انتظار ظهور امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مهدویت/بالا}}

<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">

: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>

<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">

: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[انتظار فرج در قرآن]] | [[انتظار فرج در حدیث]] | [[انتظار فرج در نهج البلاغه]] | [[انتظار فرج در معارف دعا و زیارات]] | [[انتظار فرج در کلام اسلامی]] | [[انتظار فرج در عرفان اسلامی]]</div>

<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">

: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[انتظار فرج (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>

[[انتظار]]، به معنای [[چشم به راه]] بودن و [[منتظر]] چیزی بودن است. در اصطلاح [[مهدویت]]، به معنای [[انتظار ظهور امام زمان]]{{ع}} در [[آخر الزمان]] برای [[اقامه حق]] و [[عدل]] و تشکیل [[حکومت واحد جهانی]] است. [[انتظار فرج حضرت مهدی]]{{ع}} [[امام دوازدهم]] [[شیعه]]، [[حضرت مهدی موعود]]{{ع}} که در سال ۲۵۰ [[هجری]] به [[دنیا]] آمد، در سال ۲۶۰ [[هجری]] پس از [[شهادت امام عسکری]]{{ع}} از دیده‌ها [[پنهان]] شد. تا سال ۲۳۹ [[هجری]] به واسطه چهار [[نماینده]] خویش ([[سفرای اربعه]]) با [[شیعیان]] [[ارتباط]] داشت. امّا از آن به بعد، [[دوران غیبت کبری]] آغاز شد که تا امروز ادامه دارد. [[وعده]] [[خدا]] و [[پیامبر]] و [[امامان]] این است که روزی [[ظهور]] خواهد کرد و [[جهان]] را پر از [[عدل و داد]] خواهد ساخت. معتقدان به [[امامت]] او در این دوره، [[چشم به راه]] و [[منتظر]] روز [[ظهور]] اویند که به امر [[خدا]] خواهد بود. در [[روایات اسلامی]]، "[[انتظار فرج]]" از مهم‌ترین عبادت‌ها به شمار آمده است. [[انتظار]]، عامل ایجاد [[انگیزه]] برای تلاش اصلاح‌گرانه در [[جامعه]] است. [[امّت]] [[منتظِر]]، با [[اصلاح]] خود و [[جامعه]]، زمینه آن [[ظهور]] بزرگ را فراهم می‌سازد و در عصر [[غیبت امام زمان]]، [[پیروان]] او که [[انتظار]] آمدنش را می‌کشند، [[وظیفه]] دارند هم خود را [[اصلاح]] کنند، هم برای [[سلامتی]] او [[دعا]] کنند، هم از [[خداوند]] بخواهند که [[فرج]] و [[ظهور]] او را نزدیک کند، هم [[جامعه]] خود و [[جامعه جهانی]] را برای آن [[نهضت]] [[جهانی]] و آمدن پیشوای [[موعود]]، آماده کنند و بر سختی‌های [[دوران غیبت]] [[صبر]] کنند و با طول کشیدن زمان، از آمدن او [[مأیوس]] نشوند و [[وعده]] [[خدا]] را [[حق]] بدانند. در متون [[دینی]] برای منتظِران [[ثابت قدم]] و با [[ایمان]] پاداش‌های فراوانی [[بیان]] شده است. البته [[انتظار]]، به معنای [[سکوت]] در برابر [[ظلم]] و دست روی دست گذاشتن و هیچ اقدامی نکردن نیست. این [[انتظار]]، منفی است و ارزشی ندارد<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۳۴.</ref>.

==مقدمه==

*یکی از مهم‌ترین و پرارزش ترین [[وظایف]] و [[تکالیف]] [[شیعه]] در [[عصر غیبت]] [[موعود]] [[جهان]] مسألۀ [[انتظار]] است<ref>ر.ک. [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۲۴۰ ـ ۲۴۲.</ref>.

