تهذیب الاحکام (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

==[[تهذیب]] الأحکام==

کتاب تهذیب الأحکام سومین اثر از [[کتب اربعه]] است. این کتاب را [[محمد بن حسن طوسی]] (م۴۶۰ق) برای برطرف ساختن [[اختلاف]] [[اخبار]] نگاشته است و به همین [[دلیل]] تهذیب الأحکام نام دارد<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۱، ص۲.</ref>. این کتاب منبع مهمی برای [[استنباط]] [[احکام]] است و از اهمیت زیادی برخوردار است. این کتاب فقط به مسائل فرعی پرداخته و در اصل شرحی است بر کتاب استاد [[شیخ طوسی]]، یعنی [[شیخ مفید]]، به نام المقنعه. در جلدهای اولیه آن، عبارت مقنعه را با تعبیر “قال الشیخ” [[نقل]] و بعد [[احادیث]] مناسب با آن را گزارش می‌کند؛ اما پس از کتاب [[حج]]، کتاب [[جهاد]] آمده که در مقنعه نیست و چون کتاب‌های دیگر [[فقهی]] مقنعه کوتاه است؛ نقل قول‌های آن اندک است. البته در جلد سوم از کتاب وصایا و [[مواریث]] به بعد و جلد دوم کتاب حدود و دیات خبری از عبارات مقنعه نیست؛ شاید بدان جهت که بیشتر از اخبار بهره [[برده]] تا از متن مقنعه.

شیخ طوسی در مقدمه کتاب إستبصار خود درباره تهذیب الأحکام می‌نویسد: اما بعد، چون دیدم گروهی از [[اصحاب]] [[امامیه]] ما هنگامی که در کتاب بزرگ ما موسوم به تهذیب الأحکام نگریستند، دیدند در آن آنچه از اخبار [[حلال و حرام]] جمع کرده ایم و دیدند مشتمل است بر آنچه در بیشتر [[ابواب فقهی]] است و کمتر مطلبی از ابواب کتب فقهی در آن فروگذار شده است از آنچه در احادیث [[اصحاب]] ما و کتب آنان و اصول و مصنفاتشان آمده، جز اندک ناچیز و موارد کمیاب کم و [[شایسته]] است که کتابی موجود باشد که مبتدی برای [[تفقه]] به آن مراجعه کند و [[توانمند]] به آن یادآور شود و متوسط در آن غور کند و هر یک از این سه [[طایفه]] به مقصد خود می‌رسند و به مطلب خود دست می‌یابند؛ پس آن را مستقل قرار دادم<ref>شیخ طوسی، الإستبصار، ج۱، ص۲: {{عربی|أما بعد، فإني رأيت جماعة من أصحابنا لمّا نظروا في كتابنا الكبير الموسوم بتهذيب الأحكام و رأوا ما جمعنا (فيه) من الأخبار المتعلقة بالحلال و الحرام و وجدوها مشتملة على أكثر ما يتعلق بالفقه، من ابواب الأحكام و أنه لم يشذّ عنه في جميع أبوابه و كتبه، ممّا ورد في أحاديث أصحابنا و كتبهم و أصولهم و مصنّفاتهم، إلّا نادر قليل و شاذّ يسير و إنه يصلح أن يكون كتابا مذخورا، يلجأ إليه المبتدي في تفقهه و المنتهي في تذكّره و المتوسط في تبحّره؛ فان كلّا منهم ينال مطلبه و يبلغ بغيته... مفرداً على طريق الإختصار}}.</ref>. بنابراین إستبصار بخشی از [[تهذیب]] الأحکام است.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>

==دیدگاه‌ها درباره [[شیخ طوسی]] و تهذیب الأحکام==

[[شیخ الطائفه]] [[محمد بن حسن بن علی طوسی]] در سال ۳۸۵ قمری در [[شهر]] [[طوس]] به [[دنیا]] آمد. پس از مدتی کسب [[دانش]] در سال ۴۰۸ به [[بغداد]] رفت و از محضر [[شیخ مفید]] بهره برد. در بغداد تهذیب الأحکام را در ۲۵ سالگی نگاشت<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، مقدمه، ج۱، ص۴۶.</ref>. در کتاب‌های دیگرش به تهذیب ارجاع می‌دهد و با عنوان “کتاب کبیر ما” از آن یاد می‌کند<ref>شیخ طوسی، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج۱، ص۱۳۳ و ۱۳۷ و ج۴، ص۹۱.</ref>. [[نجاشی]] تهذیب الأحکام را کتابی بزرگ توصیف می‌کند<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۴۰۳.</ref>. پس از [[حمله]] به منطقه [[کرخ بغداد]] و به [[آتش]] کشیدن [[منزل]] شیخ طوسی و کتابخانه وی در سال ۴۴۸، شیخ طوسی به [[نجف]] رفت و [[حوزه نجف]] را بنیان نهاد و در سال ۴۶۰ قمری در نجف درگذشت و در منزلش [[دفن]] گردید<ref>شیخ محسن آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعه، ج۱۳، ص۱۵۶.</ref>. شرح حال‌های مفصلی برای او نوشته‌اند. [[آقابزرگ تهرانی]] در مقدمه تبیان و اردوبادی در مقدمه إستبصار که در چاپ [[نجف]] آمده؛ شرح حال او را ذکر کرده‌اند؛ در مقدمه [[تحقیق]] [[غفاری]] نیز شرح حالی از شیخ ارائه شده است.

