علم کلی: تفاوت میان نسخهها
(۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{علم معصوم | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = علم معصوم | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[علم کلی در کلام اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = علم معصوم (پرسش) | |||
}} | |||
'''علم کلی''' [[امام]] یعنی [[علم تفصیلی]] به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا [[علم امام]] کلی است یا اجمالی [[اختلاف]] نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کردهاند و برخی دیگر براساس ادلهای قائل به علم کلی و تفصیلی شدهاند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و امام نسبت به آن [[آگاه]] نباشد و گروهی دیگر قول به اجمال را پذیرفتهاند، این گروه معتقدند تام بودن [[علوم]] [[امامان]]{{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام{{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمعبندی [[روایات]] این موضوع وابسته است. | '''علم کلی''' [[امام]] یعنی [[علم تفصیلی]] به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا [[علم امام]] کلی است یا اجمالی [[اختلاف]] نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کردهاند و برخی دیگر براساس ادلهای قائل به علم کلی و تفصیلی شدهاند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و امام نسبت به آن [[آگاه]] نباشد و گروهی دیگر قول به اجمال را پذیرفتهاند، این گروه معتقدند تام بودن [[علوم]] [[امامان]] {{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام {{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمعبندی [[روایات]] این موضوع وابسته است. | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
در مورد اینکه آیا [[علم امام]] کلی و تفصیلی است و یا اجمالی، سه دیدگاه اساسی وجود دارد، برخی قائل هستند علم امام تفصیلی و به جزئیات است، اما گروهی دیگر آن را اجمالی میدانند. | در مورد اینکه آیا [[علم امام]] کلی و تفصیلی است و یا اجمالی، سه دیدگاه اساسی وجود دارد، برخی قائل هستند علم امام تفصیلی و به جزئیات است، اما گروهی دیگر آن را اجمالی میدانند. | ||
==اقوال در مسأله== | == اقوال در مسأله == | ||
دربارۀ قلمرو [[علوم]] [[امامان]]{{ع}} در رابطه با محدوده و گسترۀ [[علم امام]] در میان | دربارۀ قلمرو [[علوم]] [[امامان]] {{ع}} در رابطه با محدوده و گسترۀ [[علم امام]] در میان علمای شیعه سه دیدگاه اساسی وجود دارد: | ||
===دیدگاه اول: قول به توقف=== | === دیدگاه اول: قول به توقف === | ||
برخی از بزرگان مانند [[شیخ انصاری]] معتقدند، در باب نوع، کمیت و | برخی از بزرگان مانند [[شیخ انصاری]] معتقدند، در باب نوع، کمیت و کیفیت علم امام، به نتیجه روشن و صریحی نمیتوان دست یافت و ادلۀ عقلی و [[نقلی]] هیچکدام [[قضاوت]] صریح و مفید [[یقین]] در این باره به دست نمیدهند؛ چراکه بعضی [[روایات]] دلالت دارند بر اینکه [[امامان]] {{عم}} "ما کان و ما یکون" را میدانند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۱ و ۲۶۲.</ref>، [[وارثان علم]] پیامبرانند و کانون و [[معدن]] علماند<ref>صفار، محمد بن حسن بصائرالدرجات، ج ۱، ص۵۶ و ۱۱۸.</ref> و از سوی دیگر، بعضی دیگر از روایات<ref>مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج ۱، ص۲۵۷.</ref> دلالت میکنند بر اینکه آنان [[علم غیب]] ندارند<ref>ر.ک: [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳.</ref>. | ||
===دیدگاه دوم: قول به تفصیل=== | === دیدگاه دوم: قول به تفصیل === | ||
