دلالت سیره: تفاوت میان نسخه‌ها

در [[علم]] «[[اصول فقه]]» این [[پرسش]] مطرح است که تا چه اندازه می‌توان به [[سیره]] اعتماد کرد و حدود دلالت آن چیست؟ آیا سیره و [[رفتار]] [[معصوم]]{{عم}} بر [[وجوب]] عمل بدان دلالت دارد، یا بر [[استحباب]] آن و یا تنها بر جواز [[عمل]] دلالت دارد؟

 

# دلالت فعل بر رجحان، استحباب و مطلوبیت [[مولوی]] و [[شرعی]]؛

# عدم اختصاص مطلوبیت آن فعل به معصوم{{ع}}؛

# کنار نهادن شرایط وقوع فعل و تعمیم آن به همه اوضاع و احوال و همه زمان‌ها و مکان‌ها.

 

 

اولین و عمده‌ترین دلیل، [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref> است. بر اساس این رأی، مفاد [[آیه]] این است که [[پیامبر]]{{صل}} و معصومانِ دیگر{{عم}} به عنوان الگوی [[مسلمانان]] معرفی شده‌اند و الگو بودن آنها به طور عام به این معناست که [[رفتار]] آنها مختص به خود آنها نیست و در همه زمان‌ها و احوال و برای همگان [[سرمشق‌گیری]] از آن و عمل به آن، مطلوب است.

 

# [[عبادی]] بودن فعل: [[عبادات]] از سویی «توقیفی‌«<ref>توقیفی بودن عبادات به این معناست که تنها از ناحیه شارع وضع می‌شوند و کسی حق کم و زیاد کردن آنها را ندارد. مثل تعداد رکعت‌های نماز (رواس قلعه‌جی، محمد و حامد صادق قنیبی، معجم لغة الفقهاء، ص۱۵۱).</ref>اند و [[شارع]] باید حدود و کیفیت آنها را تعیین کند و از سوی دیگر در آنها [[قصد قربت]] شرط است. بنابراین نمی‌توان هر عملی را [[عبادت]] دانست و آن را به قصد قربت انجام داد، بلکه تنها اعمالی را می‌توان بر وجه عبادت به جا آورد که شارع عبادت می‌داند و عبادت، به [[طور]] کلی مطلوب شارع است. بنابراین اگر عملی از سوی [[معصوم]]{{ع}} در [[مقام]] عبادت انجام شد، آن عمل قطعاً رجحان دارد و نمی‌تواند [[مباح]] باشد؛ چون براساس توقیفی بودن عبادات نمی‌توان [[عمل ]]مباح را به وجه عبادت به جای آورد.

# نقل فعل یا [[سیره معصوم]]{{ع}} از جانب معصوم دیگر یا [[اصحاب خاص]]: اگر یکی از [[معصومان]]{{عم}} [[سیره معصوم]] دیگری را برای دیگران نقل کرد، یا حتی یکی از [[اصحاب]] بزرگ و خاص [[معصوم]]{{ع}}، [[رفتاری]] را از معصوم{{ع}} برای دیگران نقل کرد، می‌توان گفت این نقل، قرینه‌ای است بر اینکه فعل رجحان دارد؛ زیرا نقل آنان به منظور [[تشویق]] دیگران برای عمل به آن [[سیره]] است.

# [[مداومت]] و تکرار فعل از سوی معصوم{{ع}}: مداومت و تکرار یک عمل از سوی یک یا چند معصوم{{ع}} نیز می‌تواند قرینه‌ای عام بر رجحان آن عمل. باشد. البته این در صورتی است که آن فعل به گونه‌ای نباشد که خود مستلزم تکرار باشد؛ مثلاً از [[افعال]] طبیعی و عادی همچون خوردن غذا نباشد؛ زیرا تکرار فعل نشان می‌دهد که نزد [[شارع]] رجحان و مطلوبیت دارد. [[کشف]] تکرار گاهی با ملاحظه سیره و نقل‌های متعدد از [[رفتار]] معینی حاصل می‌شود و گاه در [[حدیث]] یا گزارش [[تاریخی]] عبارتی می‌یابیم که نشان دهنده تکرار فعل است؛ مانند اینکه بگوید: {{عربی|كان رسول الله يفعل كذا}}؛ «[[رسول خدا]] همواره چنین می‌کرد».

# [[اخلاقی]] بودن فعل: همچنین اگر فعل صادر شده از معصوم{{ع}} نزد عقلا از [[افعال اخلاقی]] به شمار رود، صدور آن از معصوم{{ع}} نشان دهنده رجحان [[شرعی]] آن خواهد بود.

# [[ادب]]: در صورتی که سیره ناظر به کیفیت ویژه رفتاری باشد و از آن برداشت شود که معصوم{{ع}} می‌خواهد ادب عمل به آن فعل را [[آموزش]] دهد، مناسب است آن را بر مطلوبیت حمل کنیم؛ زیرا [[شرع]] نسبت به آدابِ افعال [[عنایت]] و اهتمام ورزیده است و در [[روایات]] از آدابی چون [[آداب]] [[تعلیم و تربیت]] آداب، آداب [[قضاوت]]، [[آداب غذا خوردن]] و...[[ سخن]] به میان آمده است.

 

آنچه ذکر شد براساس نظریه دوم بود، اما بنابر نظر اول، براساس [[آیه]] «أُسوَة» و [[ادله]] دیگر، قاعده اولیه اقتضا می‌کند [[سیره]]، الگوی رفتاری مطلوب و عام است و در غیر [[افعال]] عادی که در آنها کیفیت خاصی مورد نظر نیست، بر رجحان [[شرعی]] دلالت کند.

 

بنابراین می‌توان گفت که سیره با قرائن خاص، یا یکی از قرائن عامی که ذکر شد همراه بود، دست‌کم بر مطلوبیت و رجحان فعل دلالت دارد و می‌توان از آن این مطلب را استفاده کرد که [[پیروی]] و عمل بدان در چنین مواردی مطلوب [[شارع]] است<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۱۷.</ref>.