آیه تبلیغ در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = آیه تبلیغ

| عنوان مدخل  = آیه تبلیغ

| مداخل مرتبط = [[آیه تبلیغ در تفسیر و علوم قرآنی]] - [[آیه تبلیغ در حدیث]] - [[آیه تبلیغ در کلام اسلامی]] - [[آیه تبلیغ در معارف و سیره رضوی]] - [[آیه تبلیغ در تاریخ اسلامی]] - [[آیه تبلیغ از دیدگاه اهل سنت]]

| پرسش مرتبط  =  

}}

[[ابوجعفر کلینی]] با سند صحیح از [[زراره]]، [[فضیل بن یسار]]، [[بکیر بن اعین]]، [[محمد بن مسلم]]، [[برید بن معاویه]] و [[أبی الجارود]] جملگی از [[امام باقر]] {{ع}} چنین نقل می‌کنند: {{متن حدیث|أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسُولَهُ بِوَلَايَةِ عَلِيٍّ {{ع}} وَ أَنْزَلَ عَلَيْهِ- {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref> وَ فَرَضَ وَلَايَةَ أُولِي الْأَمْرِ فَلَمْ يَدْرُوا مَا هِيَ فَأَمَرَ اللَّهُ مُحَمَّداً {{صل}} أَنْ يُفَسِّرَ لَهُمُ الْوَلَايَةَ كَمَا فَسَّرَ لَهُمُ الصَّلَاةَ وَ الزَّكَاةَ وَ الصَّوْمَ وَ الْحَجَّ فَلَمَّا أَتَاهُ ذَلِكَ مِنَ اللَّهِ ضَاقَ بِذَلِكَ صَدْرُ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} وَ تَخَوَّفَ أَنْ يَرْتَدُّوا عَنْ دِينِهِمْ وَ أَنْ يُكَذِّبُوهُ فَضَاقَ صَدْرُهُ وَ رَاجَعَ رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> فَصَدَعَ بِأَمْرِ اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ فَقَامَ بِوَلَايَةِ عَلِيٍّ {{ع}} يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ فَنَادَى الصَّلَاةَ جَامِعَةً وَ أَمَرَ النَّاسَ أَنْ يُبَلِّغَ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ...}}؛ [[خداوند]]، پیامبرش را به [[ولایت علی]] {{ع}} [[فرمان]] داد و بر او چنین نازل کرد: «تنها ولی شما [[خدا]] و [[رسول]] و مؤمنانی هستند که [[نماز]] به پا می‌دارند و در [[رکوع]] [[زکات]] می‌دهند» و نیز [[خداوند]] [[ولایت اولی الامر]] را [[واجب]] کرد، آنان نمی‌دانستند این [[ولایت]] چیست، پس خداوند به محمد {{صل}} [[فرمان]] داد ولایت را برای آنان [[تفسیر]] کند، همان‌گونه که [[احکام]] نماز و زکات و [[روزه]] و [[حج]] را تفسیر می‌کنند. چون این فرمان رسید، حضرت دلتنگ و نگران شد که نکند [[مردم]] از دینشان برگردند و ایشان را [[تکذیب]] کنند. حضرت به پروردگارشان [[رجوع]] کردند و چاره خواستند پس خداوند چنین [[وحی]] فرستاد: «ای رسول، آنچه بر تو نازل شد، [[ابلاغ]] کن؛ اگر نکنی [[رسالت]] آن [خدا] را به انجام نرسانده‌ای و خدا تو را از مردم نگه می‌دارد.».... پس حضرت به [[فرمان خدا]] امر ولایت را آشکار ساخت و به معرفی [[ولایت علی]] {{ع}} در [[روز]] [[غدیرخم]] پرداخت... و به مردم فرمان داد تا حاضران به غایبان اطلاع دهند.»..<ref>کلینی، الکافی، کتاب الحجة، باب ما نص الله عزوجل و رسوله علی الأئمة {{عم}} واحدا واحدا، ج۱، ص۲۸۹، ح۴ و ص۲۹۰، ح۶ و نیز ر.ک: ابن عقده، کتاب الولایة، ص۱۹۸، ح۳۱ و به همین مضمون ر.ک: حموئی، فرائد السمطین، ج۱، ص۳۱۴، ح۲۵۰، باب ۵۸.</ref>.

[[محمد بن مسعود عیاشی]] نیز از [[ابن عباس]]، [[جابر بن عبدالله]]<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۶۲، ح۱۳۱۲ و نیز ر.ک: طبرسی، جوامع الجامع، ج۱، ص۳۴۲.</ref>، امام صادق {{ع}}<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۶۳، ح۱۳۱۴.</ref> و [[امام باقر]] {{ع}}<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۶۲، ح۱۳۱۳ و ص۶۴، ح۱۳۱۵ و ص۶۵، ح۱۳۱۶.</ref> (با چند طریق) از مورد نزول آیه مذکور در [[حجة الوداع]] درباره [[ولایت امام علی]] {{ع}}، احادیثی متعدد نقل کرده است.