گروهی [[معتقد]] به تام بودن [[علوم]] [[ائمه]]{{ع}} هستند؛ تام بودن علم امام بدین معناست، هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و [[امام]] نسبت به آن [[آگاه]] نباشد. مطابق این دیدگاه، امام{{ع}} به تمام علوم و جزئیات حوادث [[جهان]]، در تمام زمانها، در محدودۀ قابل | گروهی [[معتقد]] به تام بودن [[علوم]] [[ائمه]] {{ع}} هستند؛ تام بودن علم امام بدین معناست، هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و [[امام]] نسبت به آن [[آگاه]] نباشد. مطابق این دیدگاه، امام {{ع}} به تمام علوم و جزئیات حوادث [[جهان]]، در تمام زمانها، در محدودۀ قابل تصور برای غیر خداوند آگاه است. البته برخی [[دانشها]] که لازمۀ مقام خداوند است و جز او کسی به آنها آگاه نیست، از فرض این بحث خارج است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|بررسی علم امام حسین به شهادت]]، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳.</ref>. | ||
====دیدگاه دوم و نظر برخی بزرگان==== | ==== دیدگاه دوم و نظر برخی بزرگان ==== | ||
[[مرحوم مظفر]] از جمله کسانی است که قائل به [[عمومیت]] [[علم امام]] است، وی میگوید: "[[امام]] به همۀ حوادث گذشته و [[آینده]] و به همه موضوعات [[خارجی]] [[علم حضوری]] دارد"<ref>[[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]].</ref>. مرحوم [[کلینی]]<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۷۹، ح ۱.</ref> و مشهور [[علما]] بر اساس یک [[سلسله]] [[روایات]] میگویند: [[ائمه]]{{عم}} افزون بر [[علم به احکام شریعت]]، به تمامی حوادث گذشته، حال و آینده [[علم]] داشتند؛ مگر اموری که از اختصاصات [[علم الهی]] است؛ مانند [[زمان]] فرارسیدن [[قیامت]] یا علم به هفتاد و سومین حرف [[اسم اعظم]]. البته این نوع علم از ابزارهای [[امامت]] بود و برای ایشان ایجاد [[تکلیف]] نمیکرد، بلکه امام موظف بود طبق | [[مرحوم مظفر]] از جمله کسانی است که قائل به [[عمومیت]] [[علم امام]] است، وی میگوید: "[[امام]] به همۀ حوادث گذشته و [[آینده]] و به همه موضوعات [[خارجی]] [[علم حضوری]] دارد"<ref>[[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]].</ref>. مرحوم [[کلینی]]<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۷۹، ح ۱.</ref> و مشهور [[علما]] بر اساس یک [[سلسله]] [[روایات]] میگویند: [[ائمه]] {{عم}} افزون بر [[علم به احکام شریعت]]، به تمامی حوادث گذشته، حال و آینده [[علم]] داشتند؛ مگر اموری که از اختصاصات [[علم الهی]] است؛ مانند [[زمان]] فرارسیدن [[قیامت]] یا علم به هفتاد و سومین حرف [[اسم اعظم]]. البته این نوع علم از ابزارهای [[امامت]] بود و برای ایشان ایجاد [[تکلیف]] نمیکرد، بلکه امام موظف بود طبق ظواهر [[امر]] و مجاری طبیعی و عادی عمل کند. ایشان در مقام [[آگاهی]] [[باطنی]]، بر اساس [[علمی]] که [[خداوند]] در جهت انجام [[رسالت]] و امامت در [[اختیار]] آنان قرار داده، از پایان حوادث و جریانات [[روزگار]] و از جمله [[سرنوشت]] خویش، با خبر هستند<ref>ر.ک: [[نعمت الله صالحی نجف آبادی|صالحی نجف آبادی، نعمت الله]]، [[اقوال علما در علم امام (مقاله)|اقوال علما در علم امام]]، ص۴۱۱ـ ۴۱۳؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳؛ [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|بررسی علم امام حسین به شهادت]]، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱.</ref>. | ||
====[[احادیث]] دربارۀ دیدگاه دوم==== | ==== [[احادیث]] دربارۀ دیدگاه دوم ==== | ||
