آثار روان‌شناختی انتظار: تفاوت میان نسخه‌ها

[[انتظار]] ـ به‌ویژه مؤلفه [[امیدواری]] آن ـ یک شیوه پیش‌گیرانه برای بیماری‌های روانی حاد، مثل افسردگی است و از این جهت، می‌تواند زمینه‌ساز بهداشت روان باشد.

افزون بر این، مروری بر روان‌شناسی [[موفقیت]] ـ که در [[حقیقت]] همان مرتبه ارتقا در بهداشت روان است ـ معلوم می‌سازد که از مهم‌ترین ارکان آن، داشتن [[بینش]] مثبت، اهداف بلند و متعالی و نیز برنامه‌ای برای رسیدن به آنها است، مهم‌تر از اینها، تصحیح و تنظیم [[فکر]] و [[باورها]] برای رسیدن به اهداف و آرزوهای موردنظر است<ref>ر.ک: علیرضا آزمندیان، تکنولوژی فکر.</ref>.

به‌طور کلی، در مواجهه با مسائل [[زندگی]] و رسیدن به موفقیت ـ به‌ویژه در [[مشکلات]] ـ به دو دسته از عوامل نیازمندیم: فراهم آمدن اسباب طبیعی؛ دوم، شرایط روانی خاصی که بتوانیم با مسائل بهتر روبه‌رو شویم که معمولا به [[اولیای الهی]] فراهم می‌گردد. گاهی سستی اراده، [[ترس]]، [[غم]]، [[اضطراب]] و عدم اشراف کامل بر موقعیت باعث می‌شود که نتوانیم از راه‌حل‌های ممکن به شکل مطلوب بهره ببریم. [[توسل]] و [[توکل]]، باعث تقویت اراده و عدم تأثیر عوامل مخلّ روانی می‌شود<ref>ام. رابین دیماتئو، روان‌شناسی سلامت، ج۲، ترجمه سید مهدی موسوی اصل و دیگران، ص۷۵۹- ۷۶۲.</ref>.

بنابراین، انتظار در ابعاد [[عاطفی]] آن؛ یعنی [[اشتیاق]]، [[محبت]]، شور طلب و چشم به‌راه بودن که همگی مستلزم نوعی [[توسل]] و رابطه قلبی با حضرت است، به‌ویژه بر بهداشت روان به معنای پیش‌گیری اولیه و ممانعت از [[بیماری‌ها]] و ارتقای توان‌مندی‌ها در مقابله با استرس‌ها و اضطراب‌ها نقش مؤثّری دارد<ref>[[مسعود آذربایجانی|آذربایجانی، مسعود]]، [[رابطه انتظار و بهداشت روان (مقاله)|رابطه انتظار و بهداشت روان]]، ص۷۵.</ref>.

== نخست: پیشگیری از بیماری روانی و کسب [[بهداشت]] و سلامت روانی ==

# '''[[مثبت‌اندیشی]]:''' مقوله [[مهدویت]]، [[آینده‌نگری]] مثبت [[اسلام]] را نشان می‌دهد. [[دین اسلام]]، علاوه بر معرفی کلی مهدویت برای نماد [[آینده]] مثبت، به بیان جزئیات آن نیز پرداخته، با ارائه آموزه‌های روشن و معقول و نیز با تعریف صحیح و روشن از آینده‌نگری و از همه مهم‌تر، با مشخص کردن مصداق [[منجی]] و زنده و حاضر بودن او در این [[دنیا]] و نیز [[نظارت]] ایشان بر [[اعمال]] و گفتار [[انسان‌ها]]، ایده [[آینده‌نگری]] را از [[مقام]] [[عقل نظری]] (ایده مطلق) به جایگاه [[عقلی]] عملی (مدینه فاضله مهدوی) سوق داده و آن را برای بشرو [[جوامع بشری]] عملی و کاربردی کرده است<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۳۱.</ref>.

# '''[[معنابخشی به زندگی]] (پیشگیری از پوچ‌گرایی):''' [[انتظار]] و [[ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} [[معنای حیات]] برای [[جامعه]] [[شیعه]] در دوران غیبت است. بدون این مفاهیم، [[زندگی]] برای شیعه بی‌معنا و مفهوم است. حیات اجتماعی شیعه، در گرو [[اندیشه مهدویت]] [[شیعی]] است. شیعه به خاطر «ظهور» زندگی و به سمت ظهور [[حرکت]] می‌‌کند و اینجاست که مفهوم «انتظار» شکل می‌‌گیرد، معنای حیات، انتظار را به وجود می‌‌آورد، به آن «جهت» می‌‌دهد و آن را از ایستایی و خمودی به پویایی و تحرک بدل می‌کند.

