بدون خلاصۀ ویرایش
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (- == جستارهای وابسته == {{پرسش‌های وابسته}} {{ستون-شروع|7}} +== جستارهای وابسته == {{مدخل‌های وابسته}})) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | |||
| موضوع مرتبط = امام مهدی | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = | |||
| پرسش مرتبط = امام مهدی (پرسش) | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
*[[اهل سنت]] در اینکه [[مهدی موعود]] {{ع}} از [[نسل]] [[پیامبر]] {{صل}} و از [[فرزندان]] زهرای اطهر {{س}} است و اینکه [[زمین]] را از [[عدل و داد]] پر می‌کند، پس از آن‌که از [[جور]] و [[ستم]] پر شده باشد، اینکه [[عیسی مسیح]] {{ع}} از [[آسمان]] نازل شده و در پشت سر آن [[حضرت]] [[نماز]] می‌خواند، و اینکه [[مردم]] در عصر آن [[حضرت]] در [[رفاه]] [[زندگی]] می‌کنند و اینکه [[مهدی]]، [[حسینی]] بوده و از [[نسل]] [[امام حسین]] {{ع}} است، [[تردید]] نداشته و با تمام خصایص و خصلت‌های [[امام حسین]] {{ع}} او را می‌شناسند و به [[دلیل]] [[روایات]] متواتری که در این باب از [[پیامبر]] {{صل}} وارد شده، ابداً نسبت به وجود آن [[حضرت]] به خود [[تردید]] راه نمی‌دهند. اگرچه بیشتر آنها [[انکار]] می‌کنند که آن [[حضرت]] پسر بلاواسطه [[امام حسن عسکری]] {{ع}} و [[خلیفه]] دوازدهم [[رسول خدا]] {{صل}} باشد، به [[دلیل]] [[شبهات]] واهی که دارند (از قبیل اینکه پنج‌ساله چگونه به [[مقام امامت]] می‌رسد و [[انسان]] چگونه می‌تواند این‌همه [[عمر]] کند) با [[شیعه]] در شخص [[امام عصر]] {{ع}} هم‌عقیده نیستند؛ ولی در اصل [[مهدویت]] و اینکه آن [[موعود]] [[ملل]]، [[حضرت مهدی]] {{ع}} است بحثی ندارند<ref>سیمای آفتاب، حبیب الله طاهری، ص ۲۷.</ref>. | * [[اهل سنت]] در اینکه [[مهدی موعود]] {{ع}} از [[نسل]] [[پیامبر]] {{صل}} و از [[فرزندان]] زهرای اطهر {{س}} است و اینکه [[زمین]] را از [[عدل و داد]] پر می‌کند، پس از آن‌که از [[جور]] و [[ستم]] پر شده باشد، اینکه [[عیسی مسیح]] {{ع}} از [[آسمان]] نازل شده و در پشت سر آن [[حضرت]] [[نماز]] می‌خواند، و اینکه [[مردم]] در عصر آن [[حضرت]] در [[رفاه]] [[زندگی]] می‌کنند و اینکه [[مهدی]]، [[حسینی]] بوده و از [[نسل]] [[امام حسین]] {{ع}} است، [[تردید]] نداشته و با تمام خصایص و خصلت‌های [[امام حسین]] {{ع}} او را می‌شناسند و به [[دلیل]] [[روایات]] متواتری که در این باب از [[پیامبر]] {{صل}} وارد شده، ابداً نسبت به وجود آن [[حضرت]] به خود [[تردید]] راه نمی‌دهند. اگرچه بیشتر آنها [[انکار]] می‌کنند که آن [[حضرت]] پسر بلاواسطه [[امام حسن عسکری]] {{ع}} و [[خلیفه]] دوازدهم [[رسول خدا]] {{صل}} باشد، به [[دلیل]] [[شبهات]] واهی که دارند (از قبیل اینکه پنج‌ساله چگونه به [[مقام امامت]] می‌رسد و [[انسان]] چگونه می‌تواند این‌همه [[عمر]] کند) با [[شیعه]] در شخص [[امام عصر]] {{ع}} هم‌عقیده نیستند؛ ولی در اصل [[مهدویت]] و اینکه آن [[موعود]] [[ملل]]، [[حضرت مهدی]] {{ع}} است بحثی ندارند<ref>سیمای آفتاب، حبیب الله طاهری، ص ۲۷.</ref>. | ||
*[[احادیث]] درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} را بسیاری از بزرگان [[اهل سنت]] در کتاب‌های‌شان آورده‌اند، مانند [[احمد حنبل]]، [[ابی داود]]، [[ابن ماجه]]، [[ترمذی]]، [[مسلم]]، [[نسائی]]، [[بیهقی]]، [[ماوردی]]، [[طبرانی]]، [[سمعانی]]، [[رؤیانی]]، [[ابن قتیبه]]، در کتاب [[غریب الحدیث (کتاب)|غریب الحدیث]] و [[ابن عساکر]] و [[دار قطنی]] در [[مسند فاطمه زهرا (کتاب)|مسند فاطمه زهرا]] {{س}} و کسائی در مبتداء و ابن [[عبد]] البر در استیعاب و...<ref>منتخب الاثر، ص ۴.</ref>. | * [[احادیث]] درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} را بسیاری از بزرگان [[اهل سنت]] در کتاب‌های‌شان آورده‌اند، مانند [[احمد حنبل]]، [[ابی داود]]، [[ابن ماجه]]، [[ترمذی]]، [[مسلم]]، [[نسائی]]، [[بیهقی]]، [[ماوردی]]، [[طبرانی]]، [[سمعانی]]، [[رؤیانی]]، [[ابن قتیبه]]، در کتاب [[غریب الحدیث (کتاب)|غریب الحدیث]] و [[ابن عساکر]] و [[دار قطنی]] در [[مسند فاطمه زهرا (کتاب)|مسند فاطمه زهرا]] {{س}} و کسائی در مبتداء و ابن [[عبد]] البر در استیعاب و...<ref>منتخب الاثر، ص ۴.</ref>. | ||
*عده‌ای از بزرگان [[اهل سنت]] کتابی مستقل درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} نوشته‌اند، از قبیل: | * عده‌ای از بزرگان [[اهل سنت]] کتابی مستقل درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} نوشته‌اند، از قبیل: | ||
# [[ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون (کتاب)|ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون]]" از [[احمد محمد صدیق مغربی]]، | |||
# [[اخبار المهدی (کتاب)|اخبار المهدی]] از [[حماد بن یعقوب]]، | |||
# [[الاربعین (کتاب)|الاربعین]] از [[حافظ ابو نعیم اصفهانی]]، | |||
# [[البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان (کتاب)|البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان]] از [[علی بن حسام الدین متقی هندی]]، | |||
# [[البیان فی اخبار صاحب الزمان (کتاب)|البیان فی اخبار صاحب الزمان]] از [[ابو عبدالله محمد بن یوسف گنجی شافعی]]، | |||
# [[العرف الوردی فی اخبار المهدی (کتاب)|العرف الوردی فی اخبار المهدی]] از [[جلال الدین سیوطی]]، | |||
# | # [[العطر الوردی فی شرح القطر الشهدی فی اوصاف المهدی (کتاب)|العطر الوردی فی شرح القطر الشهدی فی اوصاف المهدی]] از [[محمد بن محمد بلبیسی]]، | ||
# | # [[القطر الشهدی، فی اوصاف المهدی (کتاب)|القطر الشهدی، فی اوصاف المهدی]] از [[شهاب الدین حلوانی]]، | ||
# [[المشرب الوردی فی اخبار المهدی (کتاب)|المشرب الوردی فی اخبار المهدی]] از [[ملا علی قاری حنفی مکی]]، | |||
# | # [[المهدی (کتاب)|المهدی]] از [[شمس الدین ابن قیم الجوزیة]]، | ||
# | # [[تلخیص البیان فی علامات مهدی آخر الزمان (کتاب)|تلخیص البیان فی علامات مهدی آخر الزمان]]" از [[ابن کمال پاشای حنفی]]، | ||
# | #"[[مناقب المهدی (کتاب)|مناقب المهدی]]" از [[حافظ ابو نعیم اصفهانی]]. | ||
# | |||
# | |||
# | |||
==کتاب‌های حدیثی ویژه حضرت مهدی {{ع}}== | اینها و ده‌ها کتاب دیگر اختصاصا در مورد وجود [[حضرت مهدی]] {{ع}} نوشته شده است<ref>سیمای آفتاب، حبیب الله طاهری، ص ۲۸.</ref>. برای [[آگاهی]] بیشتر به اخباری که [[اهل سنت]] درباره وجود [[مهدی موعود]] {{ع}} [[نقل]] کرده‌اند، علاوه بر کتاب‌های فوق می‌توانید به کتب [[بحار الانوار]]، ج ۵۱ و [[منتخب الاثر]] مراجعه کنید<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۱۱.</ref>. | ||