افزون بر این، در [[جوامع حدیثی شیعه]] در ابواب علم ائمه، احادیث متعددی دربارۀ [[علم تفصیلی]] [[امامان]] به حوادث روزگار و از جمله فرجام کارشان موجود است. | افزون بر این، در [[جوامع حدیثی شیعه]] در ابواب علم ائمه، احادیث متعددی دربارۀ [[علم تفصیلی]] [[امامان]] به حوادث روزگار و از جمله فرجام کارشان موجود است. حماد از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] میکند که فرمودند: {{متن حدیث|نحن و الله نعلم ما فی السموات و ما فی الارض و ما فی الجنه و ما فی النار و ما بین ذلک}} حماد میگوید: من از این فرمایش حضرت مبهوت شدم و به ایشان نگریستم، حضرت خطاب به من سه بار فرمود: «همه اینها را از [[کتاب خدا]] میدانم، سپس این [[آیه]] را [[تلاوت]] فرمود: {{متن قرآن|وَ يَوْمَ نَبْعَثُ في كُلِّ أُمَّةٍ شَهيداً عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهيداً عَلى هؤُلاءِ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمينَ}}، سپس باز فرمود: همه اینها را از کتاب خدا میدانم؛ زیرا آن روشنگر همه چیز است و تمام امور را بیان میکند"<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات ص۱۲۸ و مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ج ۲۶ ص۸ و ج ۹۲ ص۸۵.</ref>. | ||
[[احادیث]] فراوان دیگری نیز از [[آگاهی]] [[معصومان]] به [[جفر]]، [[جامعه]] و [[مصحف]] | [[احادیث]] فراوان دیگری نیز از [[آگاهی]] [[معصومان]] به [[جفر]]، [[جامعه]] و [[مصحف]] خبر دادهاند. علاوه بر این، اموری همانند [[لطف الهی]]، [[ضرورت]] اتمام نعمت، [[شاهد]] بودن [[پیامبر]] و [[امام]] بر احوال [[امت]] و... ، نیز مقتضی [[آگاه]] بودن امامان از جزئیات حوادث است. خلاصه اینکه امام از آنجا که مظهر جمیع صفات جمال و [[کمال]] الهیاند؛ لذا از جانب [[خداوند]]، دارای [[علم]] غیباند و به همۀ امور احاطه دارند ولی از این نکته نباید [[غفلت]] کرد که این نوع علم، در [[اعمال]] و [[رفتار]] و [[تکالیف]] آنان اثری ندارد؛ زیرا هیچ گاه مخالف [[قضا و قدر الهی]] کاری انجام نمیدهند<ref>ر.ک: [[خلیل منصوری رامسری|منصوری رامسری، خلیل]]، [[بیکرانگی علم امام معصوم (مقاله)|بیکرانگی علم امام معصوم]]، وبگاه سماموس؛ [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|بررسی علم امام حسین به شهادت]]، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱، پژوهشکدۀ باقرالعلوم؛ [[عسکری امامخان|امامخان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایاننامه)|منشأ و قلمرو علم امام]]، فصل پنجم.</ref>. | ||
===دیدگاه سوم: قول به | === دیدگاه سوم: قول به اجمال === | ||
گروهی دیگر [[معتقد]] به [[محدودیت علوم امامان]]{{عم}} هستند؛ این گروه معتقدند تام بودن علوم امامان{{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام{{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی [[آگاه]] باشد. برخی نیز به | گروهی دیگر [[معتقد]] به [[محدودیت علوم امامان]] {{عم}} هستند؛ این گروه معتقدند [[تام بودن علوم امامان]] {{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام {{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی [[آگاه]] باشد. برخی نیز به صراحت وجود چنین تمامیتی را [[نفی]] کردهاند<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ [[مهدی پیشوایی|پیشوایی، مهدی]]، [[مقتل جامع سیدالشهداء (کتاب)|مقتل جامع سیدالشهداء]]؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایاننامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>. | ||
====دیدگاه سوم و نظر برخی از بزرگان==== | ==== دیدگاه سوم و نظر برخی از بزرگان ==== | ||
