آیه اهل ذکر: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
(۷۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۹ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = اهل الذکر| عنوان مدخل  = آیه اهل ذکر | مداخل مرتبط = [[آیه اهل ذکر در تفسیر و علوم قرآنی]] - [[آیه اهل ذکر در حدیث]] - [[آیه اهل ذکر در کلام اسلامی]] - [[آیه اهل ذکر در فقه اسلامی]] - [[آیه اهل ذکر در معارف و سیره رضوی]]| پرسش مرتبط  = }}
{{جعبه اطلاعات آیات نامدار
| نام آیه = آیه اهل ذکر
| نام تصویر = آیه ۴۳ سوره نحل.jpg
| توضیح تصویر =
| متن آیه = 
| معنی آیه = اگر نمی‌دانید از اهل ذکر (آگاهان) بپرسید
| شماره آیه = ۴۳
| نام سوره = نحل
| شماره جزء = ۱۴
| نام‌های دیگر = آیه سؤال
| شأن نزول =
| مصداق آیه = اهل بیت{{ع}}
| دلالت آیه = {{فهرست جعبه|لزوم رجوع به خبره|مرجعیت علمی اهل بیت|لزوم تقلید از مجتهد}}
| نتایج آیه =
}}


{{امامت}}
'''آیه اهل الذکر''' ([[آیه ۴۳ سوره نحل]] و [[آیه ۷ سوره انبیاء]]) از آیاتی است که [[لزوم]] مراجعه [[جاهل]] به اهل علم را بیان می‌‌کند. این آیه معروف به "آیه سوال" نیز هست. در این دو آیه [[خداوند متعال]] [[مردم]] را مخاطب قرار داده و ایشان را در یافتن پاسخ سوالاتشان، به اهل علم ([[اهل ذکر]]) ارجاع داده است. اگرچه در اینکه مقصود از "[[اهل الذکر]]" چه کسی است، میان علمای شیعه و [[اهل سنت]] [[اختلاف]] است، لکن در [[روایات]] متعدد مصداق "اهل الذکر"، [[اهل بیت]] {{ع}} معرفی شده و به استناد این دو آیه [[مرجعیت دینی]] و [[مرجعیت علمی|علمی]] ایشان، [[اثبات]] گردیده است.
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[آیه اهل ذکر در قرآن]] - [[آیه اهل ذکر در حدیث]] - [[آیه اهل ذکر در کلام اسلامی]] - [[آیه اهل ذکر در گفتگوهای بین‌المذاهب]] - [[آیه اهل ذکر در معارف و سیره رضوی]]</div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[آیه اهل ذکر (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">


متن [[آیه]]: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ}}<ref> و ما پیش از تو جز مردانی را که به آنها وحی می‌کردیم نفرستادیم؛ اگر نمی‌دانید از [[اهل ذکر]] بپرسید؛ سوره نحل، آیه: ۴۳.</ref>.
== معنا‌شناسی ==
=== [[اهل]] ===
«اهل» به معنای [[خانواده]] و [[خاندان]] است<ref>فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، ج۲ ص۲۸.</ref>. اهل الرجل یعنی کسانی که در [[خانه]] آن [[مرد]] [[زندگی]] می‌‌کنند. سپس به طور مجاز کسانی را که منسوب به یک مرد هستند، اهل بیت آن مرد می‌گویند<ref>راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، ج۱ ص۹۶.</ref>. واژه اهل به هر آنچه که اضافه شود، تمامی افرادی که در آن [[مشارکت]] دارد را شامل می‌‌شود از همین رو در [[قرآن کریم]] اهل به کلمات مختلفی اضافه شده است که همین مشارکت را می‌‌رساند؛ به عنوان مثال: "اهل الانجیل"، "اهل هذه القریه" و "[[اهل التقوی]]". یعنی کسانی که [[انجیل]] را قبول دارند یا کسانی که در یک روستا زندگی می‌کنند یا کسانی که [[تقوا]] دارند<ref>قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ۱، ص۱۳۵.</ref>. اهل الذکر بر کسانی که در مسأله [[ذکر]] با یکدیگر اشتراک دارند اطلاق می‌‌شود<ref>ر.ک: [[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>.


[[آیه ۴۳ سوره نحل]] را که به [[لزوم]] [[پرسش]] از [[اهل ذکر]] [[فرمان]] داده، "[[آیه سؤال]]" گفته‌اند: <ref>نهج الحق، ص ۱۲۰؛ کفایة الاصول، ص ۳۰۰.</ref>. [[شهرت]] این [[آیه]] به [[آیه سؤال]]، بیش‌تر در [[علم اصول]] مطرح است و از آن بر [[لزوم]] [[تقلید]] از [[فقیهان]] و نیز [[حجت]] [[خبر واحد]] <ref>الفصول، اصفهانی، ص ۲۷۶.</ref> و [[حجیت]] [[فتوا]] <ref>کفایة الاصول، ص ۳۰۰.</ref> [[استدلال]] کرده‌اند. در روایتی از [[امام باقر]]{{ع}} "[[اهل ذکر]]" بر [[امامان]]{{عم}} [[تطبیق]] شده است<ref>عیاشی، ج۲، ص ۲۶۰؛ التبیان، ج۶، ص ۳۸۴.</ref><ref>[[علی خراسانی| خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قصرآن کریم (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص۳۸۷ - ۳۸۸.</ref>.
=== [[ذکر]] ===
«ذکر» در لغت به معنای [[حفظ]] و یادآوری چیزی است و گاهی به حضور شئ در [[قلب]] و همچنین به قول نیز اطلاق می‌‌شود<ref>راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، ص۳۲۸؛ فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۵، ص۳۴۶.</ref>. بنابراین مراد از "اهل الذکر" کسانی هستند که اهل حفظ و علم بوده و مسائلی را که دیگران ناآگاهند، ایشان می‌دانند.


==مقدمه==
== مصداق‌شناسی [[اهل ذکر]] ==
[[قرآن کریم]] می‌فرماید: اگر نمی‌دانید، از آگاهان و [[اهل ذکر]] بپرسید: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ}}<ref> و ما پیش از تو جز مردانی را که به آنها وحی می‌کردیم نفرستادیم؛ اگر نمی‌دانید از اهل کتاب (آسمانی) بپرسید؛ سوره نحل، آیه: ۴۳.</ref> [[رجوع]] به آگاهان و دانایان در هر مسأله‌ای، امری [[عقلانی]] و طبیعی است و [[رجوع]] [[جاهل]] به عالم مبنای [[ارتباطات]] بشری است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۳۲.</ref>
{{اصلی|مصداق‌شناسی اهل‌الذکر}}
بر اساس نظر [[مفسران]] با توجه به سیاق این [[آیه]]، منظور از اهل ذکر، اهل علم و خبرگان هستند؛ کسانی که بیشترین تعلق و سنخیت را با [[ذکر]] ([[قرآن]]، [[کتب آسمانی]] و...) دارند و در [[آیات]] مورد بحث، اهل ذکر، علمای [[یهود]] و [[نصاری]]<ref>ابوحیان، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۵۳۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۲۵۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۴۴.</ref> یا [[عالمان]] به [[اخبار]] گذشتگان و آگاهان به احوال امت‌های پیشین هستند<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۵۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۲۵۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۴۴.</ref>. مقصود از [[سؤال]] نیز [[پرسش]] از نشانه‌های [[نبوت]] است که در کتاب‌هایشان وجود دارد<ref>اصغرپور قراملکی، «اهل‌الذکر»، ص۱۳۲.</ref>. با این حال مفسران مفهوم [[اهل‌الذکر]] را عام گرفته و مصادیق دیگری برای آن ذکر کرده‌اند. در میان [[مفسران شیعه]] و [[سنی]] دو دیدگاه درباره مصداق اهل ذکر مطرح است:


[[مرجعیت علمی]] و [[دینی]] بعد از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} از مسائلی است که در بین [[فرق اسلامی]] همواره مورد [[اختلاف]] بوده است. [[پیروان]] [[مکتب]] [[اهل بیت]] معتقدند [[ایمه]]{{ع}} با توجه به دارا بودن [[مقام]] [[عصمت]] و [[علم لدنی]] که در جای خود با [[براهین عقلی]] و [[نقلی]] [[اثبات]] شده است، تنها [[مرجع]] [[علمی]] بعد از [[پیامبر خاتم|پیامبر اعظم]]{{صل}} هستند که برای [[فهم]] درست [[کتاب و سنت]] باید به ایشان مراجعه کرد و برای [[اثبات]] ادعای خود علاوه بر [[دلایل عقلی]] به [[آیات]] و روایاتی [[استدلال]] می‌کنند که یکی از این [[آیات]]، آیۀ ۴۳ [[سورۀ نحل]] است که در سورۀ [[انبیاء]] آیۀ ۷ هم آمده است: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ}}<ref> و پیش از تو جز مردانی را که به آنها وحی می‌کردیم نفرستادیم، اگر نمی‌دانید از اهل کتاب بپرسید؛ سوره انبیاء، آیه: ۷.</ref><ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>.
=== [[اهل‌بیت]] ===
مفسران شیعه با استناد به [[روایات]] متعددی<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱ و ج۱، ص۳۰۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۱۷۲.</ref> مصداق بارز و کامل اهل ذکر را [[اهل‌بیت]]{{ع}} دانسته‌اند<ref>حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۴۴.</ref>. در تفاسیری از [[اهل‌سنت]] نیز با [[تکیه]] بر روایاتی، منظور از اهل‌الذکر، [[محمد]]{{صل}}، [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]]{{عم}} معرفی شده‌اند؛ کسانی که اهل علم و [[معدن]] [[تأویل]] و تنزیل هستند<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۳۲.</ref>. [[قرطبی]] و [[طبری]] از [[مفسران اهل سنت]]، ذیل [[آیه ۷ سوره انبیاء]] روایتی را [[نقل]] می‌کنند که در آن علی{{ع}} در [[زمان]] نزول این آیه می‌فرماید «نحن اهل‌الذکر؛ ما اهل ذکر هستیم»<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج ۱۱، ص۲۷۲؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۷، ص۵.</ref>.


[[علامه طباطبایی]] می‌گوید: [[آیه]] اشاره به یک اصل عمومی عقلایی است که [[جاهل]] به [[اهل خبره]] مراجعه می‌کند<ref> المیزان، ج ۱۲ ص:۲۷۵.</ref> در امور [[دین]] و پیمودن راه [[سعادت]] و کسب [[معارف الهی]] و یافتن [[راه خدا]] و [[تفسیر]] [[کلام]] اللّه و دست یافتن به [[عقاید]] حقّه، باید به [[اهل بیت]]{{عم}} [[رجوع]] کرد که آگاه‌ترین و دین‌شناس‌ترین مردمند. در [[روایات]] بسیاری توصیه شده در امور [[دین]]، به [[اهل بیت]]{{ع}} مراجعه کنید و [[دین]] خود را از آنان بیاموزید و از این [[خاندان]] با عناوینی همچون: خازنان [[علم الهی]]، [[وارثان]] [[علوم پیامبران]]، [[داناترین]] [[مردم]]، [[راسخان در علم]]، معدن و سرچشمۀ [[علوم]] و [[دانا]] به هرچه که بوده و خواهد بود و... یاد شده است<ref>اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص۱۷۵.</ref> این [[آیه]]، [[مرجعیت]] [[دینی]] [[اهل بیت]] را تبیین می‌کند و معیاری برای نقد [[افکار]] و اندیشه‌هاست، چون آنان آموزگاران [[دین]] و آگاهان به [[شریعت]] الهی‌اند و از سوی [[خداوند]] [[حجت]] قرار داده شده‌اند. بنابراین، [[آیه]] می‌تواند مورد استناد دربارۀ [[امامت]] و [[رهبری]] هم باشد، چون [[اهل بیت]]، به عنوان آگاه‌ترین انسان‌هایی که [[وارث]] [[علم]] و [[حکمت]] [[پیامبر]]{{صل}} و [[دانا]] به [[قرآن]] و شریعت‌اند، باید در مصدر [[حکومت]] و [[ولایت]] قرار گیرند و جلوی [[بدعت‌ها]] و [[انحرافات]] را بگیرند و کلامشان [[فصل خصومت]] کند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۳۲.</ref>
در توضیح روایات فوق همچنین گفته شده مقصود [[ائمه]] از اینکه گفته‌اند ما اهل‌الذکر هستیم ظاهر آیه نیست؛ زیرا [[کافران]] [[مکه]] ممکن نبوده از ائمه چیزی بپرسند و بر فرض پرسش هم [[کلام]] ایشان را [[حجت]] نمی‌دانستند، چنانکه کلام رسول خدا را نمی‌پذیرفتند؛ بنابراین منظور از این [[روایات]] تشبیه و تمثیل است. با این توضیح که هر چیز را باید از اهلش پرسید. همان‌گونه که [[بشر]] بودن [[پیامبران]] را از [[عالمان]] امت‌های پیشین باید پرسید، [[تفسیر]] و [[احکام اسلام]] را نیز باید از [[امامان معصوم]]{{ع}} پرسید<ref>شعرانی، نثر طوبی، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۲۷۶.</ref>.


==مفهوم‌شناسی==
به گفته برخی معاصرین، قبول این مسئله که [[اهل‌بیت]] روشن‌ترین مصداق [[اهل ذکر]] هستند، با نزول این [[آیه]] درباره دانشمندان [[اهل کتاب]] منافاتی ندارد؛ چراکه در روایات تفسیری [[قرآن]] بارها این مسئله تکرار شده و مصداق‌های معینی وجود دارد که مفهوم وسیع آیه را محدود نمی‌کند<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۴۴.</ref>.
===مفهوم‌شناسی [[اهل]]===
[[أهل]] به معنای [[خانواده]] و [[خاندان]] آمده است. [[اهل]] الرجل در اصل کسانی‌اند که با او در یک [[خانه]] [[زندگی]] می‌کنند، بعد به طور مجاز به کسانی که آنها را یک [[نسب]] جمع می‌کند [[اهل بیت]] آن مرد گفته‌اند. [[اهل]] در صورتی استعمال می‌شود که میان افراد، پیوند جامعی بوده باشد. به همین جهت در [[قرآن کریم|قرآن مجید]] آمده: "{{متن قرآن|أَهْلَ الْكِتَابِ}}، {{متن قرآن|أَهْلُ الإِنجِيلِ}}، {{متن قرآن|أَهْلِ الْقُرَى}}، {{متن قرآن|أَهْلُ الْمَدِينَةِ }}، {{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}}، {{متن قرآن|أَهْلَ الذِّكْرِ }}، {{متن قرآن|أَهْلَ هَذِهِ الْقَرْيَة}}، {{متن قرآن|أَهْلِ النَّارِ }}، {{متن قرآن|َ أَهْلُ التَّقْوى‏}} وَ {{متن قرآن|َ أَهْلُ الْمَغْفِرَة}}»<ref>راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ص ۹۶.</ref><ref>قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج۱، ص ۱۳۵.</ref> [[قرآن کریم]] آنان را که با [[پیغمبری]] هم [[عقیده]] باشند و به او [[ایمان]] آورند، [[اهل]] و ذریۀ او می‌داند و کسانی را که [[فرزند]] نسبی وی باشند در صورت [[ایمان]] نیاوردن، از [[اهل]] او بیرون می‌داند، مانند پسر [[حضرت نوح]]{{ع}}<ref>سوره هود، آیۀ:۴۵.</ref>. بنابراین، [[اهل ذکر]] به کسانی که در مسألۀ ذکر با یکدیگر اشتراک دارند اطلاق می‌شود<ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>
===مفهوم‌شناسی ذکر===
ذکر در لغت عبارت است از [[حفظ]] و [[یادآوری]] چیزی. گاهی مراد از ذکر هیئت [[نفسانی]] است که شخص به واسطه آن می‌تواند آنچه را از [[دانایی]] به دست آورده [[حفظ]] کند... و گاهی به حضور شییء در [[قلب]] و هکذا به قول اطلاق می‌شود<ref>راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ص ۳۲۸.</ref><ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>.