*کلمه "[[انتظار]]" مصدر ثلاثی مزید از ماده "نظر" است<ref>ر.ک. [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبر علی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|آخرین منجی]]، ص۱۱۷.</ref>. این واژه و مشتقات آن در منابع لغت به معنای چشم‌ داشت پیدا کردن<ref>المنجد، ج ۲، ص ۱۹۵۸؛ دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، کلمه انتظار؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۵، ص ۲۱۹؛ فرهنگ فارسی معین، کلمه انتظار؛ ر.ک. [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]] ۵، ج۲، ص۲۴۱ ـ ۲۴۲؛ [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۲۱؛ [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]، ص ۱۰۰ـ ۱۰۱؛ [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر]]، ص ۱۹؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۱۸۸ـ ۱۸۹؛ [[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]]، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۵۲۷؛ [[حسین الهی‌نژاد|الهی‌نژاد، حسین]]، [[بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت (کتاب)|بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت]]، ص ۲۲؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۳۰؛ [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|چشم به راه]]، ص۴۳؛ [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۱۳ـ ۱۴؛ صالح‌نیا، یحیی؛ تنها بر فراز، ص ۸۳؛ فروهی، ناصر، انتظار فرج، صفحه؟؟؟</ref> و چشم ‌به راه بودن آینده‌ای مطلوب است<ref>ر.ک. دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ذیل کلمه انتظار؛ معین، محمد، فرهنگ فارسی، ذیل کلمه انتظار؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۵، ص ۲۱۹؛ جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج۹، ص۳۵۵، ۳۵۷؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]] ۵، ج۲، ص۲۴۱ ـ ۲۴۲؛ [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۲۱؛ [[سید محمد بنی‌هاشمی|بنی‌هاشمی، سید محمد]]، [[سلسله درس‌های مهدویت ج۱۰ (کتاب)|انتظار فرج]]، ص ۲۷؛ [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر]]، ص ۱۹؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۱۸۸ـ ۱۸۹؛ [[محمد امین بالادستان|بالادستان، محمد امین]]؛ [[محمد مهدی حائری‌‎پور|حائری‌‎پور، محمد مهدی]]؛ [[مهدی یوسفیان|یوسفیان، مهدی]]، [[نگین آفرینش ج۱ (کتاب)|نگین آفرینش]]، ج۱، ص ۱۳۶ ـ ۱۳۷؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۵۲۷؛ پژوهشگران مسجد مقدس جمکران، آیین انتظار، ص ۱۹۹ـ۲۰۰؛ [[مجید حیدری‌نیک|حیدری‌نیک، مجید]]، [[نگاهی دوباره به انتظار (کتاب)|نگاهی دوباره به انتظار]]، ص ۱۶، ۲۲؛ [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص ۴۵؛ [[حسین الهی‌نژاد|الهی‌نژاد، حسین]]، [[بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت (کتاب)|بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت]]، ص ۲۲؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۳۰؛ [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|چشم به راه]]، ص۴۳؛ [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۱۳ـ ۱۴. </ref>. عصارۀ عنوان [[انتظار]] که به صورت صفت مشبهه است یعنی [[ثبات]] و دوام داشتن در هر موضوعی<ref>ر.ک [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۵، ۳۵۷.</ref>.

*اما در اصطلاح، [[علما]] و محققینِ [[شیعه]]، [[انتظار]] را به معانی مختلفی معنا کرده‌اند منتها باید توجه داشت معنای [[انتظار]] با توصیف حاصل نمی‌شود؛ اگر کسی هیچ گاه حالت [[انتظار]] را نچشیده باشد، با توصیف و توضیح، نمی‌توان معنای [[انتظار]] را برایش روشن کرد. حتی ممکن است توضیحات زیاد، باعث ابهام بیشتر در مفهوم آن شود.  در واقع معنای [[انتظار]] یک حالت وجدانی است مثل مسافر عزیزی که شخص برای آمدنش  [[انتظار]] وی را می‌‌کشد، بدین ترتیب برای [[یادآوری]] مفهوم [[انتظار]]، یک [[سری]] [[نشانه‌ها]] به مخاطب می‌دهیم تا حال [[انتظار]] خود را به یاد آورد و یا اگر در حال [[انتظار]] است آن حالت را به او [[تذکر]] می‌‌دهیم تا معنای [[انتظار]] برایش روشن شود<ref>ر.ک. [[سید محمد بنی‌هاشمی|بنی‌هاشمی، سید محمد]]، [[سلسله درس‌های مهدویت ج۱۰ (کتاب)|انتظار فرج]]، ص ۲۷.</ref>.

==معانی اصطلاحی [[انتظار]]==

*[[انتظار]] یعنی [[وجوب]] [[آماده‌سازی]] و [[زمینه‌سازی برای ظهور]] [[امام]] [[منتظر]]<ref>ر.ک. [[عباس رحیمی|رحیمی، عباس]]، [[امید فردا (کتاب)|امید فردا]]، ص۳۰؛ [[عبدالهادی فضلی|فضلی، عبدالهادی]]، [[در انتظار مهدی موعود (کتاب)|در انتظار مهدی موعود]]، ص ۷۴-۷۶.</ref> و این [[آماده‌سازی]] می‌‌تواند از راه [[سیاسی]] و حتی [[قیام]] مسلحانه باشد<ref>ر.ک. [[عبدالهادی فضلی|فضلی، عبدالهادی]]، [[در انتظار مهدی موعود (کتاب)|در انتظار مهدی موعود]]، ص ۷۴-۷۶.</ref>.