روایات اهل سنت در این باره دو گروه‌اند؛ برخی در بیان مورد نزول آیه درباره [[امام علی]] {{ع}} و [[روز غدیر]] صراحت دارند و برخی صراحت ندارند که با قرائن و شواهد می‌توان برخی از آنها را با گروه اول یکسان دانست. در برخی از این روایات، [[آیه تبلیغ]] با [[آیه اکمال]] پیوند خورده است.

[[ابن ابی‌حاتم رازی]] (م. ۳۲۷ق) به نقل از پدر خود از ابوسعید خدری چنین می‌آورد: {{عربی|نزلت هذه الآية {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> في علي بن أبي طالب}}<ref>رازی، ابن ابی‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۱۱۷۲، ح۶۶۰۹ و به نقل از وی، سیوطی، الدر المنثور، ج۳، ص۱۱۷. سیوطی آن را از قول ابن ابی‌حاتم چنین نقل کرده است: {{عربی|نزلت هذه الآية على رسول الله {{صل}} يوم غدير خم في علي بن ابي طالب {{ع}}}} و نیز ر.ک: نیشابوری، غرائب القرآن (حاشیة تفسیر طبری)، ج۶، ص۱۹۴.</ref>.

[[ابن مردویه]]<ref>ابن مردویه، مناقب علی بن ابی طالب، ص۲۳۹، ح۳۴۵ (گردآورنده کتاب ابن مردویه - مناقب علی بن ابی طالب و ما نزل من القرآن فی علی - روایات این کتاب را از مصادر گوناگون جمع‌آوری کرده است، از جمله این روایت را به نقل از سیوطی، الدر المنثور، ج۳، ص۱۱۷ آورده است. شایان ذکر است که ابوبکر احمد بن موسی ابن مردویه اصفهان در نگاه رجال شناسان با اوصافی بی‌مانند توصیه شده است مانند شمس الدین محمد ذهبی (م. ۷۴۸ق) که به نقل از ابوبکر ذکوانی اصفهان درباره وی می‌نویسد: «وی بزرگ‌تر از آن است که به شخصیت، دانش، سیره و فضل او راه پیدا کنیم و در وثاقت و کثرت حدیث، مشهورتر از آن است که حدیثش را توصیف نماییم. خود ذهبی نیز از وی با عنوان {{عربی|الحافظ المجود العلامة... و كان من فرسان الحديث فهماً يقظاً متقناً...}} یاد می‌کند» (ر.ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۰۸-۳۱۰، رقم ۱۸۸)؛ شوکانی، فتح القدیر، ج۲، ص۶۰ و آلوسی، روح المعانی، ج۶، ص۱۷۲.</ref> (م. ۴۱۰ق)، [[ابونعیم اصفهانی]]<ref>ابونعیم اصفهانی، النور المشتعل، ص۸۶، ح۱۶.</ref> (م. ۴۳۰ق)، [[واحدی نیشابوری]]<ref>واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ص۲۰۴، ح۴۰۳ و به نقل از وی، ر.ک: نصیبی شافعی، مطالب السؤول، ص۸۰؛ عینی، عمدة القاری، ج۱۸، ص۲۰۶؛ ابن صباغ، الفصول المهمة، ج۱، ص۲۴۵ و قندوزی، ینابیع المودة، ج۱، ص۱۱۹، باب ۳۹.</ref> (م. ۴۶۸ق)، [[حاکم حسکانی]]<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۵۰، ح۲۴۴.</ref> (از دانشمندان قرن پنجم)، [[ابن عساکر]]<ref>ابن عساکر، ترجمة الامام علی من تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۱۵، ح۵۸۸ و ص۸۶، ح۵۸۹ و به نقل از وی: ر.ک: سیوطی، الدرالمنثور، ج۳، ص۱۱۷ و شوکانی، فتح القدیر، ج۲، ص۶۰.</ref> (م. ۵۷۱ق) و [[نظام الدین القمی نیشابوری]]<ref>نیشابوری، غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج۶، ص۱۹۴.</ref> هر یک با سند خود از [[ابوسعید خدری]] این [[حدیث]] را نقل کرده‌اند<ref>[[فتح‌الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح‌الله]]، [[بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت (کتاب)|بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت]]، ص ۱۳۳.</ref>.