*[[دانشمندان]] اهل سنت- همانند [[عالمان]] شیعه- تنها به وجود [[روایات]] [[مهدویت]] در کتاب‌های مختلف بسنده نکرده، کتاب‌هایی چند، ویژه [[حضرت مهدی]] {{ع}} تألیف کرده‌اند. بعضی از این آثار ارزشمند بدین قرار است: | |||
== مهدویت از دیدگاه اهل سنت در درسنامه == | |||
* باورداشت "[[مهدویت]]" و [[اندیشه]] [[ظهور حضرت مهدی]] {{ع}}- برخلاف تصور عده‌ای- نه‌تنها اختصاص به [[شیعه]] ندارد؛ بلکه بخش مهمی از [[عقاید اسلامی]] به حساب می‌آید که براساس بشارت‌های [[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}}، میان تمامی فرقه‌ها و [[مذاهب اسلامی]] شکل گرفته است. در حوزه [[اعتقادات]] [[اسلامی]]، کمتر موضوعی را می‌توان یافت که تا این حد به آن اهمیت داده شده و در اصل [[اعتقاد]] به [[ظهور منجی]]، نوعی اتفاق‌نظر و [[وحدت]] [[فکر]]، شکل گرفته باشد. [[احادیث]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}}، در بسیاری از کتاب‌های معروف [[اهل سنت]] نیز آمده است. در بیشتر این کتاب‌ها، از اوصاف و [[زندگی حضرت مهدی]] {{ع}}، [[نشانه‌های ظهور]]، محل [[ظهور]] و [[بیعت]]، تعداد [[یاران]] و دیگر موضوعات سخن به میان آمده است. مشهور میان [[مسلمانان]] در طول [[تاریخ]]، این است که در [[آخر الزمان]]، مردی از [[اهل بیت]] {{عم}} [[ظهور]] کرده، [[عدالت]] را آشکار می‌کند. [[مسلمانان]] از او [[پیروی]] می‌کنند و او بر [[کشورهای اسلامی]] چیره می‌شود. نام او "[[مهدی]]" است<ref>عبد الرحمن ابن خلدون، مقدمة العبر، ص ۲۴۵.</ref>. البته عده کم‌شماری، از پذیرفتن اصل "[[مهدویت]]" سرباز زده، با دلایلی [[سست]] و واهی، به [[انکار]] آن پرداخته و آن را [[فکری]] [[شیعی]] معرفی کرده‌اند!! با مروری بر کتاب‌های روایی [[اهل سنت]] روشن می‌شود که موضوع [[مهدویت]] در این منابع نیز به فراوانی مورد اشاره قرار گرفته است<ref>لازم به یادآوری است که در تدوین بخش‌هایی از اینجا و درس آینده از تحقیقات و مطالب ارزشمند استاد مهدی اکبر نژاد بهره فراوانی برده‌ام. با تشکر از ایشان.</ref>. علاوه بر [[روایات]] فراوانی که در منابع [[اهل سنت]] به صورت پراکنده به چشم می‌خورد، تدوین و تألیف [[کتاب‌های حدیثی]] مختص به [[حضرت مهدی]] {{ع}}، به وسیله [[دانشمندان]] [[اهل سنت]]، گویای [[جایگاه]] والای "[[مهدویت]]" نزد آنان است متون روایی [[اهل سنت]] را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: | |||
# کتاب‌های عمومی: بی‌گمان [[روایات]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} در اغلب [[منابع روایی اهل سنت]] ذکر شده است. البته در پاره‌ای از این منابع، به روشنی به [[حضرت مهدی]] {{ع}} اشاره نشده؛ ولی در همان منابع نیز روایاتی وجود دارد که بر او قابل انطباق است. | |||
# کتاب‌های ویژه [[امام مهدی]] {{ع}}: در بین [[منابع روایی اهل سنت]] کتاب‌هایی چند ویژه موضوعات مربوط به آن [[حضرت]] [[نگارش]] یافته است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۱، ص۶۹، ۷۰.</ref>. | |||
== کتاب‌های عمومی== | |||
* در این کتاب‌ها به موضوع "[[مهدویت]]"- مانند بسیاری از مسائل دیگر- به تناسب اشاره شده است. از جمله موضوعاتی که در این [[روایات]] آمده، می‌توان به این موارد اشاره کرد: بودن [[حضرت مهدی]] {{ع}} از [[خاندان پیامبر]] اکرم {{صل}} و از [[فرزندان حضرت علی]] {{ع}} و [[حضرت]] [[فاطمه]] {{س}}، خصایص [[حضرت مهدی]] {{ع}}، [[زندگی]] و [[سیرت]] آن [[حضرت]]، چگونگی [[ظهور]] و [[حکومت]] ایشان و.... اما بعضی از کتاب‌هایی که بیشتر [[روایات]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} در آنها [[نقل]] شده، عبارت است از: | |||
# '''[[المصنف عبد الرزاق (کتاب)|المصنف عبد الرزاق]]:''' این کتاب اثر [[ابو بکر عبد الرزاق بن همام صنعانی]] (م ۲۱۱ ق) است. وی در این کتاب فصلی را با عنوان "باب المهدی" گشوده و در آن بیش از ده [[حدیث]] [[نقل]] کرده است. این [[احادیث]] از شماره ۲۰۷۶۹ آغاز و تا شماره ۲۰۷۷۹ ادامه دارد. وی پس از این باب، با عنوان باب "[[اشراط الساعة]]" به برخی موضوعات دیگر اشاره کرده است. این اولین کتابی از [[اهل سنت]] است که [[احادیث]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} را به شکلی منظم، گرد آورده است. | |||
# کتاب [[الفتن (کتاب)|الفتن]]: [[حافظ ابو عبد الله نعیم بن حماد المروزی]] (م ۲۲۹ ق) در کتاب [[الفتن (کتاب)|الفتن]] [[احادیث]] فراوانی درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} و صفات، ویژگی‌ها و حوادث عصر او، [[روایت]] کرده است. مصنف در مجموع ده بخش را با عناوین مختلف به موضوعات مربوط به فتنه‌های [[آخر الزمان]] اختصاص داده است. چهار بخش نخست آن، درباره حوادث و فتنه‌هایی است که در [[روایات]] بدان‌ها اشاره شده است. عمده [[روایات]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} در بخش پنج و بعد از آن ذکر شده است. | |||
# '''[[المصنف فی الاحادیث و الآثار (کتاب)|المصنف فی الاحادیث و الآثار]]:''' [[حافظ عبد الله بن محمد بن ابی شیبة الکوفی]] (م ۲۳۵ ق)، مؤلف کتاب یاد شده، در فصل ۳۷ آن، بخشی را با عنوان "[[الفتن (کتاب)|الفتن]]" قرار داده است. او در این بخش احادیثی را در رابطه با [[حضرت مهدی]] {{ع}} و مباحث مربوط به او ذکر کرده است ([[حدیث]] ۳۷۶۳۷ تا [[حدیث]] ۳۷۶۵۳). در بعضی از این [[احادیث]] به [[نام حضرت مهدی]] {{ع}} تصریح شده است. از موضوعاتی که در این [[روایات]] مورد اشاره قرار گرفته، می‌توان به ویژگی‌های نسبی و [[اخلاقی]] [[مهدی]] {{ع}}، مدت [[حکومت]] و [[عمر]] آن [[حضرت]]، شرایط [[پیش از ظهور]]، [[نشانه‌های ظهور]] و ویژگی‌های [[دوران ظهور]] ایشان اشاره کرد. | |||
# '''[[مسند احمد (کتاب)|مسند احمد]]:''' [[احمد بن حنبل ابو عبد الله الشیبانی]] (م ۲۴۱ ق)، از [[پیشوایان]] چهارگانه [[اهل سنت]] است. وی در کتاب مسند [[احادیث]] مختلف و متعددی را درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} ذکر کرده است<ref>این کتاب که از گسترده‌ترین جوامع حدیثی کهن اهل سنت است، در چاپ جدید با فهارس در پنجاه مجلد به چاپ رسیده است.