*[[انتظار]]، یعنی حرکت و عمل کردن برای هدفی [[ارزشمند]] و یقیناً با بی‌هدفی و سکون و [[انزوا]] و [[تن پروری]] [[سازگاری]] ندارد و عمل جزء لا ینفک معنای [[انتظار]] است؛ چنانکه در [[روایات]]<ref>{{متن حدیث|"أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، انْتِظَارُ الْفَرْجِ مِنْ أَعْظَمِ الْعَمَلِ"}} (کمال الدین، ج ۲، باب ۵۵، ح۱؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲.</ref>، [[انتظار]] را [[برترین]] [[اعمال]] نامیده اند<ref>ر.ک. [[مجید حیدری‌نیک|حیدری‌نیک، مجید]]، [[نگاهی دوباره به انتظار (کتاب)|نگاهی دوباره به انتظار]]، ص ۱۶و۲۲؛ [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص ۴۵؛[[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[انتظار پویا (کتاب)|انتظار پویا]]، ص ۲۵.</ref>. حتی [[پیامبران]] هم با تلاش عملی خودشان به نوعی مقدمۀ [[انتظار ظهور]] را معنا کرده‌اند. به عنوان مثال [[پیامبر]]{{صل}} در این باره فرموده‌اند<ref> کشف الغمة، إربلی، ج۳، ص۲۷۱: {{متن حدیث|"لَا یذْهَبُ‌ الدنْیا حَتی‌ یبْعَثَ‌ اللهُ‌ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیتِی یوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی یمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً"}}</ref>: «[[عمر]] [[دنیا]] به پایان نمی‌رسد تا این که [[خداوند]] مردی از [[اهل بیت]] من برانگیزد که نامش نام من و نام پدرش نام [[پدر]] من است. او [[دنیا]] را پر از [[عدل و داد]] نماید چنان که از [[ظلم و جور]] پر شده باشد».<ref>ر.ک. [[محمد جواد فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی، محمد جواد]]، [[گفتارهای مهدوی (کتاب)|گفتارهای مهدوی]]، ص ۱۱۷.</ref>

*[[انتظار]] کیفیتی [[روحی]] است که موجب به وجود آمدن حالت [[آمادگی]] برای [[انسان‌ها]] به آنچه [[انتظار]] دارند می‌شود و [[انسان]] را از یاس و [[ناامیدی]] که مایۀ ممات [[انسان]] است [[نجات]] می‌‌دهد<ref>ر.ک. [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۸۳؛ [[معصوم علی قنبری|قنبری، معصوم علی]]، [[بررسی مسأله انتظار ادله فوائد و نقش آن‌ (مقاله)|بررسی مسأله انتظار ادله فوائد و نقش آن‌]]، ص ۸۴ و ۸۵؛ [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص۶۳، ۶۴؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۳۰؛ [[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]]، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۵۲۷؛ [[پژوهشگران مسجد جمکران]]، [[آیین انتظار (کتاب)|آیین انتظار]]، ص ۱۹۹-۲۰۰؛ [[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار فرج (مقاله)|انتظار فرج]]، صفحه؟؟؟</ref>؛ زیرا مفهوم اصلی [[انتظار]]، از یک اصل کلی [[اسلامی]] و [[قرآنی]]، یعنی "[[حرمت]] [[یأس از روح الله]]" گرفته می‌شود. بدین‌سان که [[مؤمن]] به وسیلۀ مفهوم [[انتظار]] هرگز و در هیچ شرایطی [[امید]] خویش را از دست نداده و [[تسلیم]] [[یأس]] و [[ناامیدی]] و بیهوده‌گرایی نمی‌شود<ref>ر.ک. [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ (کتاب)|قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ]]، ص ۱۴؛ [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|چلچراغ حکمت ج۱۰]]، ص۳۶، ۳۷؛ [[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد، بهروز]]، [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|چلچراغ حکمت ج۱۰]]، ص۳۶، ۳۷</ref>. به عبارتی دیگر [[انتظار]] حالتی است [[نفسانی]] که [[آمادگی]] برای آنچه انتظارش را می‌کشیم، از آن بر می‌آید و ضد آن [[یأس]] و [[ناامیدی]] است، پس هر [[قدر]] [[انتظار]] شدیدتر باشد، [[آمادگی]] و مهیا شدن قوی‌تر خواهد بود<ref>ر.ک. [[سید محمد تقی موسوی اصفهانی| موسوی اصفهانی، سید محمد تقی]]، [[تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌ (کتاب)|تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌]]، ص ۹۳ ـ ۹۴.</ref>.

*[[انتظار فرج]] یعنی، [[انتظار]] [[حاکمیت قرآن]] و [[اسلام]]<ref>ر.ک. [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|ما منتظریم]]، ص۹۵-۹۶.</ref>، یعنی [[انتظار]] برای برآورده شدن [[هدف]] و مقصود نهایی و خدایی، یعنی رسیدن [[انسان]] به یک [[زندگی]] عادلانه تحت [[رهبری]] و [[زعامت]] [[حضرت مهدی]]{{ع}}<ref>ر.ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص۳۵۴، ۳۵۵.</ref>، یعنی  [[راضی]] و قانع نبودن [[انسان]] به وضع موجود<ref>ر.ک. [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|ما منتظریم]]، ص۹۵-۹۶؛ [[عباس رحیمی|رحیمی، عباس]]، [[امید فردا (کتاب)|امید فردا]]، ص۳۰.</ref>. البته معنای [[انتظار فرج]] فقط در [[انتظار]] برای [[ظهور]] [[حضرت]] خلاصه نمی‌شود، بلکه مصادیق مختلفی دارد. به طور کلی می‌‌توان گفت [[انتظار فرج]] یعنی باز شدن تمام بن بست‌ها، چرا که وقتی [[عاقبت]] زندگیِ [[انسان]]، در مقابله با این همه حرکت ظالمانه و ستمگرانه، ختم به [[گشایش]] می‌‌شود، در بن‌بست‌های جاری [[زندگی]] هم همین [[گشایش]] وجود دارد<ref>ر.ک. [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|ما منتظریم]]، ص۹۵-۹۶.</ref>.