==ذکر در اصطلاح [[قرآن]]==
=== عالمان ===
واژۀ ذکر در [[قرآن]] معانی مختلفی دارد مانند:
به گفته برخی محققان، غالباً با توجه به سیاق آیه، اهل ذکر را [[اهل کتاب]] یا اهل علم ([[علما]]) معنا کرده‌اند<ref>نجارزادگان و هادی‌لو، «بررسی و ارزیابی وجوه جمع بین روایات [[اهل‌الذکر]]»، ص۳۵.</ref>. معنای اهل ذکر شامل تمام کسانی است که [[علم]] و [[آگاهی]] بیشتری دارند. این آیه را [[ارشاد]] به یکی از اصول عقلایی و [[احکام]] عام [[عقلی]] می‌دانند که از وجوب رجوع جاهل به عالم در هر فن و رشته [[سخن]] می‌گوید و به همین جهت روشن است که این [[دستور]] یک دستور تعبدی نبوده و امر آن هم، امر مولوی نیست<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۲۵۹.</ref>.
#'''[[یاد کردن]] و [[یادآوری]]:''' {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا }}<ref> ای مؤمنان! خداوند را بسیار یاد کنید؛ سوره احزاب، آیه: ۴۱.</ref> و یا {{متن قرآن|وَذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَى تَنفَعُ الْمُؤْمِنِينَ }}<ref> و یادآوری کن که یادآوری مؤمنان را سودمند است؛ سوره ذاریات، آیه: ۵۵.</ref>
#'''[[معارف الهی]]:''' {{متن قرآن|أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءَكُمْ ذِكْرٌ مِّن رَّبِّكُمْ عَلَى رَجُلٍ مِّنكُمْ لِيُنذِرَكُمْ وَلِتَتَّقُواْ وَلَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}}<ref> آیا شگفت می‌دارید که از سوی پروردگارتان بر (زبان) مردی از شما پندی آمده باشد تا هشدارتان دهد؟ و تا پرهیزگاری ورزید و باشد که بر شما رحمت آورند؛ سوره اعراف، آیه: ۶۳.</ref>
#'''[[قرآن]]:''' {{متن قرآن|إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ}}<ref> بی‌گمان ما خود قرآن را فرو فرستاده‌ایم و به یقین ما نگهبان آن خواهیم بود؛ سوره حجر، آیه: ۹.</ref>
#'''[[وحی]]:''' {{متن قرآن|أَؤُلْقِيَ الذِّكْرُ عَلَيْهِ مِن بَيْنِنَا بَلْ هُوَ كَذَّابٌ أَشِرٌ }}<ref> آیا در میان ما کتاب آسمانی را تنها بر او فرو افکنده‌اند؟ (خیر)، بلکه او دروغزنی خویشتن‌خواه است؛ سوره قمر، آیه: ۲۵.</ref>
#'''[[پیامبر خاتم|رسول خدا]]:''' {{متن قرآن|أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا فَاتَّقُوا اللَّهَ يَا أُولِي الأَلْبَابِ الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ أَنزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْرًا رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا}}<ref> خداوند برای آنان عذابی سخت آماده کرده است پس ای خردمندان باایمان، از خداوند پروا کنید که خداوند برای شما یادکردی فرستاده است؛ پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۰- ۱۱.</ref><ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>


==[[اهل الذکر]] در [[قرآن]]==
[[مفسران اهل سنت]] پانزده معنا برای اهل ذکر گفته‌اند<ref>بشوی، «نقد و بررسی دیدگاه فریقین درباره اهل ذکر»، ص۵۷.</ref> که مراد از آن سه گروه‌اند: «اهل کتاب به طور اعم (هر کتابی به غیر از تورات و انجیل) یا اخص (مثلا اهل تورات)»، «اهل قرآن»<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۰، ص۱۰۸.</ref> و «علمای [[اهل بیت]]»<ref>ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۴۹۲.</ref>.
این واژۀ در دو آیۀ {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ}}<ref> و ما پیش از تو جز مردانی را که به آنها وحی می‌کردیم نفرستادیم؛ اگر نمی‌دانید از اهل کتاب (آسمانی) بپرسید؛ سوره نحل، آیه: ۴۳.</ref> و آیۀ {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ}}<ref> و پیش از تو جز مردانی را که به آنها وحی می‌کردیم نفرستادیم، اگر نمی‌دانید از اهل کتاب بپرسید؛ سوره انبیاء، آیه: ۷.</ref> آمده است و در اینکه مصداق [[اهل الذکر]] چه کسانی هستند مورد [[اختلاف]] واقع شده است.