# '''[[وحدت شخصیت]]:''' انتظار از لحاظ فردی، موجب تمرکز [[افکار]] و نیروهای [[آدمی]] می‌‌شود؛ زیرا ناظر به یک [[هدف]]، یعنی [[انتظار ظهور]] است و این امر به نوبه خود، موجب وحدت شخصیت فرد می‌‌شود. از بعد [[اجتماعی]] نیز، [[وحدت]] قابل [[تأمل]] است. وجود هدف مشترک دریک [[ملت]] یا جامعه، موجب نوعی پیوند، دل‌بستگی و وحدت میان [[معتقدان]] به آن هدف می‌‌شود. در میان جامعه‌ای که بزرگ‌ترین آرمانش، [[ظهور امام عصر]]{{ع}} است، نوعی هم‌دلی، هم‌نوایی و هم‌اندیشی پدید می‌‌آید<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۲۳.</ref>.

# '''[[هویت‌بخشی]]:''' اعتقاد به مهدویت، تأثیر بسزایی در هویت‌بخشی به فرد و [[جامعه]] دارد. هویت‌بخشی به جامعه، از این‌رو که فرهنگ مهدوی مرزهای میان [[انسان‌ها]] را مبتنی بر مرزهای [[عقیدتی]] دانسته و مرزهای جغرافیایی را تنها به دلیل واقعیت‌های موجود به رسمیت می‌‌شناسد. قلمروزدایی با از بین بردن این مرزها مسیر پیش‌روی فرهنگ مهدوی را هموار کرده و راه را برای ترسیم [[هویت مذهبی]] می‌گشاید. هویت‌بخشی به فرد از این جهت که فرد و جامعه‌ای که در [[انتظار]] به‌سر می‌برد و به آینده‌ای درخشان که متفاوت از وضع موجود است [[باور]] دارد، الگویی از وضع مطلوب دارد و همواره موقعیت و [[منزلت]] خود را با آن می‌‌سنجد که نتیجه آن، تلاش برای ایجاد جامعه‌ای [[الهی]] و [[انسانی]] است تا [[آمادگی]] لازم انسان‌ها برای [[قرب الهی]] نیز فراهم آید و حیاتی با [[معنویت]] و به دور از [[پوچی]] و [[بی‌هویتی]] حاصل آید؛ پس انتظار با [[گرایش]] به معنویت و قرب الهی ترسیم می‌‌شود و از این‌رو، مهم‌ترین عامل [[معنابخشی زندگی]] و رهایی از پوچی و نیست‌انگاری است. حضور آن حقیقت متعالی در [[زندگی]] و توجه به او و [[رهایی]] از نیست‌انگاری، وضعیت مطلوب [[منتظر حقیقی]] است. از این‌ نظر، [[هویت]] یک [[شیعه]] با [[امام زمان]] خویش تعریف می‌شود. ما بدون [[مهدی]]{{ع}}گم‌شده‌ای بیش نیستیم<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳.</ref>.

# '''[[احساس]] [[نشاط]]، [[بالا رفتن انگیزه فعالیت]] (پیشگیری از کسالت و [[سستی]] و [[بی‌حالی]]):''' فرهنگ انتظار، تأثیر زیادی بر [[شادابی]] و نشاط آحاد جامعه دارد؛ زیرا بنابر [[روایات]]، روزگاری برای [[بشر]] پیش می‌‌آید که در [[سایه]] [[حکومت]] [[قرآن]] و [[معصوم]]{{ع}}، [[امنیت]]، [[آرامش]] و [[شادی]] به معنای تام وجود دارد. [[امام کاظم]]{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث| یفرح بِخُرُوجِهِ المؤمون وَ أَهْلِ السَّمَوَاتِ وَ لایبقی کافر وَ لَا مشرک الَّا کره خُرُوجِهِ}}؛ [[مؤمنان]] و [[اهل]] [[آسمان‌ها]] با ظهور او خوشحال می‌‌شوند و هیچ [[کافر]] یا مشرکی نمی‌ماند، جز اینکه ظهور او را ناخوش دارد»<ref>نعمانی، الغیبه، ص۳۲۳.</ref>. این [[شادمانی]] در [[وقت ظهور]] همگانی است. [[امام علی]]{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث| یفرح بِخُرُوجِهِ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ سکانها}}؛ با [[قیام]] او، اهل آسمان‌ها و ساکنین آنها شادمانی می‌‌کنند»<ref>بحارالانوار، ج۵۱، ص۱۲۰.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث| یفرح بِهِ أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ والطیر فی الْهَوَاءِ وَ الحیتان فی الْبَحْرِ}}؛ اهل آسمان و [[زمین]] با ظهور او خوشحال می‌‌شوند. پرندگان هوا و ماهیان دریا نیز با ظهور او [[شادی]] می‌‌کنند»<ref>[[منتخب الاثر (کتاب)|منتخب الاثر]]، ص۴۷۲.</ref>.<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۲۳.</ref>

