهد بود، خط مستقیم [[حق]] را به خوبی می‌شناسد، این [[شخصیت]] همان [[انسان]] [[معصوم]] است که از توفیقات و تأییدات ذات [[ربوبیّت]] برخوردار می‌گردد و [[لغزش]] و [[خطا]] به [[حریم]] وجود او راه ندارد"<ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۰۲.</ref>.

[[موسی بن جعفر]] {{ع}} فرمود: "[[علوم]] ما به سه بخش تقسیم می‌گردد (گذشته، [[آینده]] و حادث)، [[علوم]] گذشته برای ما [[تفسیر]] شده، [[علوم]] [[آینده]] برای ما نوشته شده و [[علوم]] [[جدید]] و حادث در [[قلب]] و گوش ما [[القا]] می‌گردد، این نوع [[علم]] [[افضل]] [[علم]] و [[دانش]] ما است؛ امّا [[پیامبری]] بعد از [[رسول اکرم]] {{صل}} ما نخواهد آمد"<ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۶۴.</ref>.

=== [[ارتباط با فرشتگان]] و [[روح القدس]] ===

از [[منابع علم امامان]] ارتباط آنها با [[فرشتگان]] است. البته نه به این معنی که آنها در زمره [[انبیاء]] بودند چرا که می‌‌دانیم با [[وفات]] [[پیامبر اسلام]] {{صل}} [[وحی رسالی]] پایان یافت بلکه آنان هم چون [[خضر]] [[نبی]] و [[ذوالقرنین]] و [[مریم]] {{س}} بودند که مطابق ظاهر [[آیات قرآن]] با [[فرشتگان الهی]] ارتباط داشتند و حقایقی از عالم دریافت می‌‌کردند<ref>ر. ک: پیام قرآن، ج ۹، ص ۱۲۳.</ref>.

و از [[امام رضا]] {{ع}} [[نقل]] شده: {{متن حدیث|إِنَّ الْإِمَامَ مُؤَيَّدٌ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ يَرَى فِيهِ أَعْمَالَ الْعِبَادِ وَ كُلَّمَا احْتَاجَ إِلَيْهِ لِلدَّلَالَةِ اطَّلَعَ عَلَيْهِ}}<ref>.عیون الأخبار الرضا {{عم}}، ج۱، ص ۲۱۳.</ref>.

[[امام باقر]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|أَنَّ عَلِيّاً كَانَ مُحَدَّثاً}} و هنگامی که از آن [[حضرت]] توضیح خواستند که چه کسی با او سخن می‌‌گفت؟ فرمود: {{متن حدیث| يُحَدِّثُهُ مَلَكٌ}} و هنگامی که سؤال کردند آیا او [[پیامبر]] بود؟ دست خود را به علامت نفی و [[انکار]] تکان داد، سپس افزود: {{متن حدیث|كَصَاحِبِ سُلَيْمَانَ أَوْ كَصَاحِبِ مُوسَى أَوْ كَذِي الْقَرْنَيْنِ}}<ref>کافی ج۱، ص ۲۷۱ {{عربی| باب ان الائمه محدثون}} و روایات دیگری در باب تحدیث و امداد روح القدس در کافی ج۱، ص ۲۷۰ تا ۲۷۲ آمده است.</ref>.

