|
|
(۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) |
خط ۱: |
خط ۱: |
| {{امامت}} | | {{مدخل مرتبط |
| <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخههای بحث '''[[جاهلیت]]''' است. "'''[[فرهنگ جاهلی]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:</div>
| | | موضوع مرتبط = جاهلیت |
| <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[فرهنگ جاهلی در حدیث]] - [[فرهنگ جاهلی در تاریخ اسلامی]] - [[فرهنگ جاهلی در فقه سیاسی]]</div>
| | | عنوان مدخل = |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| | | مداخل مرتبط = [[فرهنگ جاهلی در فقه سیاسی]] |
| | | پرسش مرتبط = |
| | }} |
|
| |
|
| ==نخست: [[پندارهای جاهلی|پندارها]] و [[اندیشههای جاهلی]] ([[اعتقادات جاهلی|اعتقادات]])== | | == مقدمه == |
| [[جهل]] و [[خرافه]]، سراسر [[زندگی]] [[اعراب جاهلی]] را فرا گرفته بود که علت آن را میتوان در دوری از [[فرهنگ]] و تمدنهای پیشرفته بررسی کرد. خرافههای [[جاهلی]] در میان آنان به گونهای بود که [[قرآن]] از آن به [[غل و زنجیر]] بر اعضایشان تعبیر میکند: {{متن قرآن|وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ}}<ref>«و بار (تکلیف) های گران و بندهایی را که بر آنها (بسته) بود از آنان برمیدارد» سوره اعراف، آیه ۱۵۷.</ref> و برخی از این خرافهها عبارتاند از: کتک زدن گاو نر برای آب [[نوشیدن]] گاو ماده<ref>ر.ک: شکری آلوسی، محمود، بلوغ الإرب فی معرفة احوال العرب، ج۲، ص۳۰۳.</ref>؛ داغ کردن شتر نر سالم موقع مریض شدن شتر ماده و...<ref>ر.ک: شکری آلوسی، محمود، بلوغ الإرب فی معرفة احوال العرب، ج۲، ص۳۰۳ـ۳۶۷.</ref>. [[امام علی]]{{ع}} در مورد فرهنگ جاهلی [[عرب]] میفرماید: «[[خداوند]]، [[محمد]]{{صل}} را [[مبعوث]] داشت که [[بیم]] دهندۀ جهانیان باشد و [[امین وحی]] او و شما ای [[جماعت]] عربها، پیش از آن، بدترین [[آیین]] را داشتید و در بدترین مکانها به سر میبردید و در زمینهای سنگلاخ و ناهموار [[زندگی]] میکردید و با مارهای سخت و کرّ (مارهای فاقد [[شنوایی]] که از هیچ چیز نمیترسیدند و خطرشان بسیار زیاد بود) همخانه بودید. آبی تیره و ناگوار مینوشیدید و طعامی درشت و [[خشن]](غذاهایی بسیار ناگوار) میخوردید و [[خون]] یکدیگر میریختید و پیوند [[خویشاوندی]] خویش را پیوسته [[قطع]] میکردید. بتان در میان شما برپا بودند و خود غرقه [[گناه]] بودید»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ [تَعَالَی] بَعَثَ مُحَمَّداً{{صل}} نَذِیراً لِلْعَالَمِینَ وَ أَمِیناً عَلَی التَّنْزِیلِ وَ أَنْتُمْ مَعْشَرَ الْعَرَبِ عَلَی شَرِّ دِینٍ وَ فِی شَرِّ دَارٍ، مُنِیخُونَ بَیْنَ حِجَارَةٍ خُشْنٍ وَ حَیَّاتٍ صُمٍّ تَشْرَبُونَ الْکَدِرَ وَ تَأْکُلُونَ الْجَشِبَ وَ تَسْفِکُونَ دِمَاءَکُمْ وَ تَقْطَعُونَ أَرْحَامَکُمْ، الْأَصْنَامُ فِیکُمْ مَنْصُوبَةٌ وَ الْآثَامُ بِکُمْ مَعْصُوبَةٌ}}؛ نهج البلاغه، خطبۀ ۲۶.</ref>.<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۳۹.</ref> | | همان گونه که از عنوان [[جاهلیت]] به دست میآید، [[فرهنگ جاهلیت]] فاقد [[روح]] [[تفکّر]] بود و عمدتاً بر اساس مشتی [[آداب]] و عادات متعصّبانه شکل گرفته بود. در آن محیط تنها چیزی که به آن اهمیت داده نمیشد [[علم]]، [[اندیشه]] و [[آگاهی]] بود و معیار ارزشهای حیاتی آنها چیزی جز [[زور]]، [[شمشیر]]، نیزه، زبان چرب و نرم، [[شعر]] و [[خطابه]]، [[جنگ]] و [[خونریزی]] و [[انتقام]] و [[ارزش]] نهادن به [[حسب و نسب]] نبود. [[زندگی]]، [[رفتار]]، حرکات فردی و [[اجتماعی]] آنها ناشی از [[جهل]] بوده است<ref>محمد بن احمد قرطبی، البدایة المجتهد و النهایة المقصد، ج۲، ص۱۹۰.</ref>. |
|
| |
|
| ===[[علم]] و [[دانش]] در [[عصر جاهلیت]]===
| | عاملی که نقش اساسی در ایجاد و گسترش [[مفاسد اجتماعی]] در [[عصر بعثت]] داشته است، جهل و [[بیسوادی]] وسیع و فراگیر آن دوران بوده است. |
| در شبه [[جزیره عربستان]] که عمدۀ ساکنان آن کوچ نشین بودند، سطح سواد نسبت به دیگر مناطق [[پایینتر]] بود؛ اما شمار افراد باسواد هر [[شهر]]، [[طایفه]] یا [[قبیله]] نیز قابل توجه بود. از جمله در [[مدینه]] افرادی همچون [[سعد بن عباده]]، حضیر و پسرش اسید، [[سوید بن صامت]]،... که [[لقب]] کامل داشتند و در [[مکه]] نیز افرادی همچون [[علی بن ابی طالب]]، [[بغیض بن عامر]]،... و افراد فراوان دیگری که به احناف معروف و از [[پرستش]] [[بت]] سر باز زده بودند، جزء باسوادهای [[مکه]] شمرده شده اند<ref>المفصل، ج ۸، ص ۱۱۲ ـ ۱۴۳؛ مکاتیب الرسول، ج ۱، ص ۱۰۰ ـ ۱۰۱.</ref>. [[عرب پیش از اسلام]] به برخی [[دانشها]] از جمله نسبشناسی اهمیت بیشتری میداد و به عالم آن نسابه میگفتند. [[عقیل بن ابی طالب]]،<ref>الاستیعاب، ج ۱، ص ۳۳۲، ج ۳، ص ۱۰۷۸؛ ج ۴، ص ۱۶۲۳.