ماه حرام: تفاوت میان نسخه‌ها

۸٬۶۳۳ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۴
 
(۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{نبوت}}
{{مدخل مرتبط
{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = ماه حرام
| موضوع مرتبط = ماه حرام
| عنوان مدخل  = [[ماه حرام]]
| عنوان مدخل  = ماه حرام
| مداخل مرتبط = [[ماه حرام در قرآن]] - [[ماه حرام در حدیث]] - [[ماه حرام در فقه اسلامی]] - [[ماه حرام در فقه سیاسی]]
| مداخل مرتبط = [[ماه حرام در قرآن]] - [[ماه حرام در فقه سیاسی]]
| پرسش مرتبط  = ماه حرام (پرسش)
| پرسش مرتبط  =  
}}
}}


==مفهوم‌شناسی==
== معناشناسی ==
مراد از [[ماه‌های حرام]] که عبارت‌اند از: ذوالقعده، ذوالحجه، [[محرم]] و [[رجب]]، ماه‌هایی است که [[خداوند متعال]] رعایت [[حرمت]] آنها را بر [[مؤمنان]] [[واجب]] گردانیده است<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۳، ص۲۲۲.</ref> و از زمان [[حضرت ابراهیم]] و [[اسماعیل]]{{ع}} [[جنگ]] در آنها ناروا بوده است. این [[سنت]] ابراهیمی از زمان آن [[حضرت]] تا [[ظهور اسلام]] در میان [[عرب]] محترم شمرده می‌شد<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۹۴۹.</ref>: {{متن قرآن|إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ}}<ref>«بی‌گمان شمار ماه‌ها نزد خداوند در کتاب وی روزی که آسمان‌ها و زمین را آفرید دوازده ماه است؛ از آنها چهار ماه، حرام است» سوره توبه، آیه ۳۶.</ref>.
مراد از [[ماه‌های حرام]] که عبارت‌اند از: ذوالقعده، ذوالحجه، [[محرم]] و [[رجب]]، ماه‌هایی است که [[خداوند متعال]] رعایت [[حرمت]] آنها را بر [[مؤمنان]] [[واجب]] گردانیده است<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۳، ص۲۲۲.</ref> و از زمان [[حضرت ابراهیم]] و [[اسماعیل]] {{ع}} [[جنگ]] در آنها ناروا بوده است. این [[سنت]] ابراهیمی از زمان آن [[حضرت]] تا [[ظهور اسلام]] در میان [[عرب]] محترم شمرده می‌شد<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۹۴۹.</ref>: {{متن قرآن|إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ}}<ref>«بی‌گمان شمار ماه‌ها نزد خداوند در کتاب وی روزی که آسمان‌ها و زمین را آفرید دوازده ماه است؛ از آنها چهار ماه، حرام است» سوره توبه، آیه ۳۶.</ref>.


