آخر الزمان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
آخر الزمان عبارت است از [[دوره پایانی دنیا]] و مرتبط با [[بعثت]] [[پیامبر خاتم]] {{صل}} و ظهور [[امام مهدی|منجی موعود]] {{ع}}. [[تاریخ]] دقیق آخرالزمان نامعلوم است و تنها می‌‌توان آن را به بخش واپسین روزگار که به [[قیامت]] متّصل میگردد تعریف نمود. | آخر الزمان عبارت است از [[دوره پایانی دنیا]] و مرتبط با [[بعثت]] [[پیامبر خاتم]] {{صل}} و ظهور [[امام مهدی|منجی موعود]] {{ع}}. [[تاریخ]] دقیق آخرالزمان نامعلوم است و تنها می‌‌توان آن را به بخش واپسین روزگار که به [[قیامت]] متّصل میگردد تعریف نمود. | ||
آخر الزمان ترکیبی اضافی و به معنای بخش پایانی [[زندگی]] دنیاست. توجه به "آخرالزمان" در [[فرهنگ]] بیشتر دینها و آیین‌های بزرگ ـ به ویژه در [[ادیان]] ابراهیمی ـ به چشم میخورد. این توجه در [[فرهنگ]] [[اسلامی]] از اهمیت ویژهای برخوردار است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ ـ ۲۳.</ref>. این تعبیر در منابع روایی [[شیعه]]<ref>الکافی، ج۱، ص۹۱، ح۳، ص۵۵، ح۱؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۳۹۰، ج۴، ص۳۶۵؛ الغیبة للطوسی، ص۱۳۶، ص۱۷۸؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۱، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۸۸، ح۸، ج۱، ص۳۳۰۳، ح۱۴.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>مسند احمد، ج۱، ص۸۱؛ صحیح بخاری، ج۴، ص۱۷۹، ج۶، ۱۱۵؛ صحیح مسلم، ج۱، ص۹، ص۱۴، ج۸، ص۱۸۵؛ سنن ابن ماجه، ج۱، ص۵۹، سنن أبی داوود، ج۲، ص۲۹۱، ص۴۲۹؛ سنن ترمذی، ج۳، ص۳۷۰؛ ج۴، ص۳۰.</ref> [[نقل]] شده است<ref | آخر الزمان ترکیبی اضافی و به معنای بخش پایانی [[زندگی]] دنیاست. توجه به "آخرالزمان" در [[فرهنگ]] بیشتر دینها و آیین‌های بزرگ ـ به ویژه در [[ادیان]] ابراهیمی ـ به چشم میخورد. این توجه در [[فرهنگ]] [[اسلامی]] از اهمیت ویژهای برخوردار است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ ـ ۲۳.</ref>. این تعبیر در منابع روایی [[شیعه]]<ref>الکافی، ج۱، ص۹۱، ح۳، ص۵۵، ح۱؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۳۹۰، ج۴، ص۳۶۵؛ الغیبة للطوسی، ص۱۳۶، ص۱۷۸؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۱، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۸۸، ح۸، ج۱، ص۳۳۰۳، ح۱۴.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>مسند احمد، ج۱، ص۸۱؛ صحیح بخاری، ج۴، ص۱۷۹، ج۶، ۱۱۵؛ صحیح مسلم، ج۱، ص۹، ص۱۴، ج۸، ص۱۸۵؛ سنن ابن ماجه، ج۱، ص۵۹، سنن أبی داوود، ج۲، ص۲۹۱، ص۴۲۹؛ سنن ترمذی، ج۳، ص۳۷۰؛ ج۴، ص۳۰.</ref> [[نقل]] شده است<ref[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳، ص ۱۰۲.</ref>. | ||
واژه آخرالزمان در [[قرآن]] به کار نرفته است؛ اما مطالب گوناگونی درباره آن، از [[آیات]] قابل استفاده است. [[قرآن کریم]] به طور کلّی، جهانیان را به دو بخش پیشینیان و پسینیان تقسیم کرده و برای هریک ویژگیهایی بیان نموده است. به نظر میرسد بتوان پسینیان را بخشی از انسانهای آخر الزمان دانست. | واژه آخرالزمان در [[قرآن]] به کار نرفته است؛ اما مطالب گوناگونی درباره آن، از [[آیات]] قابل استفاده است. [[قرآن کریم]] به طور کلّی، جهانیان را به دو بخش پیشینیان و پسینیان تقسیم کرده و برای هریک ویژگیهایی بیان نموده است. به نظر میرسد بتوان پسینیان را بخشی از انسانهای آخر الزمان دانست. | ||
در [[آیات]] و [[روایات]] زمانی که سخن از دوران آخرالزمان به میان میآید، همواره به دو پدیده بسیار مهم و بزرگ اشاره میشود: | در [[آیات]] و [[روایات]] زمانی که سخن از دوران آخرالزمان به میان میآید، همواره به دو پدیده بسیار مهم و بزرگ اشاره میشود: | ||
# ولادت و برانگیخته شدن [[پیامبر اسلام]] {{صل}} در جایگاه واپسین فرستاده [[الهی]]<ref>{{متن حدیث|إِنَّهُ يَأْتِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ نَبِي}}، محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۶، ص ۱۹۹، ح ۱۲؛ همچنین ر. ک: محمد بن احمد قرطبی، تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۳۰۶؛ محمد بن جریر طبری، تفسیر طبری، ج ۱، ص ۵۵۷.</ref>؛ | # ولادت و برانگیخته شدن [[پیامبر اسلام]] {{صل}} در جایگاه واپسین فرستاده [[الهی]]<ref>{{متن حدیث|إِنَّهُ يَأْتِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ نَبِي}}، محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۶، ص ۱۹۹، ح ۱۲؛ همچنین ر.ک: محمد بن احمد قرطبی، تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۳۰۶؛ محمد بن جریر طبری، تفسیر طبری، ج ۱، ص ۵۵۷.</ref>؛ | ||
# ظهور و [[قیام]] [[موعود]] نجاتبخش، [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ ـ ۲۳.</ref>. و رویدادهای خاصی در سه مقطع زمانی روی میدهد: | # ظهور و [[قیام]] [[موعود]] نجاتبخش، [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ ـ ۲۳.</ref>. و رویدادهای خاصی در سه مقطع زمانی روی میدهد: | ||
## آزمون‌های سخت و فتنه‌های آخرالزمان<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص ۳۰۷.</ref>. | ## آزمون‌های سخت و فتنه‌های آخرالزمان<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص ۳۰۷.</ref>. | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
== ویژگی‌های آخرالزمان == | == ویژگی‌های آخرالزمان == | ||
این دوران، دارای دو ویژگی مهمّ و اساسی است: | این دوران، دارای دو ویژگی مهمّ و اساسی است: | ||
# آخرین مرحله [[زندگی]] در دنیاست | # آخرین مرحله [[زندگی]] در دنیاست: با سپری شدن این دوران، [[زندگی]] در [[دنیا]] به پایان رسیده، مرحله‌ای دیگر در نظام آفرینش آغاز میشود. | ||
# این دوران، خود به دو بخش با ویژگی‌های خاص تقسیم میشود: | # این دوران، خود به دو بخش با ویژگی‌های خاص تقسیم میشود: | ||
## دورانی سراسر انحطاط [[اخلاقی]]، [[ستم]] و [[بیداد]]؛ | ## دورانی سراسر انحطاط [[اخلاقی]]، [[ستم]] و [[بیداد]]؛ | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
# غلبه حق بر باطل و عصر طلایی جهان<ref>کشف الغمّه، ج۳، ص ۲۶۲ و ۲۶۳.</ref>. | # غلبه حق بر باطل و عصر طلایی جهان<ref>کشف الغمّه، ج۳، ص ۲۶۲ و ۲۶۳.</ref>. | ||
در [[روایات]] و [[تفاسیر]]، بسیاری از [[نشانه‌های آخر الزمان]] از [[اشراط الساعة]] نیز شمرده شده است<ref>روح‌المعانی، مج۱۴، ج۲۶، ص۸۰ ـ۸۲؛ نمونه، ج۲۱، ص۴۴۹ ـ ۴۵۱.</ref>، از این رو برای جدایی این دو موضوع مباحث آخرالزمان به "حوادث و تحولات اجتماعی در واپسین دوره [[حیات]] بشری" اختصاص یافته که معمولا در کتاب‌هایی تحت عنوان "الْمَلاحِمُ والْفِتَن"<ref>الفتن والملاحم فی آخر الزمان، ابن‌کثیر؛ الملاحم والفتن، ابن‌طاووس.</ref> و کتاب‌های مربوط به [[غیبت امام زمان]] {{ع}}<ref>الغیبه، طوسی.</ref> بررسی می‌شوند و [[اشراط الساعة]] به حوادث طبیعی و دگرگونی‌های کیهانی در [[آستانه قیامت]]، مانند: [[طلوع خورشید از مغرب]]، پوشیده شدن آسمان از دود، تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان، متلاشی شدن کوه‌ها و... محدود شده است<ref>الکشاف الموضوعی، ج۱، ص۹۷ ـ ۱۰۲.