</ref>، [[مخرمة بن نوفل]] و [[حویطب بن عبدالعزی]] و... جزء [[نسب]] شناسان معروف بودند<ref>البیان والتبیین، ج ۱، ص ۲۵۹ ـ ۲۶۳.</ref>. در [[تاریخ]] [[جاهلی]] حکمای<ref>حکیم به فرد با تجربهای گفته میشد که با سخنان، عبارات، داستانها و ضرب المثلهای خود راه درست را به دیگران میآموخت و آنان را از خطا میرهانید.</ref> برجستهای چون [[لقمان]] بود و [[سلیمان]] [[حکیم]] نیز از شخصیتهای معروف به [[حکمت]] در دوره [[جاهلی]] است<ref>کتاب مقدس، پادشاه اول، ۴: ۳۲؛ دوم تواریخ ۹: ۵ - ۶.</ref>. دربارۀ پزشکان [[عرب]] در دوره [[جاهلی]] اطلاعات فراوانی در [[اختیار]] نیست. [[حارث بن کلده ثقفی]]<ref>المغازی، ج ۳، ص ۱۱۱۶؛ الاوائل، ابوهلال، ص ۲۲۱؛ العقد الفرید، ج ۸، ص ۸۴.</ref>، [[ابن ابی رمثه تمیمی]]<ref>الطبقات، ج ۱، ص ۳۲۸؛ سنن ابی داود، ج ۲، ص ۲۹۰.</ref>، [[ضماد ازدی]]<ref>الاستیعاب، ج ۲، ص ۷۵۱؛ اسدالغابه، ج ۳، ص ۴۱.</ref> و فردی [[انصاری]]<ref>انساب الاشراف، ج ۱۰، ص ۴۲۴؛ الطبقات، ج ۳، ص ۲۶۳؛ تاریخ دمشق، ج ۴۴، ص ۴۱۴.</ref> را از پزشکان [[عصر جاهلی]] دانستهاند و زنانی نیز چون حمنه دختر جحش (دختر عمه [[پیامبر]])، رفیده [[انصاری]]<ref>الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۸۳۸؛ المغازی، ج ۱، ص ۲۴۹؛ الطبقات، ج ۸، ص ۱۹۱.</ref>، ام عطیه [[انصاری]]<ref>الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۹۴۷؛ الطبقات، ج ۸، ص ۳۳۳.</ref> و لیلا از قبیلۀ [[غفار]]<ref>الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۹۱۰؛ اسدالغابه، ج ۵، ص ۵۴۳.</ref> در نبردهای [[پیامبر]] به مداوای زخمیان میپرداختند. [[مردمان]] [[جاهلی]] به جابه جایی و [[صعود]] و فرود سیارات ([[نجوم]]) اهمیت میدادند<ref>ر.ک: [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[جاهلیت (مقاله)|مقاله «جاهلیت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]] ص ۴۴۱-۴۶۴.</ref>.
| |
| ===[[شرک جاهلی]]===
| |
| [[اعراب]] به خاطر همجواری با [[ملل]] مختلف با [[ادیان]] متنوع (از جنوب با [[حبشه]] [[مسیحی]] از [[مغرب]] امپراتوری [[مسیحی]] [[روم]]، از شمال با [[ایران]] [[مجوس]] و در سایر نقاط مثل [[هند]] و [[مصر]] و حضور [[قبایل]] [[یهودی]] در داخل جزیرةالعرب) به [[بتپرستی]] و [[شرک]] روی آورده بودند و [[زندگی]] قبیلهای و بیاباننشینی آنان با اختلاطی از [[رسوم]] و [[عقاید یهودیت]]، [[مسیحیت]] و [[مجوس]] همراه شده بود<ref>طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج۴، ص۱۵۱ـ۱۵۳.</ref>.<ref>ر.ک: [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص۲۰۱ـ۲۰۳.</ref> برخی از [[عقاید]] [[اعراب جاهلی]] عبارتاند از: (۱): [[تقدیس]] حیوانات؛ (۲): [[اعتقاد]] به مؤثر بودن نیروی پنهانی در بعضی حیوانات، پرندگان، گیاهان و بعضی از مظاهر طبیعی، نظیر [[ستارگان]]، در [[سرنوشت انسان]]؛ (۳): [[بت پرستی]]؛ (۴): [[عدم اعتقاد به معاد]].<ref>ر.ک: [[عباس میرزایی|میرزایی]]، [[سعیده سلطانی مقدم|سلطانی مقدم]]، [[عصر جاهلیت (مقاله)|مقاله «عصر جاهلیت»]]، [[فرهنگنامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگنامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲]]، ص۹۱ـ۹۳.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==دوم: [[گفتارهای جاهلی|گفتارها]] و [[بیانهای جاهلی]]==
| | [[قرآن مجید]] از این موضوع به این صورت یاد میکند: |
| ==سوم: [[رفتارهای جاهلی|رفتارها]] و [[مناسک جاهلی]]==
| | {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}}<ref>«اوست که در میان نانویسندگان (عرب)، پیامبری از خود آنان برانگیخت که بر ایشان آیاتش را میخواند و آنها را پاکیزه میگرداند و به آنان کتاب (قرآن) و فرزانگی میآموزد و به راستی پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند» سوره جمعه، آیه ۲.</ref>..<ref>[[سید صفیه میرحسینی|میرحسینی]] و [[ابراهیم فلاح|فلاح]]، [[شیوههای مبارزه پیامبر با فرهنگ جاهلی (کتاب)|شیوههای مبارزه پیامبر با فرهنگ جاهلی]]، ص ۳۲.</ref> |
| ===[[بت پرستی]]===
| |
| ===[[پرستش فرشتگان]]===
| |
| ===[[سنت جاهلی|سنت]] و [[رسوم جاهلی]]===
| |
| برخی از [[اعمال]] و [[آداب و رسوم دینی]] [[عصر جاهلی]] عبارتاند از: (۱): داشتن معبدهایی برای [[بت پرستی]] یا [[پرستش]] موجوات دیگر؛ (۲): قرار دادن محلی در [[معابد]] برای بخور و [[قربانی]]؛ تقدیم [[قربانی]] و [[هدایا]] و [[نذری]] به [[خدایان]]<ref>ر.ک: [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[جاهلیت (مقاله)|مقاله «جاهلیت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۴۴۱-۴۶۴</ref>.