[[قرآن کریم]] تصریح به [[حرمت]] [[جنگ]] و [[خونریزی]] در [[ماه‌های حرام]] دارد: {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ}}<ref>«از تو درباره جنگ در ماه حرام می‌پرسند، بگو: جنگ در آن (گناهی) بزرگ است» سوره بقره، آیه ۲۱۷.</ref>؛ اما [[خداوند]] [[حق]] مقابله‌ به‌مثل را زمان حرمت‌شکنی [[کفّار]] در این ماه‌ها برای [[مسلمانان]] محفوظ می‌دارد: {{متن قرآن|الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ}}<ref>«(این) ماه حرام در برابر (آن) ماه حرام است و حرمت شکنی‌ها قصاص دارد پس هر کس بر شما ستم روا داشت همان‌گونه که با شما ستم روا داشته است با وی ستم روا دارید» سوره بقره، آیه ۱۹۴.</ref> در [[آیه]] دیگری در مورد این ماه‌ها آمده است: {{متن قرآن|فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref> «و چون ماه‌های حرام به پایان رسید مشرکان را هر جا یافتید بکشید و دستگیرشان کنید و به محاصره درآورید و در هر کمینگاهی به کمین آنان بنشینید؛ و اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند آزادشان بگذارید که بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۵.</ref>.<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص:۹۸.</ref>.
[[قرآن کریم]] تصریح به [[حرمت]] [[جنگ]] و [[خونریزی]] در [[ماه‌های حرام]] دارد: {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ}}<ref>«از تو درباره جنگ در ماه حرام می‌پرسند، بگو: جنگ در آن (گناهی) بزرگ است» سوره بقره، آیه ۲۱۷.</ref>؛ اما [[خداوند]] [[حق]] مقابله‌ به‌مثل را زمان حرمت‌شکنی [[کفّار]] در این ماه‌ها برای [[مسلمانان]] محفوظ می‌دارد: {{متن قرآن|الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ}}<ref>«(این) ماه حرام در برابر (آن) ماه حرام است و حرمت شکنی‌ها قصاص دارد پس هر کس بر شما ستم روا داشت همان‌گونه که با شما ستم روا داشته است با وی ستم روا دارید» سوره بقره، آیه ۱۹۴.</ref> در [[آیه]] دیگری در مورد این ماه‌ها آمده است: {{متن قرآن|فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref> «و چون ماه‌های حرام به پایان رسید مشرکان را هر جا یافتید بکشید و دستگیرشان کنید و به محاصره درآورید و در هر کمینگاهی به کمین آنان بنشینید؛ و اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند آزادشان بگذارید که بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۵.</ref>.<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص۹۸.</ref>


نگرش [[اعراب]] به [[ماه‌های حرام]] بر سه‌گونه بوده است<ref>الازمنه والامکنه، ج۲، ص۱۶۶.</ref>:
نگرش [[اعراب]] به [[ماه‌های حرام]] بر سه‌گونه بوده است<ref>الازمنه والامکنه، ج۲، ص۱۶۶.</ref>:
خط ۱۷: خط ۱۶:
#"محلّین" این گروه، نه احترامی برای [[حرم]] قایل بودند و نه برای ماهه‌ای [[حرام]]. تنها علت سر فرود آوردنشان، [[ترس]] از گروه‌های انتظامی و [[امنیتی]] بود که به وسیله حمس تشکیل شده بود.
#"محلّین" این گروه، نه احترامی برای [[حرم]] قایل بودند و نه برای ماهه‌ای [[حرام]]. تنها علت سر فرود آوردنشان، [[ترس]] از گروه‌های انتظامی و [[امنیتی]] بود که به وسیله حمس تشکیل شده بود.