[[ابوبکر فارسی شیرازی]]<ref>امینی، الغدیر، ج۱، ص۴۲۶ به نقل از کتاب شیرازی «ما نزل من القرآن فی امیر المؤمنین» حاکم حسکانی به این کتاب سند داشته و از آن زیاد نقل می‌کند.</ref> (م. ۴۰۷ یا ۴۱۱ق) و [[ابن مردویه]]<ref>ابن مردویه، مناقب علی بن ابی طالب، ص۲۴۰، ح۳۴۹ به نقل از اربلی، کشف الغمة، ج۱، ص۳۱۸.</ref> (م. ۴۱۰ق)، [[ابواسحاق ثعلبی]]<ref>ثعلبی، الکشف و البیان، ج۴، ص۹۲ و به نقل از وی: ابن طاووس، الطرائف، ج۱، ص۱۵۲، ح۲۳۴.</ref> (م. ۴۲۷ق)، [[ابوسعید سجستانی]]<ref>سجستانی، به نقل از ابن طاووس، الطرائف، ج۱، ص۱۲۱، ح۱۸۴ و ۱۸۵.</ref> (م. ۴۷۷ق)، [[حاکم حسکانی]]<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۳۹، ح۲۴۰ و ص۲۵۱، ح۲۴۵ و ص۲۵۵، ح۲۴۹ و ح۲۵۰ به نقل از وی؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۳۴۴؛ فخر رازی و آلوسی نیز به «ابن عباس» این نسبت را داده‌اند، ر.ک: فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۱۲، ص۴۹-۵۰؛ آلوسی، روح المعانی، ج۴، ص۲۸۲ و ابن طاووس هم مضمون این حدیث را از محمد بن اسحاق بن ابراهیم و نیز مسعود بن ناصر سجستانی نقل کرده است، ر.ک: ابن طاووس، سعد السعود، ص۱۴۲-۱۴۳ باز در تفسیر الحبری (حسین بن حکم حبری م. ۲۸۶ق) به نقل از ابن عباس این حدیث نقل شده است. ر.ک: تفسیر الحبری، ص۲۶۲، ح۲۴ و یحیی بن حسین شجری هم از طریق حبری آن را نقل کرده است، ر.ک: ابن شجری (م ۴۷۹ق)، کتاب الامالی (معروف به الاعمالی الخمیسیة)، ج۱، ص۱۴۵.</ref> (از دانشمندان قرن پنجم) با چند سند و [[عزالدین الرسعنی]]<ref>الرسعنی الحنبلی، به نقل از: اربلی، کشف الغمة، ج۱، ص۳۲۵.</ref> (م. ۶۶۱ق) نیز از [[ابن عباس]] این [[حدیث]] را نقل کرده‌اند<ref>[[فتح‌الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح‌الله]]، [[بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت (کتاب)|بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت]]، ص ۱۳۴.</ref>.

[[ابن مردویه]] (م. ۴۱۰ق) به نقل از عبدالله بن مسعود چنین می‌آورد: {{متن حدیث|كُنَّا نَقْرَأُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ‌{{صل}} {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ...}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> أَنَّ عَلِيّاً مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ {{متن قرآن|وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ...}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref>}}<ref>ابن مردویه، مناقب علی بن ابی طالب، ص۲۳۹، ح۳۴۶ به نقل از: سیوطی، الدرالمنثور، ج۳، ص۱۱۷؛ شوکانی، فتح القدیر، ج۲، ص۶۰؛ آلوسی، روح المعانی، ج۴، ص۲۸۲؛ اربلی، کشف الغمة، ج۱، ص۳۱۹ و حلی، کشف الیقین، ص۳۸۰، ح۳۶۱. شایان ذکر است تعبیر {{عربی|كنا نقرأ كذا}}: «چنین قرائت می‌کردیم» به معنای چنین تفسیر می‌کردیم و تعلیم می‌دادیم است. برای توضیح بیشتر، ر.ک: نجارزادگان (محمدی)، سلامة القرآن من التحریف، ص۵۶ - ۵۴».</ref>؛ ما در عهد رسول خدا {{صل}} این [[آیه]] را چنین قرائت می‌کردیم: «ای [[رسول]]، آنچه بر تو از پروردگارت نازل شده - به اینکه علی مولای [[مؤمنان]] است - برسان و اگر چنین نکنی، [[رسالت]] پروردگارت را نرسانده‌ای...»<ref>[[فتح‌الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح‌الله]]، [[بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت (کتاب)|بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت]]، ص ۱۳۵.</ref>.

