مادر امام باقر: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = امام باقر | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[مادر امام باقر در معارف و سیره حسینی]] | پرسش مرتبط  = }}

'''فاطمه بنت الحسن''' مادر بزرگوار [[امام باقر]] {{ع}} است. برخی از کنیه‌ها و القاب ایشان عبارت است از: امّ عبداللّه، امّ الحسن و صدیقه، [[تقیه]] و محسنه. ازدواج [[امام سجاد]] {{ع}} با دختر عمویش [[فاطمه]]، از خاطره‌انگیز‌ترین ازدواج‌ها در [[بیت]] [[امامت]] است که حاصل آن فرزندانی [[پاک]] و [[طاهر]] مانند امام باقر {{ع}} است، لذا [[امام باقر]] {{ع}} از طرف پدر و مادر هاشمی و [[علوی]] است. به دلیل اختناق شدید آن دوران، [[قبر]] مادر امام باقر {{ع}} و [[تاریخ]] [[وفات]] مخفی مانده است.  

== مقدمه ==

مادر بزرگوار [[امام باقر]] {{ع}}، نوه [[امام]]، دختر امام و [[همسر]] امام است. وی سومین [[فاطمه]] از تبار هاشم است که در رحم [[مطهر]] و [[پاک]] او امامی پرورش یافته است. فاطمه اول، [[فاطمه بنت اسد]] از تبار هاشم، [[مادر امام علی]] {{ع}} است. فاطمه دوم، [[حضرت زهرا]] {{س}}، مادر [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} است. فاطمه سوم، دختر [[امام حسن]] {{ع}}، همسر [[امام زین العابدین]] {{ع}} و مادر امام باقر {{ع}} است که [[خداوند]] خواست تا از سوی فرزند این بانوی گرامی، علوم آل محمد را شکافته، در [[جهان]] منتشر سازد. وی اولین دختر از نسل علی {{ع}} و زهرا {{س}} است که امامی را به [[دنیا]] آورده و آخرین [[زن]] [[علوی]] و فاطمی است که افتخار مادر بودن امام را کسب نموده است؛ زیرا بعد از امام باقر {{ع}} مادران [[امامان]] از تبارهای مختلف دیگری بوده‌اند.

با توجه به موقعیت [[خانوادگی]] مادر گرامی امام باقر {{ع}} و منسوب بودن او به [[خاندان پیامبر]]، [[انتظار]] این بود که شرح حال ایشان به تفصیل بیان شده باشد؛ ولی با توجه به جوّ خفقانی که [[بنی‌امیه]] در دوره زندگانی آن بانو برای خاندان پیامبر به وجود آورده بودند، متأسفانه اطلاعات اندکی از [[زندگی]] ایشان در دست است<ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]]، ص ۱۳۵.</ref>.

== نام، کنیه و [[القاب]] ==

تنها نامی که برای مادر گرامی امام باقر {{ع}} ذکر کرده‌اند، «فاطمه» است<ref>اعلام الوری، ص۲۴۴؛ الطبقات الکبری، ج۵، ص۱۳۸؛ بحارالانوار، ج۴۶، ص۲۱۲.</ref>.

کنیه‌های او عبارت است از: «امّ عبداللّه»، «امّ الحسن»<ref>بحارالانوار، ج۴۶، ص۱۵۵؛ اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۵۰؛ احقاق الحق، ج۱۲، ص۱۵۲.</ref>، «امّ عبده» و «امّ عبیده»<ref>روضة الواعظین، ص۱۷۷؛ عوالم، ج۱۹، ص۱۷.</ref>.  

لقب‌های او عبارت است از: صدیقه<ref>الدرّ النظیم، ص۶۰۴.</ref>، [[آمنه]]، [[تقیه]] و محسنه<ref>تواریخ نبی و الآل، ص۹۰.</ref>.