# '''[[آرامش‌بخشی]] و [[احساس آرامش]] (پیشگیری از [[اضطراب]]):''' [[باور به مهدویت]]، از چند طریق بر آرامش روحی و روانی اثر می‌‌گذارد: نخست: از دیدگاه [[دین]]، تنها چیزی که نیاز به [[آرامش]] و [[امنیت روانی]] را برآورده می‌‌کند، یاد خداست. دوم: یکی از عوامل افسردگی، [[اضطراب]] و [[نگرانی]] در [[آدمی]]، [[بدبینی]] و [[ترس]] از [[آینده]] خویش است. عده‌ای به [[سرنوشت]] و آینده بشر نگاه مأیوسانه و بدبینانه دارند؛ ولی رویکرد [[مهدویت]]، به آینده بشر بسیار مثبت و درخشان است و از این جهت در ایجاد آرامش مؤثر است. سوم: اصل اعتقاد به مهدویت با ویژگی‌های منحصربه فرد آن، در نظام اعتقادی شیعه است که موجب زدودن تردید از فضای [[زندگی]] [[انسان]] [[مسلمان]] و پشت‌گرمی و خاطرجمعی افراد [[معتقد]] به آن می‌‌شود. سوم: [[خداوند]] برای مؤمنان [[وعده]] [[امنیتی]] [[حقیقی]]، ماندگار و زوال‌ناپذیر داده است؛ نه [[امنیت]] ظاهری که سطحی و بسیار شکننده است... [[انتظار ظهور منجی]]، مهدی‌باوری و [[اعتقاد]] به [[حضور امام]] در میان [[مردم]]، به تقویت برخورداری از چنین [[احساس]] امنیتی کمک می‌‌کند؛ زیرا ما [[امام عصر]]{{ع}} را [[خلیفه خداوند]] در زمین و تجلی‌بخش [[اسمای الهی]] می‌‌دانیم. چهارم: هرقدر انسان در دنیای [[پیشرفت]] [[فن‌آوری]]، در جلوه‌های [[زندگی مادی]]، [[رفاه]] ظاهری و ارضای خواسته‌های [[جسمانی]] خود [[غرق]] شود و از اندیشه‌های اصیل و [[فطری]] خویش فاصله بگیرد، افقی مبهم‌تر از گذشته فراروی خود مشاهده خواهد کرد، خود را تنهاتر از همیشه و جدا از [[واقعیت]] وجودی و [[معنوی]] خویش، در [[وادی]] هولناک بی‌پناهی، رها و [[سرگردان]] خواهد یافت. این [[احساس]] [[تنهایی]] و سردرگمی از یک‌سو وروبه‌رو شدن با پوچی‌های ناشی‌ از دور بودن از [[فطرت]] و [[طبیعت]] اصیل بشری، [[انسان‌ها]] را در انواع درهم‌ریختگی‌های [[فکری]] و [[مشکلات]] گوناگون [[روحی]] و [[رفتاری]] گرفتار کرده است؛ به‌گونه‌ای که او مهم‌ترین و آشکارترین ویژگی [[زمان]] را، حالت [[اضطراب]] و [[تنش]] عمومی ارائه می‌کند.