</ref>.<ref>[[علی معموری|معموری، علی]]، [[آخر الزمان - معموری (مقاله)|مقاله «آخر الزمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | در [[روایات]] و [[تفاسیر]]، بسیاری از [[نشانه‌های آخر الزمان]] از [[اشراط الساعة]] نیز شمرده شده است<ref>روح‌المعانی، مج۱۴، ج۲۶، ص۸۰ ـ۸۲؛ نمونه، ج۲۱، ص۴۴۹ ـ ۴۵۱.</ref>، از این رو برای جدایی این دو موضوع مباحث آخرالزمان به "حوادث و تحولات اجتماعی در واپسین دوره [[حیات]] بشری" اختصاص یافته که معمولا در کتاب‌هایی تحت عنوان "الْمَلاحِمُ والْفِتَن"<ref>الفتن والملاحم فی آخر الزمان، ابن‌کثیر؛ الملاحم والفتن، ابن‌طاووس.</ref> و کتاب‌های مربوط به [[غیبت امام زمان]] {{ع}}<ref>الغیبه، طوسی.</ref> بررسی می‌شوند و [[اشراط الساعة]] به حوادث طبیعی و دگرگونی‌های کیهانی در [[آستانه قیامت]]، مانند: [[طلوع خورشید از مغرب]]، پوشیده شدن آسمان از دود، تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان، متلاشی شدن کوه‌ها و... محدود شده است<ref>الکشاف الموضوعی، ج۱، ص۹۷ ـ ۱۰۲.</ref>.<ref>[[علی معموری|معموری، علی]]، [[آخر الزمان - معموری (مقاله)|مقاله «آخر الزمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱]]، ۱۱۴-۱۲۴.</ref> | ||
[[پیشوایان]] [[معصوم]] {{عم}}، با [[الهام]] از [[وحی الهی]] و سرچشمههای آن، پیوند [[مهدویت]] و آخرالزمان را به روشنی بیان کردهاند: | [[پیشوایان]] [[معصوم]] {{عم}}، با [[الهام]] از [[وحی الهی]] و سرچشمههای آن، پیوند [[مهدویت]] و آخرالزمان را به روشنی بیان کردهاند: | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
# '''وقوع اختلاف‌ها و جنگ‌های بسیار:''' یکی دیگر از نشانه‌های آخر الزمان، اختلاف‌ها و جنگ‌های فراوان میان گروههای گوناگون است. در این دوران، انسانهای فراوانی به کژی میگرایند، اما این گونه نیست که تمام انسان‌ها در مسیر [[باطل]] گام بردارند؛ بلکه برخی به سبب ویژگیها و صفاتی که در خود پدید میآورند، از نجاتیافتگان این مرحله خواهند بود. در این باره وقتی [[پیامبر گرامی]] {{صل}} از چهرههای [[پیروز]] این دوران یاد میکند، با شگفتی تمام به [[حضرت علی]] {{ع}} چنین می‌فرماید: "ای [[علی]]! بدان شگفت آورترین [[مردم]] در [[ایمان]] و بزرگترین آنان در [[یقین]]، مردمی هستند که در آخر الزمان ـ با آنکه [[پیامبر]] خود را ندیده و از [[امام]] خود در پردهاند ـ به نوشته که خطی سیاه بر صفحهای سپید است، [[ایمان]] میآورند<ref>{{متن حدیث|يَا عَلِيُ أَعْجَبُ النَّاسِ إِيمَاناً وَ أَعْظَمُهُمْ يَقِيناً قَوْمٌ يَكُونُونَ فِي آخِرِ الزَّمَانِ لَمْ يَلْحَقُوا النَّبِيَ وَ حُجِبَ عَنْهُمُ الْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ عَلَى بَيَاضٍ}}، شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۶۶؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۸، باب ۲۵، ح ۸.</ref>. | # '''وقوع اختلاف‌ها و جنگ‌های بسیار:''' یکی دیگر از نشانه‌های آخر الزمان، اختلاف‌ها و جنگ‌های فراوان میان گروههای گوناگون است. در این دوران، انسانهای فراوانی به کژی میگرایند، اما این گونه نیست که تمام انسان‌ها در مسیر [[باطل]] گام بردارند؛ بلکه برخی به سبب ویژگیها و صفاتی که در خود پدید میآورند، از نجاتیافتگان این مرحله خواهند بود. در این باره وقتی [[پیامبر گرامی]] {{صل}} از چهرههای [[پیروز]] این دوران یاد میکند، با شگفتی تمام به [[حضرت علی]] {{ع}} چنین می‌فرماید: "ای [[علی]]! بدان شگفت آورترین [[مردم]] در [[ایمان]] و بزرگترین آنان در [[یقین]]، مردمی هستند که در آخر الزمان ـ با آنکه [[پیامبر]] خود را ندیده و از [[امام]] خود در پردهاند ـ به نوشته که خطی سیاه بر صفحهای سپید است، [[ایمان]] میآورند<ref>{{متن حدیث|يَا عَلِيُ أَعْجَبُ النَّاسِ إِيمَاناً وَ أَعْظَمُهُمْ يَقِيناً قَوْمٌ يَكُونُونَ فِي آخِرِ الزَّمَانِ لَمْ يَلْحَقُوا النَّبِيَ وَ حُجِبَ عَنْهُمُ الْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ عَلَى بَيَاضٍ}}، شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۶۶؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۸، باب ۲۵، ح ۸.</ref>. | ||
# '''[[ظهور دجال]]:''' در هر سه [[دین]] آسمانی [[یهود]]، [[مسیحیت]] و [[اسلام]]، ظهور فاسدترین و مخرّبترین جریان منحط در طول [[تاریخ]]، پیش‌بینی و از خطر آن پرهیز داده شده است. [[دجّال]] که تجسّم [[کفر]]، [[فریب]] و [[گمراهی]] است، در آخر الزمان ظاهر شده، [[مردم]] را به [[پرستش]] خویش میخواند. این پدیده سرانجام به دست [[حضرت عیسی|عیسی]] {{ع}} محو و نابود خواهد شد. | # '''[[ظهور دجال]]:''' در هر سه [[دین]] آسمانی [[یهود]]، [[مسیحیت]] و [[اسلام]]، ظهور فاسدترین و مخرّبترین جریان منحط در طول [[تاریخ]]، پیش‌بینی و از خطر آن پرهیز داده شده است. [[دجّال]] که تجسّم [[کفر]]، [[فریب]] و [[گمراهی]] است، در آخر الزمان ظاهر شده، [[مردم]] را به [[پرستش]] خویش میخواند. این پدیده سرانجام به دست [[حضرت عیسی|عیسی]] {{ع}} محو و نابود خواهد شد. | ||
# '''وقوع مصیبتهای بزرگ:''' برخی از [[آیات]]، [[عذاب]] بر [[کافران]] و گنهکاران آخر الزمان که نزول [[عذاب]] را [[انکار]] می‌کنند، | # '''وقوع مصیبتهای بزرگ:''' برخی از [[آیات]]، [[عذاب]] بر [[کافران]] و گنهکاران آخر الزمان که نزول [[عذاب]] را [[انکار]] می‌کنند، تطبیق داده شده است: {{متن قرآن|قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُهُ بَيَاتًا أَوْ نَهَارًا مَّاذَا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ }}<ref> بگو: مرا خبر دهید که اگر عذابش (ناگهان) شباهنگام یا روز به سراغتان آید (دیگر) گنهکاران از او چه چیزی را به شتاب می‌خواهند؟؛ سوره یونس، آیه ۵۰.</ref>. | ||
# '''[[خروج سفیانی]]:'''بیشتر مفسّران، از ظهور لشکری طغیان‌گر که آخر الزمان در [[کشورهای اسلامی]] به [[ستم]] و تعدّی پرداخته، سرانجام در صحرایی بیرون از [[مکه]]، گرفتار [[عذاب الهی]] میشود، خبر داده و [[آیه]]: {{متن قرآن|وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ }}<ref>و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست و از جایی نزدیک فرو گرفته می‌شوند؛ سوره سبأ، آیه ۵۱.</ref> را درباره آن [[لشکر]] دانستهاند. در [[روایات]] [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]]، نام [[رهبر]] این [[لشکریان]]، [[سفیانی]] ذکر شده است. | # '''[[خروج سفیانی]]:'''بیشتر مفسّران، از ظهور لشکری طغیان‌گر که آخر الزمان در [[کشورهای اسلامی]] به [[ستم]] و تعدّی پرداخته، سرانجام در صحرایی بیرون از [[مکه]]، گرفتار [[عذاب الهی]] میشود، خبر داده و [[آیه]]: {{متن قرآن|وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ }}<ref>و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست و از جایی نزدیک فرو گرفته می‌شوند؛ سوره سبأ، آیه ۵۱.