==مصداق [[اهل الذکر]] از نظر [[مفسران]]==
== دلالت آیه ==
===[[اهل کتاب]] مصداق [[اهل]] الذکرند===
مستفاد از آیه اهل الذکر، چند مطلب است که در هر [[علمی]] به صورت خاص مورد بحث قرار گرفته است:
برخی از [[مفسران]] قائلند [[اهل کتاب]] و مخصوصاً [[یهودیان]] مصداق [[اهل الذکر]] هستند زیرا [[آیه]] ۴۳ [[سورۀ نحل]] بیانگر کیفیت ارسال [[رُسُل]] و انزال [[کتب آسمانی]] است؛ زیرا [[مشرکان]] می‌‌گفتند [[بشر]] نمی‌تواند [[پیامبر]] باشد. لذا این گروه از [[مفسران]] می‌گویند: با دقت در سخنان [[مشرکان]] و [[سیاق]] [[آیات]] [[سوره]] نحل معلوم می‌شود، [[رسالت]] در [[بشر]] عادی محقق می‌شود اگر قبول ندارید از [[اهل ذکر]] یعنی [[اهل کتاب]] بپرسید. چرا؟ چون [[مشرکان]] با علمای [[اهل کتاب]] رابطه صمیمی داشتند و مورد [[احترام]] آنان بودند و به [[برتری]] آنان [[ایمان]] داشتند؛ مخصوصاً با در نظر داشتن اینکه یهودی‌ها [[دشمن]] [[پیامبر|رسول خدا]] بودند و نبوتش را رد می‌کردند<ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>
# '''[[مرجعیت علمی اهل بیت]]:''' بر اساس [[روایات]] متعددی که بیان شد، [[آیه]] درصدد ارجاع [[مردم]] در همۀ مسائل خصوصا [[معارف دینی]]، به [[پیامبر]] و [[جانشینان]] ایشان {{ع}} است و [[مرجعیت دینی]] و علمی [[اهل بیت]] {{ع}} را بیان می‌‌کند و معیاری برای نقد [[افکار]] و [[اندیشه]] هاست<ref>رک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۳۲؛ [[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>.
# '''[[لزوم]] رجوع به خبره:''' آیه با ارجاع [[جاهل]] به [[اهل]] [[علم]]، تاکید بر قاعده عقلائی لزوم رجوع جاهل به اهل خبره دارد<ref>طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان، ج۱۲ ص۲۷۵؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۴۲.</ref> و البته مصداق کامل خبره، [[امامان معصوم]] {{ع}} هستند<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱ ص۲۴۲.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه سؤال (مقاله)|مقاله «آیه سؤال»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>
# '''حجیت فتوای مجتهد:''' به آیه سوال برای حجیت فتوای مجتهد در کتب فقهی [[استدلال]] شده است. با استناد به آیه مذکور، بر ما لازم است در مواردی که نسبت به مسائل [[شرعی]] [[آگاهی]] نداریم به [[مراجع تقلید]] از این جهت که اهل خبره نسبت به مسائل [[شرعی]] هستند، رجوع کنیم و به [[کلام]] ایشان ملتزم باشیم<ref>آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، ص۳۰۰؛ خوئی، سید ابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، ج۱، ص۶۷.</ref>.
# '''حجیت خبر واحد'''<ref>خبر دو گونه است: یا متواتر یا واحد، خبر متواتر خبری است که ناقلین آن در هر طبقه به قدری است که تبانی بر کذب محال است، و خبر واحد خبری است، به این حدّ از نقل نرسد بنابراین علم و یقین به صدق خبر نیست؛ مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ص۷۲.</ref>: [[خداوند متعال]] در [[آیه کریمه]]، [[جاهل]] را نسبت به آنچه که نمی‌داند به [[پرسش‌گری]] [[امر]] کرده است. امر دلالت بر [[لزوم]] و [[وجوب]] دارد، بنابراین بر جاهل لازم است حتما در ندانسته هایش به شخص [[عالم]] مراجعه کند. از طرف دیگر اگر چنانچه شخص عالم، پاسخ گفت، بر جاهل لازم است پاسخ او را بپذیرد،؛ چراکه معقول نیست شخصی را که نمی‌داند امر کنیم که به [[آگاه]] و [[اهل]] [[علم]] مراجعه کند، ولی اگر چنانچه عالم پاسخ داد، پذیرش کلام او لازم نیست<ref>صدر، سید محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۴، ص۳۸۳.</ref>. بر این اساس نسبت به معارفی که از [[معصوم]] {{ع}} رسیده است، بر جاهل لازم است به راویان که اهل خبره در [[حفظ]] و [[ثبت]] و نقل روایات هستند مراجعه کرده و از ایشان بپرسد و پاسخ ایشان را بپذیرد (که این همان معنای حجیّت خبر است). بنابراین یکی از [[دلایل]] حجیّت خبر واحد، [[آیه]] "اهل الذّکر" است<ref>حائری اصفهانی، محمد حسین، الفصول، ص۲۷۶.</ref>.
# '''لزوم [[تقلید]] از [[مجتهد]]:''' همانطور که از [[استدلال]] فوق روشن شد، بر افراد [[دین‌دار]] لازم است در مسائل شرعی به اهل خبره که [[فقها]] و مجتهدین هستند مراجعه کرده و در [[دستورات]] [[دین]] از ایشان [[تبعیت]] کنند<ref>حائری اصفهانی، محمد حسین، الفصول، ص۲۷۶؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۴۰؛ سبحانی، جعفر، الایمان و الکفر فی الکتاب و السنّه، ج۱، ص۲۵۰؛ نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۵۲۸.</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۱، صفحه ۱۹۶.</ref>
# '''دلالت آیه بر عصمت امامان:''' دو تقریر در این خصوص بیان شده است:
##'''تقریر اول''': این [[آیه]]، برهانی را اقامه می‌کند که می‌توان آن را در این قالب منطقی ارائه کرد: اگر [[اهل الذکر]] فاقد [[علم]] بودند و در [[اخبار]] خود [[معصوم]] نبودند، [[قبیح]] بود [[خداوند]] ما را به سؤال از آنها [[تکلیف]] کند؛ ولی خداوند ما را به سؤال کردن از آنان تکلیف کرده است؛ پس آنها دارای علم‌اند و در اخبار خود معصوم: {{عربی|و ذلک یقتضی علم المسؤولین کل مسؤول عنه و عصمتهم فیما یخبرون به، لقبح تکلیف الرد دونهما}}<ref>ابوالصلاح حلبی، تقریب المعارف، تحقیق فارس تبریزیان، ص۱۷۹.</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۳۴۶.</ref>
##'''تقریر دوم''': «این [[آیه]] بر [[عصمت]] دلالت می‌کند. در این آیه، به «سؤال» از «[[اهل ذکر]]» امر شده است. امر به سؤال، یعنی پذیرش جواب و عمل به آن. از [[ائمه]] {{عم}} نیز [[روایت]] شده که باید به آنها رجوع کرده و مسائل خود را از ایشان بپرسند؛ ولی بر ائمه [[واجب]] نیست بر هر پرسشی پاسخ بدهند<ref>ر.ک: الکافی، ج۱، ص۲۱۰ - ۲۱۱، ح۳.</ref>.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[عصمت از منظر فریقین (کتاب)|عصمت از منظر فریقین]] ص ۱۵۲.</ref>. به نظر می‌رسد همان‌گونه که برخی مفسران شیعه و سنی بیان کرده‌اند، این آیه در صدد ارشاد به حکم عقلایی لزوم رجوع جاهل به عالم است<ref>سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۲۵۸؛ محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۷، ص۲۱۱.</ref> و چون اهل کتاب در زمینه پاسخ‌گویی به وجود یا عدم رسولان و انبیا پیش از پیامبر اکرم {{صل}} عالم بودند، مشرکانی که در این زمینه در تردید به سر می‌بردند، باید به آنان رجوع می‌کردند، چنین امری باعصمت آنان ملازم نیست. از این‌رو، نمی‌توان از این آیه برای اثبات عصمت امامان پاک {{عم}} استفاده کرد. از این رو در میان [[متکلمان]] حوزه پنج قرن اول، مرحوم حلبی، تنها کسی است که برای [[اثبات عصمت امامان]] [[پاک]] {{عم}} به این [[آیه]] تمسک کرده است، و [[مفسران]] ما نیز در [[تفاسیر]] خود - در حد تتبع نگارنده - به [[لزوم]] [[عصمت امامان]] پاک {{عم}} از راه این آیه اشاره نکرده‌اند<ref>ر.ک: ذیل تفسیر همین آیه از محمد بن حسن طوسی، التبیان، ج۱، ص۳۸۴؛ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۵۵۷؛ سیدعلی اکبر قرشی، احسن الحدیث، ج۵، ص۴۴۵-۴۴۴۶؛ ابوالفتوح حسین بن علی رازی، روض الجنان، ج۱۲، ص۴۲-۴۳؛ ملافتح الله کاشانی، زبدة التفاسیر، ج۳، ص۵۶۷؛ همو، منهج الصادقین، ج۵، ص۱۹۱؛ سیدمحمدحسین فضل الله، من وحی القرآن، ج۱۳، ص۲۳۲؛ سیدمحمدتقی مدرسی، من هدی القرآن، ج۶، ص۶۰-۶۲؛ محمد بن حبیب الله سبزواری نجفی، ارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۷۷؛ همو، الجدید فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۲۷؛ سید عبدالحسین طیب، اطیب البیان، ج۸، ص۱۲۸؛ مقاتل بن سلیمان بلخی، تفسیر مقاتل، ج۲، ص۴۷۰؛ محمد بن علی شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ج۲، ص۷۱۶؛ سیدمحمد حسینی شیرازی، تقریب القرآن، ج۳، ص۲۲۰؛ حسن مصطفوی، تفسیر روشن، ج۱۳، ص۵۳؛ محمد صادقی تهرانی، الغرقان فی تفسیر القرآن، ج۱۶، ص۳۴۹؛ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۲۵۷-۲۵۸؛ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۴۱-۲۴۲.</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۳۴۶.</ref>


