امام علی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = امام علی

| عنوان مدخل  = امام علی

| مداخل مرتبط = [[امام علی در قرآن]] - [[امام علی در حدیث]] - [[امام علی در نهج البلاغه]] - [[امام علی در تاریخ اسلامی]] - [[امام علی در معارف و سیره نبوی]] - [[امام علی در معارف و سیره علوی]] - [[امام علی در معارف و سیره حسینی]] - [[امام علی در معارف و سیره رضوی]] - [[امام علی در معارف و سیره معصومان]] - [[امام علی در معارف مهدویت]] - [[امام علی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

| پرسش مرتبط  = امام علی (پرسش)

== مقدمه ==

در [[قرآن کریم]] گذشته از آیاتی که اشاره به [[ولایت]] [[امام علی|علی]] {{ع}} پس از [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} دارند، آیاتی ناظر به [[حب]] [[علی]] {{ع}} و [[فضایل]] ایشان نیز وجود دارد. از جمله این [[آیه]] که [[خداوند]] به [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} [[امر]] می‌کند تا [[اجر]] و مزد [[رسالت]] را [[محبت]] خویشاوندانش معرفی کند: {{متن قرآن| ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند مژده می‌دهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است؛ سوره شوری، آیه۲۳.</ref>.

 

 

== آیا نام [[امام علی]] در [[قرآن]] آمده است؟ ==

هرچند نام [[امام علی|حضرت علی]] {{ع}} به صراحت در [[قرآن]] نیامده است، امّا [[آیات]] متعدّدی در [[شأن]] او و عملکرد خاصّ آن حضرت، یا دربارۀ [[ولایت]]، یا [[اهل بیت]] نازل شده که شامل او نیز هست<ref>شهید قاضی نور اللّه در «احقاق الحق» ج ۲ و ۳ حدود ۸۴ آیه را نقل می‌کند که دربارۀ علی است و منابع آنها را از کتب [[اهل سنت]] می‌آورد. نیز در «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن» ابو الحسن مطلبی حدود ۱۶۰ مورد از آیات قرآن که دربارۀ علی و اهل بیت است، براساس روایات معرفی شده است نیز «فضائل الخمسه من الصحاح السته» ج ۱ ص ۲۶۵</ref>. [[نزول]] این [[آیات]] دربارۀ آن حضرت یا [[اهل بیت]] {{عم}} قطعی است و در منابع متعدد و کتب مفصّل اسناد آنها آمده است:

 

# آیۀ مربوط به [[انفاق]] او در [[شب]] و روز و آشکار و [[نهان]]: {{متن قرآن|الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلانِيَةً...}}<ref>بقره، آیۀ ۲۷۴</ref>.

# آیۀ مربوط به [[فداکاری]] او در [[خوابیدن در بستر پیامبر]] در [[شب هجرت]]: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللَّهِ...}}<ref>بقره، آیه ۲۰۷</ref>.

# آیۀ مربوط به [[انفاق انگشتر در حالت رکوع]] به [[فقیر]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}}<ref>مائده، آیه ۵۵</ref>.

# آیۀ مربوط به [[تبلیغ]] [[ولایت]] او در [[غدیر خم]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ...}}<ref>مائده، آیه ۶۷</ref>.

# آیۀ مربوط به [[تکمیل دین]] پس از [[ابلاغ]] امامتش در [[غدیر خم]]: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...}}<ref>مائده، آیه ۳</ref>.

# آیۀ [[لزوم اطاعت]] از [[اولی الأمر]] در کنار [[اطاعت]] از [[خدا]] و [[پیامبر|رسول]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ...}}<ref>نساء، آیه ۵۹</ref>.

# آیۀ مربوط به [[انفاق افطار به مسکین و یتیم و اسیر]]: {{متن قرآن|عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا* يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا * وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا* إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلا شُكُورًا}}<ref>انسان، آیه ۶ تا ۹</ref>.

# آیۀ مربوط به [[مباهله]] [[پیامبر]] و [[اهل بیت]] با نصارای [[نجران]]: {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...}}<ref>آل عمران، آیه ۶۱</ref>.

# آیۀ مربوط به [[مودّت]] [[اهل بیت]] به عنوان [[اجر رسالت]]: {{متن قرآن|قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>شوری، آیه ۲۳</ref>.