</ref> را درباره آن [[لشکر]] دانستهاند. در [[روایات]] [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]]، نام [[رهبر]] این [[لشکریان]]، [[سفیانی]] ذکر شده است. | ||
# '''[[ندای آسمانی]]:''' بنا بر [[روایات]] [[شیعه]]، [[جبرئیل]] نخستین کسی است که با [[امام زمان]] {{ع}} بیعت و با صدایی بلند به گونهای که به گوش همه جهانیان برسد، این [[آیه]] را [[تلاوت]] میکند: {{متن قرآن|أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ }}<ref> فرمان (عذاب) خداوند در رسید، به شتاب آن را مخواهید، پاکا و فرا برترا که اوست از آنچه (با وی) شریک می‌دارند؛ سوره نحل، آیه۱.</ref>. | # '''[[ندای آسمانی]]:''' بنا بر [[روایات]] [[شیعه]]، [[جبرئیل]] نخستین کسی است که با [[امام زمان]] {{ع}} بیعت و با صدایی بلند به گونهای که به گوش همه جهانیان برسد، این [[آیه]] را [[تلاوت]] میکند: {{متن قرآن|أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ }}<ref> فرمان (عذاب) خداوند در رسید، به شتاب آن را مخواهید، پاکا و فرا برترا که اوست از آنچه (با وی) شریک می‌دارند؛ سوره نحل، آیه۱.</ref>. | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
== آخرالزمان در ادیان گوناگون == | == آخرالزمان در ادیان گوناگون == | ||
در [[ادیان ابراهیمی]]، بیش از [[آیین‌ها]] و مکاتب دیگر بر دوره طلایی بشر در پایان تاریخ، تأکید شده است. در [[عهد عتیق]]، برقراری [[سعادت]] و [[عدالت]] در سرتاسر [[جهان]] پیش‌بینی شده که به وسیله "مشیح" محقّق میشود<ref>کتاب مقدس، اشعیاء ۱۱ و ۱۲، یوئیل ۳ و ۴، زکریا ۹، دانیال ۲: ۴۴، و۷: ۱۳ و ۲۷.</ref> در عهد جدید نیز به این مطلب پرداخته شده<ref>کتاب مقدس، متی ۲۴: ۱۵ ـ ۴۴، و‌رسل ۲: ۱۷ ـ ۲۱.</ref> و [[مکاشفه]] [[یوحنا]] به طور کامل به حوادث ناگوار آخر الزمان، اختصاص یافته و در پایان آن، به [[برقراری صلح]] و [[آرامش]] [[جهان]] تحت [[حاکمیت]] [[مؤمنان]] اشاره شده است<ref>کتاب مقدس، مکاشفه یوحنا ۴ ـ ۲۲؛ نجات بخشی در ادیان، ص۱۱۳ و ۱۳۳.</ref>.<ref>[[علی معموری|معموری، علی]]، [[آخر الزمان - معموری (مقاله)|مقاله «آخر الزمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | در [[ادیان ابراهیمی]]، بیش از [[آیین‌ها]] و مکاتب دیگر بر دوره طلایی بشر در پایان تاریخ، تأکید شده است. در [[عهد عتیق]]، برقراری [[سعادت]] و [[عدالت]] در سرتاسر [[جهان]] پیش‌بینی شده که به وسیله "مشیح" محقّق میشود<ref>کتاب مقدس، اشعیاء ۱۱ و ۱۲، یوئیل ۳ و ۴، زکریا ۹، دانیال ۲: ۴۴، و۷: ۱۳ و ۲۷.</ref> در عهد جدید نیز به این مطلب پرداخته شده<ref>کتاب مقدس، متی ۲۴: ۱۵ ـ ۴۴، و‌رسل ۲: ۱۷ ـ ۲۱.</ref> و [[مکاشفه]] [[یوحنا]] به طور کامل به حوادث ناگوار آخر الزمان، اختصاص یافته و در پایان آن، به [[برقراری صلح]] و [[آرامش]] [[جهان]] تحت [[حاکمیت]] [[مؤمنان]] اشاره شده است<ref>کتاب مقدس، مکاشفه یوحنا ۴ ـ ۲۲؛ نجات بخشی در ادیان، ص۱۱۳ و ۱۳۳.</ref>.<ref>[[علی معموری|معموری، علی]]، [[آخر الزمان - معموری (مقاله)|مقاله «آخر الزمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱]]، ۱۱۴-۱۲۴.</ref> | ||
# در میان [[مسیحیان]] از دورانی سخن گفته میشود که در آن بازگشت [[حضرت عیسی]] {{ع}} روی خواهد داد. [[رجعت]] [[مسیح]] در [[کتاب مقدس]] بیش از سیصد بار ذکر شده است و چندین باب کامل به این موضوع اختصاص دارد<ref>انجیل متی۲۴ و ۲۵، انجیل مرقس ۱۳، انجیل لوقا ۲۱.</ref>. طبق [[عقیده]] ایشان، مسیح دوباره در آخرالزمان میآید و برنامه [[نجات]] را کامل خواهد کرد<ref>یوحنا ۴:۴۲ عبرانیان۹:۲۸.</ref>. همچنین در [[کتاب مقدس]] برای ظهور منجی که همان آمدن مسیح است نشانه‌هایی ذکر شده است که عبارت‌اند از اینکه: مسیح زمانی ظهور میکند که [[مردم]] مجرم‌اند و [[ظلم]] [[دنیا]] را فرا گرفته است<ref>اشعیا ۴۸:۱۱.</ref>. قوم‌ها و ممالک [[جهان]] با یکدیگر به [[ستیز]] برخواهند خاست و در جاهای مختلف، قحطی و [[زمین]] لرزه روی خواهد داد<ref>متی۲۴:۷ به بعد.</ref> ... . همچنین از وقایعی در کتاب مقدس نام برده شده که قبل از ظهور [[عیسی]] به وقوع می‌‌انجامد که یکی از آنها [[ظهور دجال]] است<ref>یوحنا۲:۱۸؛ تسالونیکیان۱:۷ـ ۸.</ref>. | # '''در میان [[مسیحیان]]''' از دورانی سخن گفته میشود که در آن بازگشت [[حضرت عیسی]] {{ع}} روی خواهد داد. [[رجعت]] [[مسیح]] در [[کتاب مقدس]] بیش از سیصد بار ذکر شده است و چندین باب کامل به این موضوع اختصاص دارد<ref>انجیل متی۲۴ و ۲۵، انجیل مرقس ۱۳، انجیل لوقا ۲۱.</ref>. طبق [[عقیده]] ایشان، مسیح دوباره در آخرالزمان میآید و برنامه [[نجات]] را کامل خواهد کرد<ref>یوحنا ۴:۴۲ عبرانیان۹:۲۸.</ref>. همچنین در [[کتاب مقدس]] برای ظهور منجی که همان آمدن مسیح است نشانه‌هایی ذکر شده است که عبارت‌اند از اینکه: مسیح زمانی ظهور میکند که [[مردم]] مجرم‌اند و [[ظلم]] [[دنیا]] را فرا گرفته است<ref>اشعیا ۴۸:۱۱.</ref>. قوم‌ها و ممالک [[جهان]] با یکدیگر به [[ستیز]] برخواهند خاست و در جاهای مختلف، قحطی و [[زمین]] لرزه روی خواهد داد<ref>متی۲۴:۷ به بعد.</ref> ... . همچنین از وقایعی در کتاب مقدس نام برده شده که قبل از ظهور [[عیسی]] به وقوع می‌‌انجامد که یکی از آنها [[ظهور دجال]] است<ref>یوحنا۲:۱۸؛ تسالونیکیان۱:۷ـ ۸.</ref>. | ||
# در [[دین یهود]] هم بارها به روزهای آخر یا روز [[خداوند]] ([[یوم]] یهوه) اشاره شده و آن دورانی است که در آن عظمت ملی [[یهود]] به آخرین حدّ اعتلای خود خواهد رسید و گناه کاران نابود خواهند شد<ref>عاموس ۵:۱۸ـ ۲۰، ۲:۱۲ـ ۱۷.</ref>، روز خداوند روزی است که [[سیر]] [[تاریخ]] جهان به نقطه غایت و کمال خود میرسد<ref>اشعیاء۵۲:۱۳ و ۵۳:۱۲.</ref>. [[اعتقاد]] عموم بر این است که ماشیح از | # '''در [[دین یهود]]''' هم بارها به روزهای آخر یا روز [[خداوند]] ([[یوم]] یهوه) اشاره شده و آن دورانی است که در آن عظمت ملی [[یهود]] به آخرین حدّ اعتلای خود خواهد رسید و گناه کاران نابود خواهند شد<ref>عاموس ۵:۱۸ـ ۲۰، ۲:۱۲ـ ۱۷.</ref>، روز خداوند روزی است که [[سیر]] [[تاریخ]] جهان به نقطه غایت و کمال خود میرسد<ref>اشعیاء۵۲:۱۳ و ۵۳:۱۲.</ref>. [[اعتقاد]] عموم بر این است که ماشیح از نسل [[پادشاه]] [[داوود]] خواهد بود و در ادبیات دانشمندان یهود ملقب به فرزند [[داوود]] است<ref>خدا، جهان ، انسان و ماشیح در آموزه‌های یهود، ص ۲۵۹.</ref>. [[زمان ظهور]] ماشیح به واسطه بروز ناراحتی‌های [[سیاسی]] که به جنگ‌های سخت منجر خواهد گردید، مشخص خواهد شد. چنان که گفته شده است: هر وقت ببینی که [[دولت‌ها]] با هم به [[جنگ]] می‌‌پردازند [[منتظر]] قدوم ماشیح باش<ref>پیدایش۱۴.</ref>. اما وضعی که جهان زیر دستِ ماشیح خواهد داشت به [[بهترین]] وجه توصیف شده است که شفای بیماران<ref>حزقیال۴۷:۹</ref>، پر ثمر شدن میوه‌های درختان<ref>حزقیال۴۷:۱۲.</ref>، آباد شدن ویرانی‌ها<ref>حزقیال۱۶:۵۵.</ref> ... از جمله وقایع این دوران است. | ||
# در [[آیین زردشت]] نیز به ظهور [[مصلح]] و [[منجی آخرالزمان]] تأکید شده است. در [[کیش]] [[زردشتی]] این مسئله با توجه به [[اعتقادات]] ایشان، به نحو خاصی مطرح میشود. در این [[آیین]]، یک [[قدرت]] کیهانی یا [[روح]] خیر به نام اهورامزدا و یک قدرت کیهانی متضاد یا روح بزرگ [[شر]] به نام اهریمن [[خودنمایی]] میکند. در طول [[تاریخ]]، این دو نیرو با هم تا [[آخرالزمان]] در [[ستیز]] هستند و در آن [[زمان]] خوبی بر [[شرّ]] [[غلبه]] میکند و دوره [[صلح]] و [[پاکی]] و اعتلای اهورامزدا فرا میرسد و با ظهور [[سوشیانس]]، آخرالزمان آغاز میشود<ref>تاریخ جامع [[ادیان]]، ص ۳۱۸.