| |
| ===[[اخلاق جاهلی]]===
| |
| ===[[تعصب جاهلی]]===
| |
| عنصر "[[تعصب]]" نقطۀ مشترک و قوام و [[همبستگی]] [[قبیله]] را تشکیل میداد و این [[تعصب]] به ویژه در [[نبردها]]، [[ضرورت]] کامل داشت<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۱۶۰ـ۱۶۱.</ref> و بر اساس این عنصر هر فرد [[قبیله]]، حاضر بود هر نوع [[فداکاری]] و ایثاری را در [[راه]] [[قبیله]] بپذیرد و اگر به فردی از افراد [[قبیله]] [[ظلم]] و یا ستمی میشد، افراد [[قبیله]]، خود را ملزم به [[یاری]] او میدانستند. آنان [[معتقد]] بودند "[[خون]] را جز [[خون]] نمیشوید" و حتی حاضر بودند به [[جهنم]] بروند؛ ولی [[انتقام]] خود را بگیرند<ref> نویری، شهاب الدین احمد، نهایة الارب فی فنون الأدب، ج۶، ص۶۷.</ref>. این [[احساس]]، [[حمیت]] ([[عصبیت]]) یا "فرهنگ جاهلی" نامیده میشد<ref>ر.ک: دانشنامۀ نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۴۰.</ref>. [[عصبیت]] قبیلهای همواره تنشهایی را میان [[قبایل]] رقیب یا همجوار پدید میآورد. در [[سال هشتم هجری]] که تقریبا عمدۀ [[قبایل]] [[حجاز]]، [[اسلام]] را پذیرفته بودند، همچنان [[تصفیه]] حسابهای [[قبیله]] ای وجود داشت و در گزارشهایی منسوب به [[پیامبر]]{{صل}}، ایشان از آن با عنوان "امر الجاهلیه" یاد کردهاند<ref>المغازی، ج ۳، ص ۸۸۲؛ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۴۳۰ ـ ۴۳۱؛ شرح الاخبار، ج ۱، ص ۳۰۹ ـ۳۱۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[جاهلیت (مقاله)|مقاله «جاهلیت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۴۴۱-۴۶۴</ref> [[امام علی]]{{ع}} در [[نهج البلاغه]] به این [[سنت]] [[زشت]] اشاره کرده و فرموده: «پس شرارههای [[تعصّب]] و کینههای [[جاهلی]] را در [[قلب]] خود خاموش سازید، که [[تکبّر]] و خود پرستی در [[دل]] [[مسلمان]] از آفتهای [[شیطان]]، غرورها و کششها و وسوسههای اوست.»<ref>{{متن حدیث|فَأَطْفِئُوا مَا کَمَنَ فِی قُلُوبِکُمْ مِنْ نِیرَانِ الْعَصَبِیَّةِ وَ أَحْقَادِ الْجَاهِلِیَّةِ فَإِنَّمَا تِلْکَ الْحَمِیَّةُ تَکُونُ فِی الْمُسْلِمِ مِنْ خَطَرَاتِ الشَّیْطَانِ وَ نَخَوَاتِهِ وَ نَزَغَاتِهِ وَ نَفَثَاتِهِ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref>. [[عرب]] بیابانی برای ابراز [[قدرت]] خود [[عادت]] کرده بود بلند سخن بگوید و کمتر [[مهربان]]، خوش [[اخلاق]] و [[خنده]] رو باشد و در [[وصف]] [[کرم]]، [[شجاعت]] و دیگر صفات نیکوی خود [[مبالغه]] کند<ref>الرسائل، ص ۴۷۷، ۵۲۲؛ المفصل، ج ۴، ص ۲۹۱ ـ ۲۹۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[جاهلیت (مقاله)|مقاله «جاهلیت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۴۴۱-۴۶۴</ref>
| |
| ==برخورد اسلام با فرهنگ جاهلی==
| |
| موارد متعددی از مسائل [[فرهنگی]] [[عصر جاهلیت]] وجود دارد که [[اسلام]] آنها را [[اصلاح]] کرده است. آنان برای [[زنان]] در زمینههای مختلف [[ارزش]] قایل نبودند و سنتهای آنان به [[ضرر]] زنان و بر خلاف [[عقل]] و [[منطق]] بود. اسلام بسیاری از این [[رسوم]] و [[آداب]] و [[سنتهای جاهلی]] را دگرگون ساخت. برابر روایتی، در [[دوران جاهلیت]] زنان چیزی به [[ارث]] نمیبردند؛ اما اسلام برای زنان در ارث سهم قرار داد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۷۵؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۹، ص۲۶۸.</ref>. در [[جاهلیت]] [[فحشا]] رسمی بود و زنان فاحشه پرچمی بر سردر خانههای خود قرار میدادند. اسلام با آن [[مبارزه]] کرد و فحشا را در هر شکل و [[شمایل]] آن [[ممنوع]] ساخت. یکی از [[آداب و رسوم]] جاهلیت این بود که مردی که از [[دنیا]] میرفت و زنی داشت، پسر وی که از [[همسر]] دیگرش بود، با او [[ازدواج]] میکرد، اما اسلام این رسم را ممنوع کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۴۰۶.</ref>.