# آیۀ دعوت‌کننده به [[همراه بودن با صادقان]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>توبه، آیه ۱۱۹</ref>.

 

و [[آیات]] فراوان دیگر، که به گفتۀ [[روایات]]، دربارۀ [[امام علی|حضرت]] {{ع}} نازل شده است، مثل: ق ۲۱، فصلت ۴۰، عبس ۳۸ و ۳۹، رعد ۲۹، [[اعراف]] ۴۶، نحل ۴۳، رعد ۷ و ۴۳، [[آل عمران]] ۱۴۶، صف ۴، [[احزاب]] ۲۳ و ۲۵، [[یونس]] ۲۵، [[هود]] ۱۲ و ۱۷، شعراء ۲۱۴، [[ابراهیم]] ۲۷، [[حدید]] ۲۸، نبأ ۱ و ۲ و ۳۸، [[یوسف]] ۱۸۴، [[انفال]] ۶۴، [[اسراء]] ۸۰، [[تحریم]] ۴، [[توبه]] ۱۹، [[حشر]] ۹،۱۰، واقعه ۱۰ و ۱۱، [[لقمان]] ۲۲، انعام ۸۲، بقره ۴۳، [[مریم]] ۹۶، [[سجده]] ۱۸، حجرات ۱۵، [[نساء]] ۶۹، بیّنه ۷، [[رحمن]] ۱۹ تا ۲۲.<ref>در این زمینه ر. ک: «دانشنامۀ امام علی» {{ع}}، ج ۱۰ مقالۀ «امام علی در قرآن» علامه عسکری، «شواهد التنزیل» ابن رویش، «آیات الفضائل» سیّد محمّد حسینی بهارانچی «علی فی الکتاب و السنّه» حسین شاکری، «نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار»، ج ۲۰، «سیمای امام علی در قرآن»، حسکانی ترجمه یعقوب جعفری، «احقاق الحق»، ج ۲ و ۳، «آیات الأئمّه»، محمّد علی حسنی لاریجانی «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن»، ابو الحسن مطّلبی، «آیات الولایه» سید باقر محمّدی نسب، «دلائل الصدق»، ج ۲، نیز تفسیر «البرهان» و «نور الثقلین».</ref>.

 

علاوه بر اینها برخی کلمات و تعابیر در [[آیات قرآن]] به وجود [[امام علی|علی]] {{ع}} و [[امامان]] [[تفسیر]] شده و در [[تفاسیر]] [[روایی]] آمده است، از قبیل تعابیر [[امام مبین]]، [[سابق بالخیرات]]، [[امانت]]، [[بئر معطّله]] و [[قصر مشید]]، [[طوبی]]، وسیله، [[آل یاسین]]، کلمات، [[کلمة التقوی]] و برخی کلمات [[قرآنی]] دیگر<ref>در روایاتی در کتاب «معانی الأخبار»، به ترتیب در صفحات ۹۵،۱۰۵،۱۰۸،۱۱۱،۱۱۲،۱۱۶،۱۲۲،۱۲۵، و ۱۲۶، نیز «بحار الأنوار»، ج ۳۵ و ۳۶</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۱۲.</ref>

== آیات در ارتباط پیامبر {{صل}} و امام علی {{ع}} ==

در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است:

# [[اخلاص]] [[علی]] در [[ایثار]] [[جان]] خود هنگام [[خوابیدن در بستر پیامبر]]: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ}} و در [[امالی شیخ طوسی]] از [[علی بن الحسین]] {{ع}} [[روایت]] آمده که در ذیل جمله: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ...}} فرموده: این جمله درباره [[علی]] {{ع}} نازل شده، که در [[شب هجرت]] در بستر [[رسول خدا]] {{صل}} خوابید<ref>امالی شیخ طوسی، ص۱۸۵، طبع قدیم.</ref>. البته این [[شأن نزول]] از منابع و تفسیر‌های [[اهل سنت]] همانند [[فخر رازی]] و [[ثعلبی]] و [[مسند احمد]] حنبل هم [[روایت]] شده است؛