موضوع [[تحدیث]] و [[الهام]] به غیر [[انبیاء الهی]] هم در امت‌های قبل و هم در [[اسلام]] حتی نزد [[اهل سنت]] هم یک امر مسلّم است<ref>ر. ک: منابع اهل سنت مانند: صحیح بخاری، ج ۴، ص ۲۹۹: {{متن حدیث|حدثنا یحیی بن قزعه حدثنا ابراهیم بن سعد عن ابیه عن ابی سلمه عن ابی هریره رضی الله عنه قال قال رسول الله {{صل}} لقد کان فیما قبلکم من الامم محدثون فان یک فی امتی احد فانه عمر زاد زکریا بن ابی زائده عن سعد عن ابی سلمه عن ابی هریره قال قال النبی {{صل}} لقد کان فیمن کان قبلکم من بنی اسرائیل رجال یکلمون من غیر ان یکونوا انبیاء فان یکن من امتی منهم احد فعمر قال ابن عباس رضی الله عنهما من نبی و لا محدث}}. و قسطلانی در شرح بخاری می‌‌نویسد: {{متن حدیث|لقد کان فیما قبلکم من الامم محدثون}}. {{عربی|بتشدید الدال المهمله المفتوحه أی ملهمون او یلقی فی روعهم الشیء قبل الإعلام به فیکون کالذی حدثه غیره به او یجری الصواب علی لسانهم من غیر قصد،... فی الحقیقه و حینئذ فیرجع الی الالهام... ، و إذا ثبت أن هذا وجد فی غیر هذه الامه المفضوله فوجوده فی هذه الامه الفاضله أحری}} ارشاد الساری، ج۶، ص ۱۰۳.</ref>. از اینجا به خوبی روشن می‌‌شود که "[[روح القدس]]" یک [[روح]] امدادگر است که [[انسان]] را به هنگام انجام کارهای مهم [[یاری]] می‌‌دهد و البته به تفاوت مراتب اشخاص متفاوت است<ref>ر. ک: پیام قرآن، ج۹، ص ۱۲۴. و نیز ر. ک: علم امام، ص ۵۴.</ref>.

[[امام باقر]] {{ع}} می‌فرماید: "[[اوصیا]] محدث‌اند. [[روح‌القدس]] با آنها صحبت می‌کند، ولی او را نمی‌بینند [[حضرت علی]] {{ع}} بر [[روح‌القدس]] عرضه می‌داشت، آنچه از او می‌پرسیدند در [[دل]] خود [[احساس]] می‌کرد که پاسخ صحیح است. جریان را [[نقل]] می‌کرد، همان‌گونه بود که فرموده بود"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الْأَوْصِيَاءَ مُحَدَّثُونَ يُحَدِّثُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يَرَوْنَهُ وَ كَانَ عَلِيٌ {{ع}} يَعْرِضُ عَلَى رُوحِ الْقُدُسِ مَا يُسْأَلُ عَنْهُ فَيُوجِسُ فِي نَفْسِهِ أَنْ قَدْ أَصَبْتَ بِالْجَوَابِ فَيُخْبَرُ فَيَكُونُ كَمَا قَالَ}}؛ بحارالأنوار، ج۲۵، ص۵۷.</ref>

[[ابی‌بصیر]] می‌گوید: درباره [[آیه]]: {{متن قرآن|وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي}}<ref>«از تو درباره روح می‌پرسند بگو روح از امر پروردگار من است» سوره اسراء، آیه ۸۵.</ref> از [[امام صادق]] {{ع}} پرسیدم حضرت پاسخ دادند: "خلقی بزرگ‌تر از [[جبرئیل]] و [[میکائیل]] است که با [[پیامبر اکرم]] {{صل}} بوده و با [[ائمه]] {{عم}} است و او از [[ملکوت]] است"<ref>{{متن حدیث|خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ كَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّةِ وَ هُوَ مِنَ الْمَلَكُوتِ}}؛ کافی، ج۱، ص۲۷۳.</ref>.

[[امام صادق]] {{ع}} می‌فرمایند: "[[ائمه]] {{عم}} [[مقام]] و [[منزلت]] [[پیغمبر]] {{صل}} را دارند ولی [[پیغمبر]] نیستند و آنچه از زن‌ها برای [[پیغمبر]] {{صل}}[[حلال]] است (زیادتر از چهار [[زن]] دائم و [[زن]] موهوبه) برای ایشان [[حلال]] نیست ولی در غیر این مورد به [[منزلت]] [[رسول]] خدایند"<ref>{{متن حدیث|الْأَئِمَّةُ بِمَنْزِلَةِ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} إِلَّا أَنَّهُمْ لَيْسُوا بِأَنْبِيَاءَ وَ لَا يَحِلُّ لَهُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَا يَحِلُّ لِلنَّبِيِّ {{صل}} فَأَمَّا مَا خَلَا ذَلِكَ فَهُمْ فِيهِ بِمَنْزِلَةِ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}}}}کافی، ج۱، ص۲۷۰.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۸۰-۸۲.</ref>

