←اقسام و گونه‌ها
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
== اقسام و گونه‌ها == | == اقسام و گونه‌ها == | ||
سیره دارای انواع و اقسامی است که هر کدام در زمینه خاصی به کار می‌رود و در حوزه کاربرد خود، معتبر و تأثیرگذار است. در اینجا برای آشنایی مخاطبان، به انواع سیره به نحو مطلق، یعنی «سیره بما هی سیره» اشاره می‌شود، بدون آنکه تقسیم و [[حصر]] [[عقلی]] مد نظر باشد و یا همه اقسام مورد اشاره، محور بحث باشند. البته شاید بعضی انواع سیره که در ذیل ذکر می‌شوند، در این نوشتار مورد نیاز نباشند و یا میان آنها تداخل وجود داشته باشد، ولی [[هدف]]، آشناسازی [[دانش]] پژوهان با گونه‌های مختلف سیره است. | سیره دارای انواع و اقسامی است که هر کدام در زمینه خاصی به کار می‌رود و در حوزه کاربرد خود، معتبر و تأثیرگذار است. در اینجا برای آشنایی مخاطبان، به انواع سیره به نحو مطلق، یعنی «سیره بما هی سیره» اشاره می‌شود، بدون آنکه تقسیم و [[حصر]] [[عقلی]] مد نظر باشد و یا همه اقسام مورد اشاره، محور بحث باشند. البته شاید بعضی انواع سیره که در ذیل ذکر می‌شوند، در این نوشتار مورد نیاز نباشند و یا میان آنها تداخل وجود داشته باشد، ولی [[هدف]]، آشناسازی [[دانش]] پژوهان با گونه‌های مختلف سیره است. | ||
=== [[سیره فردی]] === | |||
سیره فردی به رفتارهایی اطلاق می‌شود که بیشتر جنبه شخصی دارد و ناظر به عملکرد فرد است، نه دیگران. به عبارت دیگر، منظور از سیره فردی [[رفتار]] و مَشی است که هدف آن متوجه خود فرد است و اغلب به قصد [[خودسازی]] و تکامل روحی و [[معنوی]] فرد و یا جهت گذران [[زندگی]] صورت می‌گیرد؛ نظیر [[عبادات]] و یا کارهای معمول شبانه‌روزی. بنابراین، [[سیره فردی]] [[معصومین]]{{عم}} قلمرو وسیعی پیدا می‌کند و همه فعالیت‌های فردی آنان را فرا می‌گیرد. [[ساده‌زیستی]]، [[نظم]]، [[انضباط]] و امثال اینها، در حوزه سیره فردی قرار می‌گیرند؛ چون مربوط به خود فرد هستند و [[هدف]] از آنها انجام [[وظایف]] شخصی است. | |||
=== سیره اجتماعی === | |||
سیره اجتماعی در برابر سیره فردی قرار دارد و منظور از آن، رفتارهایی است که در ارتباط با دیگران انجام می‌گیرند و اگر فرد تنها باشد، به انجام آن اقدام نمی‌کند. [[تعاون]] و [[همکاری]] و [[حسن معاشرت]] را می‌توان در زمره سیره اجتماعی شمرد؛ چراکه همکاری در صورت وجود دیگران معنی پیدا می‌کند و اگر [[انسان]] تنها باشد، تعاون مصداق ندارد. به لحاظ ساختار ادبی هم تعاون بر وزن «تفاعل» است و دو رکن لازم دارد و بدون طرف دوم، محقق نمی‌شود. همچنین حسن معاشرت یک پدیده اجتماعی است و تحقق آن حداقل به دو نفر وابسته است تا مفهوم هم‌زیستی محقق گردد. [[رفتار انسان]] توأم با همکاری و حسن معاشرت وی با [[مردم]]، معنی بخش سیره اجتماعی او است. اگر این همکاری و رفتار نیکو در [[محیط خانواده]] بود، به سیره خانوادگی و اگر فراتر از آن در محیط اجتماع بود، به سیره اجتماعی تعبیر می‌شود. | |||
=== [[سیره اخلاقی]] و [[تربیتی]] === | |||
