شأن نزول آیه اطعام: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع مرتبط = آیه اطعام

| عنوان مدخل  =  

| مداخل مرتبط =

| پرسش مرتبط  =  

==شأن نزول آیه==

[[ابن عباس]] می‌گوید: حسن و حسین{{عم}} مریض شدند و [[رسول خدا]]{{صل}} با جماعتی همراه به عیادتشان آمدند، آنان گفتند: ای اباالحسن! اگر می‌توانی بر دو فرزندت [[نذر]] کن. [[حضرت علی]] و [[فاطمه]]{{عم}} و [[فضه]] – کنیزشان- نذر کردند که اگر دو فرزندشان خوب شوند، سه [[روز]] [[روزه]] بگیرند. آن دو بهبود یافتند؛ ولی در [[خانه]] چیزی نداشتند. [[حضرت علی]]{{ع}} از [[شمعون]] خیبری [[یهودی]]، سه پیمانه جو [[قرض]] کرد و [[فاطمه]]{{س}} یک پیمانه آن را آرد نمود و از آن پنج قرص نان به تعدادشان پخت. آنان نان‌ها را در برابر خود گذاشتند تا [[افطار]] نمایند که سائلی در برابرشان قرار گرفت و گفت: [[درود]] بر شما [[اهل بیت]] محمد{{عم}}، مسکینی از [[مساکین]] [[مسلمانان]] هستم! مرا طعام دهید، [[خداوند]] شما را از طعام [[بهشتی]] طعام دهد. آنان همگی [[ایثار]] کرده، نان‌ها را به وی دادند و شب را به صبح نمودند، بدون آن‌که چیزی به جز آب خورده باشند و [[روز]] را دوباره [[روزه]] گرفتند.

عصر که شد نان‌ها را در برابر خود گذاشتند که [[یتیمی]] بر آنان وارد شد و همگی ایثار کرده و نان‌های خودشان را به او دادند و در روز سوم اسیری آمد و آنان این کار را تکرار کردند. چون صبح شد، علی{{ع}} دست حسن و حسین‌{{عم}} را گرفت و نزد [[رسول خدا]]{{صل}} آورد و چون [[حضرت]] نگاهش به آنان افتاد؛ در حالی که همانند جوجه از شدت [[گرسنگی]] به خود می‌لرزیدند، فرمود: چه بسیار مرا ناراحت می‌کند این حالتی را که از شما [[مشاهده]] می‌کنم. حضرت برخاست و با آنان حرکت کرد، فاطمه{{س}} را در محرابش مشاهده کرد که کمرش بر شکمش چسبیده و چشمانش تیره و تار شده است، از این حالت ناخرسند شد. [[جبرئیل]] بر حضرت نازل شد و فرمود: بگیر این را ای محمد! تهنیت گفته است خداوند تو را در [[حق]] [[اهل]] بیتت. آنگاه [[سوره]] {{متن قرآن|هَلْ أَتَى}} را بر [[پیامبر]]{{صل}} قرائت فرمود.<ref>{{متن حدیث|أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ{{عم}} مَرِضَا فَعَادَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ‌{{صل}} فِي نَاسٍ مَعَهُ فَقَالُوا يَا أَبَا الْحَسَنِ لَوْ نَذَرْتَ عَلَى وُلْدِكَ فَنَذَرَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ فِضَّةُ جَارِيَةٌ لَهُمَا إِنْ بَرَءَا مِمَّا بِهِمَا أَنْ يَصُومُوا ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ فَشُفِيَا وَ مَا مَعَهُمْ شَيْ‌ءٌ فَاسْتَقْرَضَ عَلِيٌّ مِنْ شَمْعُونَ الْخَيْبَرِيِّ الْيَهُودِيِّ ثَلَاثَةَ أَصْوُعٍ مِنْ شَعِيرٍ فَطَحَنَتْ فَاطِمَةُ{{س}} صَاعاً وَ اخْتَبَزَتْ خَمْسَةَ أَقْرَاصٍ عَلَى عَدَدِهِمْ فَوَضَعُوهَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ لِيُفْطِرُوا فَوَقَفَ عَلَيْهِمْ سَائِلٌ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ بَيْتِ مُحَمَّدٍ مِسْكِينٌ مِنْ مَسَاكِينِ الْمُسْلِمِينَ أَطْعِمُونِي أَطْعَمَكُمُ اللَّهُ مِنْ مَوَائِدِ الْجَنَّةِ فَآثَرُوهُ وَ بَاتُوا لَمْ يَذُوقُوا إِلَّا الْمَاءَ وَ أَصْبَحُوا صِيَاماً فَلَمَّا أَمْسَوْا وَ وَضَعُوا الطَّعَامَ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَقَفَ عَلَيْهِمْ يَتِيمٌ فَآثَرُوهُ وَ وَقَفَ عَلَيْهِمْ أَسِيرٌ فِي الثَّالِثَةِ فَفَعَلُوا مِثْلَ ذَلِكَ فَلَمَّا أَصْبَحُوا أَخَذَ عَلِيٌّ{{ع}} بِيَدِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ أَقْبَلُوا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} فَلَمَّا أَبْصَرَهُمْ وَ هُمْ يَرْتَعِشُونَ كَالْفِرَاخِ مِنْ شِدَّةِ الْجُوعِ قَالَ مَا أَشَدَّ مَا يَسُوءُنِي مَا أَرَى بِكُمْ وَ قَامَ فَانْطَلَقَ مَعَهُمْ فَرَأَى فَاطِمَةَ فِي مِحْرَابِهَا قَدْ الْتَصَقَ ظَهْرُهَا بِبَطْنِهَا وَ غَارَتْ عَيْنَاهَا فَسَاءَهُ ذَلِكَ فَنَزَلَ جَبْرَئِيلُ وَ قَالَ خُذْهَا يَا مُحَمَّدُ هَنَّأَكَ اللَّهُ فِي أَهْلِ بَيْتِكَ فَأَقْرَأَهُ السُّورَةَ}}؛ زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۶۷۰.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۲۷۱.</ref>