*[[انتظار]]، تمنا و [[آرزو]] نیست، به طوری که روشی برای رسیدن به آن وجود نداشته باشد و در حد یک [[آرزو]] باقی بماند؛ مثلا یک کشاورز بدون تلاش و کشت و کار، [[آرزو]] می‌‌کند محصول فراوانی به دست بیاورد. این را [[انتظار]] نمی‌گویند. چنانکه در مسئلۀ [[انتظار ظهور]] [[حضرت]] با اعراض از [[کتاب خدا]] و [[سنت انبیا]] نمی‌توان به محصولی رسید و این امر در حد [[آرزو]] باقی می‌‌ماند<ref>ر.ک. [[سید محسن خرازی|خرازی، سید محسن]]، [[انتظار ریشه اصلاحات فردی و اجتماعی (مقاله)|انتظار ریشه اصلاحات فردی و اجتماعی]].</ref>.

==[[انتظار مثبت]] و [[انتظار منفی]]==

*[[انتظار]] دو معنا دارد مثبت و منفی: معنای مثبت [[انتظار]] آن است که نظام‌‌های بشری را نپذیریم. چون این نظام‌ها برگرفته از [[قوانین]] ظالمانه است<ref>ر.ک.[[محسن قرائتی|قرائتی، محسن]]، [[جهت‌نما (کتاب)|جهت‌نما]]، ص ۶۱ ـ ۶۲.</ref>. اما [[انتظار منفی]] یعنی در برابر هر [[ضعف]]، [[عیب]] و ستمی‌ [[سکوت]] کنیم تا خود [[حضرت]] [[ظهور]] کند و آن را [[اصلاح]] نماید<ref>ر.ک. [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[حکومت جهانی مهدی (کتاب)|حکومت جهانی مهدی]]، ص ۸۵؛[[محسن قرائتی|قرائتی، محسن]]، [[جهت‌نما (کتاب)|جهت‌نما]]، ص ۶۱ ـ ۶۲؛[[محمد جواد مروجی طبسی|مروجی طبسی، محمد جواد]]، [[بامداد بشریت (کتاب)|بامداد بشریت]]، ص ۶۵-۶۸.</ref>.  

==[[اقسام انتظار]] بر اساس معنای آن==

*معنای [[انتظار]] را می‌‌توان بر چهار نوع تقسیم کرد، [[انتظار]] [[اعتقادی]]، [[انتظار]] [[اجتماعی]]، [[انتظار]] مطلق، [[انتظار]] [[مقید]].

#[[انتظار]] [[اعتقادی]]: یعنی [[معرفت]] به [[امام]]؛ در واقع می‌‌توان [[معرفت]] به [[امام]] را جزئی از معنای [[انتظار]] دانست<ref>ر.ک. [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۱۴ (کتاب)|پیشوایان هدایت]]، نویسدگان کتاب افتاب مهر، ج۱، ص ۸۱ – ۸۲؛[[میرتقی حسینی گرگانی|حسینی گرگانی؛میرتقی]]، [[ نزول مسیح و ظهور موعود (کتاب)|نزول مسیح و ظهور موعود]]، ص ۳۵-۳۸؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۲۷.</ref>.

#[[انتظار]] [[اجتماعی]]: معنایش همان [[انتظار]] عملی است که محصول و نتیجۀ [[انتظار]] [[اعتقادی]] است<ref>ر.ک [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۲۷.</ref>.

#[[انتظار]] مطلق: یعنی دمیدن [[روح]] [[امید]] در [[مردم]] و القای روحیۀ [[پایداری]] و [[صبر]] در برابر تمامی مشکلات در همۀ زمینه‌ها<ref>ر.ک. [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی]]، ج۵، ص۳۰۵-۳۰۸.</ref>.

#[[انتظار]] [[مقید]]: یعنی [[انتظار]] برای [[انقلاب مهدوی]]. این دسته از [[احادیث]]، با عبارات متفاوتی، بیان شده مانند: "هر کس در حال انتظار این امر بمیرد، مانند کسی است که همراه قائم و در خیمه اوست"<ref>{{متن حدیث|"مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا اَلْأَمْرِ کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ"}}؛ دانشنامه امام مهدی، ج ۵، ص ۳۴۴، ح ۹۳۳.</ref><ref>ر.ک. [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی]]، ج۵، ص۳۰۵-۳۰۸.</ref>

==[[انتظار فرج اهل بیت]]==

*مهم‌ترین [[وظیفه مسلمانان]] و [[مؤمنان]] در [[عصر غیبت]] [[اهل بیت]] [[عصمت]] و [[طهارت]]{{عم}}، [[انتظار فرج]] آنهاست. [[انتظار فرج]]، خود [[فرج]] است <ref>{{متن حدیث|انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَجِ}}؛

[[الاحتجاج]]، ۱۷۳؛ بحار، ج۳۶، ص۳۸۷.</ref> [[انتظار فرج]] نه منحصر به [[عصر غیبت]] است و نه منحصر به [[فرج]] [[امام]]، بلکه هر عملی را در برمی‌گیرد؛ گرچه [[انتظار]] [[حضرت بقیة الله]]{{ع}} در [[عصر غیبت]]، بالاترین انتظارهاست.