یکی از [[منابع علم امام]] [[ارتباط با عالم غیب]] به واسطه بعضی [[فرشتگان الهی]] است. این عمل را [[تحدیث]] و [[امام]] را "محدّث" می‌نامند. [[امام]] [[موسی کاظم]] {{ع}} فرمود: "[[امامان]]، [[دانشمندان]]، راست‌گویان، فهمانده‌ شدگان و [[محدّثان]] است"<ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۷۱.</ref>.

[[حسن بن عباس]] طیّ نامه‌ای از [[امام رضا]] {{ع}} پرسید: "فرق میان [[رسول]] و [[نبی]] و [[امام]] چیست؟ حضرت پاسخ داد: [[رسول]] کسی است که [[جبرئیل]] بر او نازل می‌شود و او را می‌بیند و هم سخنانش را می‌شنود و با [[وحی الهی]] مرتبط است و گاهی هم در [[عالم رؤیا]] [[وحی]] را دریافت می‌کند، مانند رؤیای [[حضرت ابراهیم]] {{ع}}؛ امّا [[نبی]] گاهی سخن [[فرشته]] را می‌شنود و گاهی [[فرشته]] را می‌بیند، بی‌آنکه چیزی از او بشنود؛ امّا [[امام]] سخنان [[فرشته]] را می‌شنود بدون آنکه او را ببیند"<ref>اصول کافی، ج۱، ص۱۷۶.</ref>.

[[محمّد بن مسلم]] گوید: نزد [[امام صادق]] {{ع}} از محدّث سخن به میان آمد، فرمود: "محدّث کسی است که صدای [[فرشته]] را می‌شنود؛ امّا او را نمی‌بیند عرض کردم: فدایت شوم! از کجا تشخیص می‌دهد که [[کلام]] [[فرشته]] است؟ فرمود: به واسطه [[آرامش]] خاطر و [[وفاداری]] که در آن حال به وی عطا می‌شود میفهمد [[فرشته]] است".<ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۷۱.</ref>.<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۶۶.</ref>

=== [[مصحف حضرت زهرا]] {{س}} ===

[[امام صادق]] {{ع}} درباره [[مصحف]] مادرشان [[حضرت زهرا]] {{س}} می‌فرماید: "مصحفی است، سه برابر [[قرآنی]] که در دست شماست. به [[خدا]] حتی یک حرف [[قرآن]] هم در آن نیست"<ref>{{متن حدیث|مُصْحَفٌ فِيهِ مِثْلُ قُرْآنِكُمْ هَذَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اللَّهِ مَا فِيهِ مِنْ قُرْآنِكُمْ حَرْفٌ وَاحِدٌ}}؛ کافی، ج۱، ص۲۳۸.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۷۹.</ref>

=== [[جفر]] با [[علم]] [[انبیا]] و اوصیای گذشته ===

کتاب‌ها و [[صحف]] [[انبیا]] و [[امامان]] {{عم}} یکی از مجاری [[علوم ائمه]] {{عم}} است که در [[روایات]] به آنها اشاره شده است: [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید: "همانا [[جفر]] نزد ماست، [[مردم]] چه می‌دانند [[جفر]] چیست؟ عرض کردم: [[جفر]] چیست؟ فرمودند: مخزنی است از چرم که [[علم]] [[انبیا]] و [[اوصیا]] و [[علم]] [[دانشمندان]] گذشته [[بنی‌اسرائیل]] در آن است"<ref>{{متن حدیث|وَ إِنَّ عِنْدَنَا الْجَفْرَ وَ مَا يُدْرِيهِمْ مَا الْجَفْرُ قَالَ قُلْتُ وَ مَا الْجَفْرُ قَالَ وِعَاءٌ مِنْ أَدَمٍ فِيهِ عِلْمُ النَّبِيِّينَ وَ الْوَصِيِّينَ وَ عِلْمُ الْعُلَمَاءِ الَّذِينَ مَضَوْا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ‌}}؛ کافی، ج۱، ص۲۳۸.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۸۰.</ref>