# [[حضرت علی]] {{ع}} به منزله نفس [[پیامبر]] و دارای مقامی والا: {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ}} و در حلیة الاولیاء تألیف ابی‌نعیم آمده که وی به [[سند]] خود از عامر بن ابی وقاص از پدرش [[روایت]] آورده که گفت: وقتی این [[آیه]] نازل شد، [[رسول خدا]] {{صل}} [[علی]] و [[فاطمه]] و [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} را نزد خود خواست، آن‌گاه گفت: بار الها اینانند [[اهل بیت]] من. [[جابر]] می‌گوید: درباره همین [[نصارا]] بود که [[آیه]]: {{متن قرآن|نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...}} نازل شد و باز [[جابر]] گفت: منظور از {{متن قرآن|أَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ}} [[رسول خدا]] {{صل}} و [[علی]] {{ع}} است و منظور از {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}} [[حسن]] و [[حسین]] و منظور از {{متن قرآن|نِسَاءَنَا}} [[فاطمه]] است<ref>ترجمه المیزان، ج۳، ص۳۶۸.</ref>؛

# در [[تفسیر]] [[مجمع البیان]] با إسناد از [[ابو سعید خدری]]، [[روایت]] کرده است که: چون این [[آیه]] نازل شد {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}} [[پیامبر]] فرمود اللَّه اکبر! که [[دین کامل]] و [[نعمت]] تمام و [[خدا]] از [[رسالت]] من و [[ولایت]] [[علی بن ابی‌طالب]] بعد از من، [[خشنود]] گردید” [[علی بن ابراهیم]] در [[تفسیر]] خود گوید: پدرم از صفوان، از علا و [[محمد بن مسلم]] از [[امام باقر]] {{ع}} [[روایت]] کرده‌اند که: این [[آیه]] در” کراع الغمیم” - میان [[مکه]] و [[مدینه]] - نازل گردید و [[پیامبر]] در [[جحفه]] آن را برپا داشت<ref>ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۰۴.</ref>؛

# [[پیامبر]] [[مأمور]] [[ابلاغ]] [[امامت علی]] از سوی [[خداوند]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ}} در کتاب‌های مختلف [[دانشمندان شیعه]] و [[اهل تسنن]] [[روایات]] زیادی دیده می‌شود که با صراحت می‌گوید [[آیه]] فوق درباره [[تعیین جانشین]] برای [[پیامبر]] {{صل}} و [[سرنوشت]] [[آینده]] [[اسلام]] و [[مسلمین]] در [[غدیر خم]] نازل شده است. [[کلینی]] در کافی به اسناد خود از [[ابو الجارود]] از [[امام]] [[ابی جعفر]] {{ع}} [[نقل]] می‌کند که در [[حدیث]] مفصلی فرموده‌اند: [[آیه شریفه]] درباره [[ولایت علی]] {{ع}} نازل شده است<ref>ترجمه المیزان، ج۶، ص۷۸.</ref>. و صاحب [[تفسیر]] المنار مینویسد: [[روایت]] کرده است [[ابن ابی حاتم]] و [[ابن مردویه]] و [[ابن عساکر]] از [[ابی سعید خدری]] که این [[آیه]] نازل شده [[روز غدیر]] درباره [[علی ابن ابی طالب]] است<ref>تفسیر المنار، ج۶، ص۴۶۴.</ref>؛

# [[خداوند]] خطاب به [[رسول]] گرامی‌اش میگوید ای [[پیامبر]] محترم کافی است برای تو [[خداوند متعال]] و کسانی که [[متابعت]] کردند تو را از [[مؤمنین]]، در بعض [[اخبار]] [[تفسیر]] شده به [[علی]] {{ع}} معلوم است که او مصداق اتمّ این [[آیه]] است و [[آیه]] به عموم خود شامل تمام [[پیروان]] آن [[حضرت]] می‌شود<ref>اطیب البیان ج۶، ص۶۴.</ref>؛

# [[اعلام برائت]] [[خدا]] و [[پیامبر]] از [[مشرکان]] به وسیله [[حضرت علی]]: {{متن قرآن|بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}} و در [[تفسیر عیاشی]] از حریز از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده که فرمود: [[رسول خدا]] {{صل}} ابی‌بکر را با [[آیات]] نخست [[سوره]] [[برائت]] به موسم [[حج]] فرستاد تا بر [[مردم]] [[مکه]] آن بخواند، [[جبرئیل]] نازل شد و گفت: از [[ناحیه]] تو جز [[علی]] نباید برساند، لذا [[حضرت علی]] {{ع}} را [[دستور]] داد تا بر [[ناقه]] [[غضباء]] سوار شود و خود را به ابی‌بکر رسانیده [[آیات]] را از او بگیرد و به [[مکه]] برده بر [[مردم]] بخواند. ابی‌بکر عرض کرد آیا [[خداوند]] بر من [[غضب]] کرده‌؟ فرمود: نه، چیزی که هست [[دستور]] رسیده که جز مردی از خودت کسی نمی‌تواند پیامی به [[مشرکین]] ببرد<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۱۶.</ref>؛