== راویان حدیث از [[عامه]] ==

۱. [[ابن عبدربه اندلسی]]، در ضمن [[حدیث]] [[احتجاج]] [[مأمون]] [[خلیفه عباسی]] با چهل [[فقیه]] آورده است: گفت: ای [[اسحاق]]! آیا [[قرآن]] می‌خوانی؟ گفتم: آری. گفت: بر من بخوان [[آیه]] {{متن قرآن|هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا}} را. من بر او قرائت کردم تا به آیه:{{متن قرآن|يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا}} و تا آیه {{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا}} رسیدم. او گفت: قسم بر رسولانت! در [[حق]] چه کسی این [[آیات]] نازل شده است؟ گفتم: در [[حق علی]]. گفت: آیا به تو رسیده علی{{ع}} هنگامی که [[مسکین]] و [[یتیم]] و [[اسیر]] را [[غذا]] داد، فرمود: ما به شما به خاطر [[خدا]] غذا می‌دهیم؟ و آیا خدا را شنیده‌ای که در کتابش کسی را آن گونه که علی{{ع}} را توصیف کرده، توصیف نماید؟ گفتم: هرگز. گفت: راست گفتی؛ زیرا [[خداوند]]- جل ثناؤه- [[سیره]] او را شناخته است. ای [[اسحاق]]! آیا تو [[گواهی]] نمی‌دهی که آن ده نفر در بهشت‌اند؟ گفتم: آری ای [[امیرمؤمنان]]! گفت: به من بگو! اگر کسی گفت: به [[خدا]] [[سوگند]]! من نمی‌دانم که این [[حدیث صحیح]] است یا نه و نمی‌دانم که [[رسول خدا]]{{صل}} آن را فرموده یا نه؛ آیا نزد تو [[کافر]] است؟ گفتم: [[پناه]] می‌برم به خدا. او گفت: به من بگو! اگر او بگوید: نمی‌دانم این [[سوره]] از [[کتاب خدا]] است یا نه؛ آیا او کافر است؟ گفتم: آری. او گفت: ای اسحاق! من بین آن دو فرق می‌بینم.<ref>{{متن حدیث|قال: يا إسحاق، هل تقرأ القرآن؟ قلت: نعم، قال: اقرأ عليّ {{متن قرآن|هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا}} فقرأت منها حتى بلغت: {{متن قرآن|يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا}} إلى قوله: {{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا}} قال: على رسلك؛ فيمن أنزلت هذه الآيات؟ قلت: في عليّ. قال: فهل بلغك أن عليا حين أطعم المسكين واليتيم والأسير. قال إنما نطعمكم لوجه [[الله]]؟ وهل سمعت الله وصف في كتابه أحدا بمثل ما وصف به عليا؟ قلت: لا. قال: صدقت! لأن الله جل ثناؤه عرف سيرته. يا إسحاق، ألست تشهد أن العشرة في الجنة؟ قلت: بلى يا أمير المؤمنين. قال: أرأيت لو أنّ رجلا قال: والله ما أدري هذا الحديث صحيح أم لا، ولا أدري إن كان [[رسول الله]] قاله أم لم يقله: أكان عندك كافرا؟ قلت: أعوذ بالله! قال: أرأيت لو أنه قال: ما أدري هذه السورة من كتاب الله أم لا، كان كافرا؟ قلت: نعم. قال: يا إسحاق، أرى بينهما فرقا}}؛ احمد بن محمد ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۵، ص۳۵۴.</ref>.