*[[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمایند: [[منتظر فرج]] باشید و از [[خدا]] [[ناامید]] نباشید. به‌درستی که [[انتظار فرج]] [[بهترین]] [[اعمال]] است<ref>{{متن حدیث| انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}؛ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۹۴.</ref>.

*بر پایه [[روایات]]، [[انتظار فرج]] یک عمل است <ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}؛ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۸.</ref>، آن هم عملی جهادی<ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}؛ بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۴۱.</ref>.

*[[انتظار فرج]] هم [[برترین]] [[عبادات]] است<ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}؛ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۵.</ref>، هم [[برترین]] [[اعمال]]<ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ}}؛

بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۸.</ref> و هم محبوب‌ترین [[اعمال]]<ref>{{متن حدیث|أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}بحارالأنوار، ج۱۰، ص۹۴.</ref>.

*[[امام رضا]]{{ع}} می‌فرمایند: [[منتظران]] باید [[انتظار]] خود را با [[صبر]]، [[معاشرت نیکو]]، [[حسن]] همجواری، [[ترویج]] معروف، [[خودداری]] از اذیت دیگران، [[گشاده‌رویی]]، [[پندپذیری]] و [[رحمت]] برای [[مؤمنان]] همراه نمایند <ref>{{متن حدیث|انْتِظَارَ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ وَ حُسْنَ الصُّحْبَةِ وَ حُسْنَ الْجِوَارِ وَ بَذْلَ الْمَعْرُوفِ وَ كَفَّ الْأَذَى وَ بَسْطَ الْوَجْهِ وَ النَّصِيحَةَ وَ الرَّحْمَةَ لِلْمُؤْمِنِينَ}}؛ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۳۶۱.</ref><ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[وظایف امت نسبت به قرآن و عترت (کتاب)|وظایف امت نسبت به قرآن و عترت]]، ص ۱۰۵.</ref>.

*[[رهبر]] معظم [[انقلاب]] می‌فرماید: [[انتظار]]، یک عمل است، بی‌عملی نیست. نباید [[اشتباه]] کرد، [[خیال]] کرد که [[انتظار]] یعنی اینکه دست روی دست بگذاریم و [[منتظر]] بمانیم تا یک کاری بشود<ref>بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت نیمه شعبان ۲۹/۶/۱۳۸۴.</ref>. [[انتظار]] یعنی قانع نشدن، قبول نکردن وضع موجودِ [[زندگی]] [[انسان]] و تلاش برای [[رسیدن به وضع مطلوب]]. [[انتظار]] به معنای این است که ما باید خود را برای [[سربازی امام زمان]] آماده کنیم. [[سربازی امام زمان]]، کار آسانی نیست<ref>همان، ۳۰/۷/۱۳۸۱.</ref>. ما آن وقتی می‌توانیم حقیقتاً [[منتظر]] به حساب بیاییم که زمینه را آماده کنیم. برای [[ظهور]] [[مهدی موعود]] زمینه باید آماده بشود؛ و آن عبارت از عمل کردن به [[احکام اسلامی]] و [[حاکمیت قرآن]] و [[اسلام]] است<ref>بیانات رهبر معظم انقلاب در اجتماع بزرگ مردم قم، ۳۰/۱۱/۱۳۷۰.</ref>. ما به [[زمان ظهور امام زمان]]{{ع}}، این [[محبوب]] [[حقیقی]] [[انسان‌ها]] نزدیک شده‌ایم؛ زیرا معرفت‌ها [[پیشرفت]] کرده است<ref>در جشن بزرگ منتظران ظهور هم‌زمان با هفته بسیج و روز ولادت حضرت مهدی{{ع}} ۳/۹/۱۳۷۸.</ref><ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[وظایف امت نسبت به قرآن و عترت (کتاب)|وظایف امت نسبت به قرآن و عترت]]، ص ۱۰۶.</ref>.