# ای کسانی که [[ایمان]] آورده‌اید، از [[خدا]] [[پروا]] کنید و با راستان باشید. این [[آیه]] با تعبیر [[مع الصادقین]] در رابطه با دو [[آیه]] گذشته و مخصوصا [[آیه]] {{متن قرآن|لَقَدْ تَابَ اللَّهُ}} باشد که در آنها مردان صادق شناخته شدند صادق گرچه به حسب معنای اولی [[راستگو]] است، اما با توسع به کسی که عملش مطابق قول و [[اراده]] و و عده‌اش باشد اطلاق می‌شود - راستان - لذا لفظ {{متن قرآن|اتَّقُوا اللَّهَ}} نشان می‌دهد که [[صادقین]] به معنای دوم است؛ زیرا [[تقوا]] جنبه عملی دارد تا تقوای عملی نداشته باشیم از [[صادقین]] نخواهیم بود. و در [[روایات]] وارد شده: {{متن حدیث|الصَّادِقُونَ هُمُ الْأَئِمَّةُ}}<ref>تفسیر العیاشی ج۲، ح۱۵۵، ص۱۱۶.</ref>؛ مراد از [[صادقین]] [[آل]] [[محمّد]] {{عم}}‌اند، به نظر میآید مراد از آن بیان فرد اکمل باشد، زیرا مصادیق اکمل [[صادقین]] آنها {{عم}} هستندکه به عنوان [[الگو]] معرفی شده‌اند. درباره [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}} [[سلمان فارسی]] از [[پیامبر]] سؤال می‌کند که این [[آیه]] عام است یا خاص [[پیامبر]] جواب میدهد مخاطب أمرها - {{متن قرآن|اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}- عموم [[مؤمنان]] هستند و اما - {{متن قرآن|الصَّادِقِينَ}} - مخصوص برادرم [[علی ابن ابی طالب]] است و [[اوصیاء]] من بعد از او تا [[روز قیامت]] است<ref>تفسیرنورالثقلین، ج۲، ص۲۸۰.</ref>؛

# [[انتخاب]] [[علی]] از سوی [[رسول خدا]] {{صل}} برای [[قضاوت]] بین [[مردم]]: {{متن قرآن|أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ}} در [[تفسیر عیاشی]] از عمرو بن [[قاسم]] آمده که گفت از [[امام صادق]] شنیدم که [[اصحاب]] [[نبی]] {{صل}} را یاد میکرد و بعد این [[آیه]]: {{متن قرآن|أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ}} را تا “تحکمون” قرائت میکرد و میفرمود که منظور [[علی]] {{ع}} است<ref>نور الثقلین، ج۲، ص۳۰۴.</ref>؛

# [[گواهی]] [[علی]] بر [[نبوّت]] و [[رسالت]] [[محمّد]]: {{متن قرآن|وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ...}} و بنا بر این وجه، [[آیه شریفه]] با روایاتی منطبق می‌شود که هم [[شیعه]] آنها را قبول دارد و [[نقل]] کرده و هم [[سنی]]، و در آن [[روایات]] آمده که مقصود از “شاهد” [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} است<ref>ترجمه المیزان، ج۱۰، ص۲۷۴.</ref>؛