در [[ماه‌های حرام]]، اطراف "[[خانه خدا]]"[[بازار]] [[تجارت]] تشکیل و از هر طبقه و قبیله‌ای در آنجا به [[داد و ستد]] می‌پرداختند. در این ماه‌ها، افراد [[قبایل]] از [[تجاوز]] یکدیگر در [[امان]] بودند؛ به گونه‌ای که اگر کسی [[دشمن]] خونی خود را هم در منطقه [[حرم]] می‌دید متعرض او نمی‌شد، اما در یکی از [[ماه‌های حرام]] [[مردم]] "[[کنانه]]" و "[[قریش]]" در منطقه [[حرم]] به [[جنگ]] پرداختند و [[حرمت]] [[حرم]] را شکستند (این [[جنگ]] به [[جنگ فجار]] معروف است)<ref>راجع به جنگ‌های چهارگانه فجار ر.ک: الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۳۵۸ و ۹۵۹؛ سیرۀ ابن هشام، ج۱، ص۱۸۷-۱۸۴.</ref>. پس از آن، [[مردم]] [[قریش]] برای [[تجدید]] اعتبار و استقرار [[نفوذ]] خویش، پیمانی بنام "[[پیمان جوانمردان]]" بستند<ref>ر.ک: حلف الفضول.</ref>. [[اسلام]] که [[دین]] [[صلح]] و [[دوستی]] است، در همان اوان [[ظهور]] خویش بر ترک [[جنگ]] در [[ماه‌های حرام]] صحه گذاشته و آن را امضاء نمود. در [[فلسفه]] [[ماه‌های حرام]] می‌توان گفت: [[تحریم]] [[جنگ]] در این ماه‌ها، ابزاری در جهت [[دعوت]] به [[صلح]] و [[آرامش]] بود؛ زیرا هرگاه جنگ‌جویان چهار ماه از سال [[اسلحه]] را [[زمین]] بگذارند، فرصتی می‌یابند تا با [[تفکر]] و [[اندیشه]]، [[جنگ‌ها]] را برای همیشه پایان دهند.
در [[ماه‌های حرام]]، اطراف "[[خانه خدا]]"[[بازار]] [[تجارت]] تشکیل و از هر طبقه و قبیله‌ای در آنجا به [[داد و ستد]] می‌پرداختند. در این ماه‌ها، افراد [[قبایل]] از [[تجاوز]] یکدیگر در [[امان]] بودند؛ به گونه‌ای که اگر کسی [[دشمن]] خونی خود را هم در منطقه [[حرم]] می‌دید متعرض او نمی‌شد، اما در یکی از [[ماه‌های حرام]] [[مردم]] "[[کنانه]]" و "[[قریش]]" در منطقه [[حرم]] به [[جنگ]] پرداختند و [[حرمت]] [[حرم]] را شکستند (این [[جنگ]] به [[جنگ فجار]] معروف است)<ref>راجع به جنگ‌های چهارگانه فجار ر. ک: الکامل فی التاریخ، ج۱، ص۳۵۸ و ۹۵۹؛ سیرۀ ابن هشام، ج۱، ص۱۸۷-۱۸۴.</ref>. پس از آن، [[مردم]] [[قریش]] برای تجدید اعتبار و استقرار [[نفوذ]] خویش، پیمانی بنام "[[پیمان جوانمردان]]" بستند<ref>ر. ک: حلف الفضول.</ref>. [[اسلام]] که [[دین]] [[صلح]] و [[دوستی]] است، در همان اوان [[ظهور]] خویش بر ترک [[جنگ]] در [[ماه‌های حرام]] صحه گذاشته و آن را امضاء نمود. در [[فلسفه]] [[ماه‌های حرام]] می‌توان گفت: [[تحریم]] [[جنگ]] در این ماه‌ها، ابزاری در جهت [[دعوت]] به [[صلح]] و [[آرامش]] بود؛ زیرا هرگاه جنگ‌جویان چهار ماه از سال [[اسلحه]] را [[زمین]] بگذارند، فرصتی می‌یابند تا با [[تفکر]] و [[اندیشه]]، [[جنگ‌ها]] را برای همیشه پایان دهند.


برخی از [[احکام]] جزایی [[اسلام]] همچون دیه، در [[ماه‌های حرام]] وضعی متفاوت با دیگر ماه‌ها پیدا می‌کند؛ به گونه‌ای که مقدار دیه در [[ماه‌های حرام]] یک سوم بیشتر از ماه‌های دیگر است<ref>شرح لمعه، ج۱۰، ص۱۸۲.</ref>.<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۱۵۹.</ref>
برخی از [[احکام]] جزایی [[اسلام]] همچون دیه، در [[ماه‌های حرام]] وضعی متفاوت با دیگر ماه‌ها پیدا می‌کند؛ به گونه‌ای که مقدار دیه در [[ماه‌های حرام]] یک سوم بیشتر از ماه‌های دیگر است<ref>شرح لمعه، ج۱۰، ص۱۸۲.</ref>.<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص۱۵۹.</ref>