*[[انتظار راستین]] آمیخته با آمادگی‌هایی است که این خود درجاتی دارد و بدون [[شک]] کسانی که [[آمادگی]] کامل دارند مشمول [[مقام]] رفیع [[افضل]] العبادۀ<ref>{{متن حدیث|أفْضَلُ العِبادَهِ انْتِظارُ الفَرَجِ}}؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۵.</ref> و أحبُّ الاعمال می‌شوند؛ نه هر کسی که مدّعی [[انتظار]] باشد، در حالی که هیچ [[آمادگی]] ندارد و این اشتباه است اگر کسی [[خیال]] کند همۀ [[کارها]] با [[اعجاز]] و [[دعا]] انجام می‌‌شود؛ بلکه از اسباب ظاهری و آدم‌های لایق و [[شایسته]] [[کمک]] گرفته می‌‌شود. براین اساس، آنکه بخواهد به واقع [[منتظر]] وجود [[مبارک]] آن [[حضرت]] باشد لازم است خویشتن را مهیا سازد اگرچه با آماده کردن یک تیر باشد<ref>{{متن حدیث|لَیُعِدَّنَّ أَحَدُکُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً}}؛ الغیبه، نعمانی، ص۳۲۰؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۶۶.</ref>.<ref>ر.ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[صد و ده سرمشق از سخنان حضرت علی (کتاب)|صد و ده سرمشق از سخنان حضرت علی]]، ج۱، ص۹۵ و گفتار معصومین{{ع}}، ج۱، ص۲۰۴؛ [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۱۶۵-۱۶۷؛ [[ابراهیم کوثری|کوثری، ابراهیم]]، [[انتظار و وظایف منتظران (مقاله)|انتظار و وظایف منتظران]]، ص ۸.</ref> در [[روایات]] از [[انتظار سازنده]] و [[راستین]] با عنوان با [[فضیلت]] ترین [[عبادت]] یاد شده است‌؛ زیرا [[انقلاب]] [[مهدی]] {{ع}}، آخرین حلقۀ [[مبارزه]] [[حق]] علیه [[باطل]] است و این [[مبارزه]] به [[پیروزی]] [[اهل حق]] خاتمه پیدا می‌کند‌<ref>ر.ک: [[ابراهیم کوثری|کوثری، ابراهیم]]، [[انتظار و وظایف منتظران (مقاله)|انتظار و وظایف منتظران]]، ص ۸.</ref>.

#[[اصلاح]] دیگران: برنامۀ [[عظیم]] [[انقلاب جهانی]] که انتظارش را می‌‌کشند یک برنامه فردی نیست؛ بلکه باید کار به صورت دست جمعی و همگانی باشد. در یک میدان وسیع مبارزۀ دست‌جمعی هیچ فردی نمی‌تواند از حال دیگران غافل بماند؛ بلکه موظّف است هر نقطه ضعفی را در هرکجا ببیند [[اصلاح]] کند؛ زیرا بدون شرکت فعّالانه و هماهنگِ تمام مبارزین، پیاده کردن چنان برنامه ای امکان پذیر نیست. بنابراین [[منتظران واقعی]] علاوه بر اینکه به [[اصلاح]] خویش می‌‌کوشند، وظیفۀ خود می‌‌دانند دیگران را نیز [[اصلاح]] کنند<ref>ر.ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[حکومت جهانی مهدی (کتاب)|حکومت جهانی مهدی]]، ص۱۰۲.</ref>.

#عرصه [[فرهنگ]]: [[انسان]] [[منتظر]] در این عرصه می‌‌باید خویش را در محدودۀ [[اوامر الهی]] بگذارد و از قلمرو دستورهای [[قرآن و عترت]] [[تجاوز]] نکند تا [[فیض الهی]] از باطنش ریشه بگیرد و در ظاهرش [[تجلی]] کند. [[امام باقر]]{{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَیْنَا رَحِمَ اَللَّهُ عَبْداً أَحْیَا أَمْرَنَا}}<ref>المحاسن، ج۱، ص۲۷۸؛ کمال الدین، ج۲، ص۶۴۴؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۶.</ref>. این سخن [[نورانی]] نمود روشنی از جلوۀ [[انتظار حقیقی]] در عرصۀ [[فرهنگ]] را به نمایش می‌‌گذارد چراکه [[انسان]] [[منتظر]] در این عرصه می‌‌باید خویش را در محدودۀ [[اوامر الهی]] بگذارد و از قلمرو دستورهای [[قرآن و عترت]] [[تجاوز]] نکند. تلاش [[منتظران راستین]] [[حضرت]] [[بقیه الله]] {{ع}} در این عرصه می‌‌باید بر آن معطوف شود که [[معارف]] و مآثر [[قرآن و عترت]] {{ع}} را [[احیا]] و منتشر سازند. [[حقیقت انتظار]] در این عرصه آن است که [[منتظر]] [[معتقد]] و عارف به [[حضرت]] [[ولی الله]] اعظم {{ع}} براساس معرفتش امر آنان را [[احیا]] می‌‌کند و خویشتن را در محدودۀ [[اوامر]] ایشان منحصر می‌‌سازد تا [[فیض الهی]] از باطنش ریشه بگیرد و در ظاهرش [[تجلی]] کند.<ref>ر.ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۱۶۵-۱۶۷.</ref>

==انتظار در درسنامه امام شناسی==

*مهمترین [[وظیفه مسلمانان]] و [[مؤمنان]] در عصر [[غیبت امام زمان]]{{ع}}، [[انتظار فرج]] است. [[انتظار]]، در لغت به معنای ترقب و توقع چیزی را چشم داشتن و نیز، به معنای [[چشم به راه]] داشتن به کار رفته است و در اصطلاح، به معنای [[گشایش]] در [[مشکلات]] با [[چشم به راه]] آمدن فردایی بس روشن و [[امید بخش]] به کار می‌رود.

*مفهوم [[انتظار فرج]]، دو کاربرد دارد: یکی [[انتظار فرج]] و [[گشایش]] به هر مشکل و دیگری [[انتظار فرج]] [[ولی الله الاعظم]] [[حضرت حجت بن الحسن]] العسکری{{ع}} است<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]،[[ درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۲۴۲.</ref>.