| |
| از جملۀ [[اعمال]] جاهلیت کشتن [[دختران]] بود تا مبادا به [[اسارت]] گرفته شوند؛ چراکه آن را ننگی برای خود میدانستند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۶۲.</ref>؛ اما اسلام آن را اصلاح کرد و زنان [[مسلمان]] محترم بودند و [[فرزندان رسول خدا]]{{صل}} همه دختر بودند و [[حضرت]] برای آنان، به ویژه زهرا{{س}}، [[احترام]] خاصی قایل بود.
| |
|
| |
|
| از جملۀ این رسوبات [[جاهلی]] این بود که اشراف خود را از دیگران [[برتر]] میدانستند و به دیگران (غیر اشراف) [[زن]] نمیدادند. [[رسول خدا]]{{صل}} [[مسلمانان]] را کفو یکدیگر معرفی کرد و [[جوانی]] به نام جویبر را برای [[خواستگاری]] دختری به نام ذَلفا نزد پدرش که از بزرگان و [[ثروتمندان]] بود فرستاد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۴۰.</ref>. برخی از [[تفکرات]] تفاخرآمیز جاهلی در دوران [[اسلامی]] هم وجود داشت. [[امام سجاد]]{{ع}} با کنیزی ازدواج کرد. [[عبدالملک مروان]]، [[خلیفه]] وقت، در نامهای حضرت را [[توبیخ]] کرد. [[امام]] [[تفکر]] وی را [[نادرست]] و بر اساس [[دوران جاهلیت]] دانست و افزود [[رسول خدا]]{{صل}} برای غلامش [[زن]] گرفت و با کنیزش [[ازدواج]] کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۴۶.</ref>. در [[نقلی]] این موضوع به گونهای دیگر آمده<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۷، ص۳۹۷.</ref> و طبق آن، [[حضرت]] [[سرزنش]] وی را از [[اعمال]] [[جاهلی]] دانست. در خبری [[امام باقر]]{{ع}} بیان میکند که [[زید بن ثابت]] در امور [[فرایض]] و [[ارث]] طبق [[حکم جاهلیت]] نظر داده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۴۰۷.</ref>. این مطلب نشان میدهد که [[امامان]] نیز در مواردی به [[اصلاح]] [[آداب]] [[جاهلیت]] میپرداختند<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ۵۴.</ref>.
| | در ادامه به گوشههایی از فرهنگ جاهلی اشاره میشود: |
|
| |
|
| == تلاشهای معصومان در برابر فرهنگ جاهلی== | | == نخست: [[پندارهای جاهلی|پندارها]] و [[اندیشههای جاهلی]] ([[اعتقادات جاهلی|اعتقادات]]) == |
| یکی از تلاشهای [[معصومان]]، به ویژه [[پیامبر اعظم]]{{صل}}، [[مبارزه]] با [[فرهنگ]] و [[آداب]] منحط [[دوران جاهلیت]] قبل از [[اسلام]] بود. [[تحول]] در یک [[جامعه]] با ازبین رفتن رسوبات منحط [[فرهنگی]] آن میسر است. بدون نابودی فرهنگ [[فاسد]]، امکان تحول در جامعه و پیمودن مسیر [[رشد]] و [[ترقی]] وجود ندارد؛ چراکه بسیاری از [[آداب و رسوم]] فرهنگی مانع تعالی جامعه میگردد. تحول و [[انقلاب]] فرهنگی زمینه ساز تحول [[اجتماعی]] و [[تکامل]] و ترقی جامعه است.
| | [[جهل]] و [[خرافه]]، سراسر [[زندگی]] [[اعراب جاهلی]] را فرا گرفته بود که علت آن را میتوان در دوری از [[فرهنگ]] و تمدنهای پیشرفته بررسی کرد. خرافههای [[جاهلی]] در میان آنان به گونهای بود که [[قرآن]] از آن به [[غل و زنجیر]] بر اعضایشان تعبیر میکند: {{متن قرآن|وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ}}<ref>«و بار (تکلیف) های گران و بندهایی را که بر آنها (بسته) بود از آنان برمیدارد» سوره اعراف، آیه ۱۵۷.</ref> و برخی از این خرافهها عبارتاند از: کتک زدن گاو نر برای آب [[نوشیدن]] گاو ماده<ref>ر. ک: شکری آلوسی، محمود، بلوغ الإرب فی معرفة احوال العرب، ج۲، ص۳۰۳.</ref>؛ داغ کردن شتر نر سالم موقع مریض شدن شتر ماده و...<ref>ر. ک: شکری آلوسی، محمود، بلوغ الإرب فی معرفة احوال العرب، ج۲، ص۳۰۳ـ۳۶۷.</ref>. [[امام علی]] {{ع}} در مورد فرهنگ جاهلی [[عرب]] میفرماید: «[[خداوند]]، [[محمد]] {{صل}} را [[مبعوث]] داشت که [[بیم]] دهندۀ جهانیان باشد و [[امین وحی]] او و شما ای [[جماعت]] عربها، پیش از آن، بدترین [[آیین]] را داشتید و در بدترین مکانها به سر میبردید و در زمینهای سنگلاخ و ناهموار [[زندگی]] میکردید و با مارهای سخت و کرّ (مارهای فاقد [[شنوایی]] که از هیچ چیز نمیترسیدند و خطرشان بسیار زیاد بود) همخانه بودید. آبی تیره و ناگوار مینوشیدید و طعامی درشت و [[خشن]](غذاهایی بسیار ناگوار) میخوردید و [[خون]] یکدیگر میریختید و پیوند [[خویشاوندی]] خویش را پیوسته [[قطع]] میکردید. بتان در میان شما برپا بودند و خود غرقه [[گناه]] بودید»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ [تَعَالَی] بَعَثَ مُحَمَّداً {{صل}} نَذِیراً لِلْعَالَمِینَ وَ أَمِیناً عَلَی التَّنْزِیلِ وَ أَنْتُمْ مَعْشَرَ الْعَرَبِ عَلَی شَرِّ دِینٍ وَ فِی شَرِّ دَارٍ، مُنِیخُونَ بَیْنَ حِجَارَةٍ خُشْنٍ وَ حَیَّاتٍ صُمٍّ تَشْرَبُونَ الْکَدِرَ وَ تَأْکُلُونَ الْجَشِبَ وَ تَسْفِکُونَ دِمَاءَکُمْ وَ تَقْطَعُونَ أَرْحَامَکُمْ، الْأَصْنَامُ فِیکُمْ مَنْصُوبَةٌ وَ الْآثَامُ بِکُمْ مَعْصُوبَةٌ}}؛ نهج البلاغه، خطبۀ ۲۶.</ref>.<ref>ر. ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۳۹.</ref> |