# '''[[احساس امنیت]] (پیشگیری از [[ترس]] و ناامنی):''' [[انسان منتظر]] در برابر [[اعتقاد به مهدی]] [[موعود]] و [[امام]] [[منتظر]]{{ع}} برای خود دو گونه [[مسئولیت]] و [[تکلیف]] را تعریف و خود را در برابر هردو نوع تکلیف، [[مکلف]] می‌داند: ۱. انجام [[وظایف]] و مسئولیت‌های متوجه منتظر؛ ۲. [[زمینه‌سازی برای ظهور]] امام منتظر. پس منتظر بودن دو دسته انتظار و به بیانی دو گروه مسئولیت را متوجه شخص [[منتظر]] می‌نماید. او هم باید انتظارات متوجه خودش را برآورد و هم انتظارات متوجه [[جامعه]] و [[اجتماع]] را با زمینه‌سازی محقق سازد. بر پایه این [[اعتقاد]] با مراجعه به [[آیات]] و روایاتی که بیانگر شرح [[وظایف]] و اوصاف انسان‌های منتظر است و وظایف آنها را بیان می‌کند و یا با مشاهده افرادی که وی آنها را [[منتظران واقعی]] می‌شمارد، الگوی عینی و تجسمی واقعی از شخص منتظر را در ذهن و [[دل]] خود درون فکنی می‌نماید و لحظه‌لحظه عمر و [[زندگی]] خود را در آرزوی [[منتظر واقعی]] بودن سپری می‌سازد و همیشه در پی تحقق این اوصاف و ویژگی‌ها در [[رفتار]] و [[اعمال]] و ذهنیات و... خود است. آن‌گاه که این اوصاف و ویژگی‌ها را در خود محقق می‌بیند [[احساس]] [[خرسندی]] و [[امنیت]] می‌کند. [[خرسند]] است از این‌روی که به آرزوی خویش رسیده است و آن‌گونه که آن الگوی [[الهی]] و آسمانی [[دوست]] می‌دارد و [[امام]] و مقتدای او خواسته زندگی می‌کند و به بیانی همانند [[انسانی]] زندگی می‌کند که انتظارش برآورده شده است. شخص منتظر هم به ندای دل و درون خود جواب داده و توقع درونی شده را برآورده است و خواسته خود را برآورده شده می‌بیند. این خواسته اگر بی‌بها باشد، تأمین و تحقق آن برای صاحبش مایه خرسندی و موجب [[احساس امنیت]] می‌گردد تا چه رسد به آن [[زمان]] که خواسته و آرزویی پربها و بی‌بدیل باشد. از جانب دیگر انجام [[مسئولیت]] [[زمینه‌سازی ظهور]] که خود [[انتظار]] درونی شده دیگر است عامل مستقلی برای تحصیل [[رضایت]] [[محبوب]] و رسیدن به امنیت خاطر می‌شود. بنابراین [[اعتقاد به امام مهدی]] و ظهور حضرتش{{ع}} به عنوان انتظار و [[عقیده]] درونی شده نه‌تنها موجب [[اضطراب]] نمی‌شود بلکه امنیت خاطر [[پایدار]] را برای افرادی که در مسیر این عقیده گام بردارند به ارمغان می‌آورد»<ref>[[علی زینتی|زینتی، علی]]، [[گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان نهم ج۲ (کتاب)|گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان نهم ج۲]]، [[انتظار و امنیت روانی (مقاله)|انتظار و امنیت روانی]]، ص۳۲۴.</ref>.

# '''[[احساس]] [[امید]] (پیشگیری از [[یأس]] و [[ناامیدی]]):''' امیدی که از مکتب انتظار ریشه می‌‌گیرد با دیگر [[امیدها]] تفاوت اساسی دارد. امید و آرزوهای [[آدمی]]، گاهی واهی و بی‌پایه و اساس است و ریشه در جای مستحکمی ندارد. اما امیدی که از [[انتظار]] سر چشمه می‌‌یابد ریشه در [[فطرت]] کمال‌گرا و [[عدالت]] خواه [[انسان]] دارد؛ و پشتوانه این [[امید]]، نوید حتمی [[خداوند]] به [[پیروزی]] [[صالحان]] و [[مستضعفان]] [[جهان]] است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ}}<ref>«و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه۱۰۵.</ref>، این امید [[پیام]] مکتب انتظار است که [[منتظران]] به آن [[ایمان]] دارند: {{متن قرآن|وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ}}<ref>«...از رحمت خداوند نومید نگردید که جز گروه کافران (کسی) از رحمت خداوند نومید نمی‌گردد» سوره یوسف، آیه۸۷.</ref>. [[امیدواری]] در جایی است که امکان [[نومیدی]] وجود دارد و یا می‌‌تواند پدیدار شود. امید، معطوف به [[نجات]] است و خروج از تاریکی، ناهنجاری، جدایی، غربت یا [[بندگی]] را شامل می‌‌شود. امید، [[توکل]] به [[غلبه]] نهایی [[حق]] و [[عشق الهی]] است. امیدواری، موجب جلوگیری از یأس و سرخوردگی می‌‌شود؛<ref>[[مسعود آذربایجانی|آذربایجانی، مسعود]]، [[رابطه انتظار و بهداشت روان (مقاله)|رابطه انتظار و بهداشت روان]]، [[گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان چهارم (کتاب)|گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان چهارم]]، ص۶۸.</ref> زیرا وعده‌های پیروزی حتمی، از منظر روان‌شناختی در شخص [[منتظر]] [[ثبات]] [[روحی]] و [[پایداری]] روانی پدید می‌‌آورد<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)|نقش انتظار در بهداشت روانی]]، ص۱۲۳.</ref>.