*به دیگر سخن، [[انتظار فرج]]، خود [[فرج]] است: {{متن حدیث|انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَجِ‌}}<ref>طبرسی، الاحتجاج، ص۱۷۳؛ بحارالأنوار، ج۳، ص۳۸۷.</ref>. [[انتظار فرج]]، نه به [[عصر غیبت]] و نه منحصر به [[فرج]] [[امام عصر]]{{ع}} منحصر است، بلکه هر عملی را در بر می‌گیرد. [[اهل بیت]]{{عم}} برجسته‌ترین مصداق این عنوان کلی را، [[انتظار فرج]] وجود [[مبارک]] [[ولی عصر]]{{ع}} دانسته‌اند؛ چرا که برای انسان‌های [[مؤمن]]، [[ظهور]] آن [[حضرت]] [[گشایش]] [[حقیقی]] است.

*[[امام صادق]]{{ع}} می‌‌فرماید: "[[منتظر فرج]] باشید و از [[خدا]] [[ناامید]] نباشید. به [[درستی]] که [[انتظار فرج]]، [[بهترین]] [[اعمال]] است"<ref>{{متن حدیث|انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}؛ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۹۴.</ref>.

*در مفهوم [[انتظار فرج]]، عمل بودن [[انتظار]] نهفته است و بر پایه [[روایات]]، [[انتظار فرج]] یک عمل است {{متن حدیث|أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ‌}}<ref>بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۸.</ref> آن هم یک عملی جهادی: {{متن حدیث|أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ‌}}<ref>بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۴۱.</ref>. آنکه خویش را خواهان [[ظهور]] [[حضرت ولی عصر]]{{ع}} می‌داند و [[امید]] [[اصلاح]] امور را از آن [[حضرت]] دارد، ولی خود اهل [[جهاد]] نیست، [[سخن]] به گزاف گفته و در [[حقیقت]]، نه [[منتظر]]، که منزوی از ایشان است؛ زیرا در [[انتظار]] [[گشایش]] رایگان دشواری‌ها به دست [[امام عصر]]{{ع}} است و می‌خواهد که در این مسیر، دچار هیچ رنجی و متحمل هیچ هزینه‌ای نگردد، در حالی که [[انتظار حقیقی]] [[ظهور]] آن [[حضرت]] به معنای [[آماده‌سازی]] عِدّه و عُدّه در همه زمینه‌ها، از جمله مسائل نظامی‌و [[جهاد]] در راه خداست<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]،[[ درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۲۴۳-۲۴۴.</ref>.

*به [[یقین]]، آن [[حضرت]] [[پس از ظهور]]، با [[جنگ]] رو‌به‌رو خواهد بود. پس کسانی توان یاری‌اش را خواهند داشت که کار آزموده این میدان باشند و اگر کسی اهل [[کارزار]] نباشد، کار او زار است.

*در عرصه [[جهاد علمی]]، مسلح شدن به [[سلاح]] قلم و تیغ سخن و در عرصه عملی [[تجهیز]] به اسلحه رزم و [[آموختن]] شیوه‌های نوین آن، لازمِ [[انتظار حقیقی]] است. آنکه میان این دو عرصه جمع کند و به [[سلاح]] مناسب هر یک مسلح شود، به [[اجر]] هر دو [[جهاد]] می‌رسد. البته بخش مهم [[پیروزی]] آن [[حضرت]] در گرو [[رشد]] [[فرهنگی]] [[جامعه بشری]] است.

*آن‌که [[باور]] دارد که هیچ تلاشی برای [[اصلاح]] امور در [[غیبت]] [[ولیّ خدا]]، ثمربخش نیست، هرگز برای [[مبارزه]] با [[طاغوتیان]] و [[مقاومت]] در برابر دشواری‌ها، انگیزه‌ای نخواهد داشت، ولی آنان که [[دل]] به [[انتظار راستین]] سپرده و قلبشان از [[امید به ظهور]] امامشان پر است و می‌دانند که دیر یا زود، [[صالحان]]، [[حاکمان]] [[زمین]] خواهند بود و [[حق]] به صاحبانش باز می‌گردد و با محو [[ستم]] و [[بیداد]] [[امر]] [[جامعه]] [[اصلاح]] و سامان می‌پذیرد، برای رسیدن به چنین جامعه‌ای خویشتن را [[اصلاح]] خواهند کرد و در [[اصلاح جامعه]] خود نیز می‌کوشند، تا زمینه ایجاد و تشکیل آن [[دولت کریمه]] را فراهم آورند<ref>امام مهدی موجود موعود، ص۱۸۴.</ref><ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]،[[ درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۲۴۴.</ref>.

#[[اعتراض به وضع موجود]] و قانع نشدن به داشته‌ها در [[دعای افتتاح]] می‌خوانیم: {{متن حدیث|اللَّهُمَ إِنَّا نَشْكُو إِلَيْكَ فَقْدَ نَبِيِّنَا وَ غَيْبَةَ وَلِيِّنَا وَ شِدَّةَ الزَّمَانِ عَلَيْنَا وَ وُقُوعَ الْفِتَنِ بِنَا وَ تَظَاهُرَ الْأَعْدَاءِ عَلَيْنَا وَ كَثْرَةَ عَدُوِّنَا وَ قِلَّةَ عَدَدِنَا}}<ref>کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۵۱۴.</ref>.

