علم تفصیلی: تفاوت میان نسخه‌ها

۱٬۶۴۴ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۸ آوریل ۲۰۲۴
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱۵: خط ۱۵:


== [[علم امام]] تفصیلی یا اجمالی؟ ==
== [[علم امام]] تفصیلی یا اجمالی؟ ==
{{همچنین| آیا علم معصوم تفصیلی و با جزئیات است یا اجمالی و کلی؟ (پرسش)}}
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[آیا علم معصوم تفصیلی و با جزئیات است یا اجمالی و کلی؟ (پرسش)|آیا علم معصوم تفصیلی و با جزئیات است یا اجمالی و کلی؟]]'''{{پایان}}
دربارۀ قلمرو علوم [[امامان]] {{ع}} در میان [[علمای شیعه]] سه دیدگاه اساسی وجود دارد: [[سکوت]] (توقف)؛ [[تام بودن علم امام]]؛ [[محدودیت علم امام]].
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|علم معصوم]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
دربارۀ قلمرو علوم [[امامان]] {{ع}} در میان علمای شیعه سه دیدگاه اساسی وجود دارد: [[سکوت]] (توقف)؛ [[تام بودن علم امام]]؛ [[محدودیت علم امام]].


=== دیدگاه اول: سکوت (توقف) ===
=== دیدگاه اول: سکوت (توقف) ===
برخی از بزرگان<ref>مانند شیخ انصاری، المکاسب، ج ۱، ص۳۷۴.</ref> معتقدند، در باب نوع، کمیت و [[کیفیت علم امام]]، به نتیجه روشن و صریحی نمی‌توان دست یافت و [[ادلۀ عقلی]] و [[نقلی]] هیچکدام [[قضاوت]] صریح و مفید [[یقین]] در این باره به دست نمی‌دهند. ؛ چراکه بعضی [[روایات]] [[دلالت]] دارند بر اینکه امامان {{ع}} "ما کان و ما یکون" را می‌دانند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۱ و ۲۶۲.</ref>، [[وارثان علم]] پیامبرانند و کانون و [[معدن]] علم‌اند<ref>صفار، محمد بن حسن بصائرالدرجات، ج ۱، ص۵۶ و ۱۱۸.</ref> و از سوی دیگر، بعضی دیگر از [[روایات]]<ref>مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج ۱، ص۲۵۷.</ref> [[دلالت]] می‌کنند بر اینکه آنان [[علم غیب]] ندارند<ref>ر.ک: [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳.</ref>.
برخی از بزرگان<ref>مانند شیخ انصاری، المکاسب، ج ۱، ص۳۷۴.</ref> معتقدند، در باب نوع، کمیت و کیفیت علم امام، به نتیجه روشن و صریحی نمی‌توان دست یافت و ادلۀ عقلی و [[نقلی]] هیچکدام [[قضاوت]] صریح و مفید [[یقین]] در این باره به دست نمی‌دهند. ؛ چراکه بعضی [[روایات]] دلالت دارند بر اینکه امامان {{ع}} "ما کان و ما یکون" را می‌دانند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۱ و ۲۶۲.</ref>، [[وارثان علم]] پیامبرانند و کانون و [[معدن]] علم‌اند<ref>صفار، محمد بن حسن بصائرالدرجات، ج ۱، ص۵۶ و ۱۱۸.</ref> و از سوی دیگر، بعضی دیگر از [[روایات]]<ref>مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج ۱، ص۲۵۷.</ref> دلالت می‌کنند بر اینکه آنان [[علم غیب]] ندارند<ref>ر.ک: [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳.</ref>.