</ref>. واژه فرشوکرتی (کامل‌سازی جهان) یکی از اصطلاحاتی است که در گاهان<ref>سین۳۰ بند۹.</ref> آمده است و اشاره به موضوع آخرالزمان دارد<ref>اوستا، ج۱، ص ۴۰۵ـ ۴۳۰.</ref>.<ref>[[محمد جواد اصغری|اصغری، محمد جواد]]، [[آخر الزمان - اصغری (مقاله)|مقاله «آخر الزمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص۲۸-۳۲.</ref> | # '''در [[آیین زردشت]]''' نیز به ظهور [[مصلح]] و [[منجی آخرالزمان]] تأکید شده است. در [[کیش]] [[زردشتی]] این مسئله با توجه به [[اعتقادات]] ایشان، به نحو خاصی مطرح میشود. در این [[آیین]]، یک [[قدرت]] کیهانی یا [[روح]] خیر به نام اهورامزدا و یک قدرت کیهانی متضاد یا روح بزرگ [[شر]] به نام اهریمن [[خودنمایی]] میکند. در طول [[تاریخ]]، این دو نیرو با هم تا [[آخرالزمان]] در [[ستیز]] هستند و در آن [[زمان]] خوبی بر [[شرّ]] [[غلبه]] میکند و دوره [[صلح]] و [[پاکی]] و اعتلای اهورامزدا فرا میرسد و با ظهور [[سوشیانس]]، آخرالزمان آغاز میشود<ref>تاریخ جامع [[ادیان]]، ص ۳۱۸.</ref>. واژه فرشوکرتی (کامل‌سازی جهان) یکی از اصطلاحاتی است که در گاهان<ref>سین۳۰ بند۹.</ref> آمده است و اشاره به موضوع آخرالزمان دارد<ref>اوستا، ج۱، ص ۴۰۵ـ ۴۳۰.</ref>.<ref>[[محمد جواد اصغری|اصغری، محمد جواد]]، [[آخر الزمان - اصغری (مقاله)|مقاله «آخر الزمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص۲۸-۳۲.</ref> | ||
# در [[آیین]] | # '''در [[آیین]] هندوان''' نیز هر دوره [[انسانی]] به چهار قسمت تقسیم شده که قسمت چهارم آن، مظهر غروب و افول تدریجی [[معنویت]] اولیه است و از آن، به عصر [[ظلمت]] (Kali Yuga) تعبیر میشود؛ سپس منجی بشر ظاهر و با فروپاشی [[جوامع]] [[انسانی]] و ازبین رفتن [[شرارت‌ها]]، دوره‌ای نو آغاز میگردد<ref>بحران دنیای متجدّد، ص۱ و اوپانیشاد، ص۷۷۲ ـ ۷۷۴ و ۷۳۷.</ref>. در متون بودایی نیز از این دوره، [[سخن]] به میان آمده است<ref>بودا، ص۵۱۸ و ۵۱۹؛ علی و پایان تاریخ، ص۲۳.</ref>. | ||
# در میان مکاتب بشری، پیش‌بینی "مارکس" از [[مدینه]] [[کمونیستی]] همراه با کمون نهایی ایجاد شده، تصویری از جامعه بی‌طبقه و بی‌نیاز از [[دولت]] را ارائه میدهد<ref>مارکس و مارکسیسم، ص۹۱ ـ ۹۴.</ref>. پیش‌بینی‌های "رنه‌گنون" "عبدالواحد یحیی" از افول و فروپاشی [[تمدن]] مادی [[غرب]] و ظهور مجدد [[حق]] و [[حقیقت]] که با نظر به داده‌های آیین‌های باستان و [[ادیان]] ابراهیمی ارائه شده خبر میدهد<ref>بحران دنیای متجدّد، ص۲، ۲۰، ۵۵، ۱۰۵، ۱۵۴ و ۱۸۶؛ علائم آخر الزمان، ص۱۸۸ ـ ۱۹۹، ۲۰۰ و ۳۱۸.</ref> نظریه پایان تاریخ "فوکویاما" [[پیروزی]] نهایی [[نظام]] غربی و [[حاکمیت]] [[ابدی]] آن بر سرتاسر [[جهان]] را پیش‌بینی کرده است<ref>«پایان تاریخ و آخرین انسان‌ها» مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ص۲۲.</ref> و نظریه"برخورد تمدن‌ها" از "هانتنگتون" [[جنگ]] جهانی تمدن‌ها و [[نظم]] جهانی‌نوی براساس مرزهای تمدنی را در پایان این دوره از [[جهان]]، پیش‌بینی میکند<ref>برخورد تمدن‌ها و بازسازی نظم جهانی، ص۴۸۵ و ۵۱۶.</ref>.<ref>[[علی معموری|معموری، علی]]، [[آخر الزمان - معموری (مقاله)|مقاله «آخر الزمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | # '''در میان مکاتب بشری،''' پیش‌بینی "مارکس" از [[مدینه]] [[کمونیستی]] همراه با کمون نهایی ایجاد شده، تصویری از جامعه بی‌طبقه و بی‌نیاز از [[دولت]] را ارائه میدهد<ref>مارکس و مارکسیسم، ص۹۱ ـ ۹۴.</ref>. پیش‌بینی‌های "رنه‌گنون" "عبدالواحد یحیی" از افول و فروپاشی [[تمدن]] مادی [[غرب]] و ظهور مجدد [[حق]] و [[حقیقت]] که با نظر به داده‌های آیین‌های باستان و [[ادیان]] ابراهیمی ارائه شده خبر میدهد<ref>بحران دنیای متجدّد، ص۲، ۲۰، ۵۵، ۱۰۵، ۱۵۴ و ۱۸۶؛ علائم آخر الزمان، ص۱۸۸ ـ ۱۹۹، ۲۰۰ و ۳۱۸.</ref> نظریه پایان تاریخ "فوکویاما" [[پیروزی]] نهایی [[نظام]] غربی و [[حاکمیت]] [[ابدی]] آن بر سرتاسر [[جهان]] را پیش‌بینی کرده است<ref>«پایان تاریخ و آخرین انسان‌ها» مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ص۲۲.</ref> و نظریه"برخورد تمدن‌ها" از "هانتنگتون" [[جنگ]] جهانی تمدن‌ها و [[نظم]] جهانی‌نوی براساس مرزهای تمدنی را در پایان این دوره از [[جهان]]، پیش‌بینی میکند<ref>برخورد تمدن‌ها و بازسازی نظم جهانی، ص۴۸۵ و ۵۱۶.</ref>.<ref>[[علی معموری|معموری، علی]]، [[آخر الزمان - معموری (مقاله)|مقاله «آخر الزمان»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱]]، ۱۱۴-۱۲۴.</ref> | ||
== پرسش مستقیم == | == پرسش مستقیم == | ||
| خط ۱۱۷: | خط ۱۱۷: | ||
[[رده:باورهای مشترک ادیان آسمانی]] | [[رده:باورهای مشترک ادیان آسمانی]] | ||
[[رده:مدخل‌های تلخیص شده]] | [[رده:مدخل‌های تلخیص شده]] | ||
[[رده:مدخل‌های بازبینی شده]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۰ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۸
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام مهدی است. آخر الزمان از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: آخر الزمان در قرآن - آخر الزمان در حدیث - آخر الزمان در کلام اسلامی - آخر الزمان در معارف و سیره رضوی - آخر الزمان در معارف مهدویت - پرسش‌های مرتبطآخر الزمان عبارت است از دوره پایانی دنیا و مرتبط با بعثت پیامبر خاتم (ص) و ظهور منجی موعود (ع). در این دوران بعد از آزمون‌های سخت، ظهور منجی رخ داده و عصر طلایی جهان شروع خواهد شد. آخرالزمان همراه با برخی از نشانه‌هاست که برخی از آنها عبارت‌اند از: بحران معنویت؛ وقوع اختلاف‌ها و جنگ‌های بسیار؛ ظهور دجال؛ خروج سفیانی؛ ندای آسمانی؛ نزول عیسی(ع) و.... باید توجه داشت که موضوع آخرالزمان در ادیان مختلفی همچون مسیحیت، یهودیت، زرتشتی و... مطرح شده است.
مقدمه
آخر الزمان عبارت است از دوره پایانی دنیا و مرتبط با بعثت پیامبر خاتم (ص) و ظهور منجی موعود (ع). تاریخ دقیق آخرالزمان نامعلوم است و تنها می‌‌توان آن را به بخش واپسین روزگار که به قیامت متّصل میگردد تعریف نمود.
آخر الزمان ترکیبی اضافی و به معنای بخش پایانی زندگی دنیاست. توجه به "آخرالزمان" در فرهنگ بیشتر دینها و آیین‌های بزرگ ـ به ویژه در ادیان ابراهیمی ـ به چشم میخورد. این توجه در فرهنگ اسلامی از اهمیت ویژهای برخوردار است[۱]. این تعبیر در منابع روایی شیعه[۲] و اهل سنت[۳] نقل شده است<refسلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص ۱۰۲.</ref>.
واژه آخرالزمان در قرآن به کار نرفته است؛ اما مطالب گوناگونی درباره آن، از آیات قابل استفاده است. قرآن کریم به طور کلّی، جهانیان را به دو بخش پیشینیان و پسینیان تقسیم کرده و برای هریک ویژگیهایی بیان نموده است. به نظر میرسد بتوان پسینیان را بخشی از انسانهای آخر الزمان دانست.