این دیدگاه بیشتر در میان [[مفسران]] [[اهل سنت]] رواج دارد<ref>نک. بیضاوی، انوار التنزیل و اسرار التأویل، ج ۳، ص ۲۲۷؛ سمرقندی، بحر العلوم، ج ۲، ص ۲۷۵؛ سیوطی، تفسیر جلالین، ج ۱، ص ۲۷۵؛ حقی بروسوی، تفسیر روح البیان، ج ۵، ص ۳۸ و...</ref>. البته برخی از [[مفسران]] [[شیعه]]<ref>نک. طباطبایی، تفسیر المیزان، ج ۱۲، ص ۴۲۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۱۱، ص ۱۴۴ و...</ref> نیز این مطلب را آورده‌اند. اینان اضافه می‌کنند: اگر [[آیه]] را به [[تنهایی]] در نظر بگیریم، با توجه به اینکه مورد مخصِّص نیست، [[آیه شریفه]] قاعده کلی بیان می‌کند که هم [[سائل]] و هم [[مسئول]] و هم [[مسئول]] عنه عام است، یعنی هر [[جاهلی]] هرچه را نمی‌داند باید از عالم به آن بپرسد یعنی [[آیه]] بیانگر قاعده عمومی [[رجوع]] [[جاهل]] به عالم است<ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>
== جستارهای وابسته ==
===اشکالات این دیدگاه===
{{مدخل وابسته}}
#استفاده از [[سیاق]] برای [[تفسیر آیه]] همیشه صحیح نیست چه اینکه برخی از [[آیات]] مختص [[اهل بیت]]{{عم}} است اما [[سیاق]] چنین چیزی را نشان نمی‌دهد، مانند [[آیۀ تطهیر]]: {{متن قرآن|وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>  و در خانه‌هایتان آرام گیرید و چون خویش‌آرایی دوره جاهلیت نخستین خویش‌آرایی مکنید و نماز بپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و فرستاده او فرمانبرداری کنید؛ جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند؛ سوره احزاب، آیه: ۳۳.</ref> و یا [[آیه]] [[ابلاغ]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ}}<ref> ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند؛ سوره مائده، آیه: ۶۷.</ref>.
* [[اهل ذکر]]
# [[خداوند]] در هیج آیه‌ایی از [[اهل کتاب]] به [[اهل ذکر]] تعبیر نفرموده است بلکه در غالب موارد از [[یهودیان]] و [[نصاری]] با عنوان [[اهل الکتاب]] یاد شده است.
* [[مرجعیت علمی]]
# [[خداوند متعال]] [[اهل ذکر]] را به طور مطلق و بدون هیچ قید و شرطی [[مرجع]] [[علمی]] قرار داده است، یعنی هرچه [[اهل ذکر]] بیان کردند آن را بپذیرید. این [[پذیرش]] نسبت به [[اهل کتاب]] صحیح نیست زیرا [[مرجع]] [[علمی]] باید دارای دو شاخصه [[صدق]] خبری و [[صدق]] مخبری باشد. به [[شهادت]] [[آیات]] متعدد در [[قرآن]]، [[اهل کتاب]] فاقد هر دو ویژگی بودند<ref>سورۀ آل عمران، آیات ۶۹، ۷۱ و ۷۲ و سورۀ بقره، آیات ۸۹، ۱۴۶ و ۱۵۹</ref> پس از [[بعثت]] [[پیامبر خاتم|رسول گرامی اسلام]]{{صل}}، [[اهل کتاب]] [[انسان‌های صالح]] نبودند، چون طبق [[شریعت]] [[حضرت]] عمل نمی‌کردند. بنابراین، مقصود از [[اهل ذکر]] نمی‌تواند [[اهل کتاب]] باشد<ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>.
{{پایان مدخل وابسته}}
 
==مطلق [[اهل]] [[علم]] مصداق [[اهل]] الذکرند==
اگر آیۀ [[اهل الذکر]] را جدای از [[آیات]] قبل و بعد در نظر بگیریم و بگوییم [[آیه]] از سه حیث [[سائل]] و [[مسئول]] و [[مسئول]] عنه عام است، محذوری که دارد این است که اگر [[پرسش]] از [[اهل ذکر]] [[واجب]] است [[اعتماد]] به جواب نیز باید [[واجب]] باشد. اما قبول این مطلب مشکل است. تنها در صورتی می‌‌توان [[آیه]] را به طور مطلق پذیرفت که [[مسئول]] [[معصوم]] و دارای [[علم لدنی]] باشد. برای این امر نیز مصداقی غیر از [[اهل بیت]] وجود ندارد و با توجه به روایاتی که درباره [[جایگاه علمی]] و [[دینی]] [[اهل بیت]] داریم، [[مرجعیت علمی اهل بیت]] برای [[پاسخ گویی]] به پرسش‌های [[دینی]] قطعی خواهد بود<ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>.
 
==[[اهل الذکر]] [[اهل بیت]]{{عم}} هستند==
عده‌ایی از [[مفسران]] با توجه به روایاتی که در ذیل [[آیه]] آمده است مراد از [[اهل الذکر]] را [[اهل بیت]]{{عم}} می‌دانند<ref>البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص ۴۲۴؛ تفسیر الصافی، ج ۳، ص ۱۳۶؛ تأویل الآیات الظاهرة، ص ۲۵۹ و تفسیر نور الثقلین، ج ۳، ص ۵۷.</ref> مجموع این [[روایات]] که از [[پیامبر{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}} رسیده اگر به حد [[تواتر]] نرسند در حد [[استفاضه]] هستند و می‌توان به آنها [[اعتماد]] کرد<ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>
 