[[سیره]] در حوزه [[اخلاق]] و [[تربیت]]، با سیره در حیطه فردی و [[اجتماعی]] ارتباط نزدیک دارد. شاید با دید سطحی نتوان تفاوتی میان سیره فردی و [[اخلاقی]] و همچنین میان سیره اجتماعی و تربیتی قائل شد و تفاوت آنها را به دست آورد؛ زیرا سیره اخلاقی تفاوت چندانی با سیره فردی ندارد و هر دو ناظر به رفتارهای شخصی انسان هستند. سیره اجتماعی هم تمایز قابل توجهی از سیره تربیتی نداشته و هر دو در ارتباط با دیگران شکل می‌گیرند و ظرف وجودی آنها، فضای [[اجتماع]] است. تفاوت آنها در این است که سیره تربیتی به منظور دیگر‌سازی انجام می‌گیرد و سیره اجتماعی ممکن است چنین هدفی نداشته باشد. بدین ترتیب، اگر به مفهوم و کاربرد [[سیره]] در حوزه‌های مختلف دقت شود، تفاوت‌هایی هرچند جزئی میان آنها وجود دارد. [[سیره فردی]] نیز به یک اعتبار، اعم از [[سیره اخلاقی]] است؛ زیرا مفهوم [[اخلاق]]، متضمن [[ارزش]] است و وقتی از اخلاق سخن گفته می‌شود، یعنی کارهایی که ارزش مثبت دارند؛ از این رو، رفتارهای عادی مانند [[خوردن و آشامیدن]] یا رفتارهای غیر [[اخلاقی]] را نمی‌توان در حوزه اخلاق داخل کرد، ولی در عین حال، [[رفتار فردی]] بر آنها صادق است بر این اساس، سیره فردی، اعم از سیره اخلاقی است و منظور در اینجا، بحث پیرامون سیره اخلاقی می‌باشد که بخشی از رفتارهای فردی را تشکیل می‌دهد. نکته قابل توجه آنکه سیره فردی [[معصومین]]{{عم}} از آن جهت که همراه با [[آداب]] و سنت‌های خاص است و اگر آن آداب و روش‌ها به خوبی تبیین گردد، جنبه آموزندگی و سازندگی بسیار خواهند داشت، سیره فردی آن بزرگواران هم مورد نظر خواهد بود. به عبارت دیگر، سیره فردی منتسب به [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}}، جنبه اخلاقی به خود می‌گیرد و ارزشمند می‌شود. به عنوان نمونه، سیره فردی پیامبر{{صل}} در شستن دست‌ها قبل و بعد از غذا، با این که یک رفتار فردی است، ولی قابل [[تأسی]] بوده و آثار بهداشتی و [[تربیتی]] فراوان دارد. بدین ترتیب، تفاوت سیره اجتماعی و تربیتی نیز روشن می‌گردد؛ زیرا سیره اجتماعی به رفتارهایی گفته می‌شود که تنها در عرصه [[اجتماع]] شکل گرفته و [[هدف]] تربیتی نداشته‌اند، اما سیره تربیتی، جنبه دیگر‌سازی دارد و منظور از آن، پرورش دیگران و نهادینه کردن [[ارزش‌ها]] در وجود آنها در قالب رفتارهای عینی است. برای مثال، حسن معاشرت با مردم، گاه به عنوان رفتار اجتماعی مطرح فقط و به خاطر آنکه کار پسندیده‌ای است انجام می‌گیرد و گاهی افزون بر آن، با [[هدف]] پرورش دادن دیگران با آن [[رفتار]] صورت می‌گیرد که [[همسایگان]] چنین [[رفتاری]] را فراگیرند و با هم [[رفتار نیک]] داشته باشند. بنابراین، سیره اجتماعی، فراتر از سیره تربیتی است و دامنه وسیع‌تری به خود می‌گیرد و ممکن است بخشی از رفتارهای [[اجتماعی]] جنبه [[تربیتی]] نداشته باشند. | |||
=== سیره قولی و فعلی === | |||
یکی دیگر از تقسیمات [[سیره]]، تقسیم آن به قولی و فعلی است؛ زیرا سیره، اعم از گفتاری و رفتاری است و سبک و روشی که معنای خاص سیره است، در هر دو حوزه، مصداق پیدا می‌کند. از آنجا که گفتار، نوعی رفتار است و می‌تواند سبک‌ها و روش‌های گوناگون داشته باشد، وقتی سیره مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد، تنها رفتار منظور نیست، بلکه گفتار را هم شامل می‌شود. سخن نیز مانند فعل، اقسام مختلفی دارد و به گونه‌های متعدد قابل تقسیم است؛ مانند: سخن خطابی، حماسی، [[عاطفی]]، ادبی. سیره قولی، به اطوار و