[[شیخ مفید]] مینویسد: "[[اجماع]] [[شیعه]] تنها بر [[علم امام]]{{ع}} بر [[احکام شرع]] منعقد است و لزومی ندارد به تمامی وقایع و جزئیات به تفصیل آگاه باشد؛ لذا اطلاق در علم امام را نمیپذیریم و هرکس چنین قائل شد؛ بدون [[دلیل]] و | [[شیخ مفید]] مینویسد: "[[اجماع]] [[شیعه]] تنها بر [[علم امام]] {{ع}} بر [[احکام شرع]] منعقد است و لزومی ندارد به تمامی وقایع و جزئیات به تفصیل آگاه باشد؛ لذا اطلاق در علم امام را نمیپذیریم و هرکس چنین قائل شد؛ بدون [[دلیل]] و مدرک [[سخن]] گفته است"<ref>مفید، محمد بن محمد، المسائل العکبریه، مسأله ۲۰، ص۷۰.</ref>. | ||
[[سیدمرتضی]] از کسانی است که قائل به [[محدودیت علم امام]] بوده و میگوید علم امام شامل تمام موضوعات نمیشود<ref>الانتصار فی انفرادات الامامیه، ص۴۹۴. برای اطلاع از دیدگاه سید مرتضی در باره عدم گستردگی علم امام رجوع شود به دیگر آثار سید از جمله: تنزیه الانبیا ص۱۸۰ و کتاب الشافی ص۱۸۸.</ref>. برخی از کسانی که جملۀ [[سید مرتضی]] را [[نقل]] کرده و بر ایشان اشکال نگرفتهاند، روشن است این نظریه را قبول دارند، مانند [[صاحب جواهر]]<ref>جواهر الکلام، ج۱، ص۱۸۲</ref>، [[میرزای قمی]]<ref>قوانین الاصول، ج۱، ص۲۲۶</ref> و...<ref>کنز الفوائد، ج۱، ص۲۴۵؛ حرعاملی، محمد بن حسن، الفوائد الطوسیه، ص۵۲۰</ref>.<ref>ر.ک: [[سید عبدالحسین نجفی لاری|نجفی لاری، سید عبدالحسین]]، [[آگاهیهای آسمانی (کتاب)|آگاهیهای آسمانی]]، ص۴۶ ـ ۴۹؛ [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص۲۴۲ـ ۲۴۳؛ [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی]]، ج ۲، ص۳۸۱؛ [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|بررسی علم امام حسین به شهادت]]، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱.</ref> | [[سیدمرتضی]] از کسانی است که قائل به [[محدودیت علم امام]] بوده و میگوید علم امام شامل تمام موضوعات نمیشود<ref>الانتصار فی انفرادات الامامیه، ص۴۹۴. برای اطلاع از دیدگاه سید مرتضی در باره عدم گستردگی علم امام رجوع شود به دیگر آثار سید از جمله: تنزیه الانبیا ص۱۸۰ و کتاب الشافی ص۱۸۸.</ref>. برخی از کسانی که جملۀ [[سید مرتضی]] را [[نقل]] کرده و بر ایشان اشکال نگرفتهاند، روشن است این نظریه را قبول دارند، مانند [[صاحب جواهر]]<ref>جواهر الکلام، ج۱، ص۱۸۲</ref>، [[میرزای قمی]]<ref>قوانین الاصول، ج۱، ص۲۲۶</ref> و...<ref>کنز الفوائد، ج۱، ص۲۴۵؛ حرعاملی، محمد بن حسن، الفوائد الطوسیه، ص۵۲۰</ref>.<ref>ر.ک: [[سید عبدالحسین نجفی لاری|نجفی لاری، سید عبدالحسین]]، [[آگاهیهای آسمانی (کتاب)|آگاهیهای آسمانی]]، ص۴۶ ـ ۴۹؛ [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص۲۴۲ـ ۲۴۳؛ [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی]]، ج ۲، ص۳۸۱؛ [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|بررسی علم امام حسین به شهادت]]، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱.</ref> | ||
==[[دلیل]] [[اختلاف]] میان بزرگان== | == [[دلیل]] [[اختلاف]] میان بزرگان == | ||
ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن [[علوم]] آنان، به تحلیل و جمعبندی [[روایات]] این موضوع وابسته است. این [[اختلافات]] گاه به حدی است که جمع میان آنها ممکن نیست به گونهایی که گروهی<ref>کتاب القضاء، ص۵۱. این کتاب از آیتالله میرزا محمدحسن آشتیانی است</ref>، دیگری را [[اهل]] [[ضلالت]] میدانند<ref>ر.ک: [[نعمت الله صالحی نجف آبادی|صالحی نجف آبادی، نعمت الله]]، [[اقوال علما در علم امام (مقاله)|اقوال علما در علم امام]]، ص۴۱۱ـ ۴۱۳؛ [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷.</ref>. | ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن [[علوم]] آنان، به تحلیل و جمعبندی [[روایات]] این موضوع وابسته است. این [[اختلافات]] گاه به حدی است که جمع میان آنها ممکن نیست به گونهایی که گروهی<ref>کتاب القضاء، ص۵۱. این کتاب از آیتالله میرزا محمدحسن آشتیانی است</ref>، دیگری را [[اهل]] [[ضلالت]] میدانند<ref>ر.ک: [[نعمت الله صالحی نجف آبادی|صالحی نجف آبادی، نعمت الله]]، [[اقوال علما در علم امام (مقاله)|اقوال علما در علم امام]]، ص۴۱۱ـ ۴۱۳؛ [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷.</ref>. | ||