==طبقه‌بندی [[روایات]] [[اهل الذکر]]==
[[روایات]] مربوط به [[اهل الذکر]] در سه بخش قابل تقسیم‌بندی است:
#روایاتی که [[پیامبر]]{{صل}} را ذکر و [[اهل بیت]]{{عم}} را [[اهل ذکر]] معرفی می‌کند: [[امام باقر]]{{ع}} دربارۀ آیۀ: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ}}<ref> و ما پیش از تو جز مردانی را که به آنها وحی می‌کردیم نفرستادیم؛ اگر نمی‌دانید از اهل کتاب (آسمانی) بپرسید؛ سوره نحل، آیه: ۴۳.</ref> فرمودند: {{متن حدیث|رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} الذِّكْرُ أَنَا وَ الْأَئِمَّةُ أَهْلُ‏ الذِّكْر}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۱۰</ref>. معرفه بیان شدن دال بر انحصار ذکر در [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل الذکر]] در [[اهل بیت]]{{عم}} است<ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>.
#روایاتی که [[قرآن]] را ذکر و [[اهل بیت]]{{عم}} را [[اهل ذکر]] معرفی می‌نماید: [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمایند: {{متن حدیث|الْكِتَابُ الذِّكْرُ وَ أَهْلُهُ آلُ مُحَمَّدٍ أَمَرَ اللَّهُ بِسُؤَالِهِمْ وَ لَمْ يُؤْمَرُوا بِسُؤَالِ الْجُهَّالِ وَ سَمَّى اللَّهُ الْقُرْآنَ ذِكْراً فَقَالَ تَبَارَك‏‏  {{متن قرآن|بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ}}}}<ref> آنان را) با برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها (فرستادیم) و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند؛ سوره نحل، آیه: ۴۴.</ref><ref>کلینی، [[محمد]] بن [[یعقوب]]، کافی، ج ۲، ص ۲۶.</ref>؛ و یا [[حضرت]] دربارۀ آیۀ {{متن قرآن|وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَّكَ وَلِقَوْمِكَ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ}}<ref> و همانا آن، یادکردی برای تو و قوم توست و زودا که بازخواست شوید؛ سوره زخرف، آیه:۴۴.</ref> می‌فرمایند: {{متن حدیث|الذِّكْرُ الْقُرْآنُ‏ وَ نَحْنُ‏ قَوْمُهُ‏ وَ نَحْنُ‏ الْمَسْئُولُون}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص ۲۸۶.</ref>. [[امام علی]]{{ع}} فرمود: "[[اهل ذکر]] ماییم"<ref>{{متن حدیث|نَحْنُ أَهْلُ الذِّكْر}}؛ مناقب، ج ۳ ص ۹۸</ref>. [[امام باقر]]{{ع}} نیز در ذیل این آیۀ کیمه فرمود: "[[امامان]] از [[عترت]] [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]]{{صل}} [[اهل]] ذکرند"<ref>{{متن حدیث|هُمُ الْأَئِمَّةُ مِنْ عِتْرَةِ رَسُولِ اللَّهِ}}؛ اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص۱۵۴.</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۳۲.</ref>. اینکه بعضی [[روایات]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]]{{صل}} و بعضی از [[روایات]] [[قرآن]] را ذکر دانسته‌اند با هم منافات ندارد، چون [[پیامبر خاتم|رسول اعظم]]{{صل}} و [[قرآن کریم]] یادآور [[خدای متعال]] هستند و [[اهل بیت]] هم [[اهل]] [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]]{{صل}} و هم [[اهل]] [[قرآن]] هستند<ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>
#روایاتی که می‌‌گوید [[اهل کتاب]]، [[اهل ذکر]] نیستند: [[محمد بن مسلم]]  از [[امام باقر]]{{ع}} [[نقل]] می‌کند از [[حضرت]] پرسیدم:{{متن حدیث|إِنَّ مَنْ عِنْدَنَا يَزْعُمُونَ أَنَّ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى‏ {{متن قرآن|فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ‏}} أَنَّهُمُ‏ الْيَهُودُ وَ النَّصَارَى‏ قَالَ إِذاً يَدْعُونَهُمْ إِلَى دِينِهِمْ ثُمَّ أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ فَقَالَ نَحْنُ أَهْلُ الذِّكْرِ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص ۲۱۱</ref>. در روایتی دیگر آمده است: در [[مجلسی]] که عده‌ای از [[علما]] در حضور [[مأمون عباسی]] بودند [[امام رضا]]{{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|فَنَحْنُ أَهْلُ الذِّكْرِ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ {{متن قرآن|فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ‏}}  فَقَالَتِ الْعُلَمَاءُ إِنَّمَا عَنَى‏ بِذَلِكَ‏ الْيَهُودَ وَ النَّصَارَى‏ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ{{ع}} سُبْحَانَ اللَّهِ وَ هَلْ يَجُوزُ ذَلِكَ إِذاً يَدْعُونَّا إِلَى دِينِهِمْ وَ يَقُولُونَ إِنَّهُ أَفْضَلُ مِنْ دِينِ الْإِسْلَامِ فَقَالَ الْمَأْمُونُ فَهَلْ عِنْدَكَ فِي ذَلِكَ شَرْحٌ بِخِلَافِ مَا قَالُوا يَا أَبَا الْحَسَنِ فَقَالَ{{ع}} نَعَمْ الذِّكْرُ رَسُولُ اللَّهِ وَ نَحْنُ أَهْلُهُ}}<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، امالی، ص ۵۳۲</ref>. این [[روایات]] نشان می‌دهد [[اهل بیت]]{{عم}} با طرز تفکری که [[اهل کتاب]] را [[اهل الذکر]] می‌دانست [[مخالفت]] می‌کرد<ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>


==جمع‌بندی==
== پرسش‌های وابسته ==
با دقت در [[آیه]] ۴۳ [[سوره]] نحل مشخص می‌شود [[آیه]] در صدد ارجاع [[مردم]] به [[پیامبر]]{{صل}} و [[جانشینان]] [[معصوم]] ایشان است و به نحوی [[مرجعیت علمی]] [[اهل بیت]]{{عم}} را [[تأیید]] می‌کند<ref>[[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].</ref>.
{{پرسش‌های وابسته}}
 
# [[آیه اهل‌الذکر چگونه نصب الهی امام را اثبات می‌کند؟ (پرسش)]]
== جستارهای وابسته ==
# [[مراد از اهل‌الذکر در آیه ۴۳ سوره نحل چه کسانی هستند؟ (پرسش)]]
# [[آیه اهل ذکر چگونه بر عصمت اهل بیت و امامان دوازده‌گانه دلالت می‌کند؟ (پرسش)]]
{{پایان پرسش‌های وابسته}}


==منابع==
== منابع ==
* [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]
{{منابع}}
* [[پرونده:11128.jpg|22px]] [[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]].
# [[پرونده:1368945.jpg|22px]] [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|'''فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت''']]
# [[پرونده:1100767.jpg|22px]] [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|'''عصمت امام''']]
# [[پرونده:1379719.jpg|22px]] [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[عصمت از منظر فریقین (کتاب)|'''عصمت از منظر فریقین''']]
# [[پرونده:11128.jpg|22px]] [[حسین عبدالمحمدی بنچناری|عبدالمحمدی بنچناری، حسین]]، [[بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت (مقاله)|بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت]]، [[پژوهش‌های تفسیر تطبیقی (نشریه)|دوفصلنامه پژوهش‌های تفسیر تطبیقی]]
# [[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه سؤال (مقاله)|مقاله «آیه سؤال»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']]
# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]
{{پایان منابع}}


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


{{فضائل اهل بیت}}
{{فضائل اهل بیت}}


[[رده:آیه اهل ذکر]]
[[رده:آیات امامت]]
[[رده:آیات نامدار]]
[[رده:مدخل فرهنگ غدیر]]
[[رده:مدخل فرهنگ غدیر]]
[[رده:ذکر]]

نسخهٔ ‏۱۶ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۱۰

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اهل الذکر است. آیه اهل ذکر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آیه اهل ذکر در تفسیر و علوم قرآنی - آیه اهل ذکر در حدیث - آیه اهل ذکر در کلام اسلامی - آیه اهل ذکر در فقه اسلامی - آیه اهل ذکر در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد
آیه اهل ذکر
ترجمه آیه
اگر نمی‌دانید از اهل ذکر (آگاهان) بپرسید
مشخصات آیه
بخشی ازآیهٔ ۴۳ سورهٔ نحل از جزء ۱۴ قرآن کریم
نام‌های دیگرآیه سؤال
محتوای آیه
مصادیق برای آیهاهل بیت(ع)
دلالت آیه
  • لزوم رجوع به خبره
  • مرجعیت علمی اهل بیت
  • لزوم تقلید از مجتهد

آیه اهل الذکر (آیه ۴۳ سوره نحل و آیه ۷ سوره انبیاء) از آیاتی است که لزوم مراجعه جاهل به اهل علم را بیان می‌‌کند. این آیه معروف به "آیه سوال" نیز هست. در این دو آیه خداوند متعال مردم را مخاطب قرار داده و ایشان را در یافتن پاسخ سوالاتشان، به اهل علم (اهل ذکر) ارجاع داده است. اگرچه در اینکه مقصود از "اهل الذکر" چه کسی است، میان علمای شیعه و اهل سنت اختلاف است، لکن در روایات متعدد مصداق "اهل الذکر"، اهل بیت (ع) معرفی شده و به استناد این دو آیه مرجعیت دینی و علمی ایشان، اثبات گردیده است.