۲. [[ابوسالم محمد بن طلحه شافعی]] می‌گوید: و از جمله احادیثی که به آن [[اعتماد]] نموده به جهت [[اطاعت]] و در آن سرعت نموده به [[عبادت]]، [[حدیثی]] است که آن را [[امام ابوالحسن علی بن احمد واحدی]] و غیر او از [[امامان]] [[تفسیر]] [[روایت]] کرده‌اند...

بس است تو را به این [[آیه]] در عبادت او و به [[اطعام]] این طعام با شدت احتیاج آنان به [[غذا]]، از حیث منقبت و اگر این مطلب نبود [[شأن]] این [[قصه]] [[عظیم]] نمی‌شد و مکانش عالی نمی‌گشت و [[خدای تعالی]] درباره آن بر رسولش [[آیه قرآن]] نازل نمی‌نمود.<ref>{{عربی|و مما اعتمده من الطاعة و سارع فیه إلی العبادة ما رواه الإمام [[أبو الحسن]] علی بن أحمد الواحدی وغیره من أئمة التفسیر...

فکفی بهذه [[عبادة]] و بإطعام هذا الطعام مع شدة حاجتهم إلیه منقبة ولولا ذلک لما [[عظمت]] هذه القصة شأناً و علت مکاناً ولما أنزل [[الله]] (تعالی) فیها علی [[رسول الله]]{{صل}} قرآناً}}؛ محمد بن طلحه نصیبی شافعی، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ص۱۲۷-۱۲۸.</ref>.

۴. [[شمس الدین قرطبی]] در [[تفسیر]] خود، ذیل این [[آیه]] می‌گوید: [[اهل تفسیر]] گفته‌اند: این آیه درباره علی و [[فاطمه]]{{عم}} و کنیزی از آن دو به نام [[فضه]] نازل شده است.<ref>{{عربی|و قال أهل التفسیر: نزلت فی علی و فاطمة{{عم}} و [[جاریة]] لهما اسمها فضة}}؛ محمد بن احمد قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۹، ص۱۳۰.</ref>.