=== دیدگاه دوم: [[تام بودن علم امام]] ==={{همچنین| آیا علم معصوم تام و بی‌کران است یا محدود؟ (پرسش)}}
=== دیدگاه دوم: [[تام بودن علم امام]] ===
{{همچنین| دلایل قایلان به تام بودن علم معصوم چیستند؟ (پرسش)}}
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[آیا علم معصوم تام و بی‌کران است یا محدود؟ (پرسش)|آیا علم معصوم تام و بی‌کران است یا محدود؟]]'''{{پایان}}
گروهی دیگر [[معتقد]] به تام بودن [[علوم]] ایشان هستند؛ تام بودن [[علم امام]] بدین معناست، هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و [[امام]] نسبت به آن [[آگاه]] نباشد. مطابق این دیدگاه، امام {{ع}} به تمام علوم و جزئیات حوادث [[جهان]]، در تمام زمان‌ها، در محدودۀ‌ قابل [[تصور]] برای غیر خداوند آگاه است. البته برخی [[دانش‌ها]] که لازمۀ [[مقام]] خداوند است و جز او کسی به آنها آگاه نیست، از فرض این بحث خارج است.
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|علم معصوم]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[دلایل قایلان به تام بودن علم معصوم چیستند؟ (پرسش)|دلایل قایلان به تام بودن علم معصوم چیستند؟]]'''{{پایان}}
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|علم معصوم]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
گروهی دیگر [[معتقد]] به تام بودن [[علوم]] ایشان هستند؛ تام بودن [[علم امام]] بدین معناست، هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و [[امام]] نسبت به آن [[آگاه]] نباشد. مطابق این دیدگاه، امام {{ع}} به تمام علوم و جزئیات حوادث [[جهان]]، در تمام زمان‌ها، در محدودۀ‌ قابل تصور برای غیر خداوند آگاه است. البته برخی [[دانش‌ها]] که لازمۀ مقام خداوند است و جز او کسی به آنها آگاه نیست، از فرض این بحث خارج است.


مشهور [[علما]] بر اساس یک [[سلسله]] روایات می‌‌گویند: [[ائمه]] {{ع}} افزون بر [[علم به احکام شریعت]]، به تمامی حوادث گذشته، حال و [[آینده]] [[علم]] داشتند؛ مگر اموری که از اختصاصات [[علم الهی]] است؛ مانند [[زمان]] فرارسیدن [[قیامت]] یا علم به هفتاد و سومین حرف [[اسم اعظم]]. البته این نوع علم از ابزارهای [[امامت]] بوده و برای ایشان ایجاد [[تکلیف]] نمی‌کرد، بلکه امام موظف بود طبق [[ظواهر]] [[امر]] و مجاری طبیعی و عادی عمل کند. ایشان در مقام [[آگاهی]] [[باطنی]]، بر اساس [[علمی]] که خداوند در جهت انجام [[رسالت]] و امامت در [[اختیار]] آنان قرار داده، از پایان حوادث و جریانات [[روزگار]] و از جمله [[سرنوشت]] خویش، با [[خبر]] هستند.
مشهور [[علما]] بر اساس یک [[سلسله]] روایات می‌‌گویند: [[ائمه]] {{ع}} افزون بر [[علم به احکام شریعت]]، به تمامی حوادث گذشته، حال و [[آینده]] [[علم]] داشتند؛ مگر اموری که از اختصاصات [[علم الهی]] است؛ مانند [[زمان]] فرارسیدن [[قیامت]] یا علم به هفتاد و سومین حرف [[اسم اعظم]]. البته این نوع علم از ابزارهای [[امامت]] بوده و برای ایشان ایجاد [[تکلیف]] نمی‌کرد، بلکه امام موظف بود طبق ظواهر [[امر]] و مجاری طبیعی و عادی عمل کند. ایشان در مقام [[آگاهی]] [[باطنی]]، بر اساس [[علمی]] که خداوند در جهت انجام [[رسالت]] و امامت در [[اختیار]] آنان قرار داده، از پایان حوادث و جریانات [[روزگار]] و از جمله [[سرنوشت]] خویش، باخبر هستند.