درباره نام مادر ایشان بین مورخان [[اختلاف]] وجود دارد. شاید یکی از علل اختلاف در نام مادر ایشان تشابه اسمی بین [[دختران]] امام حسن {{ع}} باشد که بنا به نقل [[شیخ مفید]]، غیر از او، دو دختر دیگر امام حسن {{ع}} نیز فاطمه نام داشتند<ref>الارشاد، ص۳۶۱.</ref>.<ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]]، ص ۱۳۶.</ref>

ازدواج [[امام سجاد]] {{ع}} با دختر عمویش [[فاطمه]]، دختر [[امام حسن]] {{ع}}، از خاطره‌انگیز‌ترین ازدواج‌ها در [[بیت]] [[امامت]] است. سال‌ها قبل، بیت [[نبوّت]]، به سبب [[ازدواج]] [[علی بن ابی‌طالب]] {{ع}} و فاطمه بنت محمد {{صل}}، غرق در [[سرور]] و [[شادی]] شده بود و اینک یک بار دیگر، بیت امامت با [[ازدواج علی]] و فاطمه‌ای دیگر از [[فرزندان علی]] {{ع}} و فاطمه {{س}}، یعنی [[علی بن حسین]] {{ع}} و فاطمه بنت [[حسن]] {{ع}} روشن می‌شد.

با این ازدواج، دو نسل [[امامت امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} به هم رسیدند و فرزندانی [[پاک]] و [[طاهر]] به [[دنیا]] آمدند<ref>اعلام الوری، ص۲۴۶؛ اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۵۰.</ref>.

اطلاع دقیقی درباره [[تاریخ]] این ازدواج در دست نیست. [[جواد فاضل]] تنها این مقدار اشاره می‌کند که در سال پنجاه قمری که [[امام حسن مجتبی]] {{ع}} به [[شهادت]] رسید، امام حسین {{ع}} هم به نام امامت و هم در جایگاه شیخ و [[سید]] [[خانواده]]، [[سرپرستی]] [[فرزندان]] [[برادر]] را بر عهده گرفت. [[سید الشهداء]] {{ع}} فاطمه دختر برادرش را برای پسرش علی {{ع}} [[عقد]] کرد و دختر خود فاطمه را به عقد [[حسن بن حسن]] (برادر زاده خود) در آورد<ref>معصوم هفتم، ص۱.</ref>.

مسلّم است که این ازدواج در دوران [[امامت امام حسین]] {{ع}} صورت گرفته است. [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: وقتی [[امام سجاد]] {{ع}} با امّ عبداللّه، دختر امام حسن {{ع}} ازدواج نمود، علی بن حسین {{ع}} او را صدیقه نامید<ref>الدرّ النظیم، ص۴۰۶؛ دلائل الامامه، ص۲۱۷؛ عوالم، ج۱۹، ص۱۷.</ref>.

[[امام زین العابدین]] {{ع}} شش [[همسر]] داشت. در میان این [[همسران]]، تنها همسر دائمی آن حضرت، فاطمه دختر امام حسن {{ع}} بود. بقیه همسران آن حضرت، کنیز و امّ ولد بودند<ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]]، ص ۱۳۶.</ref>.

بدون [[شک]]، شیرین‌ترین و [[بهترین]] دوره [[عمر]] فاطمه وقتی بود که پنجمین اختر فروزان و چراغ هدایت، [[امام باقر]] {{ع}} را به دنیا آورد. جدّش، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} از طریق [[جابر بن عبداللّه انصاری]]، نویدِ فرزندش را داده و به او [[سلام]] رسانده و نام او را نیز فرموده بود<ref>الفصول المهمة، ص۱۵؛ کشف الغمه، ص۱۲۳.</ref>.

[[امام محمد باقر]] {{ع}} در سال ۵۷ ق در [[مدینه]] به دنیا آمد<ref>اصول کافی، ج۲، ص۴۹۵؛ تحفة الأبرار فی مناقب الأئمة الأبرار، ص۱۶۷.</ref>. با تولد آن حضرت، نسل [[پاک]] [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} به هم پیوند خورد.

[[ابن‌شهرآشوب]] می‌گوید: [[امام باقر]] {{ع}} [[هاشمی]] است؛ از پدر و مادری هاشمی و [[علوی]]؛ از پدر و مادری علوی و فاطمی؛ زیرا وی اولین کسی است که در او نسل امام حسن و امام حسین {{عم}} جمع شد و مادرش دختر امام حسن {{ع}} بود<ref>روضة الواعظین، ص۱۷۷؛ مناقب، ج۴، ص۲۲۵.</ref>.