معنا‌شناسی

اهل

«اهل» به معنای خانواده و خاندان است[۱]. اهل الرجل یعنی کسانی که در خانه آن مرد زندگی می‌‌کنند. سپس به طور مجاز کسانی را که منسوب به یک مرد هستند، اهل بیت آن مرد می‌گویند[۲]. واژه اهل به هر آنچه که اضافه شود، تمامی افرادی که در آن مشارکت دارد را شامل می‌‌شود از همین رو در قرآن کریم اهل به کلمات مختلفی اضافه شده است که همین مشارکت را می‌‌رساند؛ به عنوان مثال: "اهل الانجیل"، "اهل هذه القریه" و "اهل التقوی". یعنی کسانی که انجیل را قبول دارند یا کسانی که در یک روستا زندگی می‌کنند یا کسانی که تقوا دارند[۳]. اهل الذکر بر کسانی که در مسأله ذکر با یکدیگر اشتراک دارند اطلاق می‌‌شود[۴].

ذکر

«ذکر» در لغت به معنای حفظ و یادآوری چیزی است و گاهی به حضور شئ در قلب و همچنین به قول نیز اطلاق می‌‌شود[۵]. بنابراین مراد از "اهل الذکر" کسانی هستند که اهل حفظ و علم بوده و مسائلی را که دیگران ناآگاهند، ایشان می‌دانند.

مصداق‌شناسی اهل ذکر

مقالهٔ اصلی: مصداق‌شناسی اهل‌الذکر

بر اساس نظر مفسران با توجه به سیاق این آیه، منظور از اهل ذکر، اهل علم و خبرگان هستند؛ کسانی که بیشترین تعلق و سنخیت را با ذکر (قرآن، کتب آسمانی و...) دارند و در آیات مورد بحث، اهل ذکر، علمای یهود و نصاری[۶] یا عالمان به اخبار گذشتگان و آگاهان به احوال امت‌های پیشین هستند[۷]. مقصود از سؤال نیز پرسش از نشانه‌های نبوت است که در کتاب‌هایشان وجود دارد[۸]. با این حال مفسران مفهوم اهل‌الذکر را عام گرفته و مصادیق دیگری برای آن ذکر کرده‌اند. در میان مفسران شیعه و سنی دو دیدگاه درباره مصداق اهل ذکر مطرح است:

اهل‌بیت

مفسران شیعه با استناد به روایات متعددی[۹] مصداق بارز و کامل اهل ذکر را اهل‌بیت(ع) دانسته‌اند[۱۰]. در تفاسیری از اهل‌سنت نیز با تکیه بر روایاتی، منظور از اهل‌الذکر، محمد(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) معرفی شده‌اند؛ کسانی که اهل علم و معدن تأویل و تنزیل هستند[۱۱]. قرطبی و طبری از مفسران اهل سنت، ذیل آیه ۷ سوره انبیاء روایتی را نقل می‌کنند که در آن علی(ع) در زمان نزول این آیه می‌فرماید «نحن اهل‌الذکر؛ ما اهل ذکر هستیم»[۱۲].

در توضیح روایات فوق همچنین گفته شده مقصود ائمه از اینکه گفته‌اند ما اهل‌الذکر هستیم ظاهر آیه نیست؛ زیرا کافران مکه ممکن نبوده از ائمه چیزی بپرسند و بر فرض پرسش هم کلام ایشان را حجت نمی‌دانستند، چنانکه کلام رسول خدا را نمی‌پذیرفتند؛ بنابراین منظور از این روایات تشبیه و تمثیل است. با این توضیح که هر چیز را باید از اهلش پرسید. همان‌گونه که بشر بودن پیامبران را از عالمان امت‌های پیشین باید پرسید، تفسیر و احکام اسلام را نیز باید از امامان معصوم(ع) پرسید[۱۳].

به گفته برخی معاصرین، قبول این مسئله که اهل‌بیت روشن‌ترین مصداق اهل ذکر هستند، با نزول این آیه درباره دانشمندان اهل کتاب منافاتی ندارد؛ چراکه در روایات تفسیری قرآن بارها این مسئله تکرار شده و مصداق‌های معینی وجود دارد که مفهوم وسیع آیه را محدود نمی‌کند[۱۴].

عالمان

به گفته برخی محققان، غالباً با توجه به سیاق آیه، اهل ذکر را اهل کتاب یا اهل علم (علما) معنا کرده‌اند[۱۵]. معنای اهل ذکر شامل تمام کسانی است که علم و آگاهی بیشتری دارند. این آیه را ارشاد به یکی از اصول عقلایی و احکام عام عقلی می‌دانند که از وجوب رجوع جاهل به عالم در هر فن و رشته سخن می‌گوید و به همین جهت روشن است که این دستور یک دستور تعبدی نبوده و امر آن هم، امر مولوی نیست[۱۶].

مفسران اهل سنت پانزده معنا برای اهل ذکر گفته‌اند[۱۷] که مراد از آن سه گروه‌اند: «اهل کتاب به طور اعم (هر کتابی به غیر از تورات و انجیل) یا اخص (مثلا اهل تورات)»، «اهل قرآن»[۱۸] و «علمای اهل بیت»[۱۹].

دلالت آیه

مستفاد از آیه اهل الذکر، چند مطلب است که در هر علمی به صورت خاص مورد بحث قرار گرفته است:

  1. مرجعیت علمی اهل بیت: بر اساس روایات متعددی که بیان شد، آیه درصدد ارجاع مردم در همۀ مسائل خصوصا معارف دینی، به پیامبر و جانشینان ایشان (ع) است و مرجعیت دینی و علمی اهل بیت (ع) را بیان می‌‌کند و معیاری برای نقد افکار و اندیشه هاست[۲۰].
  2. لزوم رجوع به خبره: آیه با ارجاع جاهل به اهل علم، تاکید بر قاعده عقلائی لزوم رجوع جاهل به اهل خبره دارد[۲۱] و البته مصداق کامل خبره، امامان معصوم (ع) هستند[۲۲].[۲۳]
  3. حجیت فتوای مجتهد: به آیه سوال برای حجیت فتوای مجتهد در کتب فقهی استدلال شده است. با استناد به آیه مذکور، بر ما لازم است در مواردی که نسبت به مسائل شرعی آگاهی نداریم به مراجع تقلید از این جهت که اهل خبره نسبت به مسائل شرعی هستند، رجوع کنیم و به کلام ایشان ملتزم باشیم[۲۴].
  4. حجیت خبر واحد[۲۵]: خداوند متعال در آیه کریمه، جاهل را نسبت به آنچه که نمی‌داند به پرسش‌گری امر کرده است. امر دلالت بر لزوم و وجوب دارد، بنابراین بر جاهل لازم است حتما در ندانسته هایش به شخص عالم مراجعه کند. از طرف دیگر اگر چنانچه شخص عالم، پاسخ گفت، بر جاهل لازم است پاسخ او را بپذیرد،؛ چراکه معقول نیست شخصی را که نمی‌داند امر کنیم که به آگاه و اهل علم مراجعه کند، ولی اگر چنانچه عالم پاسخ داد، پذیرش کلام او لازم نیست[۲۶]. بر این اساس نسبت به معارفی که از معصوم (ع) رسیده است، بر جاهل لازم است به راویان که اهل خبره در حفظ و ثبت و نقل روایات هستند مراجعه کرده و از ایشان بپرسد و پاسخ ایشان را بپذیرد (که این همان معنای حجیّت خبر است). بنابراین یکی از دلایل حجیّت خبر واحد، آیه "اهل الذّکر" است[۲۷].
  5. لزوم تقلید از مجتهد: همانطور که از استدلال فوق روشن شد، بر افراد دین‌دار لازم است در مسائل شرعی به اهل خبره که فقها و مجتهدین هستند مراجعه کرده و در دستورات دین از ایشان تبعیت کنند[۲۸].[۲۹]
  6. دلالت آیه بر عصمت امامان: دو تقریر در این خصوص بیان شده است:
    1. تقریر اول: این آیه، برهانی را اقامه می‌کند که می‌توان آن را در این قالب منطقی ارائه کرد: اگر اهل الذکر فاقد علم بودند و در اخبار خود معصوم نبودند، قبیح بود خداوند ما را به سؤال از آنها تکلیف کند؛ ولی خداوند ما را به سؤال کردن از آنان تکلیف کرده است؛ پس آنها دارای علم‌اند و در اخبار خود معصوم: و ذلک یقتضی علم المسؤولین کل مسؤول عنه و عصمتهم فیما یخبرون به، لقبح تکلیف الرد دونهما[۳۰].[۳۱]
    2. تقریر دوم: «این آیه بر عصمت دلالت می‌کند. در این آیه، به «سؤال» از «اهل ذکر» امر شده است. امر به سؤال، یعنی پذیرش جواب و عمل به آن. از ائمه (ع) نیز روایت شده که باید به آنها رجوع کرده و مسائل خود را از ایشان بپرسند؛ ولی بر ائمه واجب نیست بر هر پرسشی پاسخ بدهند[۳۲].[۳۳]. به نظر می‌رسد همان‌گونه که برخی مفسران شیعه و سنی بیان کرده‌اند، این آیه در صدد ارشاد به حکم عقلایی لزوم رجوع جاهل به عالم است[۳۴] و چون اهل کتاب در زمینه پاسخ‌گویی به وجود یا عدم رسولان و انبیا پیش از پیامبر اکرم (ص) عالم بودند، مشرکانی که در این زمینه در تردید به سر می‌بردند، باید به آنان رجوع می‌کردند، چنین امری باعصمت آنان ملازم نیست. از این‌رو، نمی‌توان از این آیه برای اثبات عصمت امامان پاک (ع) استفاده کرد. از این رو در میان متکلمان حوزه پنج قرن اول، مرحوم حلبی، تنها کسی است که برای اثبات عصمت امامان پاک (ع) به این آیه تمسک کرده است، و مفسران ما نیز در تفاسیر خود - در حد تتبع نگارنده - به لزوم عصمت امامان پاک (ع) از راه این آیه اشاره نکرده‌اند[۳۵].[۳۶]