# [[خداوند]] خطاب به [[پیامبر]] می‌گوید: این [[کافران]] می‌گویند تو [[پیامبر]] نیستی {{متن قرآن|وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا}} هر روز بهانه‌ای می‌تراشند، هر زمان تقاضای معجزه‌ای دارند و آخر کار هم باز می‌گویند تو [[پیامبر]] نیستی! در پاسخ آنها بگو: همین کافی است که دو کس میان من و شما [[گواه]] باشد یکی [[اللّه]] و دیگری کسانی که [[علم کتاب]] و [[آگاهی]] از [[قرآن]] نزد آنهاست {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}} جمعی که گفته‌اند: [[آیه شریفه]] در [[حق علی]] {{ع}} نازل شده و همچنین روایاتی که در این باره وارد شده [[تأیید]] می‌شود. پس اگر جمله {{متن قرآن|وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}} به کسی از گروندگان به [[رسول خدا]] {{صل}} منطبق گردد، قطعاً به [[علی]] {{ع}} منطبق خواهد شد، چون او بود که به [[شهادت]] [[روایات]] صحیح و بسیار، از تمامی [[امت]] [[مسلمان]] داناتر به [[کتاب خدا]] بود. و اگر هیچ یک آن [[روایات]] نبود جز [[روایت]] [[ثقلین]] که هم از [[طرق شیعه]] و هم از طرق [[سنی]] به ما رسیده در [[اثبات]] این مدعا کافی بود، زیرا در آن [[روایت]] فرمود: {{متن حدیث|إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَبَداً}}؛ من در میان شما دو چیز بس بزرگ می‌گذارم: یکی [[کتاب خدا]]، و یکی عترتم، [[اهل]] بیتم، این دو هرگز از هم جدا نمی‌شوند تا کنار [[حوض]] بر من درآیند، و شما ما دام که به این دو [[تمسک]] جویید بعد از من هرگز [[گمراه]] نخواهید شد. در کتاب [[بصائر الدرجات]] (ص ۲۱۶) (به [[سند]] خود از ابی [[حمزه]] ثمالی از [[ابی جعفر]] {{ع}} [[روایت]] کرده که در ذیل [[آیه]] مورد بحث فرمود: مقصود [[علی]] {{ع}} است<ref>بصائر الدرجات، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۵۳۱.</ref>؛

# [[خویشاوندی]] [[علی]] با [[پیامبر]]: {{متن قرآن|وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ}} و آیاتی که درباره [[ذوی القربی]] آمده است: در [[اصول کافی]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] شده که [[آیه]] {{متن قرآن|وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ}} مراد [[علی]] {{ع}} است و منظور از [[حق]] وی [[وصایت]] [[پیامبر]] به وی است<ref>تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۱۸۹.</ref>؛

# [[علی]] از [[اهل بیت پیامبر]] و برخوردار از [[مقام عصمت]]: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا}} {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} در [[تفسیر]] [[علی]] ابن [[ابراهیم]] آمده است که گفتار [[خداوند]]: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا}} دستوری ویژه برای [[پیامبر]] است که ابتدا [[اهل بیت]] خودش به [[نماز]] [[دعوت]] کند برای این که به [[مردم]] اعلام کند که [[اهل بیت]] دارای منزلتی مخصوص پیش [[خدا]] هستند که یکبار همراه [[مردم]] [[دعوت]] به [[نماز]] شدند و بار دگر با یک امر اختصاصی و زمانی این [[آیه]] نازل [[رسول]] گرامی هر روز به هنگام [[نماز فجر]] به درب [[خانه علی]] و [[فاطمه]] میآمدند و پس از [[سلام]] بر آنها میفرمودند [[نماز]] را [[نماز]] را [[خداوند]] شما را مشمول رحمتش قراردهد و این [[آیه]] را [[تلاوت]] میکردند {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} و [[پیامبر]] این کار را تا زمانی که در مدنیه حضور داشتند و زنده بودند ادامه میدادند<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۳، ص۴۰۹.</ref>. و [[علامه طباطبایی]] مینویسد: این [[آیه]] سیاقی سازگار با [[سیاق]] سایر [[آیات]] [[سوره]] دارد و پیدا است که مانند بقیه [[آیات]] مکی است علاوه بر این ما تاکنون به کسی بر نخورده‌ایم که بگوید در میان همه [[آیات]] [[سوره]] این یکی [[مدنی]] است، پس بنا بر این جمله “اهلک” بر حسب انطباقش با هنگام [[نزول]]، [[خدیجه]] [[همسر]] آن جناب و [[علی]] {{ع}} هستند چون [[علی]] {{ع}} هم [[اهل]] آن جناب و در [[خانه]] آن جناب بود و یا آن دو بزرگوار به ضمیمه بعضی از [[دختران]] [[رسول]] خدایند<ref>ترجمه المیزان، ج۱۴، ص۳۳۴.</ref>. البته این دیدگاه و مکی بودن [[سوره]] منافاتی با [[روایت]] ندارد که [[پیامبر]] پس از [[هجرت]] در مدنیه هم [[اهل‌بیت]] را به [[نماز]] طبق امر [[خداوند]] [[دعوت]] میکرده‌اند؛