# '''احساس قوت قلب، [[اعتماد به نفس]] و [[شجاعت]] (پیشگیری از احساس[[شکست]] و [[ضعف]]):''' اعتماد به نفس و [[خودشکوفایی]] تا حد زیادی‌ متوقف بر [[شناخت]] جنبه‌های مثبت شخصیتی و [[آگاهی]] از استعدادها و توانایی‌ها و قابلیت‌هاست. عدم [[اعتماد به نفس]] غالب افراد، بر اثر فقدان امکانات نیست، بلکه به دلیل عدم [[شناسایی]] خویشتن است. مکاتب روان‌شناسی با دیدگاهی کاملاً محدود به بررسی و مطالعه [[حقیقت انسان]] می‌‌پردازند و از آن اعتلایی که [[آدمی]] می‌‌تواند بدان دست یابد، [[غافل]] هستند و [[استعداد]] [[انسانی]] را نادیده می‌‌انگارند و با مطالعه جزئی‌نگر محدود بر [[انسان]]، به یافته‌ای ناچیز، کم‌بها و سطحی درباره او دست می‌‌یابند و چه بسا در [[شناخت]] وی دچار [[انحراف]] می‌‌شوند؛ چراکه نهایت [[همت]] آنها این است که به دید یک ماشین یا [[بیمار]]، [[ناتوان]] و [[درمانده]] به انسان بنگرند و از این دریچه درصدد شناخت او باشند<ref>دوان شولتس، روان‌شناسی کمال، ص۶-۸.</ref>.<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۸۰-۸۱.</ref>

# '''[[احساس]] [[عزت نفس]] و ارزشمندی (پیشگیری از احساس [[حقارت]]):''' یکی از ملاک‌های شخص سالم، داشتن عزت نفس واحترام به خود است؛ به‌گونه‌ای که بالابردن آن، می‌‌تواند از بسیاری ناراحتی‌ها و بیماری‌های روانی جلوگیری کند. عزت نفس (احساس ارزشمندی)، یعنی مقدار ارزشی که انسان به خود، قائل است یا دیگران برای [[شخصیت]] او قائل‌اند. درواقع، عزت نفس از مجموعه [[افکار]]، [[احساسات]]، [[عواطف]] و تجربه‌های فرد در فرآیند زندگی اجتماعی ناشی می‌‌شود»<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳.</ref>.

== دوم: [[رشد شخصیت]] ==

=== در زمینه ارتباط انسان با خدا ===

# '''[[رشد]] [[تجربه‌های معنوی]]:''' [[اندیشه مهدویت]] برای پیروان مذهب شیعه، بستر مناسبی را جهت کسب تجربه‌های معنوی فراهم کرده است؛ زیرا ارتباط عمیق [[عاطفی]] با امامی که او را حاضر [[غائب]] می‌‌دانند، وجود دارد. با این احساس حضور، ارتباط عمیق و صمیمی با [[امام زمان]]{{ع}} برقرار می‌‌شود. در [[احادیث شریف]] آمده است، کسانی که [[غیبت امام زمان]]{{ع}} نزد آنان «به منزله مشاهده» باشد، همیشه [[امام]] را حاضر و ناظر می‌‌بینند. [[امام سجاد]]{{ع}}) به «[[ابوخالد کابلی]]» فرمودند: «[[مردم]] [[زمان]] [[غیبت حضرت مهدی]]{{ع}} که [[معتقد به امامت]] او هستند و [[منتظر]] ظهورش نشسته‌اند، بافضیلت‌ترین [[مردم]] دنیایند؛ زیرا [[خدا]] [[عقل]] و فهمی به آنان عطا کرده که «[[غیبت]]» نزدشان به منزله ظهور و مشاهده است. آنها همانند [[مجاهدان]] در رکاب پیامبرند».... به [[باور]] [[شیعیان]]، در عصر انتظار می‌‌توان شخص [[منجی]] را دید و با او سخن گفت که در اصطلاح، آن را ارتباط دیداری و گفتاری با منجی می‌‌نامیم. منجی موعود براساس [[روایات]]، در عصر انتظار بین مردم است و آنان او را می‌‌بینند و نمی‌شناسند، چنان‌که در [[دعای ندبه]] می‌‌خوانیم: {{متن حدیث| بِنَفْسِی أَنْتَ مِنْ مُغَیبٍ لَمْ یخْلُ مِنَّا}}؛ جانم به فدایت ای کسی که بین ما حضور داری و از نگاه‌ها پنهانی» نه فقط شیعیان، بلکه همه [[انسان‌ها]]، به [[انتظار]] اویند. او [[آرمان]] هر [[دل]] باورمند از مرد و [[زن]] است که در فراقش می‌‌نالد: {{متن حدیث|بِنَفْسِي أَنْتَ أُمْنِيَّةُ شَائِقٍ يَتَمَنَّى مِنْ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ ذَكَرَا فَحَنَّا}}؛ جانم فدای آنکه آرمان هر مرد و زن [[مؤمن]] است که فریادش می‌‌کنند». [[منتظر حقیقی]]، به هر بهانه دست [[توسل]] به دامن پر مهر مولایش می‌‌زند و به [[اشتیاق]] ظهور [[مبارک]] او و دیدن [[جمال]] بی‌مثالش، ناله سر می‌‌دهد. رهرو راه انتظار، در مجالسی که به نام آن محبوب [[دل‌ها]]، تشکیل می‌‌شود، حضور می‌‌یابد تا ریشه‌های [[محبت]] او را در دل محکم کند و همه زمان‌ها و مکان‌ها را دنبال او و با یاد گل روی او سپری می‌‌کند تا شاید آن مولای [[مهربان]] با نیم‌نگاهی بر او [[عنایت]] کند و مس وجودش را زر نماید<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۴۸، ۴۹.</ref>.