==نتیجه== | == نتیجه == | ||
در مجموع نمیتوان [[انکار]] کرد که بخشی از علوم [[امامان]]{{عم}} تفصیلی و جزئی بوده است. [[آیات قرآن]] دربارۀ مسائل جزئی [[احکام]]، برخی مباحث مربوط به [[معاد]]، نکات [[اخلاقی]]، حوادث جاری [[جامعه]] [[زمان]] [[پیامبران]] و... [[بهترین]] [[شاهد]] بر آن است که برخی از [[علوم پیامبران]]، به مسائل جزئی مربوط بوده است. پیامبران در حوادث و شرایط مختلف، به [[خداوند]] روی میآوردند و از او کمک میخواستند و راهنماییهای [[وحیانی]] خداوند، [[یاور]] آنان بوده است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علوم برگزیدگان (کتاب)|علوم برگزیدگان]]، ص۱۴۰.</ref>. | در مجموع نمیتوان [[انکار]] کرد که بخشی از علوم [[امامان]] {{عم}} تفصیلی و جزئی بوده است. [[آیات قرآن]] دربارۀ مسائل جزئی [[احکام]]، برخی مباحث مربوط به [[معاد]]، نکات [[اخلاقی]]، حوادث جاری [[جامعه]] [[زمان]] [[پیامبران]] و... [[بهترین]] [[شاهد]] بر آن است که برخی از [[علوم پیامبران]]، به مسائل جزئی مربوط بوده است. پیامبران در حوادث و شرایط مختلف، به [[خداوند]] روی میآوردند و از او کمک میخواستند و راهنماییهای [[وحیانی]] خداوند، [[یاور]] آنان بوده است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علوم برگزیدگان (کتاب)|علوم برگزیدگان]]، ص۱۴۰.</ref>. | ||
== پرسشهای وابسته == | == پرسشهای وابسته == | ||
{{پرسش وابسته}} | |||
* [[آیا علم معصوم تفصیلی و با جزئیات است یا اجمالی و کلی؟ (پرسش)]] | * [[آیا علم معصوم تفصیلی و با جزئیات است یا اجمالی و کلی؟ (پرسش)]] | ||
* [[اجمالی یا تفصیلی بودن علم به عنوان یکی از ویژگیهای علوم برگزیدگان خداوند به چه معناست؟ (پرسش)]] | |||
* [[اجمالی یا تفصیلی بودن علم به عنوان یکی از ویژگیهای علوم اهل بیت به چه معناست؟ (پرسش)]] | |||
{{پایان پرسش وابسته}} | |||
* [[ | |||
* [[ | |||
{{پایان | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|'''علم امام تام یا محدود؟''']] | # [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|'''علم امام تام یا محدود؟''']] | ||
#[[پرونده:11720.JPG|22px]] [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علوم برگزیدگان (کتاب)|'''علوم برگزیدگان''']] | # [[پرونده:11720.JPG|22px]] [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[علوم برگزیدگان (کتاب)|'''علوم برگزیدگان''']] | ||
# [[پرونده:Tqk.jpg|22px]] [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|'''گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه''']] | # [[پرونده:Tqk.jpg|22px]] [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|'''گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه''']] | ||
# [[پرونده:Mg1150 91icl.jpg|22px]] [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|'''بررسی علم امام حسین به شهادت''']] | # [[پرونده:Mg1150 91icl.jpg|22px]] [[محسن رنجبر|رنجبر، محسن]]، [[بررسی علم امام حسین به شهادت (مقاله)|'''بررسی علم امام حسین به شهادت''']] | ||
# [[پرونده:120128.jpg|22px]] [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|'''گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی''']] | # [[پرونده:120128.jpg|22px]] [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|'''گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی''']] | ||