== منابع ==
==[[ماه حرام]]==
{{منابع}}
از [[دوازده]] ماه [[قمری]] چهار [[ماه محرم]]، [[رجب]]، [[ذیقعده]] و [[ذیحجه]] [[ماه‌های حرام]] شناخته می‌شوند که هر گونه [[جنگ]] و [[نبرد]] در آنها [[حرام]] شمرده شده است. سه ماه پشت سر هم و یک ماه (رجب) جدا از بقیه است. [[قرآن مجید]] نیز به این موضوع اشاره دارد:
# [[پرونده:11677.jpg|22px]] [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|'''واژه‌نامه فقه سیاسی''']]
{{متن قرآن|إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ}}<ref>«بی‌گمان شمار ماه‌ها نزد خداوند در کتاب وی روزی که آسمان‌ها و زمین را آفرید دوازده ماه است؛ از آنها چهار ماه، حرام است، این است آیین استوار، در آنها به خود ستم روا ندارید و همگی با مشرکان جنگ کنید چنان که آنان همگی با شما جنگ می‌کنند و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است» سوره توبه، آیه ۳۶.</ref>.
# [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']]
از پاره‌ای [[روایات]] استفاده می‌شود که [[تحریم]] جنگ در این چهار ماه، علاوه بر [[آیین]] ابراهیم، در [[آیین یهود]] و [[مسیح]] و سایر [[آیین‌های آسمانی]] نیز بوده است<ref>تفسیر نمونه، ج۷، ص۴۰۶.</ref>.
{{پایان منابع}}
 
[[فلسفه]] ماه‌های حرام؛ ماه‌هایی که در [[جاهلیت]] [[محترم]] شمرده می‌شد و [[مردم]] آن عصر در آن ماه‌ها دست از [[قتال]] و نبرد می‌کشیده‌اند، این شیوه را [[دین اسلام]] مهر [[تأیید]] نهاد و عملاً بدان روش ادامه داد، و آنها چهار ماه از ماه‌های [[دوازده‌گانه]] قمری می‌باشند، یعنی [[ماه رجب]]، ذیقعده، ذیحجه و [[محرم]]<ref>معارف و معاریف، ج۹، ص۴۶.</ref>. تحریم جنگ در این چهار ماه یکی از طرق پایان دادن به جنگ‌های طولانی و وسیله‌ای برای [[دعوت]] به [[صلح]] و [[آرامش]] بود؛ زیرا هنگامی که [[جنگجویان]] چهار ماه از سال، [[اسلحه]] را به [[زمین]] بگذارند و صدای چکاچک شمشیرها یا صفیر گلوله‌ها خاموش شود و مجالی برای [[تفکر]] و [[اندیشه]] به وجود آید، احتمال پایان یافتن جنگ برای همیشه، بسیار زیاد است. همیشه ادامه یک کار با شروع [[مجدد]] آن پس از [[خاموشی]]، تفاوت دارد و دومی به مراتب مشکل‌تر است. فراموش نمی‌کنیم که در دوران جنگ‌های بیست ساله ویتنام چه اندازه [[زحمت]] کشیدند تا یک [[آتش بس]] بیست و چهار ساعته در آغاز سال نو [[مسیحی]] یا مانند آن به وجود آورند، ولی [[اسلام]] برای [[پیروان]] خود در هر سال یک آتش بس چهار ماهه اعلام می‌دارد و این خود نشانه [[روح]] [[صلح‌طلبی]] اسلام است. البته چنانچه [[دشمن]] بخواهد از این [[قانون اسلامی]] [[سوء استفاده]] کند و [[حریم]] [[ماه‌های حرام]] را بشکند، [[اجازه]] [[مقابله به مثل]] به [[مسلمانان]] داده شده است<ref>تفسیر نمونه، ج۷، ص۴۰۸.</ref>.
در [[آیه]] ۳۶ [[سوره توبه]] به ماه‌های حرام و آتش بس اجباری و دست کشیدن از [[جنگ]] در این ماه‌ها اشاره شده است. [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ}}<ref>«بی‌گمان شمار ماه‌ها نزد خداوند در کتاب وی روزی که آسمان‌ها و زمین را آفرید دوازده ماه است؛ از آنها چهار ماه، حرام است، این است آیین استوار، در آنها به خود ستم روا ندارید و همگی با مشرکان جنگ کنید چنان که آنان همگی با شما جنگ می‌کنند و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است» سوره توبه، آیه ۳۶.</ref>.
 