|
| |
|
| اسلام با [[عقاید]] [[نادرست]] و [[خرافی]] دوران [[جاهلی]] که [[بت پرستی]] بود، مبارزه کرد و با [[تغییر]] [[باورها]] و نگرش [[مردم]] و توجه به خداوندی که [[ارزشها]] را [[ارج]] مینهد و [[انسانها]] را از هر نژاد و قومی برابر میداند، تحولی [[عظیم]] در میان [[توده]] مردم ایجاد کرد و حصار چرخه محدود [[حاکمیت]] [[اشراف قریش]] را در هم [[شکست]]. برای مردم مطرح کرد که [[برتری]] تنها با تقواست، نه [[قوم]] و [[قبیله]] و نژاد؛ تا جایی که مؤذنش یک مرد سیاه چهره آفریقائی به نام [[بلال]] شد<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۳۰۷.</ref> و در برابر طرد انسانهای [[فقیر]] که گرد پیامبرش جمع میشدند و اشراف از حضور خود در کنار آنان در ردیف [[پیامبر]]{{صل}} ناراحت بودند<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج۱، ص۲۰۲.</ref>، [[وحی]] نازل شد<ref>{{متن قرآن|وَلَا تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ}} «و کسانی را که پروردگارشان را در سپیدهدمان و در پایان روز در پی به دست آوردن خشنودی وی میخوانند از خود مران» سوره انعام، آیه ۵۲.</ref>.
| | === [[علم]] و [[دانش]] در [[عصر جاهلیت]] === |
| | در [[شبه جزیره عربستان]] که عمدۀ ساکنان آن کوچ نشین بودند، سطح سواد نسبت به دیگر مناطق [[پایینتر]] بود؛ اما شمار افراد باسواد هر [[شهر]]، [[طایفه]] یا [[قبیله]] نیز قابل توجه بود. از جمله در [[مدینه]] افرادی همچون [[سعد بن عباده]]، حضیر و پسرش اسید، [[سوید بن صامت]] ... که [[لقب]] کامل داشتند و در [[مکه]] نیز افرادی همچون [[علی بن ابی طالب]]، [[بغیض بن عامر]] ... و افراد فراوان دیگری که به [[احناف]] معروف و از [[پرستش]] [[بت]] سر باز زده بودند، جزء باسوادهای [[مکه]] شمرده شده اند<ref>المفصل، ج ۸، ص ۱۱۲ ـ ۱۴۳؛ مکاتیب الرسول، ج ۱، ص ۱۰۰ ـ ۱۰۱.</ref>. [[عرب پیش از اسلام]] به برخی [[دانشها]] از جمله نسبشناسی اهمیت بیشتری میداد و به عالم آن نسابه میگفتند. [[عقیل بن ابی طالب]]،<ref>الاستیعاب، ج ۱، ص ۳۳۲، ج ۳، ص ۱۰۷۸؛ ج ۴، ص ۱۶۲۳.</ref>، [[مخرمة بن نوفل]] و [[حویطب بن عبدالعزی]] و... جزء [[نسبشناسان]] معروف بودند<ref>البیان والتبیین، ج ۱، ص ۲۵۹ ـ ۲۶۳.</ref>. در [[تاریخ]] [[جاهلی]] حکمای<ref>حکیم به فرد با تجربهای گفته میشد که با سخنان، عبارات، داستانها و ضرب المثلهای خود راه درست را به دیگران میآموخت و آنان را از خطا میرهانید.</ref> برجستهای چون [[لقمان]] بود و [[سلیمان حکیم]] نیز از شخصیتهای معروف به [[حکمت]] در دوره [[جاهلی]] است<ref>کتاب مقدس، پادشاه اول، ۴: ۳۲؛ دوم تواریخ ۹: ۵ - ۶.</ref>. دربارۀ پزشکان [[عرب]] در دوره [[جاهلی]] اطلاعات فراوانی در [[اختیار]] نیست. [[حارث بن کلده ثقفی]]<ref>المغازی، ج ۳، ص ۱۱۱۶؛ الاوائل، ابوهلال، ص ۲۲۱؛ العقد الفرید، ج ۸، ص ۸۴.</ref>، [[ابن ابی رمثه تمیمی]]<ref>الطبقات، ج ۱، ص ۳۲۸؛ سنن ابی داود، ج ۲، ص ۲۹۰.</ref>، [[ضماد ازدی]]<ref>الاستیعاب، ج ۲، ص ۷۵۱؛ اسدالغابه، ج ۳، ص ۴۱.</ref> و فردی [[انصاری]]<ref>انساب الاشراف، ج ۱۰، ص ۴۲۴؛ الطبقات، ج ۳، ص ۲۶۳؛ تاریخ دمشق، ج ۴۴، ص ۴۱۴.</ref> را از پزشکان [[عصر جاهلی]] دانستهاند و زنانی نیز چون [[حمنه دختر جحش]] (دختر عمه [[پیامبر]])، [[رفیده انصاری]]<ref>الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۸۳۸؛ المغازی، ج ۱، ص ۲۴۹؛ الطبقات، ج ۸، ص ۱۹۱.</ref>، [[ام عطیه انصاری]]<ref>الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۹۴۷؛ الطبقات، ج ۸، ص ۳۳۳.</ref> و [[لیلا از قبیلۀ غفار]]<ref>الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۹۱۰؛ اسدالغابه، ج ۵، ص ۵۴۳.</ref> در نبردهای [[پیامبر]] به مداوای زخمیان میپرداختند. [[مردمان]] [[جاهلی]] به جابه جایی و صعود و فرود سیارات ([[نجوم]]) اهمیت میدادند<ref>ر. ک: [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[جاهلیت (مقاله)|مقاله «جاهلیت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]] ص ۴۴۱-۴۶۴.</ref>. |
|
| |
|
