بی‌وفایی در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = بی‌وفایی

| عنوان مدخل  = بی‌وفایی

| مداخل مرتبط = [[بی‌وفایی در حدیث]] - [[بی‌وفایی در اخلاق اسلامی]]

| پرسش مرتبط  =  

== مقدمه ==

"[[بی‌وفایی]]" از نظر معنی، در مقابل [[وفاداری]] قرار دارد؛ و از نظر [[علم]] [[اخلاق]]، ملکه‌ای است که [[صاحب]] خود را از [[شکرگذاری]] آن کس که نعمتی بر او ارزانی داشته، باز می‌‌دارد؛ و یا دست‌کم مانع از آن می‌‌شود که [[نعمت]] را در نظر آورده به اهمیّت آن پی برد<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۱۳۹.</ref>.

== مراتب [[رذیلت]] [[بی‌وفایی]] ==

این [[رذیلت اخلاقی]] نیز از مراتبی چند برخوردار است.

# '''مرتبه نخست:''' آن که اصلاً نعمتی در دیدۀ او ننشیند؛

# '''مرتبه دوّم:''' آن که [[نعمت]] را بیند و متوجه آن نیز شود، امّا به [[شکرگذاری]] از آن نپردازد؛

# '''مرتبه سوّم:''' آن که [[نعمت]] را [[انکار]] و آن را [[تکذیب]] کند؛

# '''مرتبه چهارم:''' آن که [[نعمت]] را [[انکار]] و در میان [[مردم]] آن را نقمت نشان دهد؛

# '''مرتبه پنچم:''' آن که نزد خود نیز [[نعمت]] را نقمت نشان داده، خود را در محاصره [[سختی‌ها]] و مشکلات بیابد.

برخی از این مراتب، همان [[رذیلت اخلاقی]] "منفی‌بافی" است، و برخی دیگر با آن [[رذیلت]] متلازم خواهد بود.

به هر روی [[رذیلت]] [[بی‌وفایی]] و [[انکار]] [[نعمت]]، در میان بسیاری از [[انسان‌ها]] شیوع دارد؛ به‌گونه‌ای که می‌‌توان گفت گویا [[طبیعت]] [[انسان]] بر [[کفران نعمت]] سرشته شده، و ازاین‌رو به‌سختی می‌‌توان کسی را یافت که به کفران نپرداخته [[حقّ]] [[نعمت]] و نعمت‌گذار را به‌جای آورَد. دریغ که شیوع [[بی‌وفایی]]، در عین [[حرام]] بودن، بلکه کبیره بودن این [[گناه]] است<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص۱۳۹ ـ ۱۴۰.</ref>.

== نکاتی [[قرآنی]] درباره [[رذیلت]] [[بی‌وفایی]] ==

[[قرآن کریم]] را در این رابطه سخن بسیار است، که به تکرار و تأکید بدان پرداخته است؛ ما در این جا به برخی از نکات [[قرآنی]] در این زمینه اشاره می‌‌کنیم.

# این [[کتاب آسمانی]]، در مرتبه نخست به بسیاری [[نعمت‌های الهی]] بر [[انسان]]، و در عین حال [[کفران نعمت]] از سوی آنان اشاره می‌‌کند: {{متن قرآن|وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ}}<ref>«و اگر نعمت خداوند را بر شمارید نمی‌توانید شمار کرد؛ بی‌گمان انسان ستمکاره‌ای بسیار ناسپاس است» سوره ابراهیم، آیه ۳۴.</ref>.

# در مرتبه دوّم، به آن که گویا [[انسان]] بر صفت کفران سرشته شده، و یا دست‌کم بسیاری از آنان این‌گونه‌اند، اشاره می‌‌نماید. این تأکید از آن رو است که اهمیْت این صفت را در بارگاه ربوبی بازنماید: {{متن قرآن|فَأَبَى أَكْثَرُ النَّاسِ إِلَّا كُفُورًا}}<ref>«امّا بیشتر مردم جز سر ناسپاسی ندارند» سوره اسراء، آیه ۸۹.</ref> و {{متن قرآن|وَإِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فِي الْبَحْرِ ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلَّا إِيَّاهُ فَلَمَّا نَجَّاكُمْ إِلَى الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَكَانَ الْإِنْسَانُ كَفُورًا}}<ref>«و چون در دریا گزند به شما رسد آنان که (اکنون به پرستش) می‌خوانید ناپدید می‌شوند جز خداوند اما چون شما را تا خشکی رساند رو می‌گردانید و آدمی، ناسپاس است» سوره اسراء، آیه ۶۷.</ref>.

# آن‌گاه اشاره می‌‌فرماید که [[آدمی]]، به‌واسطه مشکلاتی که در مسیر [[زندگی]] بدان برخورد می‌‌کند، [[ناامید]] شده به [[کفران نعمت]] می‌‌پردازد؛ چه او مشکلات و [[مصائب]] خود را از [[ناحیه]] [[حضرت حق]] دیده در نتیجه نعمت‌های او را از نظر دور می‌دارد؛ سخت‌تر آن که مشکلات را از جانب [[حضرت حق]] و [[نعمت‌ها]] را از جانب خود خواهد دید!: {{متن قرآن|وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ}}<ref>«و اگر برای کارهایی که کرده‌اند بلایی به آنان برسد ناگاه نومید می‌گردند» سوره روم، آیه ۳۶.</ref> و {{متن قرآن|وَلَئِنْ أَذَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَيَئُوسٌ كَفُورٌ * وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ نَعْمَاءَ بَعْدَ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّيِّئَاتُ عَنِّي إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ}}<ref>«و اگر به انسان بخشایشی از خویش بچشانیم سپس آن را از وی باز گیریم بی‌گمان نومید و ناسپاس خواهد شد * و اگر پس از رنجی که به او رسیده است آسایشی به وی بچشانیم به یقین خواهد گفت بدی‌ها از من دور شد؛ که او سخت شادمان و خویشتن‌ستای است» سوره هود، آیه ۹-۱۰.</ref>.