=== در زمینه ارتباط انسان با خود ===

'''[[رشد]] روحیه [[خودشکوفایی]]''': خودشکوفایی به معنای آن است، که شخص از همه ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خویش بهره گیرد. در این حالت، نوعی [[اعتماد به نفس]] در [[آدمی]] پدید می‌آید که وی را از دیگران بی‌نیاز می‌کند. فرهنگ انتظار، با برخورداری از عناصری چون [[امید]]، [[شوق]] و یاد، می‌‌تواند این نیاز روانی [[انسان]] را با سازوکارهایی تأمین کند<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳.</ref>.

==== در بعد [[شناختی]] ====

# '''[[رشد]] روحیه [[هدف‌‌مندی]]''' (شامل: [[رشد]] روحیه [[دانش‌افزایی]] (از بین رفتن [[نادانی]]، بی‌خردی، فقدان بصیرت)؛ رشد روحیه اخلاق‌مداری؛ تعدیل غرائز): در [[اندیشه مهدویت]]، مؤلفه"پویایی" و "معطوف به [[هدف]] بودن" وجود دارد؛ زیرا [[منتظر]] به جامعه‌ای می‌‌اندیشد که تمامی وعده‌های [[انبیا]] و [[اولیا]] در آن به وقوع خواهد پیوست و از این‌رو، تلاش می‌کند تا به [[میزان]] [[توانایی]] و [[مسئولیت]] خویش، در ساختن چنین جامعه‌ای سهیم باشد. از سوی دیگر، او می‌‌داند برای چه تلاش می‌‌کند و انگیزه‌ای آشکار، منطقی، معقول و قابل [[دفاع]] دارد؛ بنابراین تمامی تلاش‌هایش، معطوف به هدفی والا به نام "[[انتظار ظهور]]" می‌‌شود و این هدفی معنادار و ارزشمند است. در اینجا به بخشی از اهداف بزرگ [[اندیشه]] مهدوی اشاره می‌کنیم:

## دانش‌افزایی: یکی از اهداف بزرگ [[مکتب]] مهدوی، این است که [[کسب علم]] و [[معرفت]] و هم‌چنین [[فرهنگ]] [[تفکر]] و اندیشه در میان [[مردم]] [[جوامع]] نهادینه شود، [[انسان‌ها]] از بُعد شناختی و [[معرفتی]] به قله‌های [[تکامل]] و پیش‌رفت برسند و [[حقایق]] [[جهان هستی]] را به خوبی دریابند؛ چنان که [[امام باقر]]{{ع}} می‌فرمایند: "وقتی [[قائم]] ما [[قیام]] کند، [[خداوند]] دست رحمت‌اش را بر سر مردم می‌گذارد و با آن، [[عقل]] و اندیشه آنان را منسجم و متکامل می‌کند و بر [[حلم]] و اخلاق‌شان می‌افزایند"<ref>{{متن حدیث|إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ يَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ‏ بِهَا عُقُولَهُمْ‏ وَ كَمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُمْ}}؛ کافی، ج۱، ص۲۵، ح۲۱.</ref>.

## اخلاق‌مداری: در فرمایش [[امام صادق]]{{ع}} می‌بینیم: "هرکس [[دوست]] دارد از [[یاران حضرت قائم]]{{ع}} باشد، باید در [[انتظار]] او باشد و به نیکویی و [[پرهیزکاری]] [[رفتار]] کند؛ پس اگر به این حال، پیش از قیام او از [[دنیا]] برود، [[پاداش]] [[یاران مهدی]]{{ع}} را خواهد گرفت؛ بکوشید، جدیث کنید و چشم به راه باشید که بر شما گوارا باد"<ref>نعمانی، غیبت، ص۲۰۰. .</ref>.<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۹۴-۱۰۲.</ref>