سرانجام با استقرار [[امامت امام باقر]] {{ع}}، [[امامت]] از نسل امام حسن و امام حسین {{عم}} ادامه یافت. [[امامان]] بعد از امام باقر {{ع}}، از نسل امام حسن و امام حسین {{ع}} هستند و [[فاطمه]]، دختر امام حسن {{ع}}، مادر هشت [[امام]] [[معصوم]] گردید. درباره پیوند دو نسل امامت، در [[زیارت‌نامه]] حضرت [[فاطمه معصومه]] (دختر [[موسی بن جعفر]] {{ع}}) آمده است: {{متن حدیث|السَّلَامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ‌}}<ref>بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۲۶۶.</ref>؛ [[سلام]] بر تو ای دختر [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}}! این جمله گویای این است که بعد از امام باقر،{{ع}} نسل امامان به هر دو [[برادر]] امام حسن و امام حسین {{عم}}) بازمی‌گردد<ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]]، ص۱۳۷.</ref>.

بنابر قول مشهور، [[امام سجاد]] {{ع}} پانزده فرزند داشت. برخی امام باقر {{ع}} را تنها فرزند فاطمه بنت الحسن می‌دانند و می‌گویند: «مادران فرزندان دیگر امام سجاد {{ع}}، همگی امّ ولد بوده‌اند»<ref>الارشاد، ص۵۰۶؛ الفصول المهمه، ص۲۰۸؛ کشف الغمه، ج۲، ص۹۰.</ref>. ابن‌شهرآشوب و [[علامه مجلسی]] ثمره [[ازدواج]] امّ عبدالله و امام سجاد {{ع}} را دو پسر دانسته و گفته‌اند: همه فرزندان [[امام سجاد]] {{ع}} از کنیزان و ام ولد بودند؛ مگر دو پسر: [[امام محمد باقر]] {{ع}} و عبداللّه که مادر هر دو امّ عبداللّه (دختر امام حسن {{ع}}) بود<ref>مناقب، ج۴، ص۱۸۹؛ بحارالانوار، ج۴۶، ص۱۵۵.</ref>.

[[ابن سعد]] و [[شیخ عباس قمی]] ثمره ازدواج امّ عبداللّه و [[امام زین العابدین]] {{ع}} را چهار فرزند، به نام‌های امام محمد باقر {{ع}}، حسن، حسین و عبداللّه باهر شمرده‌اند<ref>الطبقات الکبری، ج۵، ص۱۵۶؛ منتهی الآمال، ج۱، ص۴۵۷.</ref>.<ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]]، ص۱۳۸.</ref>

== امام باقر {{ع}} راوی [[کرامت]] مادر ==

مادر گرامی امام باقر {{ع}}، زنی نمونه و ممتاز و بسیار باتقوا و [[زاهد]] بود. [[فاطمه]]، [[مستجاب]] الدعوة بود و [[قدرت]] تصرف در امور [[تکوینی]] را داشت. [[امام محمد باقر]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|كَانَتْ أُمِّي قَاعِدَةً عِنْدَ جِدَارٍ، فَتَصَدَّعَ الْجِدَارُ، و سَمِعْنَا هَدَّةً شَدِيدَةً، فَقَالَتْ بِيَدِهَا: لَا، و حَقِّ الْمُصْطَفى‌، مَا أَذِنَ اللَّهُ لَكَ فِي السُّقُوطِ، فَبَقِيَ مُعَلَّقاً فِي الْجَوِّ حَتّى جَازَتْهُ، فَتَصَدَّقَ أَبِي عَنْهَا بِمِائَةِ دِينَارٍ}}<ref>اصول کافی، ج۲، ص۴۹۵؛ الدرّ النظیم، ص۴۶۰.</ref>؛ مادرم کنار دیواری نشسته بود که آن دیوار [[شکست]] و ما صدای مهیبی را شنیدیم. مادرم با دستش اشاره کرد و گفت: نه، به [[حق]] مصطفی! [[خداوند]] به تو اجازه افتادن نداده. پس دیوار در هوا معلق ماند تا مادرم کنار رفت و دیوار فرو ریخت. پدرم، [[امام سجاد]] {{ع}} صد دینار از طرف او [[صدقه]] داد.

از این حدیث شریف استفاده می‌شود که مادر امام باقر {{ع}} دارای کرامت الهی بود؛ همان کرامتی که خداوند فقط به افراد ویژه‌ای از اولیای خود عنایت می‌نماید. چنین کرامتی برای هر کسی فراهم نمی‌گردد؛ مگر با [[طهارت]] نفس و ارتباط [[قوی]] با خداوند<ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]]، ص۱۳۹.</ref>.