جستارهای وابسته

پرسش‌های وابسته

  1. آیه اهل‌الذکر چگونه نصب الهی امام را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
  2. مراد از اهل‌الذکر در آیه ۴۳ سوره نحل چه کسانی هستند؟ (پرسش)
  3. آیه اهل ذکر چگونه بر عصمت اهل بیت و امامان دوازده‌گانه دلالت می‌کند؟ (پرسش)

منابع

  1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت
  2. فاریاب، محمد حسین، عصمت امام
  3. حسینی میلانی، سید علی، عصمت از منظر فریقین
  4. عبدالمحمدی بنچناری، حسین، بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت، دوفصلنامه پژوهش‌های تفسیر تطبیقی
  5. سرمدی، محمود، مقاله «آیه سؤال»، دانشنامه معاصر قرآن کریم
  6. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر

پانویس

  1. ↑ فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، ج۲ ص۲۸.
  2. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، ج۱ ص۹۶.
  3. ↑ قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ۱، ص۱۳۵.
  4. ↑ ر.ک: عبدالمحمدی بنچناری، حسین، بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت.
  5. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، ص۳۲۸؛ فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۵، ص۳۴۶.
  6. ↑ ابوحیان، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۵۳۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۲۵۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۴۴.
  7. ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۵۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۲۵۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۴۴.
  8. ↑ اصغرپور قراملکی، «اهل‌الذکر»، ص۱۳۲.
  9. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱ و ج۱، ص۳۰۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۱۷۲.
  10. ↑ حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۴۴.
  11. ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۳۲.
  12. ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج ۱۱، ص۲۷۲؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۷، ص۵.
  13. ↑ شعرانی، نثر طوبی، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۲۷۶.
  14. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۴۴.
  15. ↑ نجارزادگان و هادی‌لو، «بررسی و ارزیابی وجوه جمع بین روایات اهل‌الذکر»، ص۳۵.
  16. ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۲۵۹.
  17. ↑ بشوی، «نقد و بررسی دیدگاه فریقین درباره اهل ذکر»، ص۵۷.
  18. ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۰، ص۱۰۸.
  19. ↑ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۴۹۲.
  20. ↑ رک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۲؛ عبدالمحمدی بنچناری، حسین، بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا أهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت.
  21. ↑ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان، ج۱۲ ص۲۷۵؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۴۲.
  22. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱ ص۲۴۲.
  23. ↑ ر.ک: سرمدی، محمود، مقاله «آیه سؤال»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.
  24. ↑ آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، ص۳۰۰؛ خوئی، سید ابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، ج۱، ص۶۷.
  25. ↑ خبر دو گونه است: یا متواتر یا واحد، خبر متواتر خبری است که ناقلین آن در هر طبقه به قدری است که تبانی بر کذب محال است، و خبر واحد خبری است، به این حدّ از نقل نرسد بنابراین علم و یقین به صدق خبر نیست؛ مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ص۷۲.
  26. ↑ صدر، سید محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۴، ص۳۸۳.
  27. ↑ حائری اصفهانی، محمد حسین، الفصول، ص۲۷۶.
  28. ↑ حائری اصفهانی، محمد حسین، الفصول، ص۲۷۶؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۴۰؛ سبحانی، جعفر، الایمان و الکفر فی الکتاب و السنّه، ج۱، ص۲۵۰؛ نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۵۲۸.
  29. ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۱، صفحه ۱۹۶.
  30. ↑ ابوالصلاح حلبی، تقریب المعارف، تحقیق فارس تبریزیان، ص۱۷۹.
  31. ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص ۳۴۶.
  32. ↑ ر.ک: الکافی، ج۱، ص۲۱۰ - ۲۱۱، ح۳.
  33. ↑ حسینی میلانی، سید علی، عصمت از منظر فریقین ص ۱۵۲.
  34. ↑ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۲۵۸؛ محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۷، ص۲۱۱.
  35. ↑ ر.ک: ذیل تفسیر همین آیه از محمد بن حسن طوسی، التبیان، ج۱، ص۳۸۴؛ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۵۵۷؛ سیدعلی اکبر قرشی، احسن الحدیث، ج۵، ص۴۴۵-۴۴۴۶؛ ابوالفتوح حسین بن علی رازی، روض الجنان، ج۱۲، ص۴۲-۴۳؛ ملافتح الله کاشانی، زبدة التفاسیر، ج۳، ص۵۶۷؛ همو، منهج الصادقین، ج۵، ص۱۹۱؛ سیدمحمدحسین فضل الله، من وحی القرآن، ج۱۳، ص۲۳۲؛ سیدمحمدتقی مدرسی، من هدی القرآن، ج۶، ص۶۰-۶۲؛ محمد بن حبیب الله سبزواری نجفی، ارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۷۷؛ همو، الجدید فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۲۷؛ سید عبدالحسین طیب، اطیب البیان، ج۸، ص۱۲۸؛ مقاتل بن سلیمان بلخی، تفسیر مقاتل، ج۲، ص۴۷۰؛ محمد بن علی شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ج۲، ص۷۱۶؛ سیدمحمد حسینی شیرازی، تقریب القرآن، ج۳، ص۲۲۰؛ حسن مصطفوی، تفسیر روشن، ج۱۳، ص۵۳؛ محمد صادقی تهرانی، الغرقان فی تفسیر القرآن، ج۱۶، ص۳۴۹؛ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۲۵۷-۲۵۸؛ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۴۱-۲۴۲.
  36. ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص ۳۴۶.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=آیه_اهل_ذکر&oldid=1315591»