# [[پرونده:5433913604.jpg|22px]] [[عسکری امامخان|امامخان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایاننامه)|'''منشأ و قلمرو علم امام''']] | # [[پرونده:5433913604.jpg|22px]] [[عسکری امامخان|امامخان، عسکری]]، [[منشأ و قلمرو علم امام (پایاننامه)|'''منشأ و قلمرو علم امام''']] | ||
# [[پرونده: | # [[پرونده:IM010599.jpg|22px]] [[مهدی پیشوایی|پیشوایی، مهدی]]، [[مقتل جامع سیدالشهداء ج۱ (کتاب)|'''مقتل جامع سیدالشهداء ج۱''']] | ||
# [[پرونده:10038797.jpg|22px]] [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|'''پژوهشی در باب علم امام''']] | # [[پرونده:10038797.jpg|22px]] [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|'''پژوهشی در باب علم امام''']] | ||
# [[پرونده:11100047.jpg|22px]] [[نعمت الله صالحی نجف آبادی|صالحی نجف آبادی، نعمت الله]]، [[اقوال علما در علم امام (مقاله)|'''اقوال علما در علم امام''']] | # [[پرونده:11100047.jpg|22px]] [[نعمت الله صالحی نجف آبادی|صالحی نجف آبادی، نعمت الله]]، [[اقوال علما در علم امام (مقاله)|'''اقوال علما در علم امام''']] | ||
خط ۷۲: | خط ۶۹: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:علم معصوم]] | |||
[[رده:علم | |||
[[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]] | [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]] | ||
[[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]] | [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۱۹
علم کلی امام یعنی علم تفصیلی به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا علم امام کلی است یا اجمالی اختلاف نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کردهاند و برخی دیگر براساس ادلهای قائل به علم کلی و تفصیلی شدهاند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر خداوند ممکن باشد و امام نسبت به آن آگاه نباشد و گروهی دیگر قول به اجمال را پذیرفتهاند، این گروه معتقدند تام بودن علوم امامان (ع) موجه نیست و ضرورتی ندارد امام (ع) به همۀ امور جهان به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، ظهور متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع نقل شده است، بنابراین اثبات یا نفی تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمعبندی روایات این موضوع وابسته است.
مقدمه
در مورد اینکه آیا علم امام کلی و تفصیلی است و یا اجمالی، سه دیدگاه اساسی وجود دارد، برخی قائل هستند علم امام تفصیلی و به جزئیات است، اما گروهی دیگر آن را اجمالی میدانند.
اقوال در مسأله
دربارۀ قلمرو علوم امامان (ع) در رابطه با محدوده و گسترۀ علم امام در میان علمای شیعه سه دیدگاه اساسی وجود دارد:
دیدگاه اول: قول به توقف
برخی از بزرگان مانند شیخ انصاری معتقدند، در باب نوع، کمیت و کیفیت علم امام، به نتیجه روشن و صریحی نمیتوان دست یافت و ادلۀ عقلی و نقلی هیچکدام قضاوت صریح و مفید یقین در این باره به دست نمیدهند؛ چراکه بعضی روایات دلالت دارند بر اینکه امامان (ع) "ما کان و ما یکون" را میدانند[۱]، وارثان علم پیامبرانند و کانون و معدن علماند[۲] و از سوی دیگر، بعضی دیگر از روایات[۳] دلالت میکنند بر اینکه آنان علم غیب ندارند[۴].
دیدگاه دوم: قول به تفصیل
گروهی معتقد به تام بودن علوم ائمه (ع) هستند؛ تام بودن علم امام بدین معناست، هیچ دانشی نیست که برای غیر خداوند ممکن باشد و امام نسبت به آن آگاه نباشد. مطابق این دیدگاه، امام (ع) به تمام علوم و جزئیات حوادث جهان، در تمام زمانها، در محدودۀ قابل تصور برای غیر خداوند آگاه است. البته برخی دانشها که لازمۀ مقام خداوند است و جز او کسی به آنها آگاه نیست، از فرض این بحث خارج است[۵].