# '''[[رشد]] روحیه خلاقیت'''.

==== در بعد گرایشی ====

# '''رشد روحیه و [[میل به فضائل اخلاقی]]''': در [[حقیقت]]، [[معنای انتظار]] و [[آمادگی برای ظهور]]، این است که [[انسان]] خود را از هر گونه قید و بند (درونی و بیرونی) [[آزاد]] سازد و سبک‌بار و سبک‌بال آماده حرکت باشد و این امر، مستلزم [[پارسایی]]، [[زهد]] و [[تقوا]] است و شایستگی در پرتو [[عمل صالح]] می‌خواهد<ref>. مسعود آذربایجانی، رابطه انتظار و بهداشت روان، ماهنامه موعود، خرداد ۸۶ شماره ۷۶.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: برای [[صاحب الامر]]، غیبتی طولانی است، در این دوران، هر کس باید تقوا پیشه سازد و به [[دین]] خود چنگ زند<ref>. محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبة، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، مکتبة الصدوق، [بی‌تا]، ص۲۵۰، باب ۱۴، ح۵.</ref>. همچنین می‌فرماید: هر کس [[دوست]] دارد، در شمار اصحاب حضرت قائم{{ع}} باشد، باید [[منتظر]] باشد و پارسایی پیشه سازد و به [[اخلاق نیکو]] [[رفتار]] کند<ref>. {{متن حدیث| قَالَ‌ الْإِمَامُ‌ الصَّادِقُ‌{{ع}}: مَنْ‌ سُرَّ أَنْ‌ يَكُونَ‌ مِنْ‌ أَصْحَابِ‌ الْقَائِمِ‌ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ}} (محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۲۰۰، باب ۱۱، ح۱۶).</ref>. [[آیات]] [[سوره عصر]] نیز درباره [[حضرت امام مهدی]]{{ع}} [[تأویل]] شده است. امام صادق{{ع}} آیه‌: {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا...}}<ref>"جز آنان که ایمان آورده‌اند..." سوره عصر، آیه ۳.</ref> را به {{متن حدیث|آياتِنا}}، {{متن قرآن|... وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ...}}<ref>"...و کارهای شایسته کرده‌اند..." سوره عصر، آیه ۳.</ref> را به {{متن حدیث|مواسات‌ الإخوان}}، {{متن قرآن|... وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ...}}<ref>"...و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند..." سوره عصر، آیه ۳.</ref> را به{{متن حدیث|الْإِمَامَةِ}} و {{متن قرآن|... وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ}}<ref>"...و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند" سوره عصر، آیه ۳.</ref> را به {{متن حدیث| فِي‌ الْفَتْرَةِ}} تأویل کرده است<ref>. محمد بن علی بن بابویه صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۲، ص۶۵۶، باب ۵۸، ح۱.</ref>. [[پارسایان]]، در "[[فترة]]" و فاصله طولانی [[غیبت]]، دل‌سرد و نا [[امید]] نمی‌شوند، بلکه بر آن [[شکیبایی]] و [[پایداری]] می‌کنند و دیگران را نیز به [[صبر]] و پایداری [[دعوت]] می‌کنند، چنین [[پارسایی]] است که به بار می‌نشیند و سرانجام بر هر چه [[پلیدی]] است [[غلبه]] کرده و [[سرنوشت]] نهایی [[زمین]] را رقم می‌زند: {{متن قرآن|إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>"بی‌گمان زمین از آن خداوند است، به هر کس از بندگان خویش که بخواهد به میراث می‌دهد و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است" سوره اعراف، آیه ۱۲۸.</ref>.<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)|نقش انتظار در بهداشت روانی]]، ص۱۱۷.</ref>

==== در بعد کنشی ([[رفتاری]]) ====

# '''رشد روحیه [[خودمهارگری]] و [[خودکنترلی]] (مدیریت عواطف و [[دوری از افراط و تفریط]])''': در مباحث [[دینی]]، آن‌چه به [[طور]] مستقیم نیروی خودمهارگری را تقویت کرده، و [[توسعه]] می‌دهد، آموزه‌های اخلاقی است و آموزه‌های اعتقتدی به طور غیرمستقیم، به مبحث خودمهارگری می‌پردازد. «[[اسلام]]» به طور عام و «[[انتظار فرج]]» به طور خاص، ارزش‌های خود را به [[مردم]] عرضه می‌کند تا به صورت هنجار درآید و از طریق تقویت آنها، نقش خود را در کنترل [[رفتار]] افراد به شکل مؤثری ایفا کند. انتظار فرج، یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترل اجتماعی غیررسمی است؛ چون [[مؤمنان]] بر اساس آن، همواره خود را در محضر [[حضرت ولی‌عصر]]{{ع}} می‌‌بینند و تردید ندارند که [[امام]]، [[شاهد]] و ناظر ایشان است. [[حضرت مهدی]]{{ع}} می‌‌فرماید: «بر [[اخبار]] و احوالتان آگاهیم و هیچ چیزی از اوضاع شما بر ما پوشیده نیست»<ref>بحارالانوار، ج ۵۳، ص۱۷۵.</ref>.

