عصمت از گناه در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

 
(۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۲۲: خط ۲۲:


== مراتب گناه ==
== مراتب گناه ==
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[گناه دارای چه مراتبی است و معصومان در کدام مرتبه دارای عصمت هستند؟ (پرسش)| گناه دارای چه مراتبی است و معصومان در کدام مرتبه دارای عصمت هستند؟]]'''{{پایان}}
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[عصمت (پرسش)|(پرسمان عصمت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
[[گناه]] و [[نافرمانی]] دارای مراتبی است<ref>ر.ک: المیزان، ج۶، ص۳۷۱. </ref> که پیشتر باید روشن شود [[عصمت]] از کدامیک از آنها مورد ادعای ما می‌باشد. به همین منظور لازم است مراحل و مراتب گناه را بازشناسیم:
[[گناه]] و [[نافرمانی]] دارای مراتبی است<ref>ر.ک: المیزان، ج۶، ص۳۷۱. </ref> که پیشتر باید روشن شود [[عصمت]] از کدامیک از آنها مورد ادعای ما می‌باشد. به همین منظور لازم است مراحل و مراتب گناه را بازشناسیم:


خط ۳۹: خط ۴۱:
اقتضای [[محبت]] کامل این است که محبّ تمام توجه‌اش به محبوب باشد و نهایت [[انقیاد]] و [[فرمانبرداری]] را از او داشته باشد، و هیچ‌گاه از او [[غافل]] نشود. تنها و تنها به محبوب و خواسته‌های او بنگرد و همّ و غمش جلب [[رضایت]] او باشد. روشن است که در این حالات، مسأله [[وجوب]] و [[حرمت]] شرعی و امور اخلاقی و [[نفسانی]] مطرح نیست، حساب دیگری در کار است و سرّ و رمزی ویژه دارد که جز آنان که در آن وادی‌اند، خبری از آن ندارند.
اقتضای [[محبت]] کامل این است که محبّ تمام توجه‌اش به محبوب باشد و نهایت [[انقیاد]] و [[فرمانبرداری]] را از او داشته باشد، و هیچ‌گاه از او [[غافل]] نشود. تنها و تنها به محبوب و خواسته‌های او بنگرد و همّ و غمش جلب [[رضایت]] او باشد. روشن است که در این حالات، مسأله [[وجوب]] و [[حرمت]] شرعی و امور اخلاقی و [[نفسانی]] مطرح نیست، حساب دیگری در کار است و سرّ و رمزی ویژه دارد که جز آنان که در آن وادی‌اند، خبری از آن ندارند.


محبت الهی نیز مستثنای از این حکم کلی نیست. البته موقعیت همه عاشقان و محبّان نسبت به [[خداوند]]، یکسان نیست. بلکه مقام محبت، خود، نیز دارای مراتب مختلفی است که هر مرتبه‌ای، آداب خاص خود را دارد. در ضمن، همه [[پیامبران]] هم در یک سطح نیستند؛ {{متن قرآن|تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ}}<ref>«برخی از آن پیامبران را بر برخی دیگر برتری دادیم» سوره بقره، آیه ۲۵۳.</ref>. به هر حال، هر چه مرتبه [[تقرب]] [[آدمی]] به خداوند نزدیک‌تر شود، مراتب گناه هم لطیف‌تر و عظیم‌تر خواهد شد. و بسا عظمت و بزرگی [[گناه]] در مقام [[محبّت]] برای [[محبّان]] و عاشقان، به مراتب بزرگ‌تر از محرّماتی باشد که دیگران مرتکب می‌شوند. {{متن حدیث|حَسَنَاتُ الْأَبْرَارِ سَيِّئَاتُ الْمُقَرَّبِينَ‌}}.
محبت الهی نیز مستثنای از این حکم کلی نیست. البته موقعیت همه عاشقان و محبّان نسبت به [[خداوند]]، یکسان نیست. بلکه مقام محبت، خود، نیز دارای مراتب مختلفی است که هر مرتبه‌ای، آداب خاص خود را دارد. در ضمن، همه [[پیامبران]] هم در یک سطح نیستند؛ {{متن قرآن|تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ}}<ref>«برخی از آن پیامبران را بر برخی دیگر برتری دادیم» سوره بقره، آیه ۲۵۳.</ref>. به هر حال، هر چه مرتبه [[تقرب]] [[آدمی]] به خداوند نزدیک‌تر شود، مراتب گناه هم لطیف‌تر و عظیم‌تر خواهد شد. و بسا عظمت و بزرگی [[گناه]] در مقام [[محبّت]] برای محبّان و عاشقان، به مراتب بزرگ‌تر از محرّماتی باشد که دیگران مرتکب می‌شوند. {{متن حدیث|حَسَنَاتُ الْأَبْرَارِ سَيِّئَاتُ الْمُقَرَّبِينَ‌}}.