در آیات و روایات زمانی که سخن از دوران آخرالزمان به میان میآید، همواره به دو پدیده بسیار مهم و بزرگ اشاره میشود:
- ولادت و برانگیخته شدن پیامبر اسلام (ص) در جایگاه واپسین فرستاده الهی[۴]؛
- ظهور و قیام موعود نجاتبخش، حضرت مهدی (ع)[۵]. و رویدادهای خاصی در سه مقطع زمانی روی میدهد:
این دوران، خود به دو بخش با ویژگی‌های خاص تقسیم میشود:
- دوران فاصله گرفتن مردم از دین، پر شدن زمین از ستم و بیداد؛ این مرحله که به طور ویژه در دوران غیبت آخرین حجت الهی شکل می‌گیرد در آستانه ظهور آن حضرت به اوج خود میرسد.
- دوران معنویت در پرتو حکومت شایستگان؛ این مرحله در پس تلاش‌های بی‌وقفه حضرت حجت (ع) و یاران ایشان بر روی زمین شکل می‌گیرد و پیش از آن خداوند در آیات فراوانی، این دوران را وعده داده است[۱۰].
ویژگی‌های آخرالزمان
این دوران، دارای دو ویژگی مهمّ و اساسی است:
- آخرین مرحله زندگی در دنیاست: با سپری شدن این دوران، زندگی در دنیا به پایان رسیده، مرحله‌ای دیگر در نظام آفرینش آغاز میشود.
- این دوران، خود به دو بخش با ویژگی‌های خاص تقسیم میشود:
آخرالزمان در روایات
اصطلاح آخر الزمان در روایات اسلامی در دو معنا به کار رفته است:
- آن قسمت از زمان که از آغاز نبوت پیامبر اسلام (ص) تا وقوع قیامت را شامل میشود. در بعضی روایات، پیامبر اسلام (ص) به پیامبر آخر الزمان توصیف شده است[۱۲]. چنین اتصافی با این مطلب ارتباط دارد که وی خاتم الانبیاء بوده و شریعت وی به دلیل کامل بودن تا پایان این عالَم اعتبار دارد و او پیامبر آخرین قسمت از زمان است.
- در بسیاری از روایات اسلامی [۱۳] اصطلاح آخر الزمان عبارت است از زمانی که در آن منجی بشریت مهدی موعود (ع) ظهور میکند [۱۴] و رویدادهای خاصی در سه مرحله روی میدهد:
- آزمون‌های سخت و فتنه‌های آخر الزمان[۱۵]؛
- ظهور منجی و جدال بین حق و باطل[۱۶]؛
- غلبه حق بر باطل و عصر طلایی جهان[۱۷].
در روایات و تفاسیر، بسیاری از نشانه‌های آخر الزمان از اشراط الساعة نیز شمرده شده است[۱۸]، از این رو برای جدایی این دو موضوع مباحث آخرالزمان به "حوادث و تحولات اجتماعی در واپسین دوره حیات بشری" اختصاص یافته که معمولا در کتاب‌هایی تحت عنوان "الْمَلاحِمُ والْفِتَن"[۱۹] و کتاب‌های مربوط به غیبت امام زمان (ع)[۲۰] بررسی می‌شوند و اشراط الساعة به حوادث طبیعی و دگرگونی‌های کیهانی در آستانه قیامت، مانند: طلوع خورشید از مغرب، پوشیده شدن آسمان از دود، تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان، متلاشی شدن کوه‌ها و... محدود شده است[۲۱].[۲۲]
پیشوایان معصوم (ع)، با الهام از وحی الهی و سرچشمههای آن، پیوند مهدویت و آخرالزمان را به روشنی بیان کردهاند:
- رسول اکرم (ص) فرمود: "دنیا به انجام نمیرسد؛ مگر اینکه امت مرا مردی رهبری کند که از اهل بیت من است و به او مهدی گفته میشود"[۲۳].
- امیر مؤمنان علی (ع) نیز بر منبر مسجد کوفه فرمود: "اگر از دنیا بیش از یک روز باقی نماند، خداوند سبحانه و تعالی آن روز را چنان طولانی خواهد کرد تا اینکه مردی از خاندانم برانگیخته شود"[۲۴].[۲۵]
روایات معصومین (ع) نشان میدهد:
- با سپری شدن این دوران، بساط زندگی دنیوی برچیده و مرحله‌ای جدید در نظام آفرینش آغاز میشود.
- آخرالزمان خود به دو مرحله کاملا متفاوت تقسیم میشود: دوران نخست که در آن انسان به مراحل پایانی انحطاط اخلاقی میرسد. دوران بعد، عصر تحقق وعده‌های الهی به پیامبران و اولیای خدا است و با قیام مصلح جهانی آغاز میشود. کلیات عقاید مربوط به آخرالزمان تقریبا از سوی همه فرقه‌های بزرگ اسلامی پذیرفته شده است، ولی در خصوص وابستگی این تحوّلات به ظهور مهدی (ع) و نیز هویت او اختلاف‌نظر وجود دارد[۲۶].
نشانه‌های آخرالزّمان
در آیات قرآن و سخنان معصومان (ع) نشانه‌هایی برای آخر الزمان گفته شده است که در اصطلاح "علایم آخر الزمان" خوانده میشود. ختم نبوت و نزول واپسین شریعت که با ظهور پیامبر خاتم (ص) پدیدار شد، نخستین نشانه آخر الزمان به شمار میرود؛ لذا مفسران، مقصود از نشانه‌های قیامت را ذیل آیه ﴿فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءَتْهُمْ ذِكْرَاهُمْ﴾[۲۷]، بعثت پیامبر (ص) دانستهاند که در مقایسه با عمر جهان، فاصله بسیار کمی تا قیامت دارد.
در آخر الزمان، پدیدههای فراوان دیگری نیز پیش‌بینی شده است که بیشتر به دوره پایانی آن "آستانه ظهور مهدی (ع) مربوط میشود و برخی از آنها بدین قرارند:
- بحران معنویت: پیش از ظهور امام زمان (ع) جوّ حاکم بر جهان، جوّ ستم، گناه و فساد خواهد بود. پیامبر گرامی اسلام (ص) درباره ویژگی‌های انسانهای این دوران فرمود: "زمانی بر مردم خواهد آمد ... که درهمهای آنان دینشان خواهد بود و همّت ایشان شکمشان و قبله آنها زنانشان. برای طلا و نقره، رکوع و سجود به جای میآورند. آنان همواره در سرگردانی و مستی خواهند بود. نه بر مذهب مسلمانیاند و نه بر مسلک نصرانی"[۲۸].
- وقوع اختلاف‌ها و جنگ‌های بسیار: یکی دیگر از نشانه‌های آخر الزمان، اختلاف‌ها و جنگ‌های فراوان میان گروههای گوناگون است. در این دوران، انسانهای فراوانی به کژی میگرایند، اما این گونه نیست که تمام انسان‌ها در مسیر باطل گام بردارند؛ بلکه برخی به سبب ویژگیها و صفاتی که در خود پدید میآورند، از نجاتیافتگان این مرحله خواهند بود. در این باره وقتی پیامبر گرامی (ص) از چهرههای پیروز این دوران یاد میکند، با شگفتی تمام به حضرت علی (ع) چنین می‌فرماید: "ای علی! بدان شگفت آورترین مردم در ایمان و بزرگترین آنان در یقین، مردمی هستند که در آخر الزمان ـ با آنکه پیامبر خود را ندیده و از امام خود در پردهاند ـ به نوشته که خطی سیاه بر صفحهای سپید است، ایمان میآورند[۲۹].
- ظهور دجال: در هر سه دین آسمانی یهود، مسیحیت و اسلام، ظهور فاسدترین و مخرّبترین جریان منحط در طول تاریخ، پیش‌بینی و از خطر آن پرهیز داده شده است. دجّال که تجسّم کفر، فریب و گمراهی است، در آخر الزمان ظاهر شده، مردم را به پرستش خویش میخواند. این پدیده سرانجام به دست عیسی (ع) محو و نابود خواهد شد.
- وقوع مصیبتهای بزرگ: برخی از آیات، عذاب بر کافران و گنهکاران آخر الزمان که نزول عذاب را انکار می‌کنند، تطبیق داده شده است: ﴿قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُهُ بَيَاتًا أَوْ نَهَارًا مَّاذَا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ ﴾[۳۰].
- خروج سفیانی:بیشتر مفسّران، از ظهور لشکری طغیان‌گر که آخر الزمان در کشورهای اسلامی به ستم و تعدّی پرداخته، سرانجام در صحرایی بیرون از مکه، گرفتار عذاب الهی میشود، خبر داده و آیه: ﴿وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ ﴾[۳۱] را درباره آن لشکر دانستهاند. در روایات شیعه و سنّی، نام رهبر این لشکریان، سفیانی ذکر شده است.
- ندای آسمانی: بنا بر روایات شیعه، جبرئیل نخستین کسی است که با امام زمان (ع) بیعت و با صدایی بلند به گونهای که به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت میکند: ﴿أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴾[۳۲].
- ظهور منجی بزرگ بشر: مهم‌ترین رخداد آخر الزمان، ظهور دوازدهمین امام شیعیان برای رهایی انسان‌ها است.
