آیه استخلاف: تفاوت میان نسخه‌ها

{{متن قرآن|وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ}} «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین می‌گرداند -چنان که کسانی پیش از آنها را جانشین گردانید- و بی‌گمان دینی را که برای آنان پسندیده است برای آنها استوار می‌دارد و (حال) آنان را از پس هراس به آرامش بر می‌گرداند؛ (آنان) مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نمی‌گردانند و کسانی که پس از این کفر ورزند نافرمانند» سوره نور، آیه ۵۵.

'''ارزیابی و نقد'''

اما این مطلب با مدلول ظاهری آیه [[سازگاری]] ندارد، زیرا [[مرجع]] ضمیر جمع در {{متن قرآن|لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ}} با مرجع ضمایر جمع در جمله‌های {{متن قرآن|لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ}} و {{متن قرآن|لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا}}، و {{متن قرآن|يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا}}، یکسان است. [[بدیهی]] است این ضمایر، به خلفای سه‌گانه یا چهارگانه اختصاص ندارد، بلکه عموم [[مؤمنان]] [[صالح]] را شامل می‌شود؛ به عبارت دیگر، مفاد ظاهری [[آیه]]، این است که [[مسلمانان]] مخاطب آیه، دو گروه‌اند؛ گروهی که از [[ایمان]] [[خالص]] برخوردارند و کارهای [[شایسته]] را -که همان [[دستورهای اسلامی]] است - انجام می‌دهند و گروهی دیگر کسانی که یا از منافقان‌اند یا از مؤمنانی که در عمل به دستورهای اسلامی [[جدیت]] و اهتمام لازم را ندارند. [[خداوند]] به گروه نخست [[وعده]] داده است ناامنی‌هایی که از سوی [[کافران]] و [[منافقان]] برای آنها ایجاد می‌شود و در نتیجه شرایط مطلوب برای عمل به [[احکام اسلامی]] برای آنان فراهم نیست برطرف، و [[خلافت]] و [[وراثت زمین]] به آنان اعطا شود. همچنین از [[اقتدار]] [[سیاسی]] کافی برخوردار شوند، و [[ترس]] و [[ناامنی]] حاصل از [[رفتار]] کافران و منافقان به [[امنیت]] و [[آرامش]] خاطر بدل شود. بنابراین، کسانی که از [[خلافت الهی]] در [[زمین]] برخوردار شوند، همان کسانی‌اند که اقتدار سیاسی لازم برای آنان حاصل خواهد شد. [[دین]] آنان که مورد [[رضایت الهی]] است، استقرار کامل خواهد یافت، و آنان در کمال امنیت و آرامش خاطر و بدون ترس و [[وحشت]] از کافران و منافقان، به دستورهای [[دین اسلام]] عمل خواهند کرد.

این مطلب، علاوه بر اینکه از ظاهر [[آیه]] به‌دست می‌آید، [[سیاق آیات]] نیز آن را [[تأیید]] می‌کند، زیرا در [[آیات]] قبل، یاد آوری شده است که در [[جامعه]] [[مسلمانان]]، دو گروه [[زندگی]] می‌کنند:

[[مؤمنان مخلص]] و [[فرمانبردار]] در [[عصر رسالت]] از دو سو در فشار و [[اذیت]] بودند: یکی از سوی [[کافران]] و [[مشرکان]]، و دیگری از سوی [[منافقان]] و [[بیماردلان]]. [[خداوند]]، به آنان [[خلافت]] و [[وراثت]] بر [[زمین]] و [[اقتدار]] و [[سیادت]] را [[وعده]] داده است. بنابراین، وعده مزبور، نه شامل عموم [[مسلمانان]] است و نه به خلفای چهارگانه اختصاص دارد، بلکه عموم مؤمنان مخلص و فرمانبردار را شامل می‌شود. در نتیجه، مقصود از خلافت در [[آیه]]، معنای مورد بحث در مسئله [[امامت]] نیست.

'''اشکال'''

'''پاسخ'''

در [[حقیقت]] [[آلوسی]]، پذیرفته است که [[استخلاف]] در [[آیه]]، مربوط به [[خلافت]] خلفای سه‌گانه یا چهارگانه نیست، بلکه مربوط به [[وراثت مؤمنان]] و [[صالحان]] از [[امت اسلامی]] بر [[زمین]] و [[سیادت]] و [[اقتدار]] [[دینی]] و [[سیاسی]] آنان است، ولی چون بخشی از این [[وراثت]] و سیادت - که مورد اهتمام و [[امتنان]] [[الهی]] است- در زمان خلفای سه‌گانه و به [[زعامت]] و [[مدیریت]] آنان تحقق یافته است، بر [[مشروعیت]] تصرفات و [[تدابیر]] سیاسی آنان دلالت می‌کند، زیرا فرض [[نامشروع]] بودن آن با مورد اهتمام و امتنان بودن وراثت و سیادت [[مؤمنان]] بر زمین [[سازگاری]] ندارد. بنابراین، آیه به صورت التزامی بر مشروعیت خلافت خلفای سه‌گانه دلالت می‌کند؛ هر چند خلافت آنان از طریق [[بیعت]] و [[انتخاب]] جمعی از [[مسلمانان]] [[ثابت]] شده است، نه از جانب [[خداوند]].

== جستارهای وابسته ==

# [[پرونده:1368130.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|'''براهین و نصوص امامت''']]