افزون بر این، در [[جوامع حدیثی شیعه]] در ابواب [[علم ائمه]]، [[احادیث]] متعددی دربارۀ علم تفصیلی امامان‏ به حوادث روزگار و از جمله فرجام کارشان موجود است. [[حماد]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] می‌‌کند که فرمودند: {{متن حدیث|نحن و الله نعلم ما فی السموات و ما فی الارض و ما فی الجنه و ما فی النار و ما بین ذلک}} [[حماد]] می‌گوید: من از این فرمایش [[حضرت]] مبهوت شدم و به ایشان نگریستم، حضرت خطاب به من سه بار فرمود: «همه اینها را از [[کتاب خدا]] می‌دانم، سپس این [[آیه]] را [[تلاوت]] فرمود: {{متن قرآن|وَ يَوْمَ نَبْعَثُ في‏ كُلِّ أُمَّةٍ شَهيداً عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهيداً عَلى‏ هؤُلاءِ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى‏ لِلْمُسْلِمينَ}}، سپس باز فرمود: همه اینها را از کتاب خدا می‌دانم؛ زیرا آن روشنگر همه چیز است و تمام امور را بیان می‌کند<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات ص۱۲۸ و مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ج ۲۶ ص۸ و ج ۹۲ ص۸۵.</ref>. [[احادیث]] فراوان دیگری نیز از [[آگاهی]] [[معصومان]] به [[جفر]]، [[جامعه]] و [[مصحف]] [[خبر]] داده‏‌اند. علاوه بر این، اموری همانند [[لطف الهی]]، [[ضرورت]] [[اتمام نعمت]]، [[شاهد]] بودن [[پیامبر]] و [[امام]] بر احوال [[امت]] و... ، نیز مقتضی [[آگاه]] بودن امامان‏ از جزئیات حوادث است. خلاصه اینکه امام از آنجا که [[مظهر]] جمیع [[صفات جمال]] و [[کمال]] الهی‌اند؛ لذا از جانب [[خداوند]]، دارای [[علم]] غیب‌اند، و به همۀ امور احاطه دارند ولی از این نکته نباید [[غفلت]] کرد که این نوع علم، در [[اعمال]] و [[رفتار]] و [[تکالیف]] آنان اثری ندارد؛ زیرا هیچ گاه [[مخالف]] [[قضا و قدر الهی]] کاری انجام نمی‌دهند<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|بررسی علم امام حسین به شهادت]]، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳؛ [[خلیل منصوری رامسری|منصوری رامسری، خلیل]]، [[بی‌کرانگی علم امام معصوم (مقاله)|بی‌کرانگی علم امام معصوم]]، وبگاه سماموس؛ [[عسکری امام‌خان|امام‌خان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|منشأ و قلمرو علم امام]]؛ [[مهدی پیشوایی|پیشوایی، مهدی]]، [[مقتل جامع سیدالشهداء (کتاب)|مقتل جامع سیدالشهداء]].</ref>.
افزون بر این، در [[جوامع حدیثی شیعه]] در ابواب [[علم ائمه]]، [[احادیث]] متعددی دربارۀ علم تفصیلی امامان‏ به حوادث روزگار و از جمله فرجام کارشان موجود است. حماد از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] می‌‌کند که فرمودند: {{متن حدیث|نحن و الله نعلم ما فی السموات و ما فی الارض و ما فی الجنه و ما فی النار و ما بین ذلک}} حماد می‌گوید: من از این فرمایش حضرت مبهوت شدم و به ایشان نگریستم، حضرت خطاب به من سه بار فرمود: «همه اینها را از [[کتاب خدا]] می‌دانم، سپس این [[آیه]] را [[تلاوت]] فرمود: {{متن قرآن|وَ يَوْمَ نَبْعَثُ في‏ كُلِّ أُمَّةٍ شَهيداً عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهيداً عَلى‏ هؤُلاءِ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى‏ لِلْمُسْلِمينَ}}، سپس باز فرمود: همه اینها را از کتاب خدا می‌دانم؛ زیرا آن روشنگر همه چیز است و تمام امور را بیان می‌کند<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات ص۱۲۸ و مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ج ۲۶ ص۸ و ج ۹۲ ص۸۵.</ref>. [[احادیث]] فراوان دیگری نیز از [[آگاهی]] [[معصومان]] به [[جفر]]، [[جامعه]] و [[مصحف]] خبر داده‏‌اند. علاوه بر این، اموری همانند [[لطف الهی]]، [[ضرورت]] اتمام نعمت، [[شاهد]] بودن [[پیامبر]] و [[امام]] بر احوال [[امت]] و... ، نیز مقتضی [[آگاه]] بودن امامان‏ از جزئیات حوادث است. خلاصه اینکه امام از آنجا که مظهر جمیع صفات جمال و [[کمال]] الهی‌اند؛ لذا از جانب [[خداوند]]، دارای [[علم]] غیب‌اند، و به همۀ امور احاطه دارند ولی از این نکته نباید [[غفلت]] کرد که این نوع علم، در [[اعمال]] و [[رفتار]] و [[تکالیف]] آنان اثری ندارد؛ زیرا هیچ گاه مخالف [[قضا و قدر الهی]] کاری انجام نمی‌دهند<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|بررسی علم امام حسین به شهادت]]، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳؛ [[خلیل منصوری رامسری|منصوری رامسری، خلیل]]، [[بی‌کرانگی علم امام معصوم (مقاله)|بی‌کرانگی علم امام معصوم]]، وبگاه سماموس؛ [[عسکری امام‌خان|امام‌خان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایان‌نامه)|منشأ و قلمرو علم امام]]؛ [[مهدی پیشوایی|پیشوایی، مهدی]]، [[مقتل جامع سیدالشهداء (کتاب)|مقتل جامع سیدالشهداء]].</ref>.