حال ممکن است این سؤال مطرح شود که چه چیز باعث می‌شود [[انبیا]] و [[اولیای الهی]] به لوازم مقام محبّت عمل نکرده، به این قسم از گناه گرفتار آیند؟
حال ممکن است این سؤال مطرح شود که چه چیز باعث می‌شود [[انبیا]] و [[اولیای الهی]] به لوازم مقام محبّت عمل نکرده، به این قسم از گناه گرفتار آیند؟


پاسخ این است که هیچ موجود مادّی با [[حفظ]] تمرکز کامل نسبت به [[خداوند]] در تمامی مراحل [[حیات]]، نمی‌تواند [[زندگی]] کند. لازمه [[زندگی دنیوی]]، توجه -هر چند اندک- به [[مخلوقات]] است. حتی ممکن است که این توجهات از نظر [[شرعی]] [[واجب]] باشند، مثلاً [[خداوند حکیم]] خود [[دستور]] به انجام [[ازدواج]]، خوردن [[غذا]]، تأمین معاش و [[معاشرت]] با [[مردم]] داده است، ولی لازمه عمل به این [[واجبات]] شرعی این است که مقداری از توجهات محبّ به غیر محبوب معطوف شود. کسی که در مقام [[محبت]] [[سیر]] می‌کند، این‌گونه امور را برای خویش گناه و کوتاهی (نسبت به آن مقام) تلقی می‌نماید و درصدد [[استغفار]] و طلب [[رحمت]] از [[خدا]] برمی‌آید. روشن است که حتی مقرب‌ترین [[انسان‌ها]] و [[افضل]] و اشرف انبیا نیز نمی‌تواند بدون چنین اموری که به حسب مقام محبت، گناه تلقی می‌شوند، زندگی کند و [[معصوم]] از آنها باشد»<ref>[[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]]، ص ۱۸۱.</ref>.
پاسخ این است که هیچ موجود مادّی با [[حفظ]] تمرکز کامل نسبت به [[خداوند]] در تمامی مراحل [[حیات]]، نمی‌تواند [[زندگی]] کند. لازمه [[زندگی دنیوی]]، توجه -هر چند اندک- به [[مخلوقات]] است. حتی ممکن است که این توجهات از نظر [[شرعی]] [[واجب]] باشند، مثلاً [[خداوند حکیم]] خود [[دستور]] به انجام [[ازدواج]]، خوردن غذا، تأمین معاش و [[معاشرت]] با [[مردم]] داده است، ولی لازمه عمل به این [[واجبات]] شرعی این است که مقداری از توجهات محبّ به غیر محبوب معطوف شود. کسی که در مقام [[محبت]] [[سیر]] می‌کند، این‌گونه امور را برای خویش گناه و کوتاهی (نسبت به آن مقام) تلقی می‌نماید و درصدد [[استغفار]] و طلب [[رحمت]] از [[خدا]] برمی‌آید. روشن است که حتی مقرب‌ترین [[انسان‌ها]] و [[افضل]] و اشرف انبیا نیز نمی‌تواند بدون چنین اموری که به حسب مقام محبت، گناه تلقی می‌شوند، زندگی کند و [[معصوم]] از آنها باشد»<ref>[[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]]، ص ۱۸۱.</ref>.