</ref>. این [[احادیث]] به ضمیمه کتاب [[البیان فی الاخبار صاحب الزمان (کتاب)|البیان فی الاخبار صاحب الزمان]] و در مجموعه‌ای با نام [[احادیث المهدی من مسند احمد بن حنبل (کتاب)|احادیث المهدی من مسند احمد بن حنبل]] به چاپ رسیده است<ref>ر. ک: سید محمد جواد حسینی جلالی، احادیث المهدی من مسند احمد بن حنبل، (انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم).</ref>. در این مجموعه، ۱۳۶ [[حدیث]] از [[مسند احمد (کتاب)|مسند احمد]] استخراج و در موضوعات زیر تنظیم شده است: ۳۵ [[حدیث]] با عنوان "الخلفاء الاثنا عشر"؛ ۳۵ [[حدیث]] در بیان "علامات الظهور"؛ ۲۶ [[حدیث]] با عنوان "[[ظهور]] المهدی"؛ شش [[حدیث]] با عنوان "المهدی من عترة [[رسول الله]] {{صل}}"، چهار [[حدیث]] با عنوان "یواطی‌ء اسمه اسم [[رسول الله]] {{صل}}؛ چهارده [[حدیث]] با عنوان "[[نزول عیسی]] و الامام هو المهدی" و [[چهل]] [[حدیث]] هم با عنوان "لا تزال طائفة یقاتلون [[علی]] الحق الی ان یاتی امر [[الله]]". در میان کتاب‌های نخستین [[حدیثی]]، [[مسند احمد (کتاب)|مسند احمد]] بیشترین [[حدیث]] را در این موضوع ذکر کرده است. | |||
# '''[[سنن ابن ماجه (کتاب)|سنن ابن ماجه]]:''' [[محمد بن یزید]] [[ابو عبد الله القزوینی]] (م ۲۷۵ ق) از حدیث‌شناسان و [[محدثان]] معروف و زبردست [[اهل سنت]] بوده و [[سنن]] وی در زمره [[صحاح]] ششگانه قرار گرفته است. وی در کتاب [[الفتن (کتاب)|الفتن]] این مجموعه، بخشی را به بیان [[احادیث]] [[مهدی]] با عنوان "باب [[خروج]] المهدی" اختصاص داده است. [[نسب حضرت مهدی]] {{ع}}، شرایط [[قبل از ظهور]]، [[زمینه‌سازان ظهور]]، [[یاران]] وی، مدت [[حکومت]] او و بالاخره ویژگی‌های [[اقتصادی]] و [[اجتماعی]] [[حکومت]] [[مهدی]] {{ع}}، از جمله موضوعات این [[روایات]] است. نکته قابل‌توجه اینکه در شش [[حدیث]] از مجموع هفت [[حدیث]]، به [[نام امام مهدی]] {{ع}} تصریح شده است. | |||
# '''[[سنن ابو داود (کتاب)|سنن ابو داود]]:''' این کتاب نیز یکی از [[صحاح]] ششگانه [[اهل سنت]] بوده و به‌وسیله [[سلیمان بن الاشعث ابو داود السجستانی]] (م ۲۷۵ ق) [[نگارش]] یافته است. وی در این مجموعه بخشی را با عنوان "کتاب المهدی"<ref>سلیمان ابن الاشعث، سنن ابی داود، ص ۷۱۲.</ref> به صورت مستقل ذکر کرده که با [[حدیث]] ۴۲۷۹ آغاز می‌شود. بعضی از موضوعاتی که در این [[روایات]] مورد اشاره قرار گرفته، عبارت است از: [[حضرت مهدی]] {{ع}} از [[اهل بیت]] [[رسول خدا]] {{صل}} است، ویژگی‌های نسبی وی، ویژگی‌های جسمی ایشان، شرایط [[قبل از ظهور]]، حتمی بودن [[ظهور]]، اوضاع اجتماعی- [[اقتصادی]] [[عصر ظهور]] و بالاخره [[جهان]] پس از [[حضرت مهدی]] {{ع}}. [[احادیث]] [[سنن]] ابو [[داود]] یکی از منابع قابل‌ملاحظه، درباره "[[مهدویت]]" نزد [[اهل سنت]] است. | |||
# '''[[الجامع الصحیح (کتاب)|الجامع الصحیح]]:''' این کتاب از جمله [[صحاح]] ششگانه [[اهل سنت]] است که به وسیله [[محمد بن عیسی ابو عیسی ترمذی سلمی]] (م ۲۷۹ ق) به رشته تحریر درآمده است. وی در فصل "ما جاء فی المهدی"، سه [[حدیث]] به [[نقل]] از [[رسول خدا]] {{صل}} آورده است. در دو [[حدیث]] اول این باب، به [[نام حضرت مهدی]] {{ع}} تصریحی نشده و صرفا مسأله [[منجی]] و حتمی بودن [[حاکمیت]] شخصی از [[اهل بیت]] {{عم}} و هم نام [[رسول خدا]] {{صل}} بیان شده است. [[ترمذی]] در مورد [[حدیث]] اول گفته است: "هذا [[حدیث]] [[حسن]] صحیح" و درباره [[حدیث]] سوم گفته است: "هذا [[حدیث]] [[حسن]]". هرچند در این مجموعه [[حدیثی]]، تعداد [[احادیث]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}}، بسیار اندک است؛ ولی با توجه به اسناد خوب آنها، این [[احادیث]] مهم و قابل‌توجه دارای اطلاعات جامعی درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} می‌باشند. | |||
# '''[[المستدرک علی الصحیحین (کتاب)|المستدرک علی الصحیحین]]: ''' [[محمد بن عبد الله ابو عبد الله حاکم نیشابوری]] (م ۴۰۵ ق)، [[احادیث]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} را در فصلی خاص، در کتاب [[الفتن و الملاحم (کتاب)|الفتن و الملاحم]] و در برخی قسمت‌های دیگر به صورت پراکنده ذکر کرده است. وی در این [[احادیث]] به برخی موضوعات مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}}- اعم از [[نسب]]، ویژگی‌های جسمانی، شرایط [[قبل از ظهور]]، اصل [[ظهور]] و مسائل مختلف دیگر- پرداخته است. | |||
# '''[[کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال (کتاب)|کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال]]:''' علاء الدین علی المتقی بن حسام الدین الهندی]] (م ۹۷۵ ق) با تألیف کتابی چون [[کنز العمال (کتاب)|کنز العمال]] شهرت به سزایی دارد. این جامع [[حدیثی]] از جمله معروف‌ترین مجموعه‌های [[حدیثی]] موجود [[اهل سنت]] است. مؤلف- که جداگانه تألیفی درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} با عنوان [[البرهان فی علامات مهدی الآخر الزمان (کتاب)|البرهان فی علامات مهدی الآخر الزمان]] دارد- در مجموعه [[حدیثی]] [[کنز العمال (کتاب)|کنز العمال]] علاوه بر [[روایات]] پراکنده<ref>ایشان در بخشی با عنوان«جامع الاشراط الکبری» ده‌ها روایت دیگر را درباره موضوعات مهدویت ذکر کرده است. این روایات از شماره ۳۹۶۵۶ به بعد می‌باشد.</ref>، فصلی را با عنوان "[[خروج]] المهدی" گشوده و در آن ده‌ها [[حدیث]] را از منابع مختلف [[نقل]] کرده است. این [[احادیث]] از شماره ۳۸۶۵۱ آغاز شده و تا [[روایت]] ۳۸۷۰۸ ادامه یافته است. در این مجموعه، ابعاد مختلف مهدویت- از جمله شرایط [[قبل از ظهور]]، [[یاوران مهدی]] {{ع}} در دوران [[حکومت]] وی، حوادث و جریانات [[عصر ظهور]]، شرایط [[حاکم]] [[اقتصادی]] در آن زمان و ویژگی‌های جسمی آن حضرت- بیان شده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۱، ص۷۰-۷۴.</ref>. | |||
== کتاب‌های حدیثی ویژه حضرت مهدی {{ع}}== | |||
* [[دانشمندان]] اهل سنت- همانند [[عالمان]] شیعه- تنها به وجود [[روایات]] [[مهدویت]] در کتاب‌های مختلف بسنده نکرده، کتاب‌هایی چند، ویژه [[حضرت مهدی]] {{ع}} تألیف کرده‌اند. بعضی از این آثار ارزشمند بدین قرار است: | |||