- نزول عیسی (ع): یکی از رخدادهای آخر الزمان، فرود آمدن عیسی (ع) است. در روایات تصریح شده است که حضرت عیسی (ع) در بیت المقدس به نماز امام زمان (ع) اقتدا و در جنگ‌های ایشان نیز شرکت خواهد کرد. لذا فرود آمدن عیسی (ع)، یکی از نشانه‌های نزدیکی قیامت شمرده شده و از ایمان آوردن همه اهل کتاب به حضرت عیسی (ع) در آخر الزمان که یکی از فرماندهان امام زمان (ع) به شمار میرود، خبر داده شده است.
- خروج جنبنده‌ای از زمین: قرآن با رمز و ابهام از خروج جنبدهای حکایت میکند که هنگام رویگردانی مردم از معنویت، از زمین خارج شده، با مردم سخن میگوید: ﴿وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِّنَ الأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِآيَاتِنَا لا يُوقِنُونَ﴾[۳۳].
- هجوم یأجوج و مأجوج: قومی وحشی و فاسد، با تخریب سدّ ذو القرنین، در اندک زمانی سرتاسر جهان را پر از ظلم و فساد خواهد کرد، تا آنکه بنابر روایات، در عصر ظهور مهدی (ع)، به طور کلّی از بین خواهد رفت: ﴿حَتَّى إِذَا فُتِحَتْ يَأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ وَهُم مِّن كُلِّ حَدَبٍ يَنسِلُونَ﴾[۳۴].
- رجعت: در آخر الزمان، برخی از نیکوکاران و بدکاران زمانهای گذشته، دوباره زنده می‌شوند: ﴿وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ﴾[۳۵]. این آیه، فقط به برانگیخته شدن عدّهای از مکذّبان و نه همه آنها اشاره کرده است؛ بدین دلیل، روایات و مفسّران شیعه، میان مصداق این آیه و قیامت، تفاوت قائل شده و آیه را به آخرالزمان مربوط دانستهاند که عدّهای از نیکوکاران و بدکاران اعصار گذشته، زنده شده، هریک نتیجه دنیایی اعمال خویش را خواهد دید.
- صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان: پس از پیروزی حضرت مهدی (ع) و یارانش، آرامش و معنویت بر جهان حاکم خواهد شد. سرنوشت این جهان، پس از جهادی الهی به امامت امام زمان (ع) سرانجام به دست مؤمنان افتاده و جهانیان همگی در سایه حکومت حضرت در صلح و معنویت به سر خواهند برد[۳۶].
برخی دیگر از نشانه‌های آخرالزمان عبارت است از: قتل سید حسنی؛ اختلاف بنی عباس در ملک و ریاست[۳۷]؛ کسوف خورشید در نیمه ماه رمضان و خسوف ماه در پایان آن[۳۸]؛ طلوع خورشید از مغرب[۳۹]؛ قتل نفس زکیه[۴۰]؛ خرابی مسجد کوفه؛ حلال شمرده شدن خون و مال مردم[۴۱] و ... .
پس از ظهور این نشانه‌ها نوبت به ظهور منجی میرسد که از مهم‌ترین رویدادهای آخر الزمان است[۴۲]. اولین حرکت منجی، مبارزه با ظلم و فساد و ریشه‌کن کردن آن است[۴۳]. نجات بشریت از تنگنای گناه و ظلم و جور و فساد یکی از آرمان‌های اوست که در این زمان تحقق می‌یابد، چنان که حضرت علی (ع) می‌فرماید: در عصر حکومت مهدی (ع) بساط زنا، شراب خواری و رباخواری برچیده خواهد شد[۴۴]، بر قرار شدن و برپایی اسلام حقیقی و پرستش خداوند و یکتاپرستی در سراسر جهان[۴۵] عمومیت و گستردگی دین [۴۶]، عمل به فضایل و ارزش‌های دینی و اهتمام به احکام و دستورهای دین به صورت دقیق[۴۷].[۴۸]
آخر الزمان و برپایی قیامت
در بسیاری از منابع اهل سنت و برخی جوامع حدیثی شیعه، نشانه‌های ظهور مهدی (ع) با علامت‌های نزدیک شدن برپایی قیامت آمیخته شده است و حتی گاهی اصل ظهور مهدی (ع) به عنوان "علامت قیامت" یاد میشود. به طور کلی، صاحبان جوامع حدیثی اهل سنت بابی با عنوان اشراط الساعة گشوده‌اند[۴۹]. البته اگر چه مضمون این روایات، مطالب مشترک بسیاری با روایات آخر الزمان دارد و بسیاری از علائم در هر دو دسته از روایات ذکر شده است، ولی همواره مسئله آخر الزمان به صورت آشکاری، از قیامت تفکیک شده است؛ زیرا آخر الزمان ناظر به قسمت پایانی همین عالم است ولی اشراط الساعة نشانه‌های برپایی قیامت است[۵۰].
زندگی در آخرالزمان
با توجه به ویژگیها و نشانه‌های آخرالزمان و سخنان بزرگان دین، سیمای زندگی در آخر الزمان را می‌‌توان اینگونه ترسیم کرد:
- دین در آخرالزمان: روز به روز عوامل فراوانی، گوهر تابناک دین را در هالهای از غبار فرو میبرند از اینرو در جوامع انسانی همواره دین رو به کمرنگ شدن میرود و خرافهها و انحرافهای فراوانی، گریبان‌گیر آن میشود، تا اینکه وقتی حضرت مهدی (ع) قیام کرده، غبار از چهره دین برگرفت، همگی گمان می‌کنند این دین جدیدی است که آن حضرت آورده است. امیر مؤمنان علی (ع) این حقیقت را اینگونه بیان فرمود: "ای مردم! به زودی زمانی بر شما خواهد رسید که اسلام چونان ظرف واژگون شده، آنچه در آن است ریخته میشود"[۵۱].
- مردان آخرالزمان: آزمایشهای خداوند سبحانه و تعالی برای زنان و مردان یکسان است؛ ولی پارهای از روایات، به ویژه درباره مردان نقل شده است، آنگونه که در برخی روایتها سخن از زنان به میان آمده است. امام صادق (ع) فرمود: "مردی را میبینی هنگامی که یک روز بر او گذشته و گناه بزرگی انجام نداده است ـ از قبیل فحشا، کمفروشی، کلاهبرداری و یا شرب خمر ـ بسیار غمگین و اندوهگین میشود"[۵۲].
- زنان آخرالزمان: امام علی (ع) فرمود: "در آخر الزّمان و نزدیک شدن رستاخیز که بدترین زمانها است، زنانی آشکار می‌شوند که برهنه و لخت هستند؛ زینتهای خود را هویدا میسازند، به فتنهها داخل می‌شوند و به سوی شهوتها میگرایند. به لذتها میشتابند، حرامهای الهی را حلال میشمارند و در جهنم جاودانه خواهند بود[۵۳].[۵۴]
آخرالزمان در ادیان گوناگون
در ادیان ابراهیمی، بیش از آیین‌ها و مکاتب دیگر بر دوره طلایی بشر در پایان تاریخ، تأکید شده است. در عهد عتیق، برقراری سعادت و عدالت در سرتاسر جهان پیش‌بینی شده که به وسیله "مشیح" محقّق میشود[۵۵] در عهد جدید نیز به این مطلب پرداخته شده[۵۶] و مکاشفه یوحنا به طور کامل به حوادث ناگوار آخر الزمان، اختصاص یافته و در پایان آن، به برقراری صلح و آرامش جهان تحت حاکمیت مؤمنان اشاره شده است[۵۷].[۵۸]
- در میان مسیحیان از دورانی سخن گفته میشود که در آن بازگشت حضرت عیسی (ع) روی خواهد داد. رجعت مسیح در کتاب مقدس بیش از سیصد بار ذکر شده است و چندین باب کامل به این موضوع اختصاص دارد[۵۹]. طبق عقیده ایشان، مسیح دوباره در آخرالزمان میآید و برنامه نجات را کامل خواهد کرد[۶۰]. همچنین در کتاب مقدس برای ظهور منجی که همان آمدن مسیح است نشانه‌هایی ذکر شده است که عبارت‌اند از اینکه: مسیح زمانی ظهور میکند که مردم مجرم‌اند و ظلم دنیا را فرا گرفته است[۶۱]. قوم‌ها و ممالک جهان با یکدیگر به ستیز برخواهند خاست و در جاهای مختلف، قحطی و زمین لرزه روی خواهد داد[۶۲] ... . همچنین از وقایعی در کتاب مقدس نام برده شده که قبل از ظهور عیسی به وقوع می‌‌انجامد که یکی از آنها ظهور دجال است[۶۳].
- در دین یهود هم بارها به روزهای آخر یا روز خداوند (یوم یهوه) اشاره شده و آن دورانی است که در آن عظمت ملی یهود به آخرین حدّ اعتلای خود خواهد رسید و گناه کاران نابود خواهند شد[۶۴]، روز خداوند روزی است که سیر تاریخ جهان به نقطه غایت و کمال خود میرسد[۶۵]. اعتقاد عموم بر این است که ماشیح از نسل پادشاه داوود خواهد بود و در ادبیات دانشمندان یهود ملقب به فرزند داوود است[۶۶]. زمان ظهور ماشیح به واسطه بروز ناراحتی‌های سیاسی که به جنگ‌های سخت منجر خواهد گردید، مشخص خواهد شد. چنان که گفته شده است: هر وقت ببینی که دولت‌ها با هم به جنگ می‌‌پردازند منتظر قدوم ماشیح باش[۶۷]. اما وضعی که جهان زیر دستِ ماشیح خواهد داشت به بهترین وجه توصیف شده است که شفای بیماران[۶۸]، پر ثمر شدن میوه‌های درختان[۶۹]، آباد شدن ویرانی‌ها[۷۰] ... از جمله وقایع این دوران است.