بعضی از [[مفسران]]، [[تحریم]] جنگ در این چهار ماه را از سنت‌های حضرت [[ابراهیم خلیل]]{{ع}} می‌دانند که [[مشرکین]] طبق [[امیال]] و هوس‌های [[خودکامه]] جای این ماه‌ها را [[تغییر]] می‌دادند. [[دین مبین اسلام]] این چهار [[ماه حرام]] را در جایگاه اصلی خود تثبیت کرد. [[عرب‌ها]] سه ماه پشت سر هم را «سَرَد»<ref>سَرَد یعنی پی در پی و پشت سر هم انجام دادن.</ref> و [[رجب]] را «فرد» گویند<ref>تفسیر نمونه، ج۷، ص۴۰۶-۴۰۵.</ref>.
شایان ذکر است که تحریم جنگ در این ماه‌ها در صورتی است که جنگ از ناحیه دشمن به مسلمانان [[تحمیل]] نشود، اما در این صورت بدون [[شک]] مسلمانان باید به پا خیزند و از خود [[دفاع]] کنند؛ زیرا [[حرمت]] این ماه‌ها از ناحیه دشمن «نقض» شده است نه از ناحیه مسلمانان، [[آیه شریفه]] ۱۹۴ [[سوره بقره]] نیز [[گواه]] بر این مطلب است<ref>تفسیر نمونه، ج۷، ص۴۰۶-۴۰۵.</ref>.
اولین ماه از [[ماه‌های حرام]] که شروع سال [[قمری]] هم با این ماه می‌باشد، [[محرم]] است. مهم‌ترین مناسبت این ماه، [[شهادت سالار شهیدان]] [[امام حسین]]{{ع}} و [[اصحاب]] و یارانش در سال ۶۱ قمری در [[سرزمین]] [[کربلا]]، و به [[اسارت]] رفتن [[اهل بیت]] آن حضرت می‌باشد.
 
دومین ماه از ماه‌های حرام، [[رجب]] است که [[اعمال]] فراوانی دارد. علاقمندان به [[مفاتیح الجنان]] مراجعه نمایند.
«ذوالقعده» یازدهمین ماه از سال قمری و قبل از ماه «[[ذی الحجه]]» و [[موسم حج]] قرار گرفته است. چون [[عرب‌ها]] برای انجام [[مناسک حج]] و [[زیارت]] [[کعبه]] و دیدار با بت‌های خود و تقدیم [[هدایا]] و [[نذورات]] و [[قربانی]] به آنها، در این ماه به سمت [[مکه]] [[حرکت]] می‌کرده و در مکه سکونت می‌گزیده‌اند، از این رو لفظ «قعد» که در [[عربی]] به معنای نشستن است، بر این ماه که عرب‌ها در این مدت در مکه نشسته‌اند و [[انتظار]] ماه ذی الحجه را می‌کشیده گذاشته شده است. [[پس از ظهور اسلام]] از [[حرمت]] این ماه کاسته نشد و همچنان به عنوان یکی از ماه‌های حرام که در آنها [[نزاع]] و [[جنگ]] و [[قتل]] ممنوع و [[گناه]] است، به شمار رفت.
ذوالحجه نیز آخرین ماه سال قمری بر طبق تقویم [[هجری قمری]] می‌باشد. ذوالحجه به معنای ماه [[حج]] است. وجه این نامگذاری بدین جهت است که در [[روز]] نهم تا دوازدهم این ماه [[مراسم حج]] برگزار می‌شود. نام این ماه با این لفظ و واژه مخصوص در [[قرآن]] نیامده است. لکن در [[آیات]] متعددی که مربوط به اعمال و مناسک حج و [[عمره]] است به اشاره آمده است.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[محمدنامه (کتاب)|محمدنامه]]، ص ۸۲۴.</ref>.


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
خط ۳۴: خط ۴۳:
* [[رجب]]
* [[رجب]]
{{پایان مدخل‌ وابسته}}
{{پایان مدخل‌ وابسته}}
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:11677.jpg|22px]] [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|'''واژه‌نامه فقه سیاسی''']]
# [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']]
# [[پرونده:IM010703.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[محمدنامه (کتاب)|'''محمدنامه''']]
{{پایان منابع}}


== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده:ماه حرام]]
[[رده:اصطلاحات سیاسی]]
۷۵٬۸۷۱

ویرایش