# [[علی]] از [[اهل‌بیت پیامبر]] و متعلق [[اراده الهی]] بر [[عصمت]] آنان، از هرگونه [[پلیدی]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} [[اثبات]] اینکه مراد از {{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}} مخاطب [[آیه تطهیر]]، [[خمسه طیبه]] ([[پیغمبر]]، [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} هستند با این بیانی که [[گذشت]] و با آن روایاتی که در [[شأن نزول]] [[آیه]] وارد شده [[تأیید]] می‌شود، چه در آن [[روایات]] آمده که [[آیه شریفه]] در [[شأن]] [[رسول خدا]] {{صل}} و [[علی]] و [[فاطمه]] و [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} نازل شده است، و احدی در این [[فضیلت]] با آنان شرکت ندارد. و این [[روایات]] بسیار زیاد، و بیش از هفتاد [[حدیث]] است، که بیشتر آنها از [[طرق اهل سنت]] است، و [[اهل سنت]] آنها را از طرق بسیاری، از [[ام سلمه]]، [[عایشه]]، [[ابی سعید خدری]]، سعد، وائلة بن الاسقع، ابی الحمراء، [[ابن عباس]]، [[ثوبان]] [[غلام]] [[آزاد]] شده [[رسول خدا]] {{صل}} [[عبد]] اللَّه بن [[جعفر]]، [[علی]]، و [[حسن بن علی]] {{ع}} که تقریباً از چهل طریق [[نقل]] کرده‌اند. و [[شیعه]] آن را از [[حضرت علی]]، [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام صادق]] و [[امام رضا]] {{ع}}، و از [[ام سلمه]]، ابی ذر، ابی لیلی، ابی الاسود دؤلی، [[عمرو بن میمون اودی]]، و [[سعد بن ابی وقاص]]، بیش از سی طریق [[نقل]] کرده‌اند<ref>ترجمه المیزان، ج۱۶، ص۴۶۵.</ref>؛

# [[خداوند]] به [[پیامبر]] [[دستور]] می‌دهد: بگو: من هیچ [[اجر]] و پاداشی بر این موضوع - [[دعوت به اسلام]] و رنج‌هایی که در این راه کشیده‌ام - از شما درخواست نمی‌کنم، جز اینکه ذوی القربای مرا [[دوست]] دارید {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} [[دوستی]] [[ذوی‌القربی]] بازگشت به مسأله [[ولایت]] و قبول [[رهبری]] [[ائمه معصومین]] {{عم}} از [[دودمان پیامبر]] {{صل}} می‌باشد که در [[حقیقت]] تداوم خط [[رهبری]] [[پیامبر]] {{صل}} و ادامه مسأله [[ولایت]] الهیه است، و پر واضح است که قبول این [[ولایت]] و [[رهبری]] همانند [[نبوت]] [[پیامبر]] {{صل}} سبب [[سعادت]] خود [[انسان‌ها]] که با [[دوستی]] و [[الگوپذیری]] به [[سعادت]] و کمال میرسند [[احمد]] در [[فضائل]] الصحابه با [[سند]] خود از [[سعید بن جبیر]] از عامر چنین [[نقل]] می‌کند: هنگامی که [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} نازل شد [[اصحاب]] عرض کردند ای [[رسول خدا]]! [[خویشاوندان]] تو که [[مودت]] آنها بر ما [[واجب]] است کیانند؟ فرمود: [[علی]] و [[فاطمه]] و دو [[فرزند]] آن دو، این سخن را سه بار تکرار فرمود<ref>احقاق الحق، ج۳، ص۲.</ref>. “قرطبی” نیز این [[روایت]] را در ذیل [[آیه]] مورد بحث آورده<ref>احقاق الحق، ج۸، ص۵۸۴۳؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۱۰.</ref>. [[فخر رازی]] از صاحب کشاف چنین [[نقل]] می‌کند: وقتی این [[آیه]] نازل شد عرض کردند: “ای [[رسول خدا]]! [[خویشاوندان]] تو کیانند که مودتشان بر ما [[واجب]] است؟ فرمود: “علی و [[فاطمه]] و دو فرزندشان”<ref>تفسیر کشاف، ج۴، ص۲۲۰ و ۲۲۱؛ تفسیر فخر رازی، ج۲۷، ص۱۶۵ و ۱۶۶؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۱۵.</ref>. و از [[ابن عباس]] [[روایت]] شده هنگامی [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا}} نازل شد از [[پیامبر]] سؤال شد اقربایی که ما [[مأمور]] به [[دوستی]] با آنان شده‌ایم چه کسانی هستند [[پیامبر]] فرمودند: آنان [[علی]] و [[فاطمه]] و فرزندانش هستند<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۵۷۲.</ref>؛