== دیدگاه متکلمان شیعه ==
== دیدگاه متکلمان شیعه ==
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[متکلمان اسلامی چه دیدگاه‌هایی در بحث عصمت پیامبر و امام از گناه دارند؟ (پرسش)| متکلمان اسلامی چه دیدگاه‌هایی در بحث عصمت پیامبر و امام از گناه دارند؟]]'''{{پایان}}
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[عصمت (پرسش)|(پرسمان عصمت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
تمامی متکلمان [[شیعه]] [[پیامبران الهی]] و [[امامان]] اثنی عشر را از انجام کلیه [[گناهان]] صغیره و کبیره، قبل و پس از تصدی منصب، [[معصوم]] می‌دانند و اختلافی در این خصوص میان آنها وجود ندارد هرچند در آرای [[متکلمان]] [[اهل سنت]] در این بحث اختلافاتی میان اصل [[عصمت پیامبران]] از [[گناهان]] قبل از رسیدن به [[مقام نبوت]] و نیز در جواز یا عدم جواز [[ارتکاب گناهان]] صغیره پس از تصدی [[نبوت]]، وجود داشته و در مورد عدم [[عصمت]] [[جانشینان پیامبر خاتم]] نیز اتفاق دارند.
تمامی متکلمان [[شیعه]] [[پیامبران الهی]] و [[امامان]] اثنی عشر را از انجام کلیه [[گناهان]] صغیره و کبیره، قبل و پس از تصدی منصب، [[معصوم]] می‌دانند و اختلافی در این خصوص میان آنها وجود ندارد هرچند در آرای [[متکلمان]] [[اهل سنت]] در این بحث اختلافاتی میان اصل [[عصمت پیامبران]] از [[گناهان]] قبل از رسیدن به [[مقام نبوت]] و نیز در جواز یا عدم جواز [[ارتکاب گناهان]] صغیره پس از تصدی [[نبوت]]، وجود داشته و در مورد عدم [[عصمت]] [[جانشینان پیامبر خاتم]] نیز اتفاق دارند.


خط ۸۷: خط ۹۱:


== دیدگاه [[اهل سنت]] ==
== دیدگاه [[اهل سنت]] ==
مقام [[عصمت انبیا]] {{عم}} یا مصونیت آنان از [[ارتکاب محرمات]] [[الهی]] و [[افعال]] خلاف [[مروت]] و عرف، از جمله مقاماتی است که مورد توجه مذاهب مختلف اهل سنت نیز قرار گرفته است. [[ابن تیمیه]] حرانی [[سلفی]]، درباره [[عقیده]] [[اهل‌سنت]] پیرامون عصمت انبیا {{عم}} می‌نویسد: «این سخن که [[انبیا]] تنها از [[گناهان کبیره]] و نه صغیره، معصومند، قول بسیاری از [[علمای اسلام]] و بلکه همه [[طوایف]] است. بلکه این قول بسیاری از [[متکلمان]] است چنانکه ابوالحسن آمدی آن را قول [[اشعریان]] دانسته. این عقیده همچنین قول اکثر [[مفسران]] و محدثان و [[فقها]] است و آنچه از [[پیشوایان]] و بزرگان [[سلف]]، [[صحابه]] و [[تابعین]] ایشان نیز در این خصوص نقل شده، موافق با این عقیده است»<ref>حرانی، [[احمد بن عبدالحلیم]]، مجموع الفتاوی، ج۴، ص۳۱۹.</ref>.
مقام [[عصمت انبیا]] {{عم}} یا مصونیت آنان از [[ارتکاب محرمات]] [[الهی]] و [[افعال]] خلاف [[مروت]] و عرف، از جمله مقاماتی است که مورد توجه مذاهب مختلف اهل سنت نیز قرار گرفته است. [[ابن تیمیه]] حرانی [[سلفی]]، درباره [[عقیده]] [[اهل‌سنت]] پیرامون عصمت انبیا {{عم}} می‌نویسد: «این سخن که [[انبیا]] تنها از [[گناهان کبیره]] و نه صغیره، معصومند، قول بسیاری از [[علمای اسلام]] و بلکه همه طوایف است. بلکه این قول بسیاری از [[متکلمان]] است چنانکه ابوالحسن آمدی آن را قول [[اشعریان]] دانسته. این عقیده همچنین قول اکثر [[مفسران]] و محدثان و [[فقها]] است و آنچه از [[پیشوایان]] و بزرگان [[سلف]]، [[صحابه]] و [[تابعین]] ایشان نیز در این خصوص نقل شده، موافق با این عقیده است»<ref>حرانی، [[احمد بن عبدالحلیم]]، مجموع الفتاوی، ج۴، ص۳۱۹.</ref>.


در این بخش به بیان کلمات و دیدگاه‌های [[کلامی]] پایه‌گذاران [[مذاهب اربعه]] اهل‌سنت، [[پیروان]] ایشان و برخی دیگر از بزرگان این [[فرقه]] درباره عصمت انبیا {{عم}} می‌پردازیم.
در این بخش به بیان کلمات و دیدگاه‌های [[کلامی]] پایه‌گذاران [[مذاهب اربعه]] اهل‌سنت، [[پیروان]] ایشان و برخی دیگر از بزرگان این [[فرقه]] درباره عصمت انبیا {{عم}} می‌پردازیم.
خط ۹۸: خط ۱۰۲:


=== [[مالکی]]‌ها و [[اشاعره]] ===
=== [[مالکی]]‌ها و [[اشاعره]] ===
مالک بن انس، [[پیشوا]] و [[فقیه]] [[مذهب مالکی]] است. اکثر پیروان مذهب فقهی مالکی، در [[کلام]]، [[اشعری]] مذهب‌اند و [[اشاعره]] در باب [[عصمت انبیا]] {{عم}} بر این باورند که خطای [[پیامبران]] از روی [[سهو]] و [[نسیان]] اشکالی ندارد و پیش از [[نبوت]]، ارتکاب گناه کبیره نیز از آنان جایز است<ref>الجسر الطرابلسی، حسین بن محمد، ۱۳۵۱ق، ص۵۲.</ref>. صاحب کتاب «الحصون الحمیدیة» ضمن تصریح به [[لزوم]] وجود [[عصمت]] در انبیا {{عم}} به معنای [[طهارت]] ظاهری و [[باطنی]] ایشان از [[معاصی]] و منهیات [[الهی]] و [[رذایل اخلاقی]] چون [[حسد]]، [[کبر]]، [[کذب]] و امثال اینها [[معتقد]] است در مواجهه با روایاتی که توهم [[ارتکاب معاصی]] از انبیا {{عم}} و [[رسل]] را در [[انسان]] ایجاد می‌نمایند، باید به [[تأویل]] یا توجیه آن روایات روی آورد<ref>الجسر الطرابلسی، حسین بن محمد، الحصون الحمیدیه، ۴۹</ref>.
مالک بن انس، [[پیشوا]] و [[فقیه]] [[مذهب مالکی]] است. اکثر پیروان مذهب فقهی مالکی، در [[کلام]]، [[اشعری]] مذهب‌اند و [[اشاعره]] در باب [[عصمت انبیا]] {{عم}} بر این باورند که خطای [[پیامبران]] از روی [[سهو]] و نسیان اشکالی ندارد و پیش از [[نبوت]]، ارتکاب گناه کبیره نیز از آنان جایز است<ref>الجسر الطرابلسی، حسین بن محمد، ۱۳۵۱ق، ص۵۲.</ref>. صاحب کتاب «الحصون الحمیدیة» ضمن تصریح به [[لزوم]] وجود [[عصمت]] در انبیا {{عم}} به معنای [[طهارت]] ظاهری و [[باطنی]] ایشان از [[معاصی]] و منهیات [[الهی]] و [[رذایل اخلاقی]] چون [[حسد]]، [[کبر]]، [[کذب]] و امثال اینها [[معتقد]] است در مواجهه با روایاتی که توهم [[ارتکاب معاصی]] از انبیا {{عم}} و [[رسل]] را در [[انسان]] ایجاد می‌نمایند، باید به [[تأویل]] یا توجیه آن روایات روی آورد<ref>الجسر الطرابلسی، حسین بن محمد، الحصون الحمیدیه، ۴۹</ref>.


بدیهی است که [[اعتقاد]] اشاعره به جواز ارتکاب کبیره توسط [[نبی]]، پیش از رسیدن به [[مقام نبوت]] و همچنین امکان [[خطا]]، [[سهو]] و [[نسیان]] از سوی [[انبیا]] {{عم}}، پس از رسیدن به مقام نبوت، حاکی از پذیرش همان روایات ضعیف و مجعولی است که چنین اتهاماتی را به [[انبیای الهی]] {{عم}} و از جمله به [[نبی مکرم اسلام]]، نسبت می‌دهند<ref>[[مصطفی سلیمانیان|سلیمانیان، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[مقامات امامان (کتاب)|مقامات امامان]]، ص۲۱۷؛ [[محمد هادی فرقانی|فرقانی، محمد هادی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی|عباس‌زاده جهرمی، محمد]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، شماره ۲.</ref>.
بدیهی است که [[اعتقاد]] اشاعره به جواز ارتکاب کبیره توسط [[نبی]]، پیش از رسیدن به [[مقام نبوت]] و همچنین امکان [[خطا]]، [[سهو]] و نسیان از سوی [[انبیا]] {{عم}}، پس از رسیدن به مقام نبوت، حاکی از پذیرش همان روایات ضعیف و مجعولی است که چنین اتهاماتی را به [[انبیای الهی]] {{عم}} و از جمله به [[نبی مکرم اسلام]]، نسبت می‌دهند<ref>[[مصطفی سلیمانیان|سلیمانیان، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[مقامات امامان (کتاب)|مقامات امامان]]، ص۲۱۷؛ [[محمد هادی فرقانی|فرقانی، محمد هادی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی|عباس‌زاده جهرمی، محمد]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، شماره ۲.</ref>.