احوال گفتار اطلاق می‌گردد و به آن سبک و روش گفتاری گفته می‌شود که بعضی افراد، به ویژه [[اهل]] سخن، دارای نوع خاصی در ایراد خطابه هستند. برای مثال، [[شهید مطهری]] و مرحوم محمدتقی فلسفی از سخنرانان معروف معاصر، هر کدام شیوه مخصوصی در صحبت و سخن‌رانی داشتند. سیره فعلی هم، سبک و روش خاص [[انسان]] در عرصه فعل و عمل است که هر کس می‌تواند رفتار ویژه‌ای داشته باشد. ممکن است روش فردی در برخورد با مردم، شیوه [[مدارا]] و [[عفو و گذشت]] باشد و فردی دیگر [[خشونت]] و [[انتقام]] را شیوه رفتاری خویش قرار دهد. در [[سیره معصومین]]{{عم}} نیز این دو نوع سیره، قابل بازیابی است و برای هر یک نمونه‌های فراوانی می‌توان از گفتار و رفتار ایشان به دست آورد. [[امام علی]]{{ع}} در [[نامه]] سی و یکم [[نهج البلاغه]] ضمن ارائه [[دستورات]] تربیتی به فرزندش [[امام حسن مجتبی]]{{ع}}، ۱۱ بار کلمه {{متن حدیث|يَا بُنَيَّ}} (ای فرزندم) را به کار برده و این امر، نشان‌دهنده سیره قولی ایشان در زمینه [[سخن گفتن]] با فرزند و راه و [[راهنمایی]] کردن اوست. [[احترام]] ایشان به [[امام حسن]]{{ع}} و [[امام حسین]]{{ع}}، بوسیدن، در آغوش گرفتن و نوازش کردن آنان، بیانگر [[سیره]] فعلی آن حضرت نسبت به فرزند می‌باشد. هر چند در این نوشتار، هم سیره قولی و هم سیره فعلی [[معصومین]]{{عم}} مورد نظر است، ولی تأکید بیشتر بر سیره عملی آن بزرگواران می‌باشد؛ زیرا تأثیر [[تربیتی]] آن، بیش از سیره قولی است. | |||
=== سیره عقلایی (بنای عقلا) === | |||
سیره عقلا نیز از اقسام سیره است که در [[فقه]] کاربرد زیاد دارد و در [[علم اصول]] مورد بحث قرار می‌گیرد. در [[اصول فقه]]، درباره سیره یا بنای عقلا، بحث‌های مفصلی شده و نیازی به ذکر آن مطالب نیست. نفس سیره عقلا در بحث [[اخلاق]] و [[تربیت]] نقش چندانی ندارد<ref>دروس فی علم الاصول، ج۱، اثبات صغری الدلیل الشرعی، ص۲۷۰-۲۸۶.</ref> و منظور از ذکر آن در اینجا، اطلاع و اشاره به تمام انواع سیره است. [[مرحوم مظفر]] در تعریف سیره عقلا می‌گوید: «توافق عقلای عالم [[ملت]] و مذهبی بر انجام یا ترک کاری را سیره عقلا گویند»<ref>اصول الفقه، ج۱، ص۱۷۱.</ref>. بر این اساس، سیره عقلا از همه انواع سیره، عام‌تر است و اختصاص به [[مسلمان]] و غیر مسلمان ندارد، بلکه همه عاقلان [[جهان]] را شامل می‌شود. | |||
=== سیره متشرعه ([[شرعی]]) === | |||
[[رفتار]] [[پیروان]] یک [[شریعت]] بر عمل یا ترک یک کار، به سیره متشرعه تعبیر می‌شود. هر چند این اصطلاح عمومیت دارد و به همه [[شرایع]] اطلاق می‌گردد، ولی در مباحث فقه و اصول، به [[شریعت اسلام]] انصراف دارد. وقتی گفته می‌شود سیره متشرعه، سیره مسلمانان منظور است، نه سیره [[پیروان ادیان]] دیگر. مرحوم مظفر در این زمینه می‌گوید «سیره متشرعه، شرعی یا [[اسلامی]]، وفاق [[مسلمانان]] بما هم مسلمان بر فعل یا ترک امری است»<ref>اصول الفقه، ج۱، ص۱۷۱.</ref>. به نظر ایشان، تفاوتی میان سیره متشرعه، شرعی و اسلامی وجود ندارد و منظور از هر سه اصطلاح، موافقت [[مسلمانان]] بر انجام یا ترک کاری است. [[سیره]] متشرعه، اخص از سیره عقلا است<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۴۲.</ref>. | |||
== سیره معصوم == | == سیره معصوم == | ||