دیدگاه دوم و نظر برخی بزرگان
مرحوم مظفر از جمله کسانی است که قائل به عمومیت علم امام است، وی میگوید: "امام به همۀ حوادث گذشته و آینده و به همه موضوعات خارجی علم حضوری دارد"[۶]. مرحوم کلینی[۷] و مشهور علما بر اساس یک سلسله روایات میگویند: ائمه (ع) افزون بر علم به احکام شریعت، به تمامی حوادث گذشته، حال و آینده علم داشتند؛ مگر اموری که از اختصاصات علم الهی است؛ مانند زمان فرارسیدن قیامت یا علم به هفتاد و سومین حرف اسم اعظم. البته این نوع علم از ابزارهای امامت بود و برای ایشان ایجاد تکلیف نمیکرد، بلکه امام موظف بود طبق ظواهر امر و مجاری طبیعی و عادی عمل کند. ایشان در مقام آگاهی باطنی، بر اساس علمی که خداوند در جهت انجام رسالت و امامت در اختیار آنان قرار داده، از پایان حوادث و جریانات روزگار و از جمله سرنوشت خویش، با خبر هستند[۸].
احادیث دربارۀ دیدگاه دوم
افزون بر این، در جوامع حدیثی شیعه در ابواب علم ائمه، احادیث متعددی دربارۀ علم تفصیلی امامان به حوادث روزگار و از جمله فرجام کارشان موجود است. حماد از امام صادق (ع) نقل میکند که فرمودند: «نحن و الله نعلم ما فی السموات و ما فی الارض و ما فی الجنه و ما فی النار و ما بین ذلک» حماد میگوید: من از این فرمایش حضرت مبهوت شدم و به ایشان نگریستم، حضرت خطاب به من سه بار فرمود: «همه اینها را از کتاب خدا میدانم، سپس این آیه را تلاوت فرمود: ﴿وَ يَوْمَ نَبْعَثُ في كُلِّ أُمَّةٍ شَهيداً عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهيداً عَلى هؤُلاءِ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمينَ﴾، سپس باز فرمود: همه اینها را از کتاب خدا میدانم؛ زیرا آن روشنگر همه چیز است و تمام امور را بیان میکند"[۹].
احادیث فراوان دیگری نیز از آگاهی معصومان به جفر، جامعه و مصحف خبر دادهاند. علاوه بر این، اموری همانند لطف الهی، ضرورت اتمام نعمت، شاهد بودن پیامبر و امام بر احوال امت و... ، نیز مقتضی آگاه بودن امامان از جزئیات حوادث است. خلاصه اینکه امام از آنجا که مظهر جمیع صفات جمال و کمال الهیاند؛ لذا از جانب خداوند، دارای علم غیباند و به همۀ امور احاطه دارند ولی از این نکته نباید غفلت کرد که این نوع علم، در اعمال و رفتار و تکالیف آنان اثری ندارد؛ زیرا هیچ گاه مخالف قضا و قدر الهی کاری انجام نمیدهند[۱۰].
دیدگاه سوم: قول به اجمال
گروهی دیگر معتقد به محدودیت علوم امامان (ع) هستند؛ این گروه معتقدند تام بودن علوم امامان (ع) موجه نیست و ضرورتی ندارد امام (ع) به همۀ امور جهان به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. برخی نیز به صراحت وجود چنین تمامیتی را نفی کردهاند[۱۱].
دیدگاه سوم و نظر برخی از بزرگان
شیخ مفید مینویسد: "اجماع شیعه تنها بر علم امام (ع) بر احکام شرع منعقد است و لزومی ندارد به تمامی وقایع و جزئیات به تفصیل آگاه باشد؛ لذا اطلاق در علم امام را نمیپذیریم و هرکس چنین قائل شد؛ بدون دلیل و مدرک سخن گفته است"[۱۲].