منبع دیگری که مورد استفاده [[ائمه]] {{عم}} قرار می‌گرفت کتب و صحیفه‌هایی بود که به آنان به [[ارث]] رسیده بود. [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: "[[داوود]] [[پیامبر]] [[علم]] [[انبیای الهی]] را به [[ارث]] برد و آن‌گاه [[علم]] [[داوود]] از طریق [[ارث]] به [[سلیمان]] رسید و سپس از [[سلیمان]] به [[رسول اکرم]] [[محمّد]] {{صل}} منتقل گردید و ما از آن [[حضرت]] [[ارث]] بردیم، [[صحف]] [[ابراهیم]] و [[تورات موسی]] نزد ما است"<ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۲۵.</ref>.

[[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[نقل]] می‌کند که [[پیامبر اکرم]] به من فرمود: "ای [[علی]]! آنچه برایت مطرح می‌کنم بنویس، پرسیدم: یا [[رسول الله]]! [[بیم]] داری فراموش کنم؟ فرمود: نه، زیرا از درگاه احدیّت تمنّا کرده‌ام که تو را [[حافظ]] [[قرآن]] قرار دهد؛ امّا برای شرکای خود یعنی امامانی که از [[فرزندان]] تو هستند، [[ثبت]] کن، به [[برکت]] آنها است که بر [[امّت]] من [[باران]] نازل می‌شود و دعای [[مردم]] به [[اجابت]] می‌رسد. به خاطر آنها [[عذاب]] از [[امّت]] برداشته می‌شود و [[رحمت]] [[حقّ]] از [[آسمان]] فرود می‌آید، سپس به [[امام حسن]] {{ع}} اشاره کرد و فرمود: این است نخستین فرد آنها، آن‌گاه به [[امام حسین]] {{ع}} اشاره کرد و فرمود: این هم دوّمین نفر آنها است و دیگر امامانی که از [[فرزندان]] اویند"<ref>ینابیع المودة، ص۲۲.</ref>.

[[امام صادق]] {{ع}} فرمود: "کتاب‌ها نزد [[علی]] {{ع}} بود و هنگامی که [[تصمیم]] گرفت به [[عراق]] [[مسافرت]] نماید، آن را نزد [[ام سلمه]] به [[امانت]] گذاشت، وقتی [[رحلت]] نمود، کتاب‌ها به [[امام حسن]] {{ع}} رسید، پس از ایشان به [[امام حسین]] {{ع}} منتقل شد و هنگام [[شهادت]] آن [[حضرت]] در [[اختیار]] [[علی بن الحسین]] قرار گرفت و بعد از آن به [[پدر]] من انتقال یافت"<ref>جامع احادیث الشیعه، ج۱، ص۱۴۱.</ref> [[روایات]] در زمینه کتب و صحیفه‌ها، نام و محتوای هر یک و خصوصیّات آنها فراوان است<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص۶۶-۶۷.</ref>.

=== [[جامعه]] ===

[[امام صادق]] {{ع}} در توضیح [[صحیفه جامعه]] می‌فرماید: "طوماریست به طول هفتاد ذراع، به املاء زبانی [[پیغمبر]] {{صل}} و دست‌خط [[علی]] {{ع}}، تمام [[حلال و حرام]] و همه احتیاجات [[دینی]] [[مردم]]، حتی جریمه خراش در آن موجود است"<ref>{{متن حدیث|صَحِيفَةٌ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً بِذِرَاعِ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} إِمْلَاءٌ مِنْ فَلْقِ فِيهِ وَ خَطَّهُ عَلِيٌّ {{ع}} بِيَمِينِهِ فِيهَا كُلُّ حَلَالٍ وَ حَرَامٍ وَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ يَحْتَاجُ إِلَيْهِ النَّاسُ حَتَّى الْأَرْشُ فِي الْخَدْشِ}}؛کافی، ج۱، ص۲۳۸.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۸۰.</ref>

[[رده:منبع علم معصوم]]