# '''رشد روحیه صبر و [[استقامت]]''': یکی از مسئولیت‌های [[منتظران]] در عصر غیبت، [[آراستگی]] به [[بردباری]] و پایداری است؛ زیرا بر پایه [[روایت]] مفصلی که در آن شرایط عصرغیبت و اوضاع پیش از ظهور بیان شده، می‌‌توان این نکته را دریافت که در دوران غیبت، فشار زیادی بر منتظران [[مخلص]] وصدیق [[حضرت مهدی موعود]]{{ع}} وارد می‌‌شود. [[مقاومت]] و [[پایداری]] در چنین شرایطی، به توان بالای [[روحی]] نیاز دارد<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳.</ref>.

# '''[[اصلاح سبک زندگی]]''': مکتب انتظار به‌ عنوان یک [[فرهنگ]] اصلاح‌گر در عصری که [[جهان]] پر از [[ظلم]]، [[فساد]] و ناهنجاری است، می‌تواند از راه تأکید بر [[ارزش‌ها]] و ترویج آن، به [[اصلاح]] سبْک زندگی [[انسان]] بپردازد و از این راه به [[بهداشت]] و سلامت جامعه انسانی کمک کند؛ زیرا [[سبک زندگی]] یک عامل اساسی در بهداشت روانی است، به گونه‌ای که امروز [[سلامت]] و [[بیماری]] افراد، برآیند سبک زندگی آنان قلمداد می‌شود. امروزه یکی از موضوعات محوری در روان‌شناسی سلامت، نقش رفتارهای بهداشتی یا (عوامل مربوط به سبک زندگی) در رشد بیماری و مرگ و میر زودهنگام و همچنین کارآیی مداخلات پیش‌گیرانه کاهش خطر است<ref>تیموتی دابلیو، اسمیت، دین و معنویت در علم و کاربرد روان‌شناسی سلامت، مترجم: مبین صالحی، نقد و نظر، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، پائیز و زمستان ۱۳۸۳، شماره ۳۵ - ۳۶، ص۱۴۱.</ref>. روشن است که موضوعات مربوط به [[ایمان]] و سلامت با مسئله [[رفتار]] بهداشتی مرتبط‌اند»<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)|نقش انتظار در بهداشت روانی]]، ص۱۲۷.</ref>.

=== در زمینه ارتباط [[انسان]] با دیگران ===

==== در بعد [[شناختی]] ====

# '''رشد روحیه [[مسئولیت‌پذیری اجتماعی]] (احساس مسئولیت اجتماعی و از بین رفتن بی‌مسئولیتی و ترک وظایف اجتماعی)''': [[مهدویت]]، یعنی داشتن [[احساس مسئولیت]] بین‌المللی و جهانی برای انسان امروز و فردا و دغدغه اصلاح [[بشریت]]، [[رنج]] بشریت را [[احساس]] کردن و از قالب «من» درآمدن و به «ما» [[اندیشیدن]]. [[انتظار]]، باوری نیست که با آن [[تعهد]] [[انسان منتظر]]، [[نفی]] شود. [[تکلیف]] و تعهد [[دینی]]، در هر زمانی باقی و جاوید است<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳.</ref>.

==== در بعد گرایشی ====

# '''رشد روحیه [[محبت]] و [[عشق‌ورزی]] ([[قدرت]] [[دوست داشتن]])''': [[باورهای دینی]] از جمله [[مهدویت]]، در تحقق این مؤلفه، مددکاری نیکوست؛ زیرا از یک‌سو [[آتش]] [[عشق]] و [[عواطف]] درونی را شعله‌ور می‌‌سازد و از سوی دیگر، بخشی از آن را به سمت عشق به دیگران، به ویژه [[مؤمنان]]، [[هدایت]] می‌کند... [[حضرت مهدی]]{{ع}} پیام‌آور [[مهرورزی]] و [[دوستی]] است. [[امیرمؤمنان]]{{ع}} از [[رسول اکرم]]{{صل}} پرسیدند: «آیا [[مهدی]]{{ع}}) از ما [[اهل‌بیت]] است؟» [[حضرت رسول]]{{صل}} پاسخ دادند: «آری؛ مهدی{{ع}} از ماست. [[خداوند]] همان‌گونه که [[دین]] را با ما آغاز کرد، با او به پایان می‌‌رساند<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳.</ref>.

== منابع ==

== پانویس ==

{{پانویس}}

[[رده:آثار انتظار]]