:۱. [[اربعون حدیث (کتاب)|اربعون حدیث]]: [[ابو نعیم اصفهانی]] (م ۴۲۰ ق)، از [[دانشمندان]] بنام [[اهل سنت]]، آثار و تألیفات فراوانی دارد. کتاب [[اربعون حدیث (کتاب)|اربعون حدیث]] اکنون در دسترس نیست و [[اربلی]] در کتاب [[کشف الغمة فی المعرفة الائمة (کتاب)|کشف الغمة فی المعرفة الائمة]] آن را آورده است. وی قبل از ذکر [[احادیث]] چنین گفته است: "من [[چهل]] [[حدیثی]] را که [[ابو نعیم اصفهانی]] آنها را درباره [[مهدی]] {{ع}} جمع‌آوری کرده، به‌طور کامل- همان‌گونه که وی ذکر کرده- آوردم و به [[راوی]] از [[رسول خدا]] {{صل}} اکتفا کردم<ref>سند را تا راوی از پیامبر {{صل}} حذف کرده است.</ref>"<ref>علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج ۳، ص ۲۵۵.</ref>. | :۱. [[اربعون حدیث (کتاب)|اربعون حدیث]]: [[ابو نعیم اصفهانی]] (م ۴۲۰ ق)، از [[دانشمندان]] بنام [[اهل سنت]]، آثار و تألیفات فراوانی دارد. کتاب [[اربعون حدیث (کتاب)|اربعون حدیث]] اکنون در دسترس نیست و [[اربلی]] در کتاب [[کشف الغمة فی المعرفة الائمة (کتاب)|کشف الغمة فی المعرفة الائمة]] آن را آورده است. وی قبل از ذکر [[احادیث]] چنین گفته است: "من [[چهل]] [[حدیثی]] را که [[ابو نعیم اصفهانی]] آنها را درباره [[مهدی]] {{ع}} جمع‌آوری کرده، به‌طور کامل- همان‌گونه که وی ذکر کرده- آوردم و به [[راوی]] از [[رسول خدا]] {{صل}} اکتفا کردم<ref>سند را تا راوی از پیامبر {{صل}} حذف کرده است.</ref>"<ref>علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج ۳، ص ۲۵۵.</ref>. | ||
:۲. [[البیان فی اخبار صاحب الزمان (کتاب)|البیان فی اخبار صاحب الزمان]] {{ع}}: [[ابو عبد الله محمد گنجی شافعی]] (م ۶۵۸)، [[احادیث]] مربوط به [[مهدی]] و خصایص و ویژگی‌های او را با ترتیب خاص و در ابواب منسجم، در این کتاب ذکر کرده است. وی در [[مقدمه]] کتابش- برای رد [[اتهام]] [[شیعی]] بودن [[عقیده مهدویت]] و اثبات آن به عنوان یک موضوع اسلامی‌اذعان می‌کند که در این کتاب، تنها احادیثی را آورده که از طریق [[اهل سنت]]، [[روایت]] شده و از ذکر [[روایات]] [[شیعی]] پرهیز کرده است<ref>ابو عبد الله محمد کنجی شافعی، البیان فی اخبار صاحب الزمان، تحقیق مهدی حمد الفتلاوی، ۱۹.</ref>. او مجموع این [[احادیث]] را (هفتاد [[حدیث]]) در ۲۵ باب منظم کرده و حتی به بعضی از جزئیات مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} نیز اشاره نموده است. عناوین باب‌های این کتاب عبارت است: | :۲. [[البیان فی اخبار صاحب الزمان (کتاب)|البیان فی اخبار صاحب الزمان]] {{ع}}: [[ابو عبد الله محمد گنجی شافعی]] (م ۶۵۸)، [[احادیث]] مربوط به [[مهدی]] و خصایص و ویژگی‌های او را با ترتیب خاص و در ابواب منسجم، در این کتاب ذکر کرده است. وی در [[مقدمه]] کتابش- برای رد [[اتهام]] [[شیعی]] بودن [[عقیده مهدویت]] و اثبات آن به عنوان یک موضوع اسلامی‌اذعان می‌کند که در این کتاب، تنها احادیثی را آورده که از طریق [[اهل سنت]]، [[روایت]] شده و از ذکر [[روایات]] [[شیعی]] پرهیز کرده است<ref>ابو عبد الله محمد کنجی شافعی، البیان فی اخبار صاحب الزمان، تحقیق مهدی حمد الفتلاوی، ۱۹.</ref>. او مجموع این [[احادیث]] را (هفتاد [[حدیث]]) در ۲۵ باب منظم کرده و حتی به بعضی از جزئیات مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} نیز اشاره نموده است. عناوین باب‌های این کتاب عبارت است: | ||
::*فی ذکر خروجه فی آخر الزمان | ::* فی ذکر خروجه فی آخر الزمان | ||
::*فی قوله {{صل}}: المهدی من عترتی من ولد فاطمه | ::* فی قوله {{صل}}: المهدی من عترتی من ولد فاطمه | ||
::*فی ذکر المهدی من [[سادات]] اهل الجنة | ::* فی ذکر المهدی من [[سادات]] اهل الجنة | ||
::*فی امر النبی {{صل}} بمبایعة المهدی | ::* فی امر النبی {{صل}} بمبایعة المهدی | ||
::*فی ذکر نصرة اهل المشرق للمهدی | ::* فی ذکر نصرة اهل المشرق للمهدی | ||
::*فی مقدار ملکه بعد ظهوره | ::* فی مقدار ملکه بعد ظهوره | ||
::*فی بیان انه یصلی بعیسی {{ع}} | ::* فی بیان انه یصلی بعیسی {{ع}} | ||
::*فی تحلیة النبی {{صل}} المهدی {{ع}} | ::* فی تحلیة النبی {{صل}} المهدی {{ع}} | ||
::*فی تصریح النبی بان المهدی من ولد الحسین {{ع}} | ::* فی تصریح النبی بان المهدی من ولد الحسین {{ع}} | ||
::*فی ذکر [[کرم]] المهدی {{ع}} | ::* فی ذکر [[کرم]] المهدی {{ع}} | ||
*نکته قابل‌توجه اینکه وی- به رغم [[انکار]] [[ولادت حضرت مهدی]] {{ع}} از طرف بیشتر علمای اهل سنت- آخرین باب را چنین نامیده است: "فی الدلالة [[علی]] جواز بقاء المهدی [[حیا]]". بر این اساس وی نه‌تنها [[ولادت حضرت مهدی]] {{ع}} را پذیرفته؛ بلکه هرگونه استبعاد در مورد [[طول عمر]] آن [[حضرت]] را منتفی دانسته است. [[گنجی شافعی]] در آغاز این باب می‌نویسد: "هیچ امتناعی در بقای [[مهدی]] {{ع}} وجود ندارد؛ به [[دلیل]] اینکه [[عیسی]]، [[الیاس]] و خضر- که از اولیای [[خداوند]] می‌باشند- زنده هستند و [[دجال]] و ابلیس- که از [[دشمنان]] [[خداوند]] می‌باشند- نیز زنده هستند و زنده بودن اینها، به وسیله [[قرآن]] و [[سنت]] اثبات شده است. آن‌گاه که بر این موضوع اتفاق کرده‌اند، زنده بودن [[مهدی]] را [[انکار]] نموده‌اند... پس به سخن هیچ عاقلی بعد از این توجه نمی‌شود، در اینکه باقی بودن [[مهدی]] را [[انکار]] کند"<ref>ابو عبد الله محمد کنجی شافعی، البیان فی اخبار صاحب الزمان، تحقیق مهدی حمد الفتلاوی، ص ۹۷.</ref>. به [[باور]] [[تاریخ‌نگاران]]، نویسنده کتاب، در سال ۶۵۸ ه در جامع [[اموی]] [[دمشق]]، به دست گروهی از عوام و به جهت تمایل وی به [[شیعه]]، مظلومانه کشته شد<ref>همان، مقدمة التحقیق، ص ۱۲.</ref>. [[آیت الله]] حسن‌زاده آملی در | * نکته قابل‌توجه اینکه وی- به رغم [[انکار]] [[ولادت حضرت مهدی]] {{ع}} از طرف بیشتر علمای اهل سنت- آخرین باب را چنین نامیده است: "فی الدلالة [[علی]] جواز بقاء المهدی [[حیا]]". بر این اساس وی نه‌تنها [[ولادت حضرت مهدی]] {{ع}} را پذیرفته؛ بلکه هرگونه استبعاد در مورد [[طول عمر]] آن [[حضرت]] را منتفی دانسته است. [[گنجی شافعی]] در آغاز این باب می‌نویسد: "هیچ امتناعی در بقای [[مهدی]] {{ع}} وجود ندارد؛ به [[دلیل]] اینکه [[عیسی]]، [[الیاس]] و خضر- که از اولیای [[خداوند]] می‌باشند- زنده هستند و [[دجال]] و ابلیس- که از [[دشمنان]] [[خداوند]] می‌باشند- نیز زنده هستند و زنده بودن اینها، به وسیله [[قرآن]] و [[سنت]] اثبات شده است. آن‌گاه که بر این موضوع اتفاق کرده‌اند، زنده بودن [[مهدی]] را [[انکار]] نموده‌اند... پس به سخن هیچ عاقلی بعد از این توجه نمی‌شود، در اینکه باقی بودن [[مهدی]] را [[انکار]] کند"<ref>ابو عبد الله محمد کنجی شافعی، البیان فی اخبار صاحب الزمان، تحقیق مهدی حمد الفتلاوی، ص ۹۷.</ref>. به [[باور]] [[تاریخ‌نگاران]]، نویسنده کتاب، در سال ۶۵۸ ه در جامع [[اموی]] [[دمشق]]، به دست گروهی از عوام و به جهت تمایل وی به [[شیعه]]، مظلومانه کشته شد<ref>همان، مقدمة التحقیق، ص ۱۲.</ref>. [[آیت الله]] حسن‌زاده آملی در وصف این کتاب می‌نویسد: "کتاب بیان در عین حال که صغیر الحجم است، بسیار عظیم النفع است. این کتاب موجز حائز فوایدی گران‌قدر و ارزشمند است و هرچند هریک از ابواب آن را در امر [[صاحب الامر]] {{ع}} اهمیتی به‌سزا است؛ لکن بعضی از ابواب- به خصوص باب‌های دوم و هفتم و نهم و سیزدهم و بیست و چهارم و بیست و پنجم- را شأنی دیگر و درخور دقت بیشتر و بهتر است"<ref>حسن حسن‌زاده آملی، نهج الولایة، ص ۹۳.</ref>. | ||