در [[منابع اهل سنت]] از شیخ به [[نیکی]] و [[عظمت]] یادشده است. [[ذهبی]] (م ۷۴۸ق) گوید: [[ابوجعفر طوسی]] شیخ [[شیعه]] و صاحب تصنیف‌هاست. [[محمد بن حسن بن علی طوسی]] وارد [[بغداد]] شد و برابر [[مذهب]] [[شافعی]] [[فقه]] آموخت؛ سپس [[کلام]] و اصول را از [[شیخ مفید]] [[رئیس]] [[امامیه]] دریافت کرد و ملازم وی بود و [[رشد]] کرد، به [[تفسیر]] پرداخت و [[احادیث]] و نوادری در دو جلد نگاشت که همه‌اش را از استادش مفید گرفته بود<ref>شمس الدین محمد بن احمد ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۱۸، ص۳۳۴.</ref>. ذهبی می‌افزاید: نام وی را ابن نجار در [[تاریخ]] خود<ref>ظاهراً منظور ذیل تاریخ بغداد است که در نسخه موجود چاپی چنین مطلبی نیست.</ref> آورده که دارای تصانیف زیادی است که از جمله آنها [[تهذیب]] الأحکام است که جداً بزرگ است<ref>شمس الدین محمد بن احمد ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۱۸، ص۳۳۵.</ref>. ذهبی بر این [[باور]] است که وی از مذهب شافعی به [[مذهب شیعه]] با ملازمت شیخ مفید [[تغییر]] موضع داده، که درست نیست. ذهبی این مطلب را با صراحت در تاریخ الإسلام آورده است<ref>شمس الدین محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الإسلام، ج۳۰، ص۴۹۰.</ref>؛ به همین جهت هم سبکی (۷۲۷-۷۷۱ق) نام وی را در طبقات الشافعیه آورده است و تصریح می‌کند او [[فقیه]] شیعه و مصنف آنان است و انتسابی به شافعیه داشته است<ref>ابونصر عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۲۶، ش۳۱۵.</ref>.

درباره تهذیب الأحکام اظهارنظرهای قابل توجهی وجود دارد که زیباترین آن از [[سید بحرالعلوم]] است. وی در هنگام معرفی آثار [[شیخ طوسی]]، به ویژه تهذیب الأحکام و إستبصار، درباره تهذیب الأحکام می‌گوید: کتاب تهذیب الأحکام، فقیه و [[مجتهد]] را در [[روایات]] [[احکام]] از دیگر آثار غالباً [[بی‌نیاز]] می‌کند؛ اما در این موضوع با وجود دیگر آثار، از این [[کتاب]] [[بی‌نیاز]] نخواهند بود. افزون بر اینکه کتاب [[تهذیب]] الأحکام و إستبصار شیخ مشتمل است بر مسائل [[فقهی]] و استدلالی و [[یادآوری]] می‌کند اصول، [[رجال]] و جمع بین [[اخبار]] را که با [[نقل]] و اعتبار موافق است<ref>سیدمهدی بحرالعلوم، فوائد الرجالیه، ج۳، ص۲۳۰.</ref>.

[[علامه مجلسی]] در اول ملاذ الأخیار می‌نویسد: تهذیب الأحکام [[جامع‌ترین]] کتاب [[حدیثی]] در گردآوری مدارک [[احکام]] و گسترده‌ترین آنان برای [[ادله]] [[حلال و حرام]] است<ref>محمدباقر مجلسی، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج۱، ص۴: {{عربی|و كان أجمع الكتب الحديثية لمدارك الاحكام و أشملها لأدلة الحلال و الحرام}}.</ref>. خواجویی درباره کافی و تهذیب الأحکام می‌نویسد: با داشتن یکی از این دو کتاب از دیگری بی‌نیاز نیستیم؛ زیرا کافی در [[فنون]] [[حدیث]] جامع‌تر و تهذیب الأحکام در [[احادیث]] ویژه [[احکام شرعی]] جامع‌تر است<ref>شیخ بهائی، مشرق الشمسین، ص۲۰، حاشیه خواجویی.</ref>. [[فیض کاشانی]] در آغاز کتاب وافی به معرفی تهذیب الأحکام می‌پردازد؛ البته معرفی وی همراه با نقد و توجه به برخی کمبودهای تهذیب الأحکام نیز هست. وی می‌نویسد:

اما کتاب تهذیب الأحکام، گرچه جامع احکام و نزدیک به درج تمام آن است، جز اینکه مانند کتاب من لایحضره الفقیه خالی از اصول ([[دین]]) است و دربرگیرنده تأویلات دور و جمع غیراستوار بین اخبار است و تفریق کرده مواردی که قابل جمع است و جمع کرده اخباری را که قابل جدایی است. بسیاری از اخبار را در جای خود قرار نداده و بسیاری را در جای مناسب خود رها کرده و نیاورده است. دارای تکرار ممل و ابواب طولانی است. که عنوان‌ها بیانگر مطالبش نیست<ref>محمدمحسن فیض کاشانی، الوافی، ج۱، ص۵: {{عربی|و أما التهذيب فهو و إن كان جامعا للأحكام موردا لها قريبا من التمام، إلا أنه كالفقيه في الخلو من الأصول، مع اشتماله على تأويلات بعيدة و توفيقات غير سديدة و تفريق لما ينبغي أن يجمع و جمع لما ينبغي أن يفرق و وضع لكثير من الأخبار في غير موضعها و إهمال لكثير منها في موضعها و تكررات مملة و تطويلات للأبواب، مع عنوانات قاصرة مخلّة}}.</ref>.

اردوبادی که ابواب و [[احادیث]] [[تهذیب]] الأحکام را از نسخه دو جلدی قدیمی شمرده، می‌گوید: دارای ۳۷۳ باب و ۱۳۵۹۰ [[حدیث]] است<ref>شیخ طوسی، الإستبصار، مقدمه، ج۱، ص۲۲.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>