| اسلام بخشهایی از آداب و رسوم فرهنگی جامعه را که بر خلاف [[عقل]] و [[عدالت]] بود، تغییر داد. در خبری [[محمد بن مسلم]] از [[امام باقر]]{{ع}} درباره [[سیره]] [[قائم]]{{ع}} میپرسد؛ [[حضرت]] سیرۀ ایشان را همانند [[سیره پیامبر]]{{صل}} میداند که باعث [[موفقیت]] اسلام شد و درباره سیره پیامبر{{صل}} میفرماید: آنچه در [[جاهلیت]] بود، [[باطل]] کرد و با مردم به عدالت [[رفتار]] نمود و همین روش را [[قائم]] تعقیب خواهد کرد<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۵۴: {{متن حدیث|وَ مَا كَانَتْ سِيرَةُ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}}؟ قَالَ: أَبْطَلَ مَا كَانَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ وَ اسْتَقْبَلَ النَّاسَ بِالْعَدْلِ}}.</ref>. طبق این سخن، ملاک برخورد با فرهنگ جاهلی [[عدالت]] است. ارزشهایی باقی میماند که عادلانه باشد و جز آن باید نابود گردد؛ ازاین رو [[اسلام]] مواردی را که [[فرهنگ]] [[مردم]] همراه با [[ارزشهای انسانی]] بود، پذیرفت و برخی از امور را تعدیل و [[اصلاح]] کرد؛ موارد زیادی از [[قوانین]] [[حقوقی]] و [[آداب]] [[فرهنگی]] و [[اجتماعی]] مردم را [[تغییر]] داد و برای موارد زیادی از نیازهای مردم [[قانون]] جدید وضع کرد. مجموعه فعالیتهای اسلام را درباره فرهنگ و باورهای [[جاهلی]] را میتوان به سه دسته تقسیم کرد:
| | === [[شرک جاهلی]] === |
| | [[اعراب]] به خاطر همجواری با [[ملل]] مختلف با [[ادیان]] متنوع (از جنوب با [[حبشه]] [[مسیحی]] از [[مغرب]] امپراتوری [[مسیحی]] [[روم]]، از شمال با [[ایران]] [[مجوس]] و در سایر نقاط مثل [[هند]] و [[مصر]] و حضور [[قبایل]] [[یهودی]] در داخل جزیرةالعرب) به [[بتپرستی]] و [[شرک]] روی آورده بودند و [[زندگی]] قبیلهای و بیاباننشینی آنان با اختلاطی از [[رسوم]] و [[عقاید یهودیت]]، [[مسیحیت]] و [[مجوس]] همراه شده بود<ref>طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج۴، ص۱۵۱ـ۱۵۳.</ref>.<ref>ر. ک: [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص۲۰۱ـ۲۰۳.</ref> برخی از [[عقاید]] [[اعراب جاهلی]] عبارتاند از: (۱): [[تقدیس]] حیوانات؛ (۲): [[اعتقاد]] به مؤثر بودن نیروی پنهانی در بعضی حیوانات، پرندگان، گیاهان و بعضی از مظاهر طبیعی، نظیر [[ستارگان]]، در [[سرنوشت انسان]]؛ (۳): [[بت پرستی]]؛ (۴): [[عدم اعتقاد به معاد]].<ref>ر. ک: [[عباس میرزایی|میرزایی]]، [[سعیده سلطانی مقدم|سلطانی مقدم]]، [[عصر جاهلیت (مقاله)|مقاله «عصر جاهلیت»]]، [[فرهنگنامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگنامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲]]، ص۹۱ـ۹۳.</ref>. |
|
| |
|
| ===دسته اول=== | | == دوم: [[گفتارهای جاهلی|گفتارها]] و [[بیانهای جاهلی]] == |
| مواردی که از گذشته در اسلام پذیرفته شده است. [[رسول خدا]]{{صل}} در [[زمان]] [[رسالت]] از [[پیمان]] [[حلف الفضول]] که برای [[حمایت]] از مردم [[مظلوم]] و ستمدیده بسته شده بود، به [[نیکی]] یاد کرد<ref>ابن اثیر جزری (عزالدین)، الکامل، ج۲، ص۴۱.</ref>؛ چراکه برای عدالت و گرفتن [[حق]] ستمدیده طراحی شده بود. اسلام دیه [[انسان]] را طبق [[دوران جاهلیت]] که [[عبدالمطلب]] بنیان نهاده بود<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۵.</ref>، پذیرفت<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۲۸۰.</ref> و به [[ماههای حرام]]<ref>{{متن قرآن|مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ}} «از آنها چهار ماه، حرام است» سوره توبه، آیه ۳۶.</ref> مانند گذشته که مرتبط با [[مراسم حج]] و [[عمره]] بود، [[احترام]] گذاشت<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۴، ص۱۶۱.</ref>.
| | == سوم: [[رفتارهای جاهلی|رفتارها]] و [[مناسک جاهلی]] == |
| | | === [[بت پرستی]] === |
| ===دسته دوم===
| | === [[پرستش فرشتگان]] === |
| موارد اصلاح شده؛ برای مثال قبل از اسلام [[عرب]] دوران جاهلی به دو گروه حُل و حُمس تقسیم میشدند. کسانی که در [[حرم]] بودند، حمس نامیده میشدند؛ بنابراین قبیلۀ [[قریش]] حمس بود و بقیه [[عربها]] حل. وقتی عربها برای [[طواف]] به [[مکه]] میآمدند، باید با مردی قرشی هم پیمان میبودند و حرمی میداشتند و در هنگام طواف از [[لباس]] وی استفاده میکردند و چنانچه افرادی حرمی نداشتند یا با پرداخت [[پول]] هم امکان داشتن آن را نمییافتند، برهنه و عریان [[طواف]] میکردند. [[رسول خدا]]{{صل}} قبل از [[اسلام]] حرمی برای مردی به نام [[عیاض بن حمار]] مجاشعی]] بود<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۱۴۲.</ref>. [[امیرالمؤمنین]] در هنگام [[ابلاغ]] [[آیات]] [[سوره]] [[برائت]] طبق [[دستور پیامبر]]{{صل}} اعلام کرد: کسی [[حق]] ندارد برهنه به طواف [[خانه خدا]] برود<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج۱، ص۲۸۲؛ قاضی نعمان، دعائم الإسلام، ج۱، ص۳۴۱.</ref>. با ابلاغ این [[حکم]]، این امتیاز از [[قریش]] که وسیلهای برای کسب درآمد آنان بود، سلب شد و [[سنت]] [[جاهلی]] از بین رفت. نمونه دیگر اینکه در [[دوران جاهلیت]] وقتی برای بچه [[عقیقه]] میکردند، [[خون]] عقیقه را به سر بچه میمالیدند. [[پیامبر]]{{صل}} برای [[حسن]] و [[حسین]]{{ع}} عقیقه کرد، ولی از مالیدن خون به سر آنان اجتناب کرد و به تعبیر [[امام صادق]]{{ع}} سنت جاهلی را دگرگون ساخت<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۳۳.</ref>.
