سوره انسان: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = فضایل امام علی

| عنوان مدخل =

| مداخل مرتبط = [[سوره انسان در علوم قرآنی]] - [[سوره انسان در معارف و سیره رضوی]] - [[سوره انسان در کلام اسلامی]]

'''سوره انسان''' که با نام‌های [[سوره هل اتی]]، [[سوره دهر]] نیز شناخته می‌شود درپی [[نذر]] [[امام علی]] و [[حضرت فاطمه]] {{عم}} برای شفای دو فرزند [[بیمار]] خود نازل شد که هنگام [[افطار]] در سه [[روز]] پیاپی، [[مسکین]] و [[یتیم]] و [[اسیر]] به در خانۀ آنان آمد و ایشان افطار خود را به آنان [[ایثار]] کردند. این واقعه نهایت [[ایمان]]، ایثار و [[اخلاص]] [[امام علی|علی]] {{ع}} را می‌رساند.

سوره هل اتی، سورۀ ۷۶ [[قرآن کریم]] که نام‌های دیگرش سوره انسان، [[سوره دهر]] و [[ابرار]] است. درپی نذری که [[امام علی|علی]] و [[حضرت زهرا|فاطمه]] {{عم}} برای شفای دو [[فرزند]] [[بیمار]] خود ([[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]]) کردند تا سه روز [[روزه]] بگیرند، هنگام [[افطار]] در سه روز پیاپی، [[مسکین]] و [[یتیم]] و [[اسیر]] به در خانۀ آنان آمد و ایشان [[افطار]] خود را به آنان [[ایثار]] کردند. این [[سوره]] در پی [[انفاق]] خالصانۀ این [[خانواده]] و تجلیل از آنان نازل شد<ref>تفسیر «مجمع البیان»، ج ۵ ص ۴۰۴</ref>. [[آیات]] ۷ تا ۱۰ تصریح به این موضوع دارد: {{متن قرآن|يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا* وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلا شُكُورًا}}.  

به این موضوع با عنوان [[آیه ابرار]] هم اشاره شده است، چون پیش از این، از [[اهل بیت]] {{ع}} به عنوان [[ابرار]] یاد شده و در کتب و [[روایات]] [[اهل سنت]] نیز آمده است<ref>ر.ک: «فضائل الخمسه من الصحاح السته» ج ۱ ص ۲۵۴</ref>. این واقعه که نهایت [[ایمان]]، [[ایثار]] و [[اخلاص]] [[امام علی|علی]] {{ع}} را می‌رساند، از [[مناقب]] و [[فضایل]] مهمّ اوست. شاعران نیز در سروده‌های خود به آن اشاره کرده‌اند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۳۲۱.</ref>.

[[قرآن]] [[کتاب هدایت]] و موضوع [[هدایت]]، [[انسان]] است. «[[انسان]]» جدای از الفاظ مترادف آن، به تنهایی ۶۵ بار در قرآن آمده است. موضوع بحث در این [[سوره]] به‌ویژه در [[آیه]] نخست آن {{متن قرآن|هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا}}<ref>«آیا بر آدمی پاره‌ای از روزگار گذشت که چیزی سزیده یادکرد نبود؟» سوره انسان، آیه ۱.</ref>؛ «انسان» است. از آنجا که محور این سوره، «انسان» و عمل و [[اخلاص]] و [[ایثار]] و عاقبت کار او در [[قیامت]] و نعمت‌های خوب برای [[نیکان]] است، به سوره «انسان» نامگذاری شده است.

این سوره در آغاز، [[خلقت انسان]] را بعد از آنکه نامی از او در میان نبود، خاطرنشان می‌سازد و در ادامه، به خلقت انسان و قرارگرفتن او بر سر دو راهی «[[شکر]]» و «کفران» اشاره می‌کند. سپس می‌فرماید [[خدای تعالی]] او را به راهی که تنها راه اوست هدایت کرد، حال یا این انسان [[شکر]] هدایتش را می‌گزارد و یا کفران می‌کند. آنگاه می‌فرماید برای [[کافران]] انواعی از [[عذاب]] و برای [[ابرار]] الوانی از [[نعمت]] آماده کرده و اوصاف آن [[نعمت‌ها]] را در طی هجده آیه شرح می‌دهد و همین دلیل است بر اینکه مقصود اصلی هم بیان همین نعمت‌ها بوده و پس از بیان اوصاف آن نعمت‌ها، روی سخن را به [[رسول]] گرامی خود نموده می‌فرماید: قرآن نازل شده از ناحیه اوست، و مایه [[تذکر]] [[بشر]] است، پس باید که در برابر [[حکم]] [[پروردگار]] خود [[صابر]] باشد و هوا و هوس‌های [[کفار]] را [[پیروی]] نکند، و باید که پروردگار خود را صبح و شام به یاد بیاورد و برای او شب‌ها به [[سجده]] بیفتد، و شبی طولانی [[تسبیح]] گوید<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ص۲۷۷۸.</ref>.

 

 

 

== مطالب مهم سوره ==

# اشاره به [[خلقت انسان]] و ماده اولیه [[آفرینش]] او؛

# [[اراده]] و [[آزادی]] [[انسان]] در تعیین سرنوشت خود؛

# وضعیت [[کافران]] در [[روز قیامت]]؛

# ویژگی‌های [[پارسایان]] در [[قیامت]]؛

# داستان نذر [[خاندان پیامبر]] {{صل}} و بیان [[اخلاص]] و [[ایثار]] آنان؛

# نکات [[اخلاقی]] همچون [[صبر]]، [[کناره‌گیری]] از [[گناهکاران]] و...<ref>هاشم‌زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۴۹۳و۴۹۲؛ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۴۹۳و۴۹۲؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۴؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۹؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۲۵، صفحه (۳۲۷-۳۵۰) و ۳۲۵؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۷؛ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۲۰، صفحه ۱۲۰.</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ص۲۷۷۸.</ref>

== اسامی سوره انسان ==

# '''دهر:''' واژه «دهر» به معنای روزگار و برهه‌ای از زمان، در آیه نخست این سوره به کار رفته، و نام سوره دهر از همین آیه نخست گرفته شده است.