:۳. '''[[عقد الدرر فی اخبار المنتظر (کتاب)|عقد الدرر فی اخبار المنتظر]]:''' این کتاب تألیف [[یوسف بن یحیی بن علی بن عبد العزیز مقدسی شافعی]] (م بعد ۶۵۸) است. [[عقد الدرر (کتاب)|عقد الدرر]] به لحاظ جامع بودن و گستردگی، در نوع خود کم‌نظیر و منبع مهمی برای کتاب‌های بعدی بوده است. مؤلف در [[مقدمه]] کتاب، انگیزه تألیف را چنین بیان می‌کند: "[[فساد]] زمان و مشکلات و گرفتاری [[مردم]] و مأیوس شدن آنها از [[اصلاح]] اوضاع و وجود [[کینه‌ها]] بین آنان تا [[قیامت]] استمرار ندارد و از بین رفتن این مشکلات، با [[ظهور]] و [[خروج مهدی]] حاصل می‌گردد... برخی این مسأله را به‌طور کلی رد می‌کنند و برخی دیگر نیز [[گمان]] می‌کنند جز [[عیسی]]، مهدی‌ای وجود ندارد"<ref>حسن حسن‌زاده آملی، نهج الولایة، ص ۹۷.</ref>. مؤلف به تفصیل این دو دیدگاه را مردود دانسته، با شواهد کافی این را غیرقابل پذیرش می‌شمارد و برای تدوین کتاب، [[احادیث]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} را- بدون ذکر اسناد آن- [[نقل]] و منابع اصلی آن را بیان می‌کند. در بیشتر [[احادیث]] از اظهارنظر درباره ضعیف یا صحیح بودن [[حدیث]] خودداری و فقط به ذکر آن بسنده کرده است. مؤلف پس از مقدمه‌ای قابل‌توجه، مباحث [[مهدویت]] را در ابواب [[دوازده‌گانه]] تنظیم کرده است: | :۳. '''[[عقد الدرر فی اخبار المنتظر (کتاب)|عقد الدرر فی اخبار المنتظر]]:''' این کتاب تألیف [[یوسف بن یحیی بن علی بن عبد العزیز مقدسی شافعی]] (م بعد ۶۵۸) است. [[عقد الدرر (کتاب)|عقد الدرر]] به لحاظ جامع بودن و گستردگی، در نوع خود کم‌نظیر و منبع مهمی برای کتاب‌های بعدی بوده است. مؤلف در [[مقدمه]] کتاب، انگیزه تألیف را چنین بیان می‌کند: "[[فساد]] زمان و مشکلات و گرفتاری [[مردم]] و مأیوس شدن آنها از [[اصلاح]] اوضاع و وجود [[کینه‌ها]] بین آنان تا [[قیامت]] استمرار ندارد و از بین رفتن این مشکلات، با [[ظهور]] و [[خروج مهدی]] حاصل می‌گردد... برخی این مسأله را به‌طور کلی رد می‌کنند و برخی دیگر نیز [[گمان]] می‌کنند جز [[عیسی]]، مهدی‌ای وجود ندارد"<ref>حسن حسن‌زاده آملی، نهج الولایة، ص ۹۷.</ref>. مؤلف به تفصیل این دو دیدگاه را مردود دانسته، با شواهد کافی این را غیرقابل پذیرش می‌شمارد و برای تدوین کتاب، [[احادیث]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} را- بدون ذکر اسناد آن- [[نقل]] و منابع اصلی آن را بیان می‌کند. در بیشتر [[احادیث]] از اظهارنظر درباره ضعیف یا صحیح بودن [[حدیث]] خودداری و فقط به ذکر آن بسنده کرده است. مؤلف پس از مقدمه‌ای قابل‌توجه، مباحث [[مهدویت]] را در ابواب [[دوازده‌گانه]] تنظیم کرده است: | ||
::*فی بیان انه من ذریة [[رسول الله]] {{صل}} و عترته: در این باب به روایاتی درباره [[نسب]] آن [[حضرت]] اشاره شده است. | ::* فی بیان انه من ذریة [[رسول الله]] {{صل}} و عترته: در این باب به روایاتی درباره [[نسب]] آن [[حضرت]] اشاره شده است. | ||
::*فی اسمه و خلقه و کنیته: مطالبی درباره نام آن [[حضرت]]، خصلت‌ها و [[کنیه]] آن [[حضرت]] در این باب گردآوری شده است. | ::* فی اسمه و خلقه و کنیته: مطالبی درباره نام آن [[حضرت]]، خصلت‌ها و [[کنیه]] آن [[حضرت]] در این باب گردآوری شده است. | ||
::*فی عدله و حلیته: در این باب به ویژگی‌های جسمانی آن [[حضرت]] و نیز [[عدالت‌گستری]] ایشان اشاره شده است. | ::* فی عدله و حلیته: در این باب به ویژگی‌های جسمانی آن [[حضرت]] و نیز [[عدالت‌گستری]] ایشان اشاره شده است. | ||
::*فی ما یظهر من [[الفتن]] الدالة [[علی]] ولایته: این باب دارای چهار فصل درباره رخدادها و حوادث مربوط به [[ظهور]] ایشان است. | ::* فی ما یظهر من [[الفتن]] الدالة [[علی]] ولایته: این باب دارای چهار فصل درباره رخدادها و حوادث مربوط به [[ظهور]] ایشان است. | ||
::*فی أن [[الله]] تعالی یبعث من یوطی‌ء له قبل امارته: در این باب به [[زمینه‌سازان]] و [[زمینه‌سازی]] [[حکومت]] [[مهدی]] {{ع}} اشاره شده است. | ::* فی أن [[الله]] تعالی یبعث من یوطی‌ء له قبل امارته: در این باب به [[زمینه‌سازان]] و [[زمینه‌سازی]] [[حکومت]] [[مهدی]] {{ع}} اشاره شده است. | ||
::*فی ما یظهر له من الکرامات فی مدة خلافته: این باب درباره آثار و کرامت‌های آن [[حضرت]] در دوران [[دولت]] ایشان است. | ::* فی ما یظهر له من الکرامات فی مدة خلافته: این باب درباره آثار و کرامت‌های آن [[حضرت]] در دوران [[دولت]] ایشان است. | ||
::*فی شرفه و عظیم منزلته؛ | ::* فی شرفه و عظیم منزلته؛ | ||
::*فی کرمه و فتوته؛ | ::* فی کرمه و فتوته؛ | ||
::*فی فتوحاته و سیرته؛ | ::* فی فتوحاته و سیرته؛ | ||
::*فی ان [[عیسی بن مریم]] {{ع}} یصلی خلفه و یبایعه و ینزل فی نصرته؛ | ::* فی ان [[عیسی بن مریم]] {{ع}} یصلی خلفه و یبایعه و ینزل فی نصرته؛ | ||
::*فی [[اختلاف]] الروایات فی مدة اقامته؛ | ::* فی [[اختلاف]] الروایات فی مدة اقامته؛ | ||
::*فی ما یجری من الفتن فی ایامه و بعد انقضاء مدته: در این باب پس از ذکر یک [[مقدمه]]، مطالب را در ضمن هشت فصل و یک خاتمه تنظیم شده است. | ::* فی ما یجری من الفتن فی ایامه و بعد انقضاء مدته: در این باب پس از ذکر یک [[مقدمه]]، مطالب را در ضمن هشت فصل و یک خاتمه تنظیم شده است. | ||