#[[آگاهی از وضع مطلوب]] و تحلیل درست [[عصر ظهور]]<ref>برای توضیح بیشتر، ر.ک: "عصر زندگی"، محمد حکیمی‌و "عصر ظهور"، علی کورانی.</ref>

#[[اعتقاد و امید به تحقق وضع مطلوب]] و اینکه [[عدالت]] حداکثری، شدنی و [[حقیقت]] [[ظهور نزدیک است]] در [[دعای عهد]] می‌خوانیم: {{متن حدیث|اللَّهُمَ اكْشِفْ هَذِهِ الْغُمَّةَ عَنِ الْأُمَّةِ بِحُضُورِهِ وَ عَجِّلْ لَنَا ظُهُورَهُ إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيدًا وَنَرَاهُ قَرِيبًا}}<ref>بحارالأنوار، ج۵۳، ص۹۶.</ref>.

#[[اشتیاق]] به تحقق وضع مطلوب و حالت [[عشق]] و شور در [[انتظار]] [[موعود]]، که راه دست‌یافتن به آن، رعایت [[تقوا]] و [[تخلق]] به [[اخلاق الهی]] و [[ارتباط]] مستمر با [[امام زمان]] از راه [[ادعیه]] است.

#[[اقدام برای تحقق وضع مطلوب]] که نشان‌دهنده صدقی در ادعای [[انتظار]] است<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]،[[ درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۲۴۴-۲۴۵.</ref>.

{{مدخل انتظار}}

==پرسش مستقیم==

* [[انتظار به چه معناست؟ (پرسش)]]

==منابع==

{{فهرست اثر}}

# [[پرونده:ADAB-9.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|'''ادب فنای مقربان''']]

# [[پرونده:152023.jpg|22px]] [[محمد جواد فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی، محمد جواد]]، [[گفتارهای مهدوی (کتاب)|'''گفتارهای مهدوی''']]

# [[پرونده:136857.jpg|22px]] [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[ موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|'''موعودشناسی و پاسخ به شبهات''']]

# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[معصوم علی قنبری|قنبری، معصوم علی]]، [[ بررسی مسأله انتظار ادله فوائد و نقش آن‌ (مقاله)|'''بررسی مسأله انتظار ادله فوائد و نقش آن‌''']]

# [[پرونده:Mg1150 91icl.jpg|22px]] [[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار فرج (مقاله)|'''انتظار فرج''']]

# [[پرونده:13681034.jpg|22px]] [[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد، بهروز]]، [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|'''چلچراغ حکمت''']]

# [[پرونده:151904.jpg|22px]] [[عبدالهادی فضلی|فضلی، عبدالهادی]]، [[در انتظار مهدی موعود (کتاب)|'''در انتظار مهدی موعود''']]

# [[پرونده:152096.jpg|22px]] [[سید محمد بنی‌هاشمی|بنی‌هاشمی، سید محمد]]، [[سلسله درس‌های مهدویت ج۱۰ (کتاب)|'''انتظار فرج''']]

# [[پرونده:1368298.jpg|22px]] [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|'''یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان''']]

# [[پرونده:13681097.jpg|22px]] [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبر علی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|'''آخرین منجی''']]

# [[پرونده:152018.jpg|22px]] [[حسین الهی‌نژاد|الهی‌نژاد، حسین]]، [[بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت (کتاب)|'''بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت''']]

# [[پرونده:48623.jpg|22px]] [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|'''چشم به راه''']]

# [[پرونده:1100125.jpg|22px]] [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|'''نگاهی به مسأله انتظار''']]

# [[پرونده:991395.jpg|22px]] [[محمد امین بالادستان|بالادستان، محمد امین]]؛ [[محمد مهدی حائری‌‎پور|حائری‌‎پور، محمد مهدی]]؛ [[مهدی یوسفیان|یوسفیان، مهدی]]، [[نگین آفرینش ج۱ (کتاب)|'''نگین آفرینش''']]

# [[پرونده:151872.jpg|22px]] [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|'''از امام مهدی بیشتر بدانیم''']]

# [[پرونده:13681100.jpg|22px]] [[آیین انتظار (کتاب)|'''آیین انتظار''']]

# [[پرونده:151828.jpg|22px]] [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|'''مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها''']]

# [[پرونده:1402.jpg|22px]] [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|'''آفتاب مهر''']]

# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]

* [[پرونده:34532.jpg|22px]] [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[وظایف امت نسبت به قرآن و عترت (کتاب)|'''وظایف امت نسبت به قرآن و عترت''']]

* [[پرونده:1368142.jpg|22px]] [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|'''درسنامه امام‌شناسی''']]

{{پایان}}

 

{{پانویس2}}

{{امام مهدی}}

[[رده:انتظار]]

[[رده:مدخل]]