| | === [[سنت جاهلی|سنت]] و [[رسوم جاهلی]] === |
| | برخی از [[اعمال]] و [[آداب و رسوم دینی]] [[عصر جاهلی]] عبارتاند از: (۱): داشتن معبدهایی برای [[بت پرستی]] یا [[پرستش]] موجوات دیگر؛ (۲): قرار دادن محلی در [[معابد]] برای بخور و [[قربانی]]؛ تقدیم [[قربانی]] و [[هدایا]] و [[نذری]] به [[خدایان]]<ref>ر. ک: [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[جاهلیت (مقاله)|مقاله «جاهلیت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۴۴۱-۴۶۴</ref>. |
| | === [[اخلاق جاهلی]] === |
| | === [[تعصب جاهلی]] === |
| | عنصر "[[تعصب]]" نقطۀ مشترک و قوام و [[همبستگی]] [[قبیله]] را تشکیل میداد و این [[تعصب]] به ویژه در [[نبردها]]، [[ضرورت]] کامل داشت<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۱۶۰ـ۱۶۱.</ref> و بر اساس این عنصر هر فرد [[قبیله]]، حاضر بود هر نوع [[فداکاری]] و ایثاری را در [[راه]] [[قبیله]] بپذیرد و اگر به فردی از افراد [[قبیله]] [[ظلم]] و یا ستمی میشد، افراد [[قبیله]]، خود را ملزم به [[یاری]] او میدانستند. آنان [[معتقد]] بودند "[[خون]] را جز [[خون]] نمیشوید" و حتی حاضر بودند به [[جهنم]] بروند؛ ولی [[انتقام]] خود را بگیرند<ref> نویری، شهاب الدین احمد، نهایة الارب فی فنون الأدب، ج۶، ص۶۷.</ref>. این [[احساس]]، [[حمیت]] ([[عصبیت]]) یا "فرهنگ جاهلی" نامیده میشد<ref>ر. ک: دانشنامۀ نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۴۰.</ref>. [[عصبیت]] قبیلهای همواره تنشهایی را میان [[قبایل]] رقیب یا همجوار پدید میآورد. در [[سال هشتم هجری]] که تقریبا عمدۀ [[قبایل]] [[حجاز]]، [[اسلام]] را پذیرفته بودند، همچنان [[تصفیه]] حسابهای [[قبیله]] ای وجود داشت و در گزارشهایی منسوب به [[پیامبر]] {{صل}}، ایشان از آن با عنوان "امر الجاهلیه" یاد کردهاند<ref>المغازی، ج ۳، ص ۸۸۲؛ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۴۳۰ ـ ۴۳۱؛ شرح الاخبار، ج ۱، ص ۳۰۹ ـ۳۱۰.</ref>.<ref>ر. ک: [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[جاهلیت (مقاله)|مقاله «جاهلیت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۴۴۱-۴۶۴</ref> [[امام علی]] {{ع}} در [[نهج البلاغه]] به این [[سنت]] [[زشت]] اشاره کرده و فرموده: «پس شرارههای [[تعصّب]] و کینههای [[جاهلی]] را در [[قلب]] خود خاموش سازید، که [[تکبّر]] و خود پرستی در [[دل]] [[مسلمان]] از آفتهای [[شیطان]]، غرورها و کششها و وسوسههای اوست.»<ref>{{متن حدیث|فَأَطْفِئُوا مَا کَمَنَ فِی قُلُوبِکُمْ مِنْ نِیرَانِ الْعَصَبِیَّةِ وَ أَحْقَادِ الْجَاهِلِیَّةِ فَإِنَّمَا تِلْکَ الْحَمِیَّةُ تَکُونُ فِی الْمُسْلِمِ مِنْ خَطَرَاتِ الشَّیْطَانِ وَ نَخَوَاتِهِ وَ نَزَغَاتِهِ وَ نَفَثَاتِهِ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref>. [[عرب]] بیابانی برای ابراز [[قدرت]] خود [[عادت]] کرده بود بلند سخن بگوید و کمتر [[مهربان]]، خوش [[اخلاق]] و [[خنده]] رو باشد و در وصف [[کرم]]، [[شجاعت]] و دیگر صفات نیکوی خود [[مبالغه]] کند<ref>الرسائل، ص ۴۷۷، ۵۲۲؛ المفصل، ج ۴، ص ۲۹۱ ـ ۲۹۹.</ref>.<ref>ر. ک: [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[جاهلیت (مقاله)|مقاله «جاهلیت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۹]]، ص ۴۴۱-۴۶۴</ref> |
| | == برخورد اسلام با فرهنگ جاهلی == |
| | موارد متعددی از مسائل [[فرهنگی]] [[عصر جاهلیت]] وجود دارد که [[اسلام]] آنها را [[اصلاح]] کرده است. آنان برای [[زنان]] در زمینههای مختلف [[ارزش]] قایل نبودند و سنتهای آنان به [[ضرر]] زنان و بر خلاف [[عقل]] و [[منطق]] بود. اسلام بسیاری از این [[رسوم]] و [[آداب]] و [[سنتهای جاهلی]] را دگرگون ساخت. برابر روایتی، در [[دوران جاهلیت]] زنان چیزی به [[ارث]] نمیبردند؛ اما اسلام برای زنان در ارث سهم قرار داد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۷۵؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۹، ص۲۶۸.</ref>. در [[جاهلیت]] [[فحشا]] رسمی بود و زنان فاحشه پرچمی بر سردر خانههای خود قرار میدادند. اسلام با آن [[مبارزه]] کرد و فحشا را در هر شکل و [[شمایل]] آن [[ممنوع]] ساخت. یکی از [[آداب و رسوم]] جاهلیت این بود که مردی که از [[دنیا]] میرفت و زنی داشت، پسر وی که از [[همسر]] دیگرش بود، با او [[ازدواج]] میکرد، اما اسلام این رسم را ممنوع کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۴۰۶.</ref>. |