# '''ابرار:''' «أبرار» جمع «برّ» به معنای نیکان. از آن‌جا که در سوره دهر طی ۱۸ آیه {{متن قرآن|إِنَّ الأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلا شُكُورًا إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا وَجَزَاهُم بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا مُتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الأَرَائِكِ لا يَرَوْنَ فِيهَا شَمْسًا وَلا زَمْهَرِيرًا وَدَانِيَةً عَلَيْهِمْ ظِلالُهَا وَذُلِّلَتْ قُطُوفُهَا تَذْلِيلا وَيُطَافُ عَلَيْهِم بِآنِيَةٍ مِّن فِضَّةٍ وَأَكْوَابٍ كَانَتْ قَوَارِيرَا قَوَارِيرَ مِن فِضَّةٍ قَدَّرُوهَا تَقْدِيرًا وَيُسْقَوْنَ فِيهَا كَأْسًا كَانَ مِزَاجُهَا زَنجَبِيلا عَيْنًا فِيهَا تُسَمَّى سَلْسَبِيلا وَيَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَانٌ مُّخَلَّدُونَ إِذَا رَأَيْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَّنثُورًا وَإِذَا رَأَيْتَ ثَمَّ رَأَيْتَ نَعِيمًا وَمُلْكًا كَبِيرًا عَالِيَهُمْ ثِيَابُ سُندُسٍ خُضْرٌ وَإِسْتَبْرَقٌ وَحُلُّوا أَسَاوِرَ مِن فِضَّةٍ وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا إِنَّ هَذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاء وَكَانَ سَعْيُكُم مَّشْكُورًا}}<ref>«نیکان از پیاله‌ای می‌نوشند که آمیخته به بوی خوش است. از چشمه‌ای که بندگان خداوند از آن می‌آشامند آن را به خواست خود روان می‌سازند. به پیمان خود وفا می‌کنند و از روزی می‌هراسند که شرّ آن همه‌گیر است. و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند. (با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی. بی‌گمان ما از پروردگارمان، روزی که تیره و بسیار سخت است می‌هراسیم. پس خدا آنان را از شرّ آن روز نگاه می‌دارد و به آنان شادابی و شادمانی می‌نمایاند. و به آنان برای شکیبی که ورزیده‌اند بهشت و (پوشاک) پرنیان پاداش می‌دهد. در آن، بر تخت‌ها پشت می‌دهند، در آن نه (گرمای) خورشیدی می‌بینند و نه سرمایی. و سایه‌سارهای آن، نزدیک آنها و میوه‌های آن بسیار در دسترس است. و گرد آنان آوندهایی سیمین و جام‌هایی بلورین می‌چرخانند. بلورهایی سیمگون که آنها را (ساقیان) به اندازه پیموده‌اند. و در آنجا به آنان پیاله‌ای می‌نوشانند که آمیخته آن زنجبیل است. از چشمه‌ای که آنجاست به نام سلسبیل. و خدمتگزارانی هماره جوان گرد آنان می‌گردند که چون بنگریشان، می‌پنداری که مرواریدهایی پراکنده‌اند. و چون بدان جا بنگری نعمت و پادشاهی بیکرانی می‌بینی. بر تن آنان جامه‌هایی سبز از دیبای نازک و دیبای ستبر است و به دستبندهایی سیمین آراسته‌اند و پروردگارشان به آنان شرابی پاک می‌نوشاند. بی‌گمان این پاداش شماست و تلاشتان را سپاس می‌نهند» سوره انسان، آیه ۵-۲۲.</ref> به معرفی ابرار و نشانه‌های آنان و سرنوشت سعادتمندانه آنان پرداخته، به این اسم نامیده شده است.

# '''هل أتی:''' چون سوره دهر با جمله {{متن قرآن|هَلْ أَتَى}} آغاز شده، به همین عنوان نیز نام گرفته است<ref>فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، صفحه ۴۹۲؛ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۱۸۳؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۹؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۲۵، صفحه ۳۲۷.</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ص۷۸۲.</ref>

== [[فضیلت]] [[سوره]] ==

درباره [[فضیلت]] [[قرائت]] سوره انسان و [[خواص]] آن روایاتی رسیده است<ref>الصافی، ج ۵، ص۲۶۶؛ مستدرک الوسائل، ج ۴، ص۲۱۰؛ البصائر، ج ۵۱، ص۵.</ref>. براساس روایتی از [[امام باقر]] {{ع}} هرکس [[سوره هل اتی]] را در هر بامداد پنجشنبه بخواند [[خداوند]] حوریانی فراوان به همسری او درمی‌آورد و با [[پیامبر]] {{صل}} [[محشور]] می‌شود<ref>ثواب‌الاعمال، ص۲۶۰؛ مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۴۰۲.</ref>؛ همچنین براساس روایاتی [[تلاوت]] این [[سوره]] موجب تقویت نفس می‌شود<ref>البصائر، ج ۵۱، ص۴.</ref>.<ref>[[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[سوره انسان - خراسانی (مقاله)| مقاله «سوره انسان»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۴]]، ص ۵۰۵.</ref>

# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]

# [[پرونده: IM010699.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']]