=== دیدگاه سوم: [[محدودیت علم امام]] ===
=== دیدگاه سوم: [[محدودیت علم امام]] ===
{{همچنین| دلایل قایلان به محدود بودن علم معصوم چیستند؟ (پرسش)}}
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[دلایل قایلان به محدود بودن علم معصوم چیستند؟ (پرسش)|دلایل قایلان به محدود بودن علم معصوم چیستند؟]]'''{{پایان}}
گروهی دیگر [[معتقد]] به [[محدودیت]] [[علوم]] [[امامان]] {{ع}} هستند؛ این گروه معتقدند تام بودن علوم ایشان موجه نیست و ضرورتی ندارد [[امام]] به همۀ امور [[جهان]] به طور جزئی و تفصیلی [[آگاه]] باشد. برخی نیز به [[صراحت]] وجود چنین تمامیتی را [[نفی]] کرده‌اند.
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|علم معصوم]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
گروهی دیگر [[معتقد]] به محدودیت [[علوم]] [[امامان]] {{ع}} هستند؛ این گروه معتقدند تام بودن علوم ایشان موجه نیست و ضرورتی ندارد [[امام]] به همۀ امور [[جهان]] به طور جزئی و تفصیلی [[آگاه]] باشد. برخی نیز به صراحت وجود چنین تمامیتی را [[نفی]] کرده‌اند.


[[شیخ مفید]] در این زمینه گفته است: "[[اجماع]] [[شیعه]] تنها بر [[علم امام]] {{ع}} بر [[احکام شرع]] منعقد است و لزومی ندارد به تمامی وقایع و جزئیات به تفصیل آگاه باشد؛ لذا اطلاق در علم امام را نمی‌پذیریم. و هرکس چنین قائل شد؛ بدون [[دلیل]] و [[مدرک]] [[سخن]] گفته است"<ref>مفید، محمد بن محمد، المسائل العکبریه، مسأله ۲۰، ص۷۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی]]، ج ۲، ص۳۸۱؛ [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|بررسی علم امام حسین به شهادت]]، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳.</ref>
[[شیخ مفید]] در این زمینه گفته است: "[[اجماع]] [[شیعه]] تنها بر [[علم امام]] {{ع}} بر [[احکام شرع]] منعقد است و لزومی ندارد به تمامی وقایع و جزئیات به تفصیل آگاه باشد؛ لذا اطلاق در علم امام را نمی‌پذیریم. و هرکس چنین قائل شد؛ بدون [[دلیل]] و مدرک [[سخن]] گفته است"<ref>مفید، محمد بن محمد، المسائل العکبریه، مسأله ۲۰، ص۷۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی]]، ج ۲، ص۳۸۱؛ [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|بررسی علم امام حسین به شهادت]]، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳.</ref>


== دلیل دیدگاه‌های مختلف ==
== دلیل دیدگاه‌های مختلف ==
۱۱۷٬۲۲۱

ویرایش