# [[خداوند]] خطاب به دو [[همسر پیامبر]] که در [[توطئه]] - افشاء سرّ -دست داشتند میگوید: اگر شما از کار خود [[توبه]] کنید و دست از [[آزار پیامبر]] {{صل}} بردارید به نفع شماست زیرا دل‌هایتان با این عمل از [[حق]] [[منحرف]] گشته و به [[گناه]] [[آلوده]] شده {{متن قرآن|إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا}} و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید کاری از پیش نخواهید برد چرا که [[خداوند]] [[یاور]] اوست، و همچنین [[جبرئیل]] و [[مؤمنان]] [[صالح]]، و [[فرشتگان]] بعد از آنان [[پشتیبان]] او هستند {{متن قرآن|وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ}} در کتاب [[تفسیر]] [[علی]] ابن [[ابراهیم]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده که [[حضرت]] با [[تلاوت]] [[آیه]] {{متن قرآن|إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا}} تا {{متن قرآن|صَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ}} گفتند {{متن قرآن|صَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ}} [[علی ابن ابی طالب]] است<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۳۷۰.</ref>؛

# [[علی]] دارای گوشی شنوا و حافظی برای [[علم پیامبر]]: {{متن قرآن|...وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ}} در [[الدر المنثور]] است که: ابن [[منذر]] از ابن [[جریح]] [[روایت]] کرده که در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً}} گفته است: این [[تذکره]] برای [[امت محمد]] {{صل}} است، و چه بسیار کشتی‌ها که در گذشته در دریا [[غرق]] شده بود، و آثاری که از بین رفته بود، و بعد از قرن‌ها [[امت محمد]] آن آثار را یافتند، مثلاً آثار [[کشتی نوح]] را در کوه جودی یافتند و در همان کتاب است که سعید بن [[منصور]]، ابن [[جریر]]، ابن [[منذر]]، [[ابن ابی حاتم]]، و [[ابن مردویه]]، از مکحول [[روایت]] کرده‌اند که گفت: وقتی [[آیه]]: {{متن قرآن|...وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ}} نازل شد [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: من از پروردگارم خواستم این [[اذن واعیه]] را [[علی بن ابی طالب]] قرار دهد، مکحول می‌گوید: بعد از این دعای [[رسول خدا]] {{صل}} [[علی]] {{ع}} بارها می‌گفت: هیچ نشد چیزی از [[رسول خدا]] {{صل}} بشنوم و فراموش کنم<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۶۵۹.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۲۸۶-۲۹۴.</ref>

 

[[علی بن ابی طالب]]، چهارمین پسر [[ابوطالب]]، حدود سی سال پس از واقعه [[عام الفیل]] و ۲۳ سال پیش از [[هجرت پیامبر اسلام]]{{صل}} در [[مکه]]، از [[مادری]] بزرگوار به نام [[فاطمه]]، دختر [[اسد بن هشام بن عبد مناف]]، [[روز جمعه]] ۱۳ [[رجب]] در [[خانه کعبه]]، [[چشم]] به [[جهان]] گشود. تا شش سالگی در [[خانه]] پدرش ابوطالب بود. در مکه [[قحطی]] و گرانی پیش آمد و همین امر سبب شد که علی{{ع}} به مدت هفت سال در خانه پسر عمویش محمد{{صل}} یعنی تا اول [[بعثت]] آن حضرت، [[زندگی]] کند و در [[مکتب]] کمال و [[فضائل]] او [[تربیت]] شود. [[تأثیرپذیری اخلاقی]] علی{{ع}} از [[پیامبر اکرم]]{{صل}}، در [[خطبه ۱۹۲]] آن حضرت در [[نهج البلاغه]] امری نمایان است: {{متن حدیث|وَ لَقَدْ كُنْتُ أَتَّبِعُهُ اتِّبَاعَ الْفَصِيلِ أَثَرَ أُمِّهِ يَرْفَعُ لِي فِي كُلِّ يَوْمٍ مِنْ أَخْلَاقِهِ عَلَماً وَ يَأْمُرُنِي بِالاقْتِدَاءِ بِهِ}}، «و من در پی او بودم چنان که بچه در پی مادرش، هر [[روز]] برای من از [[خُلق و خوی]] خویش نشانه‌ای بر پا میداشت و مرا به پیروی‌اش می‌گماشت»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref>.