=== [[شافعی]]‌ها و [[معتزله]] ===
=== [[شافعی]]‌ها و [[معتزله]] ===
خط ۱۱۰: خط ۱۱۴:


=== [[اهل حدیث]] (حنابله) ===
=== [[اهل حدیث]] (حنابله) ===
[[احمد بن حنبل]] (۱۶۴-۲۴۱هق) موسس و پیشوای چهارمین [[مذهب]] از [[مذاهب اربعه]] [[اهل سنت]] است. دیدگاه ابن تیمیه که خود در [[فقه]] از [[پیروان]] احمد است ـ درباره [[عقیده]] [[اهل‌سنت]] پیرامون [[عصمت انبیا]] {{عم}} ـ تا حد زیادی، می‌تواند اعتقاد حنابله را در این مساله روشن سازد. آنجا که می‌نویسد: «این سخن که [[انبیا]] تنها از [[گناهان کبیره]] و نه صغیره، معصوم‌اند، قول بسیاری از [[علمای اسلام]] و بلکه همه [[طوایف]] است. بلکه این قول بسیاری از [[متکلمان]] است چنانکه ابوالحسن آمدی آن را قول [[اشعریان]] دانسته است. این عقیده همچنین قول اکثر [[مفسران]] و محدثان و [[فقها]] است و آنچه از [[پیشوایان]] و بزرگان [[سلف]]، [[صحابه]] و [[تابعین]] ایشان نیز در این خصوص نقل شده، موافق با این عقیده است»<ref>حرانی، احمد بن عبدالحلیم، مجموع الفتاوی، ج۴، ص۳۱۹.</ref>.<ref> [[محمد هادی فرقانی|فرقانی، محمد هادی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی|عباس‌زاده جهرمی، محمد]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، شماره ۲.</ref>
[[احمد بن حنبل]] (۱۶۴-۲۴۱هق) موسس و پیشوای چهارمین [[مذهب]] از [[مذاهب اربعه]] [[اهل سنت]] است. دیدگاه ابن تیمیه که خود در [[فقه]] از [[پیروان]] احمد است ـ درباره [[عقیده]] [[اهل‌سنت]] پیرامون [[عصمت انبیا]] {{عم}} ـ تا حد زیادی، می‌تواند اعتقاد حنابله را در این مساله روشن سازد. آنجا که می‌نویسد: «این سخن که [[انبیا]] تنها از [[گناهان کبیره]] و نه صغیره، معصوم‌اند، قول بسیاری از [[علمای اسلام]] و بلکه همه طوایف است. بلکه این قول بسیاری از [[متکلمان]] است چنانکه ابوالحسن آمدی آن را قول [[اشعریان]] دانسته است. این عقیده همچنین قول اکثر [[مفسران]] و محدثان و [[فقها]] است و آنچه از [[پیشوایان]] و بزرگان [[سلف]]، [[صحابه]] و [[تابعین]] ایشان نیز در این خصوص نقل شده، موافق با این عقیده است»<ref>حرانی، احمد بن عبدالحلیم، مجموع الفتاوی، ج۴، ص۳۱۹.</ref>.<ref> [[محمد هادی فرقانی|فرقانی، محمد هادی]] و [[محمد عباس‌زاده جهرمی|عباس‌زاده جهرمی، محمد]]، [[خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم (مقاله)|خوانش انتقادی انگاره عالمان غیرشیعی از عصمت انبیا با تطبیق بر نصوص قرآن کریم]]، شماره ۲.</ref>


=== حشویه ===
=== حشویه ===
خط ۱۲۴: خط ۱۲۸:
== پرسش مستقیم ==
== پرسش مستقیم ==
{{پرسش‌های وابسته}}
{{پرسش‌های وابسته}}
# [[گناه دارای چه مراتبی است و معصومان در کدام مرتبه دارای عصمت هستند؟ (پرسش)]]
# [[متکلمان اسلامی چه دیدگاه‌هایی در بحث عصمت پیامبر و امام از گناه دارند؟ (پرسش)]]
# [[متکلمان اسلامی چه دیدگاه‌هایی در بحث عصمت پیامبر و امام از گناه دارند؟ (پرسش)]]
{{پایان پرسش‌های وابسته}}
{{پایان پرسش‌های وابسته}}
۱۱۷٬۶۹۵

ویرایش