| | از جملۀ [[اعمال]] جاهلیت کشتن [[دختران]] بود تا مبادا به [[اسارت]] گرفته شوند؛ چراکه آن را ننگی برای خود میدانستند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۶۲.</ref>؛ اما اسلام آن را اصلاح کرد و زنان [[مسلمان]] محترم بودند و [[فرزندان رسول خدا]] {{صل}} همه دختر بودند و [[حضرت]] برای آنان، به ویژه زهرا {{س}}، [[احترام]] خاصی قایل بود. |
|
| |
|
| ===دسته سوم===
| | از جملۀ این رسوبات [[جاهلی]] این بود که اشراف خود را از دیگران [[برتر]] میدانستند و به دیگران (غیر اشراف) [[زن]] نمیدادند. [[رسول خدا]] {{صل}} [[مسلمانان]] را کفو یکدیگر معرفی کرد و [[جوانی]] به نام جویبر را برای [[خواستگاری]] دختری به نام ذَلفا نزد پدرش که از بزرگان و [[ثروتمندان]] بود فرستاد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۴۰.</ref>. برخی از [[تفکرات]] تفاخرآمیز جاهلی در دوران [[اسلامی]] هم وجود داشت. [[امام سجاد]] {{ع}} با کنیزی ازدواج کرد. [[عبدالملک مروان]]، [[خلیفه]] وقت، در نامهای حضرت را [[توبیخ]] کرد. [[امام]] [[تفکر]] وی را [[نادرست]] و بر اساس [[دوران جاهلیت]] دانست و افزود [[رسول خدا]] {{صل}} برای غلامش [[زن]] گرفت و با کنیزش [[ازدواج]] کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۴۶.</ref>. در [[نقلی]] این موضوع به گونهای دیگر آمده<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۷، ص۳۹۷.</ref> و طبق آن، [[حضرت]] [[سرزنش]] وی را از [[اعمال]] [[جاهلی]] دانست. در خبری [[امام باقر]] {{ع}} بیان میکند که [[زید بن ثابت]] در امور [[فرایض]] و [[ارث]] طبق [[حکم جاهلیت]] نظر داده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۴۰۷.</ref>. این مطلب نشان میدهد که [[امامان]] نیز در مواردی به [[اصلاح]] [[آداب]] [[جاهلیت]] میپرداختند<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ۵۴.</ref>. |
| مواردی که دگرگون شده است. نمونههایی از این تغییرات بیان میشود: در دوران جاهلیت برای اشراف [[احترام]] خاصی قایل بودند و به عموم [[مردم]] بها نمیدادند. اسلام ملاک [[برتری]] را [[تقوا]] قرار داد. رسول خدا{{صل}} در هنگام [[فتح مکه]] این نکته را برای مردم [[مکه]] بیان کرد و در [[سخنرانی]] خود فرمود: ای مردم، [[خداوند]] [[غرور]] [[جاهلیت]] و [[تفاخر]] به [[پدران]] را با آمدن اسلام از بین برد. [[آگاه]] باشید که همه شما از [[نسل]] [[آدم]] هستید و آدم از [[خاک]] [[آفریده]] شده است و [[بهترین]] [[بندگان خدا]] بندهای است که تقوای او را داشته باشد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۸، ص۲۴۶: {{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَذْهَبَ عَنْكُمْ نَخْوَةَ الْجَاهِلِيَّةِ وَ تَفَاخُرَهَا بِآبَائِهَا أَلَا إِنَّكُمْ مِنْ آدَمَ{{ع}} وَ آدَمُ مِنْ طِينٍ أَلَا إِنَّ خَيْرَ عِبَادِ اللَّهِ عَبْدٌ اتَّقَاهُ}}.</ref>»<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه]]، ص ۵۱.</ref>
| |
|
| |
|
| == جستارهای وابسته == | | == [[مبارزه با فرهنگ جاهلی]] == |
|
| |
|
| ==منابع== | | == منابع == |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| # [[پرونده:1100519.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|'''سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه''']] | | # [[پرونده:1100519.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه (کتاب)|'''سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه''']] |
خط ۵۱: |
خط ۴۸: |
| # [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']] | | # [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']] |
| # [[پرونده:42439.jpg|22px]] [[عباس میرزایی|میرزایی]]، [[سعیده سلطانی مقدم|سلطانی مقدم]]، [[عصر جاهلیت (مقاله)|مقاله «عصر جاهلیت»]]، [[فرهنگنامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|'''فرهنگنامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲''']] | | # [[پرونده:42439.jpg|22px]] [[عباس میرزایی|میرزایی]]، [[سعیده سلطانی مقدم|سلطانی مقدم]]، [[عصر جاهلیت (مقاله)|مقاله «عصر جاهلیت»]]، [[فرهنگنامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|'''فرهنگنامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲''']] |
| | # [[پرونده:13681350.jpg|22px]] [[سید صفیه میرحسینی|میرحسینی]] و [[ابراهیم فلاح|فلاح]]، [[شیوههای مبارزه پیامبر با فرهنگ جاهلی (کتاب)|'''شیوههای مبارزه پیامبر با فرهنگ جاهلی''']] |
| {{پایان منابع}} | | {{پایان منابع}} |
|
| |
|
| ==پانویس== | | == پانویس == |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
|
| |
|
| [[رده:فرهنگ جاهلی]] | | [[رده:جاهلیت]] |
| [[رده:مدخل]] | | [[رده:فرهنگ]] |