- در آیین زردشت نیز به ظهور مصلح و منجی آخرالزمان تأکید شده است. در کیش زردشتی این مسئله با توجه به اعتقادات ایشان، به نحو خاصی مطرح میشود. در این آیین، یک قدرت کیهانی یا روح خیر به نام اهورامزدا و یک قدرت کیهانی متضاد یا روح بزرگ شر به نام اهریمن خودنمایی میکند. در طول تاریخ، این دو نیرو با هم تا آخرالزمان در ستیز هستند و در آن زمان خوبی بر شرّ غلبه میکند و دوره صلح و پاکی و اعتلای اهورامزدا فرا میرسد و با ظهور سوشیانس، آخرالزمان آغاز میشود[۷۱]. واژه فرشوکرتی (کامل‌سازی جهان) یکی از اصطلاحاتی است که در گاهان[۷۲] آمده است و اشاره به موضوع آخرالزمان دارد[۷۳].[۷۴]
- در آیین هندوان نیز هر دوره انسانی به چهار قسمت تقسیم شده که قسمت چهارم آن، مظهر غروب و افول تدریجی معنویت اولیه است و از آن، به عصر ظلمت (Kali Yuga) تعبیر میشود؛ سپس منجی بشر ظاهر و با فروپاشی جوامع انسانی و ازبین رفتن شرارت‌ها، دوره‌ای نو آغاز میگردد[۷۵]. در متون بودایی نیز از این دوره، سخن به میان آمده است[۷۶].
- در میان مکاتب بشری، پیش‌بینی "مارکس" از مدینه کمونیستی همراه با کمون نهایی ایجاد شده، تصویری از جامعه بی‌طبقه و بی‌نیاز از دولت را ارائه میدهد[۷۷]. پیش‌بینی‌های "رنه‌گنون" "عبدالواحد یحیی" از افول و فروپاشی تمدن مادی غرب و ظهور مجدد حق و حقیقت که با نظر به داده‌های آیین‌های باستان و ادیان ابراهیمی ارائه شده خبر میدهد[۷۸] نظریه پایان تاریخ "فوکویاما" پیروزی نهایی نظام غربی و حاکمیت ابدی آن بر سرتاسر جهان را پیش‌بینی کرده است[۷۹] و نظریه"برخورد تمدن‌ها" از "هانتنگتون" جنگ جهانی تمدن‌ها و نظم جهانی‌نوی براساس مرزهای تمدنی را در پایان این دوره از جهان، پیش‌بینی میکند[۸۰].[۸۱]
پرسش مستقیم
پرسش‌های وابسته
- مقصود از آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
- روایات آخر زمان چگونه دسته‌بندی می‌شوند؟ (پرسش)
- اول زمان و آخر زمان به چه معناست؟ (پرسش)
- آیا اصطلاح آخر زمان در قرآن آمده است؟ (پرسش)
- به چه دلیل این زمان آخرالزمان است؟ (پرسش)
- سیمای جهان در دوران پیش از قیام امام مهدی چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
- آیا قبل از ظهور امام مهدی جنگ‌هایی رخ میدهد که حدود دو سوم شیعیان از بین می‌روند؟ (پرسش)
- آیا قبل از ظهور امام مهدی کافران از مؤمنان جدا می‌شوند؟ (پرسش)
- محدوده زمانی آخرالزمان از چه وقت تا چه وقت است؟ (پرسش)
- باورهای دینی مردم در آخرالزمان چگونه است؟ (پرسش)
- پیشگویی‌های کتاب‌های مقدس درباره آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
- پیشگویی‌های نوستر آداموس درباره آینده و آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
- پیشگویی‌هایی که پیش از ظهور تحقق پیدا کرده چیست؟ (پرسش)
- امر به معروف کردن در آخرالزمان چه وضعیتی پیدا میکند؟ (پرسش)
- چه کسی در آخرالزمان کعبه را ویران میکند؟ (پرسش)
- وضعیت معاملات مردم در آخرالزمان چگونه است؟ (پرسش)
- چه ارتباطی میان ماه رجب و نشانه‌های آخرالزمان وجود دارد؟ (پرسش)
- زمامداران آخرالزمان چه صفاتی دارند؟ (پرسش)
- ویژگی‌های دانشمندان آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
- منظور از روم در روایات آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
- در آخرالزمان چه حوادثی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
- ویژگی‌های زنان در آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
- ویژگی‌های مردان در آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
- وضعیت شهر تهران در آخرالزمان چگونه است؟ (پرسش)
- مراد از آشوب‌های جهانی که از نشانه‌های آخرالزمان است چیست؟ (پرسش)
- آتش و دود که از نشانه‌های آخرالزمان است چگونه تحقق پیدا میکند؟ (پرسش)
- نشانه‌های آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
- آیا در آخرالزمان کفار هم گرفتار ظلم می‌شوند؟ (پرسش)
- آتش و دود که از نشانه‌های آخرالزمان است چگونه تحقق پیدا میکند؟ (پرسش)
زندگی در آخرالزمان
- آیا در قرآن نشانه‌های آخرالزمان آمده است؟ (پرسش)
- آیا مراد "الیوم الآخر" در قرآن آخرالزمان است؟ (پرسش)
ویژگی مردم در آخرالزمان
- در روایت است که دینداری در آخر الزمان مثل گرفتن آتش در دست چرا دینداری در این زمان سختتر از زمانهای دیگر است؟ (پرسش)
- وضعیت دین در آخر الزمان و حفظ آن توسط مؤمن چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
فساد در آخرالزمان
- انواع فسادهای آخر الزمان در روایات چیست؟ (پرسش)
- فتنه‌هایی که در آخر الزمان شیعیان را تهدید می‌کنند کدامند و راه مقابله با آنها چیست؟ (پرسش)
آخرالزمان و ظهور منجی
آخرالزمان و برپایی قیامت
آخرالزمان در آیین‌های دیگر
- آیا باور به آخرالزمان در ادیان گوناگون وجود دارد؟ (پرسش)
- ویژگی‌های آخرالزمان را از دیدگاه یهود چیست؟ (پرسش)
- آخر الزمان از نظر مسیحیان چه دورانی است؟ نظریه پایان دوران و نهایت عالم به چه معناست و چه جایگاهی در کتاب مقدس دارد؟ (پرسش)
آخرالزمان در رسانه‌ها
- تفکرات حاکم بر فیلم‌های هالیوود درباره تسخیر جهان و این که کسی میآید و جهان را به هم می‌ریزد چگونه تحلیل میشود؟ (پرسش)
- فیلم‌هایی مانند روز استقلال و نوستراداموس یا بازی جهنم خلیج فارس چه ارتباطی با موضوع مهدویت دارد؟ (پرسش)
- چه سیاست‌هایی در فیلم‌سازی هالیوود دنبال میشود؟ (پرسش)
آخرالزمان و پایان تاریخ
منابع
پانویس
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۵ ـ ۲۳.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۹۱، ح۳، ص۵۵، ح۱؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۳۹۰، ج۴، ص۳۶۵؛ الغیبة للطوسی، ص۱۳۶، ص۱۷۸؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۱، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۸۸، ح۸، ج۱، ص۳۳۰۳، ح۱۴.
- ↑ مسند احمد، ج۱، ص۸۱؛ صحیح بخاری، ج۴، ص۱۷۹، ج۶، ۱۱۵؛ صحیح مسلم، ج۱، ص۹، ص۱۴، ج۸، ص۱۸۵؛ سنن ابن ماجه، ج۱، ص۵۹، سنن أبی داوود، ج۲، ص۲۹۱، ص۴۲۹؛ سنن ترمذی، ج۳، ص۳۷۰؛ ج۴، ص۳۰.
- ↑ «إِنَّهُ يَأْتِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ نَبِي»، محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۶، ص ۱۹۹، ح ۱۲؛ همچنین ر.ک: محمد بن احمد قرطبی، تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۳۰۶؛ محمد بن جریر طبری، تفسیر طبری، ج ۱، ص ۵۵۷.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۵ ـ ۲۳.
- ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص ۳۰۷.
- ↑ کشف الغمّه، ج۳، ص ۲۶۶ و ۲۶۷.
- ↑ کشف الغمّه، ج۳، ص ۲۶۲ و ۲۶۳.
- ↑ اصغری، محمد جواد، مقاله «آخر الزمان»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۲۸-۳۲.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص ۱۰۲.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۵ ـ ۲۳.
- ↑ بحارالأنوار، ج۹، ص ۲۸۶.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص ۴۹۱؛ کشف الغمّه، ج۳، ص ۲۶۵ و عقد الدرر، ص ۹۱.
- ↑ صحیح ترمذی، ج۲، ص ۴۶.
- ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص ۳۰۷.
- ↑ کشف الغمّه، ج۳، ص ۲۶۶ و ۲۶۷.
- ↑ کشف الغمّه، ج۳، ص ۲۶۲ و ۲۶۳.
- ↑ روح‌المعانی، مج۱۴، ج۲۶، ص۸۰ ـ۸۲؛ نمونه، ج۲۱، ص۴۴۹ ـ ۴۵۱.
- ↑ الفتن والملاحم فی آخر الزمان، ابن‌کثیر؛ الملاحم والفتن، ابن‌طاووس.
- ↑ الغیبه، طوسی.
- ↑ الکشاف الموضوعی، ج۱، ص۹۷ ـ ۱۰۲.