:۴. '''[[العرف الوردی فی الاخبار المهدی]] {{ع}}:''' [[جلال الدین عبد الرحمان بن ابی بکر سیوطی]] (م ۹۱۱ ق) [[احادیث]] [[امام مهدی]] {{ع}} را در این کتاب به شکلی مبسوط و گسترده جمع‌آوری کرده است. این کتاب در ضمن مجموعه رساله‌هایی به نام الرسائل العشر در مجموعه‌ای بزرگ‌تر با عنوان [[الحاوی للفتاوی (کتاب)|الحاوی للفتاوی]] به چاپ رسیده است. وی در ابتدای این رساله می‌نویسد: "این بخشی است که [[احادیث]] و آثار وارد شده راجع به [[مهدی]] را در آن جمع کردم و [[چهل]] [[حدیثی]] که [[حافظ ابو نعیم]] آنها را ذکر کرده، به صورت خلاصه آوردم و آنچه او نیاورده بر آن افزودم و به صورت (ک) آن را رمزگذاری کردم"<ref>سیوطی، الحاوی للفتاوی، ص ۶۹.</ref> مجموع احادیثی که در این کتاب جمع‌آوری شده- چه آنچه را از ابو نعیم آورده و چه آنچه خودش بر آن افزوده- بالغ بر دویست [[حدیث]] است. وی در پایان [[احادیث]] با عنوان تنبیهات، چهار نکته مهم را یادآور شده است: | :۴. '''[[العرف الوردی فی الاخبار المهدی]] {{ع}}:''' [[جلال الدین عبد الرحمان بن ابی بکر سیوطی]] (م ۹۱۱ ق) [[احادیث]] [[امام مهدی]] {{ع}} را در این کتاب به شکلی مبسوط و گسترده جمع‌آوری کرده است. این کتاب در ضمن مجموعه رساله‌هایی به نام الرسائل العشر در مجموعه‌ای بزرگ‌تر با عنوان [[الحاوی للفتاوی (کتاب)|الحاوی للفتاوی]] به چاپ رسیده است. وی در ابتدای این رساله می‌نویسد: "این بخشی است که [[احادیث]] و آثار وارد شده راجع به [[مهدی]] را در آن جمع کردم و [[چهل]] [[حدیثی]] که [[حافظ ابو نعیم]] آنها را ذکر کرده، به صورت خلاصه آوردم و آنچه او نیاورده بر آن افزودم و به صورت (ک) آن را رمزگذاری کردم"<ref>سیوطی، الحاوی للفتاوی، ص ۶۹.</ref> مجموع احادیثی که در این کتاب جمع‌آوری شده- چه آنچه را از ابو نعیم آورده و چه آنچه خودش بر آن افزوده- بالغ بر دویست [[حدیث]] است. وی در پایان [[احادیث]] با عنوان تنبیهات، چهار نکته مهم را یادآور شده است: | ||
::*[[مهدی]] {{ع}} یکی از خلفای [[دوازده‌گانه]] است که در [[حدیث]] [[جابر]] بن سمره ذکر شده است. | ::* [[مهدی]] {{ع}} یکی از خلفای [[دوازده‌گانه]] است که در [[حدیث]] [[جابر]] بن سمره ذکر شده است. | ||
::*[[مهدی]] {{ع}} نمی‌تواند از [[فرزندان عباس]] بن مطلب باشد. | ::* [[مهدی]] {{ع}} نمی‌تواند از [[فرزندان عباس]] بن مطلب باشد. | ||
::*[[سند حدیث]] "لا [[مهدی]] الا [[عیسی بن مریم]]" ضعیف است؛ چون با [[نقل]] متواتر- که گویای [[ظهور مهدی]] {{ع}} و اینکه او از [[فرزندان]] [[رسول خدا]] {{صل}} است و [[عیسی]] پشت سر او [[نماز]] می‌خواند- متعارض است. | ::* [[سند حدیث]] "لا [[مهدی]] الا [[عیسی بن مریم]]" ضعیف است؛ چون با [[نقل]] متواتر- که گویای [[ظهور مهدی]] {{ع}} و اینکه او از [[فرزندان]] [[رسول خدا]] {{صل}} است و [[عیسی]] پشت سر او [[نماز]] می‌خواند- متعارض است. | ||
::*آنچه [[نقل]] شده که [[مهدی]] از [[مغرب]] [[ظهور]] خواهد کرد، هیچ‌گونه [[دلیل]] و پایه‌ای ندارد<ref>سیوطی، الحاوی للفتاوی، ص ۱۰۲.</ref>. | ::* آنچه [[نقل]] شده که [[مهدی]] از [[مغرب]] [[ظهور]] خواهد کرد، هیچ‌گونه [[دلیل]] و پایه‌ای ندارد<ref>سیوطی، الحاوی للفتاوی، ص ۱۰۲.</ref>. | ||
:۵. '''[[البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان (کتاب)|البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان]]:''' این کتاب از جمله [[کتاب‌های حدیثی]] مفصل در باب [[مهدی]] {{ع}} است که بیش از ۲۷۰ [[حدیث]] را دربرگرفته و به وسیله علاء الدین [[علی]] بن حسام الدین مشهور به متقی [[هندی]] (م ۹۷۵ ق) نوشته شده است. ابواب کتاب درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} و موضوعات مربوط به ایشان، به شرح زیر است: | :۵. '''[[البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان (کتاب)|البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان]]:''' این کتاب از جمله [[کتاب‌های حدیثی]] مفصل در باب [[مهدی]] {{ع}} است که بیش از ۲۷۰ [[حدیث]] را دربرگرفته و به وسیله علاء الدین [[علی]] بن حسام الدین مشهور به متقی [[هندی]] (م ۹۷۵ ق) نوشته شده است. ابواب کتاب درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} و موضوعات مربوط به ایشان، به شرح زیر است: | ||
::*فی الکرامات | ::* فی الکرامات | ||
::*فی [[نسب]] المهدی {{ع}} | ::* فی [[نسب]] المهدی {{ع}} | ||
::*فی حلیة المهدی {{ع}} | ::* فی حلیة المهدی {{ع}} | ||
::*فی احوال تقع قبل [[خروج]] المهدی {{ع}} | ::* فی احوال تقع قبل [[خروج]] المهدی {{ع}} | ||
::*فی جامع العلامات و... | ::* فی جامع العلامات و... | ||
*در باب‌های بعد به چگونگی [[بیعت]] با [[حضرت مهدی]] {{ع}}، [[یاران]]، [[فتوحات]]، مدت [[حکومت]] و نازل شدن [[عیسی]] {{ع}} برای [[یاری]] آن [[حضرت]] اشاره شده است. مؤلف درباره کتاب خود می‌گوید: چون کتاب [[العرف الوردی فی اخبار (کتاب)|العرف الوردی فی اخبار]] المهدی تألیف [[جلال الدین سیوطی]] را مشاهده کردم، از آنجایی که آن کتاب دارای باب‌بندی و [[نظم]] لازم نبود، آن را باب‌بندی نمودم و برخی [[احادیث]] دیگر بر آن افزودم<ref>البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان، ص ۱۰.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۱، ص۷۴-۷۹.</ref>. | * در باب‌های بعد به چگونگی [[بیعت]] با [[حضرت مهدی]] {{ع}}، [[یاران]]، [[فتوحات]]، مدت [[حکومت]] و نازل شدن [[عیسی]] {{ع}} برای [[یاری]] آن [[حضرت]] اشاره شده است. مؤلف درباره کتاب خود می‌گوید: چون کتاب [[العرف الوردی فی اخبار (کتاب)|العرف الوردی فی اخبار]] المهدی تألیف [[جلال الدین سیوطی]] را مشاهده کردم، از آنجایی که آن کتاب دارای باب‌بندی و [[نظم]] لازم نبود، آن را باب‌بندی نمودم و برخی [[احادیث]] دیگر بر آن افزودم<ref>البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان، ص ۱۰.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۱، ص۷۴-۷۹.</ref>. | ||
==صحت احادیث مهدوی {{ع}}== | == صحت احادیث مهدوی {{ع}}== | ||
*نکته قابل‌توجه درباره [[روایات]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} در منابع [[اهل سنت]]، این است که بزرگان فراوانی از ایشان، تصریح به صحت آنها کرده‌اند؛ از جمله: | * نکته قابل‌توجه درباره [[روایات]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} در منابع [[اهل سنت]]، این است که بزرگان فراوانی از ایشان، تصریح به صحت آنها کرده‌اند؛ از جمله: | ||
#[[ترمذی]] (م ۲۹۷) درباره سه [[حدیث]] [[مهدی]] {{ع}} می‌گوید: "این [[حدیث]] [[نیکو]] و صحیح است"<ref>سنن ترمذی، ج ۴، ص ۵۰۵، ح ۲۲۳۰ و ۲۲۳۱ و ۲۲۳۳.</ref>. درباره چهارمین [[حدیث]] نیز می‌گوید: "این [[حدیثی]] [[نیکو]] است"<ref>سنن ترمذی، ج ۴، ص ۵۰۵، ح ۲۲۳۲.</ref>. | # [[ترمذی]] (م ۲۹۷) درباره سه [[حدیث]] [[مهدی]] {{ع}} می‌گوید: "این [[حدیث]] [[نیکو]] و صحیح است"<ref>سنن ترمذی، ج ۴، ص ۵۰۵، ح ۲۲۳۰ و ۲۲۳۱ و ۲۲۳۳.</ref>. درباره چهارمین [[حدیث]] نیز می‌گوید: "این [[حدیثی]] [[نیکو]] است"<ref>سنن ترمذی، ج ۴، ص ۵۰۵، ح ۲۲۳۲.</ref>. | ||