[[حاکم حسکانی]] - از دانشمندان قرن پنجم - به نقل از [[ابن عباس]] و جابر بن عبدالله می‌گوید: {{عربی|أمر الله محمداً أن ينصب عليا للناس ليخبرهم بولايته فتخوف رسول الله {{صل}} أن يقولوا حابي ابن عمه و أن يطعنوا في ذلك عليه، فأوحى [[الله]] إليه: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ...}} فقام [[رسول الله]] بولايته يوم غدير خم}}<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۵۵، ح۲۴۹.</ref>؛ [[خداوند]] به پیامبرش محمد {{صل}} دستور داد علی {{ع}} را برای [[مردم]] [[منصوب]] کرده، آنان را از ولایتش [[آگاه]] کند؛ پس [[رسول خدا]] {{صل}} نگران بودند که مردم بگویند وی این مقام را از سوی خود به پسر عمویش بخشید و در این باره [[طعنه]] زنند؛ پس خداوند به ایشان [[وحی]] کرد: «ای رسول، آنچه بر تو نازل شده، برسان.»... پس رسول خدا {{صل}} به [[اعلان]] [[ولایت علی]] {{ع}} در [[روز غدیر]] [[اقدام]] فرمود<ref>[[فتح‌الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح‌الله]]، [[بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت (کتاب)|بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت]]، ص ۱۳۵.</ref>.

[[حاکم حسکانی]] با سندی دیگر از عبدالله بن أبی أوفی می‌نویسد: {{عربی|سمعت رسول الله {{صل}} يقول يوم غدير خم و تلا هذه الآية {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ...}} ثم قال: ألا من كنت مولاه فعلي مولاه... ؟}}<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۵۲، ح۲۴۷.</ref>؛ از [[رسول خدا]] {{صل}} در [[روز]] [[غدیرخم]] شنیدم که این [[آیه]] را [[تلاوت]] کرد: ای رسول، آنچه از پروردگارت بر تو نازل شده، برسان.».. سپس [[پیامبر]] فرمود: [[آگاه]] باشید! هر کس من مولای اویم پس علی مولای او است<ref>[[فتح‌الله نجارزادگان|نجارزادگان، فتح‌الله]]، [[بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت (کتاب)|بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت]]، ص ۱۳۶.</ref>.

از [[تابعین]] نیز آنان که نزول آیه را درباره [[امام علی]] {{ع}} و [[روز غدیر]] می‌دانند، عبارت‌اند از:

این قول ابن عباس تنها از یک طریق نقل شده، بر فرض [[صحت]] صدور در صدد تفسیر آیه است نه بیان مورد نزول آیه؛ بنابراین، با روایات دیگر از جمله روایاتی که از خود ابن عباس نقل شد (که مورد نزول آیه را درباره امام علی {{ع}} و [[روز غدیر]] می‌دانست) منافاتی ندارد و قابل جمع است؛ زیرا [[ابلاغ ولایت امام علی]] {{ع}} یکی از مصادیق این برداشت از آیه به شمار می‌آید.

برخی [[مفسران]] و [[متکلمان شیعه]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۳۵۲.</ref> در [[تأیید]] نزول آیه مورد بحث درباره [[ولایت امام علی]] {{ع}}، به [[شأن نزول آیات]] اول و دوم [[سوره معارج]] تمسک کرده‌اند. بخشی از روایاتی که درباره [[شأن نزول]] این [[آیات]] وارد شده، به طور خلاصه چنین است: «[[اعلان]] ولایت امام علی {{ع}} در [[روز غدیر]] به [[حارث بن نعمان]] فهری رسید. وی سوار بر مرکب شد و رسول خدا {{صل}} را در أبطح [[ملاقات]] کرد. پس از آنکه به [[پیامبر]] گفت: تو ما را به [[توحید]] و [[نماز]] و [[روزه]] و [[حج]] [[دعوت]] کردی و ما پذیرفتیم، هم‌اکنون به ما می‌گویی «هر کس من مولای اویم پس علی مولای او است.»... آیا این امر از خود تو است یا از ناحیه [[خدا]]؟ حضرت فرمود: از ناحیه خدا... وی که [[خشمگین]] شده بود گفت: خدایا! اگر آنچه محمد {{صل}} می‌گوید راست باشد، پس بر ما سنگی از [[آسمان]] فرود آر... و بر [[ناقه]] خود سوار شد؛ همین که اندکی دور شد، سنگی از آسمان بر سر او فرود آمد و او را از پای درآورد و در پی آن آیات {{متن قرآن|سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ * لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ * مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ}}<ref>«خواهنده‌ای عذابی رخ‌دهنده را خواست * که از آن کافران است، بی‌آنکه بازدارنده‌ای داشته باشد * از سوی خداوند دارنده پایگاه‌ها (ی بلند)» سوره معارج، آیه ۱-۳.</ref> نازل شد»<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۳۵۲؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۸۱، ح۱۰۳۰ و ۱۰۳۱ و مصادری دیگر که پس از این ملاحظه خواهید کرد.</ref>.