۵. [[عبدالله بن احمد نسفی]]، نیز از بین اقوال، همین قول را [[انتخاب]] و ذکر کرده و می‌گوید: این [[آیه در شأن علی]] و فاطمه و فضه [[کنیز]] آن دو نازل شد، زمانی که حسن و حسین{{عم}} مریض شدند و آنان [[نذر]] کردند تا سه [[روز]] را [[روزه]] بگیرند و لذا علی{{ع}} سه صاع جو از مردی یهودی [[قرض]] کرد و فاطمه{{س}} هر روز یک صاع آن را آرد نمود و نان پخت و هنگام [[افطار]] در هر سه روز نان‌ها را [[ایثار]] کرده و به [[مسکین]] و [[یتیم]] و [[اسیر]] دادند و هنگام افطار جز آب نیاشامیدند.<ref>{{عربی|نزلت فی علی و فاطمة و فضة جاریة لهما لما مرض الحسن و الحسین{{عم}} نذروا [[صوم]] ثلاثة أیام، فاستقرض علی من [[یهودی]] ثلاثة أصوع من الشعیر، فطحنت فاطمة{{س}} کل [[یوم]] صاعاً و خبزت، فآثروا بذلک ثلاث عشایا علی أنفسهم مسکیناً و یتیماً و أسیراً و لم یذوقوا إلا الماء فی وقت الإفطار}}؛ عبد الله بن احمد نسفی، مدارک التنزیل و حقائق التأویل، ج۴، ص۴۶۶.</ref>.

۶. [[نظام الاعرج نیشابوری]] می‌گوید: واحدی در [[البسیط (کتاب)|البسیط]] و [[زمخشری]] در «[[الکشاف]]» ذکر کرده‌اند و نیز [[امامیه]] اتفاق دارند بر این که [[سوره]] {{متن قرآن|هَلْ أَتَى}} درباره [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} نازل شده است، خصوصاً این [[آیه]]...

و [[روایت]] شده که سؤال کننده در آن سه شب، [[جبرئیل]] بوده که می‌خواسته به [[اذن]] [[خداوند سبحان]] آنان را [[امتحان]] کند.<ref>{{عربی|ذکر الواحدی فی البسیط والزمخشری فی الکشاف، و کذا الإمامیة أطبقوا علی أن السورة نزلت فی أهل بیت النبی{{صل}} و لا [[سیما]] فی هذه الآیة... و یروی أن السائل فی اللیالی [[جبرئیل]] أراد بذلک ابتلاءهم بإذن [[الله]] سبحانه}}؛ نظام الاعرج نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج۶، ص۴۱۲.</ref>.

٧. [[محمود بن عبدالله آلوسی]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا}} می‌گوید: چه [[امید]] است که کسی درباره علی و [[فاطمه]]{{عم}} چیزی بگوید جز این که علی مولای [[مؤمنان]] و [[وصی پیامبر]]{{صل}} و فاطمه پاره تن احمد و جزء [[محمدی]] است و اما حسن و حسین{{عم}}، [[روح]] و ریحان و دو [[سرور]] [[جوانان]] [[اهل]] بهشت‌اند و این رفض به حساب نمی‌آید؛ بلکه هرچه غیر از این، نزد من [[گمراهی]] است.

و از جمله لطایف، بنا بر قول به [[نزول آیه]] درباره [[اهل بیت]]{{عم}} این که [[خدای سبحان]] در آن [[آیات]]، ذکری از [[حورالعین]] نمی‌کند و تنها به [[غلامان]] [[مخلد]] اشاره می‌نماید تا رعایت [[حرمت]] [[بتول]] و [[نور]] چشم [[رسول]] [[فاطمه زهرا]]{{س}} را نموده باشد.<ref>{{عربی|و ما ذا عسی یقول [[امرؤ]] فیهما سوی أن علیا [[مولی]] [[المؤمنین]] و [[وصی]] النبی، و فاطمة البضعة الأحمدیة والجزء المحمدی، و أما الحسنان فالروح والریحان و سیدا [[شباب]] الجنان، و لیس هذا من الرفض بشیء بل ما سواه عندی هو الغی:

و من اللطائف علی القول بنزولها فیهم أنه سبحانه لم یذکر فیها الحور العین و إنما صرح عز وجل بولدان مخلدین [[رعایة]] لحرمة البتول وقرة عین الرسول}}؛ محمود بن عبدالله آلوسی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، ج۱۵، ص۱۷۴.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۲۷۳.</ref>

[[رده:فضائل امام علی]]

[[رده:آیات دارای شأن نزول]]