#[[حاکم نیشابوری]] (م ۴۰۵) درباره هریک از چهار [[حدیث]] چنین می‌گوید: "اسناد این [[حدیث صحیح]] است؛ ولی [[بخاری]] و مسلم آن را [[نقل]] نکرده‌اند"<ref>مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۴۲۹ و ۴۶۵ و ۵۵۳ و ۵۵۸.</ref>. در مورد سه [[حدیث]] دیگر می‌گوید: "اسناد این [[حدیث صحیح]] است با شرط مسلم؛ ولی [[بخاری]] و [[مسلم]] [[نقل]] نکرده‌اند"<ref>مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۴۵۰ و ۵۵۷ و ۵۵۸.</ref>. نظرش درباره هشت [[حدیث]] دیگر این چنین است: "این [[حدیث]] صحیحی است با شرط [[شیخین]] (مسلم و [[بخاری]])، ولی آن را [[نقل]] نکرده‌اند"<ref>مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۴۲۹ و ۴۴۲ و ۴۵۷ و ۴۶۴ و ۵۰۲ و ۵۲۰ و ۵۵۴ و ۵۵۷.</ref>. | # [[حاکم نیشابوری]] (م ۴۰۵) درباره هریک از چهار [[حدیث]] چنین می‌گوید: "اسناد این [[حدیث صحیح]] است؛ ولی [[بخاری]] و مسلم آن را [[نقل]] نکرده‌اند"<ref>مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۴۲۹ و ۴۶۵ و ۵۵۳ و ۵۵۸.</ref>. در مورد سه [[حدیث]] دیگر می‌گوید: "اسناد این [[حدیث صحیح]] است با شرط مسلم؛ ولی [[بخاری]] و [[مسلم]] [[نقل]] نکرده‌اند"<ref>مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۴۵۰ و ۵۵۷ و ۵۵۸.</ref>. نظرش درباره هشت [[حدیث]] دیگر این چنین است: "این [[حدیث]] صحیحی است با شرط [[شیخین]] (مسلم و [[بخاری]])، ولی آن را [[نقل]] نکرده‌اند"<ref>مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۴۲۹ و ۴۴۲ و ۴۵۷ و ۴۶۴ و ۵۰۲ و ۵۲۰ و ۵۵۴ و ۵۵۷.</ref>. | ||
#[[بیهقی]] (م ۴۵۸) گوید: "حدیث‌های مربوط به [[خروج مهدی]]، صحیح‌ترین اسناد را دارد"<ref>الاعتقاد و الهدایة الی سبیل الرشاد، ص ۱۲۷.</ref>. | # [[بیهقی]] (م ۴۵۸) گوید: "حدیث‌های مربوط به [[خروج مهدی]]، صحیح‌ترین اسناد را دارد"<ref>الاعتقاد و الهدایة الی سبیل الرشاد، ص ۱۲۷.</ref>. | ||
#بغوی (م ۵۱۰ یا ۵۱۶) در کتابش مصابیح السنة در فصل "الصحاح" یک [[حدیث]] و در فصل "الحسان" پنج [[حدیث]] [[نقل]] کرده است. | # بغوی (م ۵۱۰ یا ۵۱۶) در کتابش مصابیح السنة در فصل "الصحاح" یک [[حدیث]] و در فصل "الحسان" پنج [[حدیث]] [[نقل]] کرده است. | ||
#[[قرطبی]] [[مالکی]] (م ۶۷۱) از معتقدان به [[متواتر بودن]] حدیث‌های مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} است. نکته مهم، اینکه وی ذیل [[حدیث]] [[ابن ماجه]] در مورد [[مهدی]] گوید: "اسنادش صحیح است" و تصریح می‌کند: [[حدیث]] "[[مهدی]] از [[عترت]] من، از [[فرزندان]] [[فاطمه]] است"، از [[حدیث]] [[محمد بن خالد الجندی]] صحیح‌تر است<ref>کتاب التذکرة، ص ۷۰۴.</ref>. علاوه بر موارد یاد شده، [[دانشمندان]] فراوانی از [[اهل سنت]] به صحیح بودن [[روایات]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} تصریح کرده‌اند<ref>ر.ک: مهدی منتظر در اندیشه اسلامی، صص ۵۴- ۶۰.</ref>. چهار. [[تواتر]]<ref>. | # [[قرطبی]] [[مالکی]] (م ۶۷۱) از معتقدان به [[متواتر بودن]] حدیث‌های مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} است. نکته مهم، اینکه وی ذیل [[حدیث]] [[ابن ماجه]] در مورد [[مهدی]] گوید: "اسنادش صحیح است" و تصریح می‌کند: [[حدیث]] "[[مهدی]] از [[عترت]] من، از [[فرزندان]] [[فاطمه]] است"، از [[حدیث]] [[محمد بن خالد الجندی]] صحیح‌تر است<ref>کتاب التذکرة، ص ۷۰۴.</ref>. علاوه بر موارد یاد شده، [[دانشمندان]] فراوانی از [[اهل سنت]] به صحیح بودن [[روایات]] مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} تصریح کرده‌اند<ref>ر. ک: مهدی منتظر در اندیشه اسلامی، صص ۵۴- ۶۰.</ref>. چهار. [[تواتر]]<ref>.«حدیث یا متواتر است یا آحاد. متواتر، در لغت، آمدن یکی پس از دیگری بلافاصله است و در اصطلاح علم الحدیث، منظور خبر جماعتی است که فی حد نفسه، نه به ضمیمه قرائن، اتفاق آنان بر دروغ محال، و در نتیجه، موجب علم به مضمون خبر باشد»: کاظم مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ص ۱۴۴.</ref> [[احادیث]] مهدی [[احادیث]] [[پیامبر]] {{صل}}، درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}}، در کتاب‌های [[مذاهب اسلامی]]، به اندازه‌ای فراوان است که کمتر درباره موضوعی به این [[میزان]]، [[حدیث]] رسیده است. همین واقعیت باعث شده، تا [[دانشمندان]] [[علم حدیث]]، در موارد فراوانی، به "[[متواتر]]" بودن [[احادیث]] [[مهدی]]، تصریح کنند. [[احمد بن محمد بن صدیق]]، [[ابو الفیض غماری حسنی شافعی]] [[مغربی]]، در کتاب ارزشمند [[ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون (کتاب)|ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون]] [[متواتر بودن]] حدیث‌های مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} را به شیوه‌ای بی‌نظیر و بی‌سابقه ثابت می‌کند و بی‌اساس بودن تضعیف‌های [[ابن خلدون]] را در باره این حدیث‌ها به خوبی نشان می‌دهد. در برابر، افرادی چون [[احمد امین مصری]]، [[محمد فرید وجدی]] و امثال آنها، اظهارنظرهای [[ابن خلدون]] را مستندی برای گفته‌های ناصحیح خود برگزیده‌اند!! | ||
*[[غماری مغربی]]، به تفصیل حدیث‌های مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} را با تحقیق گسترده از کتاب‌های [[اهل سنت]]، استخراج و [[روایت]] کرده، [[راویان]] آنها را به ترتیب برشمرده است: نخست [[اصحاب پیامبر]] اکرم {{صل}}، سپس [[تابعین]] و [[تابعین]] تابعین و بالاخره [[محدثان]]. | * [[غماری مغربی]]، به تفصیل حدیث‌های مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} را با تحقیق گسترده از کتاب‌های [[اهل سنت]]، استخراج و [[روایت]] کرده، [[راویان]] آنها را به ترتیب برشمرده است: نخست [[اصحاب پیامبر]] اکرم {{صل}}، سپس [[تابعین]] و [[تابعین]] تابعین و بالاخره [[محدثان]]. | ||