- ↑ معموری، علی، مقاله «آخر الزمان»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱، ۱۱۴-۱۲۴.
- ↑ «لَا تَذْهَبُ الدُّنْيَا حَتَّى يَلِيَ أُمَّتِي رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُقَالُ لَهُ الْمَهْدِيُ»، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۸۲، ح ۱۴۱؛ نیز ر.ک: سنن ترمذی، ج ۴، ص ۵۰۵؛ مسند احمد، ج ۱، ص ۳۷۷؛ ابن ابی شیبه، المصنف، ج ۱۵، ح ۱۹۴۸۴.
- ↑ «لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنِّي»، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۶؛ نیز ر.ک: شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۱۷، ح ۴؛ ابن شهرآشوب، المناقب، ج ۲، ص ۲۲۷؛ سنن ابی داوود، ج ۴، کتاب المهدی، ح ۴۲۸۲.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۵ ـ ۲۳.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۴.
- ↑ پس آیا جز چشم به راه رستخیزند که ناگهان بر آنان فرا میرسد؟ و به راستی نشانه‌های آن در رسیده است و چون به سراغشان بیاید یادکردشان، آنان را چگونه سود خواهد داشت؟؛ سوره محمد، آیه ۱۸.
- ↑ «عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ إِذَا سَمِعْتَ بِاسْمِ رَجُلٍ خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَلْقَاهُ فَإِذَا رَأَيْتَهُ لَقِيتَهُ خَيْراً مِنْ أَنْ تُجَرِّبَهُ وَ لَوْ جَرَّبْتَهُ أَظْهَرَ لَكَ أَحْوَالًا دِينُهُمْ دَرَاهِمُهُمْ وَ هَمُّهُمْ بُطُونُهُمْ وَ قِبْلَتُهُمْ نِسَاؤُهُمْ يَرْكَعُونَ لِلرَّغِيفِ وَ يَسْجُدُونَ لِلدِّرْهَمِ حَيَارَى سُكَارَى لَا مُسْلِمِينَ وَ لَا نَصَارَى»، محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۷۱، ص ۱۶۶، ح ۳۱؛ ر.ک: صحیح مسلم، ج ۱، ص ۱۳۱.
- ↑ «يَا عَلِيُ أَعْجَبُ النَّاسِ إِيمَاناً وَ أَعْظَمُهُمْ يَقِيناً قَوْمٌ يَكُونُونَ فِي آخِرِ الزَّمَانِ لَمْ يَلْحَقُوا النَّبِيَ وَ حُجِبَ عَنْهُمُ الْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ عَلَى بَيَاضٍ»، شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۶۶؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۸، باب ۲۵، ح ۸.
- ↑ بگو: مرا خبر دهید که اگر عذابش (ناگهان) شباهنگام یا روز به سراغتان آید (دیگر) گنهکاران از او چه چیزی را به شتاب می‌خواهند؟؛ سوره یونس، آیه ۵۰.
- ↑ و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست و از جایی نزدیک فرو گرفته می‌شوند؛ سوره سبأ، آیه ۵۱.
- ↑ فرمان (عذاب) خداوند در رسید، به شتاب آن را مخواهید، پاکا و فرا برترا که اوست از آنچه (با وی) شریک می‌دارند؛ سوره نحل، آیه۱.
- ↑ و چون فرمان (عذاب) بر آنان مقرّر شود جنبنده‌ای را از زمین برای آنان بیرون می‌آوریم که با ایشان سخن سر میکند که مردم به نشانه‌های ما یقین نمی‌آوردند؛ سوره نمل، آیه ۸۲.
- ↑ تا آنگاه که (راه بر) یأجوج و مأجوج گشوده گردد و آنان از هر پشته‌واره‌ای بشتابند؛ سوره انبیاء، آیه ۹۶.
- ↑ و (یاد کن) روزی (را) که از هر امتی دسته‌ای از آنان را که نشانه‌های ما را دروغ می‌شمردند گرد می‌آوریم و آنگاه آنان را به هم می‌پیوندند؛ سوره نمل، آیه ۸۳.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۵ ـ ۲۳.
- ↑ کشف الغمّة، ص ۲۴۷ و ۲۵۱.
- ↑ بحارالانوار، ج۶، ص ۳۰۳.
- ↑ حق الیقین فی معرفة اصول الدین، ص ۱۲۶.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۶۴۹.
- ↑ الإمام المهدی من المهد إلی الظهور، ص ۳۱۱؛ کشف الغمّه ص ۲۴۷.
- ↑ المیزان، ج۷، ص ۳۹۱، کتاب الفتن، ص ۶۰.
- ↑ ینابیع المودة، ج۲، ص ۵۲۸.
- ↑ منتخب الأثر، ص ۴۷۴.
- ↑ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص ۱۲۱.
- ↑ مجمع البیان، ج۳، ص ۲۵.
- ↑ منتخب الاثر، ص ۴۷۵.
- ↑ اصغری، محمد جواد، مقاله «آخر الزمان»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۲۸-۳۲.
- ↑ بحار الأنوار، ج۵۲، ص ۱۸۱؛ صحیح مسلم، ج۴، ص ۲۲۴۸.
- ↑ اصغری، محمد جواد، مقاله «آخر الزمان»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۲۸-۳۲.
- ↑ «أَيُّهَا النَّاسُ سَيَأْتِي عَلَيْكُمْ زَمَانٌ يُكْفَأُ فِيهِ الْإِسْلَامُ كَمَا يُكْفَأُ الْإِنَاءُ بِمَا فِيه»، سیّد رضی، نهج البلاغه، خطبه ۱۰۳.
- ↑ «وَ رَأَيْتَ الرَّجُلَ إِذَا مَرَّ بِهِ يَوْمٌ وَ لَمْ يَكْسِبْ فِيهِ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ مِنْ فُجُورٍ أَوْ بَخْسِ مِكْيَالٍ أَوْ مِيزَانٍ أَوْ غِشْيَانِ حَرَامٍ أَوْ شُرْبِ مُسْكِرٍ كَئِيباً حَزِيناً»، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۸، ص ۴۰.
- ↑ «يَظْهَرُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ وَ اقْتِرَابِ السَّاعَةِ وَ هُوَ شَرُّ الْأَزْمِنَةِ نِسْوَةٌ كَاشِفَاتٌ عَارِيَاتٌ مُتَبَرِّجَاتٌ مِنَ الدِّينِ دَاخِلَاتٌ فِي الْفِتَنِ مَائِلَاتٌ إِلَى الشَّهَوَاتِ مُسْرِعَاتٌ إِلَى اللَّذَّاتِ مُسْتَحِلَّاتٌ لِلْمُحَرَّمَاتِ فِي جَهَنَّمَ خَالِدَاتٌ»، شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۳۹۰.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۵ ـ ۲۳.
- ↑ کتاب مقدس، اشعیاء ۱۱ و ۱۲، یوئیل ۳ و ۴، زکریا ۹، دانیال ۲: ۴۴، و۷: ۱۳ و ۲۷.
- ↑ کتاب مقدس، متی ۲۴: ۱۵ ـ ۴۴، و‌رسل ۲: ۱۷ ـ ۲۱.
- ↑ کتاب مقدس، مکاشفه یوحنا ۴ ـ ۲۲؛ نجات بخشی در ادیان، ص۱۱۳ و ۱۳۳.
- ↑ معموری، علی، مقاله «آخر الزمان»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱، ۱۱۴-۱۲۴.
- ↑ انجیل متی۲۴ و ۲۵، انجیل مرقس ۱۳، انجیل لوقا ۲۱.
- ↑ یوحنا ۴:۴۲ عبرانیان۹:۲۸.
- ↑ اشعیا ۴۸:۱۱.
- ↑ متی۲۴:۷ به بعد.
- ↑ یوحنا۲:۱۸؛ تسالونیکیان۱:۷ـ ۸.
- ↑ عاموس ۵:۱۸ـ ۲۰، ۲:۱۲ـ ۱۷.
- ↑ اشعیاء۵۲:۱۳ و ۵۳:۱۲.
- ↑ خدا، جهان ، انسان و ماشیح در آموزه‌های یهود، ص ۲۵۹.
- ↑ پیدایش۱۴.
- ↑ حزقیال۴۷:۹
- ↑ حزقیال۴۷:۱۲.
- ↑ حزقیال۱۶:۵۵.
- ↑ تاریخ جامع ادیان، ص ۳۱۸.
- ↑ سین۳۰ بند۹.
- ↑ اوستا، ج۱، ص ۴۰۵ـ ۴۳۰.
- ↑ اصغری، محمد جواد، مقاله «آخر الزمان»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱، ص۲۸-۳۲.
- ↑ بحران دنیای متجدّد، ص۱ و اوپانیشاد، ص۷۷۲ ـ ۷۷۴ و ۷۳۷.
- ↑ بودا، ص۵۱۸ و ۵۱۹؛ علی و پایان تاریخ، ص۲۳.
- ↑ مارکس و مارکسیسم، ص۹۱ ـ ۹۴.
- ↑ بحران دنیای متجدّد، ص۲، ۲۰، ۵۵، ۱۰۵، ۱۵۴ و ۱۸۶؛ علائم آخر الزمان، ص۱۸۸ ـ ۱۹۹، ۲۰۰ و ۳۱۸.
- ↑ «پایان تاریخ و آخرین انسان‌ها» مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ص۲۲.
- ↑ برخورد تمدن‌ها و بازسازی نظم جهانی، ص۴۸۵ و ۵۱۶.
- ↑ معموری، علی، مقاله «آخر الزمان»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱، ۱۱۴-۱۲۴.