سیدمرتضی از کسانی است که قائل به محدودیت علم امام بوده و میگوید علم امام شامل تمام موضوعات نمیشود[۱۳]. برخی از کسانی که جملۀ سید مرتضی را نقل کرده و بر ایشان اشکال نگرفتهاند، روشن است این نظریه را قبول دارند، مانند صاحب جواهر[۱۴]، میرزای قمی[۱۵] و...[۱۶].[۱۷]
دلیل اختلاف میان بزرگان
ریشه این اختلاف، ظهور متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع نقل شده است، بنابراین اثبات یا نفی تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمعبندی روایات این موضوع وابسته است. این اختلافات گاه به حدی است که جمع میان آنها ممکن نیست به گونهایی که گروهی[۱۸]، دیگری را اهل ضلالت میدانند[۱۹].
نتیجه
در مجموع نمیتوان انکار کرد که بخشی از علوم امامان (ع) تفصیلی و جزئی بوده است. آیات قرآن دربارۀ مسائل جزئی احکام، برخی مباحث مربوط به معاد، نکات اخلاقی، حوادث جاری جامعه زمان پیامبران و... بهترین شاهد بر آن است که برخی از علوم پیامبران، به مسائل جزئی مربوط بوده است. پیامبران در حوادث و شرایط مختلف، به خداوند روی میآوردند و از او کمک میخواستند و راهنماییهای وحیانی خداوند، یاور آنان بوده است[۲۰].
پرسشهای وابسته
منابع
هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟
هاشمی، سید علی، علوم برگزیدگان
بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه
رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت
موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی
امامخان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام
پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء ج۱
مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام
صالحی نجف آبادی، نعمت الله، اقوال علما در علم امام
نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات
خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی
منصوری رامسری، خلیل، بیکرانگی علم امام معصوم
نجفی لاری، سید عبدالحسین، آگاهیهای آسمانی
پانویس
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۱ و ۲۶۲.
- ↑ صفار، محمد بن حسن بصائرالدرجات، ج ۱، ص۵۶ و ۱۱۸.
- ↑ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج ۱، ص۲۵۷.
- ↑ ر.ک: بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳.
- ↑ ر.ک: هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱؛ بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳.
- ↑ مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۷۹، ح ۱.
- ↑ ر.ک: صالحی نجف آبادی، نعمت الله، اقوال علما در علم امام، ص۴۱۱ـ ۴۱۳؛ بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳؛ رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات ص۱۲۸ و مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ج ۲۶ ص۸ و ج ۹۲ ص۸۵.
- ↑ ر.ک: منصوری رامسری، خلیل، بیکرانگی علم امام معصوم، وبگاه سماموس؛ رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱، پژوهشکدۀ باقرالعلوم؛ امامخان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم.
- ↑ ر.ک: هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء؛ بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳؛ نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات.
- ↑ مفید، محمد بن محمد، المسائل العکبریه، مسأله ۲۰، ص۷۰.
- ↑ الانتصار فی انفرادات الامامیه، ص۴۹۴. برای اطلاع از دیدگاه سید مرتضی در باره عدم گستردگی علم امام رجوع شود به دیگر آثار سید از جمله: تنزیه الانبیا ص۱۸۰ و کتاب الشافی ص۱۸۸.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱، ص۱۸۲
- ↑ قوانین الاصول، ج۱، ص۲۲۶
- ↑ کنز الفوائد، ج۱، ص۲۴۵؛ حرعاملی، محمد بن حسن، الفوائد الطوسیه، ص۵۲۰
- ↑ ر.ک: نجفی لاری، سید عبدالحسین، آگاهیهای آسمانی، ص۴۶ ـ ۴۹؛ موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص۲۴۲ـ ۲۴۳؛ خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج ۲، ص۳۸۱؛ رنجبر، محسن، بررسی علم امام حسین به شهادت، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۵۲، ص۹۷ ـ ۱۰۱.
- ↑ کتاب القضاء، ص۵۱. این کتاب از آیتالله میرزا محمدحسن آشتیانی است
- ↑ ر.ک: صالحی نجف آبادی، نعمت الله، اقوال علما در علم امام، ص۴۱۱ـ ۴۱۳؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷.
- ↑ ر.ک: هاشمی، سید علی، علوم برگزیدگان، ص۱۴۰.