== از نگاه [[امام صادق]] {{ع}} ==

امام صادق {{ع}} درباره مادربزرگش، فاطمه بنت الحسن، فرمود: {{متن حدیث|كَانَتْ صِدِّيقَةً لَمْ تُدْرَكْ فِي آلِ الْحَسَنِ {{ع}} مِثْلُهَا}}<ref>اصول کافی، ج۱، ص۵۳۶؛ بحارالانوار، ج۴۶، ص۲۱۵.</ref>؛ «او زنی راست‌گو بود و نظیری در خاندان امام حسن {{ع}} نداشت»<ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]]، ص۱۴۰.</ref>.

== در [[کربلا]] ==

ام عبداللّه همراه همسرش [[امام زین العابدین]] {{ع}} و فرزندش [[امام باقر]] {{ع}} در کربلا حضور داشت<ref>أعلام النساء المؤمنات، ص۴۹۸؛ ریاحین الشریعه، ج۳، ص۱۲؛ در مکتب فجر دانش‌ها حضرت امام باقر {{ع}}، ص۲۸.</ref> و [[شهادت]] عمویش [[امام حسین]] {{ع}} و برادرانش قاسم و عبداللّه و به [[غل و زنجیر]] کشیدن و [[اسارت]] [[همسر]] بیمارش و [[تشنگی]] فرزند خردسالش، امام باقر {{ع}} را به چشم دید. امام باقر از تلخ‌کامی‌های آن [[روز]] چنین یاد می‌کند: {{متن حدیث|قتل جدّي الحسين و لي أربعة سنين و إنّي لأذكر مقتله و ما نالنا في ذلك الوقت}}<ref>بحار الانوار، ج۴۶، ص۱۳۴.</ref>؛ [[زمان]] شهادت جدّ بزرگوارم، [[حسین]] {{ع}}، من چهار ساله بودم و جریان شهادت آن حضرت و مصیبت‌های طاقت‌فرسایی که آن [[روز]] بر ما گذشت همه را به یاد دارم.

بعید است آن حضرت، بدون مادر همراه کاروان به [[کربلا]] آمده باشد؛ از این‌رو می‌شود گفت مادر امام باقر {{ع}} در کربلا حضور داشت و جزو [[اسیران]] بوده است<ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]]، ص۱۴۰.</ref>.

== نام مادر امام باقر {{ع}} در صحیفه‌ای از [[نور]] ==

[[جابر بن عبداللّه انصاری]] می‌گوید: وقتی [[امام حسن مجتبی]] {{ع}} متولد شد، ارادتمندان [[نبوی]] و [[علوی]] برای عرض تبریک به خانه علی {{ع}} و زهرا {{س}} مشرّف می‌شدند. من نیز بدین [[هدف]] به [[منزل]] ایشان رفتم و دیدم صحیفه‌ای بسیار [[نورانی]] در دست [[حضرت زهرا]] {{س}} است و می‌گرید. پرسیدم: ای سیده زنان! این [[صحیفه]] چیست؟

فرمود: جابر! این صحیفه‌ای است که اسامی پیشوایانی در آن نوشته شده که از نسل من می‌باشند. از زهرا {{س}} تقاضا کردم صحیفه را به من بدهد تا آن را بخوانم. [[حضرت فاطمه]] {{س}} فرمود: ای جابر! اگر ممنوع نبود آن را به دست تو می‌دادم؛ ولی دست زدن به آن جایز نیست؛ مگر برای [[نبی]] یا [[وصی]] یا [[اهل بیت]] نبی. فقط اجازه داری بدون این که به آن دست بزنی، آن را بخوانی. دیدم در آن صحیفه، نام‌های همه [[امامان]] و مادرانشان نوشته شده است.

در قسمتی از صحیفه چنین نوشته بود: {{متن حدیث|ابو جعفر محمد بن علي باقر {{ع}} أمّه امّ عبدالله بنت الحسن بن علي بن ابي طالب {{ع}}}}<ref>الاحتجاج، ج۲، ص۲۹۷؛ ملحقات احقاق الحق، ج۱۲، ص۱۷؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۹۶.</ref>. از این [[حدیث]] به دست می‌آید که امامان و مادران آنان توسط [[خداوند]] تعیین شده‌اند<ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]]، ص۱۴۱.</ref>.

== [[وفات]] ==

 

 

[[رده:امام باقر]]

[[رده:بانوان عاشورایی]]