# در مرتبه چهارم، به آن اشاره می‌‌کند که بسیاری از [[گناهان کبیره]]، در نتیجه این [[رذیلت]] کمرشکن پدید می‌‌آید؛ به شماری از این [[گناهان کبیره]] در برخی از [[آیات]] این کتاب [[مقدّس]]، این‌گونه اشاره شده است: {{متن قرآن|وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا كُلُّ خَتَّارٍ كَفُورٍ}}<ref>«و نشانه‌های ما را جز هر فریبکار ناسپاس انکار نمی‌کند» سوره لقمان، آیه ۳۲.</ref> و {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَنْ يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ * فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِيلٍ * ذَلِكَ جَزَيْنَاهُمْ بِمَا كَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِي إِلَّا الْكَفُورَ}}<ref>«برای (قوم) سبا در مسکن‌هایشان نشانه‌ای (شگرف) وجود داشت: دو باغ از راست و چپ، از روزی پروردگارتان بخورید و او را سپاس گزارید! شهری است پاکیزه و پروردگاری آمرزنده * اما روی گرداندند ما نیز بر آنان سیل ویرانگر را فرستادیم و به جای آن دو باغشان دو باغ جایگزین کردیم با میوه‌هایی تلخ و (درختان) شوره‌گز و اندکی از درخت کنار * چنین آنان را برای آن ناسپاسی که ورزیدند، کیفر دادیم و آیا جز ناسپاس را به کیفر می‌رسانیم؟» سوره سبأ، آیه ۱۵-۱۷.</ref> و {{متن قرآن|وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ}}<ref>«و خداوند شهری را مثل آورد که در امن و آرامش بود، روزی (مردم)‌اش از همه جا فراوان می‌رسید آنگاه به نعمت‌های خداوند ناسپاسی کرد و خداوند به کیفر آنچه (مردم آن) انجام می‌دادند گرسنگی و هراس فراگیر را به (مردم) آن چشانید» سوره نحل، آیه ۱۱۲.</ref> و {{متن قرآن|وَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذَابِهَا كَذَلِكَ نَجْزِي كُلَّ كَفُورٍ}}<ref>«و نه از عذاب آنان می‌کاهند؛ بدین‌گونه هر ناسپاسی را کیفر می‌دهیم» سوره فاطر، آیه ۳۶.</ref> و {{متن قرآن|أَلْقِيَا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ * مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ مُعْتَدٍ مُرِيبٍ}}<ref>«هر ناسپاس ستیزه‌جو را در دوزخ افکنید! * هر بازدارنده از کار نیک، تجاوزکار دو دل را» سوره ق، آیه ۲۴-۲۵.</ref>.

در [[رذیلت]] [[بی‌وفایی]] - و [[ناسپاسی]] در مقابل [[نعمت‌ها]]، که از شایع‌ترین موارد آن [[رذیلت]] است؛ آن کس که به [[بی‌وفایی]] آلوده شد، به صفاتی چند دیگر نیز آلوده خواهد شد، که هریک او را به دامن سیاه صفاتی دیگر رهنمون خواهند شد. ما در این زمینه تنها به بخشی از [[سوره]] بقره می‌‌پردازیم، که [[حضرت حق]] در آن به بیان حکایتی درباره [[قوم]] [[بنی‌اسرائیل]] می‌‌پردازد. این حکایت از نظر [[اخلاقی]] و [[دانش]] اخلاق‌پژوهی در شمار مهم‌ترین حکایات [[قرآنی]] است. این بخش از [[سوره]] بقره با توجّه به همین اهمیّت [[اخلاقی]] [[رذیلت]] یاد شده، از بیش از شصت [[آیه]] تشکیل شده است؛ گذشته از آن که در جای‌جای [[قرآن کریم]] باز به تفصیل به این [[رذیلت]]، زمینه‌های آن، نتایج و عواقبش، و سرانجام راه‌های [[گریز]] از آن پرداخته شده است. این مطلب، به‌گونه‌ای است که برخی گفته‌اند: "[[قرآن کریم]]، در بیش از ششصد [[آیه]] خود، تنها به این صفت [[ناپسند]] [[اخلاقی]] پرداخته است". ما در اینجا به اختصار به بیان آن بخش از [[سوره مبارکه بقره]] می‌‌پردازیم.

در ابتدای این بخش، [[خداوند متعال]] با ذکر این [[آیه]]: {{متن قرآن|يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ}}<ref>«ای بنی اسرائیل! نعمت مرا که ارزانی شما داشتم به یاد آورید و به پیمان من وفا کنید تا به پیمان شما وفا کنم و تنها از من بهراسید» سوره بقره، آیه ۴۰.</ref>، به [[زمینه‌سازی]] برای ورود به مبحث اصلی این بخش می‌‌پردازد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[[رده:بی‌وفایی]]

[[رده:مدخل]]