[[ابو الفیض]] در بخشی از کتابش گوید: "بر کسی پوشیده نیست که به‌طور طبیعی و معمولی، غیرممکن است گروهی بیش از سی نفر از طبقات مختلف اجتماعی- و بدون آشنایی با یکدیگر- بر یک سخن متفق شوند. البته این تعدادی است که تا امروز توانسته‌ایم از آن [[آگاه]] شویم. ما [[روایات]] مربوط به [[حضرت مهدی]] را از برخی [[صحابه]] [[روایت]] می‌کنیم؛ مانند: [[ابو سعید خدری]]، [[عبد الله بن مسعود]]، [[علی بن ابی‌طالب]] {{ع}}، [[ام سلمه]]، [[ثوبان [[عبد الله بن جزء بن حارث زبیدی]]، [[ابو هریره]]، [[انس بن مالک]]، [[جابر بن عبد الله انصاری]]، [[قرة بن ایاس مزنی]]، [[ابن عباس]]، [[ام حبیبه]]، ابو امامه]]، [[عبد الله بن عمرو بن عاص]]، [[عمار بن یاسر]]، [[عباس بن عبد المطلب]]، [[حسین بن علی]] {{عم}}، تمیم‌داری، [[عبد الرحمن بن عوف]]، [[عبد الله بن عمر بن الخطاب]]، [[طلحه]]، [[علی هلالی]]، [[عمران بن حصین]]، [[عمرو بن مره جهنی]]، [[معاذ بن جبل]] و [[مرسله شهر بن حوشب]]. البته خبرش مرفوعه است، نه موقوفه و مقطوعه؛ هرچند که [[احادیث]] موقوفه و مقطوعه در این مبحث بسان [[احادیث]] مرفوع به شمار می‌آیند و با پی‌گیری می‌توانیم تعداد بسیاری از آنها را ذکر کنیم؛ ولی معتقدیم که حدیث‌های مرفوع، ما و شما را بسنده باشد"<ref>ابراز الوهم المکنون، ص ۴۳۷.</ref>. | [[ابو الفیض]] در بخشی از کتابش گوید: "بر کسی پوشیده نیست که به‌طور طبیعی و معمولی، غیرممکن است گروهی بیش از سی نفر از طبقات مختلف اجتماعی- و بدون آشنایی با یکدیگر- بر یک سخن متفق شوند. البته این تعدادی است که تا امروز توانسته‌ایم از آن [[آگاه]] شویم. ما [[روایات]] مربوط به [[حضرت مهدی]] را از برخی [[صحابه]] [[روایت]] می‌کنیم؛ مانند: [[ابو سعید خدری]]، [[عبد الله بن مسعود]]، [[علی بن ابی‌طالب]] {{ع}}، [[ام سلمه]]، [[ثوبان [[عبد الله بن جزء بن حارث زبیدی]]، [[ابو هریره]]، [[انس بن مالک]]، [[جابر بن عبد الله انصاری]]، [[قرة بن ایاس مزنی]]، [[ابن عباس]]، [[ام حبیبه]]، ابو امامه]]، [[عبد الله بن عمرو بن عاص]]، [[عمار بن یاسر]]، [[عباس بن عبد المطلب]]، [[حسین بن علی]] {{عم}}، تمیم‌داری، [[عبد الرحمن بن عوف]]، [[عبد الله بن عمر بن الخطاب]]، [[طلحه]]، [[علی هلالی]]، [[عمران بن حصین]]، [[عمرو بن مره جهنی]]، [[معاذ بن جبل]] و [[مرسله شهر بن حوشب]]. البته خبرش مرفوعه است، نه موقوفه و مقطوعه؛ هرچند که [[احادیث]] موقوفه و مقطوعه در این مبحث بسان [[احادیث]] مرفوع به شمار می‌آیند و با پی‌گیری می‌توانیم تعداد بسیاری از آنها را ذکر کنیم؛ ولی معتقدیم که حدیث‌های مرفوع، ما و شما را بسنده باشد"<ref>ابراز الوهم المکنون، ص ۴۳۷.</ref>. | ||
[[ابو الفیض غماری شافعی]]، حدیث‌های مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} را از بیش از سی [[صحابی پیامبر]] اکرم {{صل}} [[روایت]] و سلسله [[راویان]] و [[محدثان]] آنها را با دقت و تفصیل بیان کرده است<ref>سید ثامر هاشم العمیدی، مهدی منتظر در اندیشه اسلامی، ص ۵۰.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۱، ص۷۹، ۸۰.</ref>. | [[ابو الفیض غماری شافعی]]، حدیث‌های مربوط به [[حضرت مهدی]] {{ع}} را از بیش از سی [[صحابی پیامبر]] اکرم {{صل}} [[روایت]] و سلسله [[راویان]] و [[محدثان]] آنها را با دقت و تفصیل بیان کرده است<ref>سید ثامر هاشم العمیدی، مهدی منتظر در اندیشه اسلامی، ص ۵۰.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۱، ص۷۹، ۸۰.</ref>. | ||
==تواتر [[احادیث]] مهدوی== | == تواتر [[احادیث]] مهدوی == | ||
*برخی دیگر از کسانی که به [[تواتر]] [[احادیث]] مربوط به [[حضرت مهدی]] تصریح کرده‌اند، بدین قرارند: | * برخی دیگر از کسانی که به [[تواتر]] [[احادیث]] مربوط به [[حضرت مهدی]] تصریح کرده‌اند، بدین قرارند: | ||
#[[حافظ ابو عبد الله گنجی شافعی]] (م ۶۵۸ ق)، در کتاب [[البیان (کتاب)|البیان]]، می‌نویسد: {{عربی|"تواترت الاخبار و استفاضت بکثرة رواتها عن المصطفی فی امر المهدی"}}؛ "[[احادیث]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} درباره [[مهدی]] به [[دلیل]] [[راویان]] بسیاری که دارد، به حد [[تواتر]] رسیده است". | # [[حافظ ابو عبد الله گنجی شافعی]] (م ۶۵۸ ق)، در کتاب [[البیان (کتاب)|البیان]]، می‌نویسد: {{عربی|"تواترت الاخبار و استفاضت بکثرة رواتها عن المصطفی فی امر المهدی"}}؛ "[[احادیث]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} درباره [[مهدی]] به [[دلیل]] [[راویان]] بسیاری که دارد، به حد [[تواتر]] رسیده است". | ||
#[[ابن حجر عسقلانی]] (م ۸۵۲ ق) که او را "[[حافظ عصر]]" خوانده‌اند، در کتاب [[فتح الباری (کتاب)|فتح الباری]] در شرح [[صحیح بخاری]] می‌گوید: {{عربی|"تواترت الاخبار بان المهدی من هذه الامة و ان [[عیسی]] {{ع}} سینزل و یصلی خلفه"}}<ref>فتح الباری، ۵، ص ۳۶۲.</ref>؛ "[[اخبار]] [[متواتر]] رسیده است که [[مهدی]] از این [[امت]] است و [[عیسی]] فرود خواهد آمد و پشت سر او [[نماز]] خواهد خواند". | # [[ابن حجر عسقلانی]] (م ۸۵۲ ق) که او را "[[حافظ عصر]]" خوانده‌اند، در کتاب [[فتح الباری (کتاب)|فتح الباری]] در شرح [[صحیح بخاری]] می‌گوید: {{عربی|"تواترت الاخبار بان المهدی من هذه الامة و ان [[عیسی]] {{ع}} سینزل و یصلی خلفه"}}<ref>فتح الباری، ۵، ص ۳۶۲.</ref>؛ "[[اخبار]] [[متواتر]] رسیده است که [[مهدی]] از این [[امت]] است و [[عیسی]] فرود خواهد آمد و پشت سر او [[نماز]] خواهد خواند". | ||
#[[ابن حجر هیتمی]] (م ۹۷۴ ق) درباره این [[احادیث]] گفته است: "احادیثی که در آنها [[مهدی]] ذکر شده است، فراوان و [[متواتر]] می‌باشند."<ref>الاشاعة فی اشراط الساعة، ص ۸۷.</ref> به جز موارد یاد شده، [[دانشمندان]] دیگری نیز به [[متواتر بودن]] [[روایات]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} تصریح کرده‌اند<ref>ر.ک: [[لطف الله صافی گلپایگانی|صافی گلپایگانی، لطف الله]]، منتخب الاثر، ص ۵، پانوشت؛ و نیز ر.ک: مهدی منتظر {{ع}} در اندیشه اسلامی، صص ۶۰- ۶۷.</ref>. | # [[ابن حجر هیتمی]] (م ۹۷۴ ق) درباره این [[احادیث]] گفته است: "احادیثی که در آنها [[مهدی]] ذکر شده است، فراوان و [[متواتر]] می‌باشند."<ref>الاشاعة فی اشراط الساعة، ص ۸۷.</ref> به جز موارد یاد شده، [[دانشمندان]] دیگری نیز به [[متواتر بودن]] [[روایات]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} تصریح کرده‌اند<ref>ر. ک: [[لطف الله صافی گلپایگانی|صافی گلپایگانی، لطف الله]]، منتخب الاثر، ص ۵، پانوشت؛ و نیز ر. ک: مهدی منتظر {{ع}} در اندیشه اسلامی، صص ۶۰- ۶۷.</ref>. | ||
در پایان ذکر نکاتی درباره کتاب‌های یاد شده، خالی از فایده نیست: | در پایان ذکر نکاتی درباره کتاب‌های یاد شده، خالی از فایده نیست: | ||
#کتاب‌هایی که که ویژه [[امام مهدی]] {{ع}} [[نگارش]] یافته و یا فصل‌هایی که در دیگر کتاب‌ها، درباره آن [[حضرت]] آمده، براساس [[احادیث]] [[نبوی]] است. | # کتاب‌هایی که که ویژه [[امام مهدی]] {{ع}} [[نگارش]] یافته و یا فصل‌هایی که در دیگر کتاب‌ها، درباره آن [[حضرت]] آمده، براساس [[احادیث]] [[نبوی]] است. | ||
#در این کتاب‌ها، [[احادیث]] بسیار جالب، درباره مسائل [[حضرت مهدی]] {{ع}}، [[روایت]] شده است. | # در این کتاب‌ها، [[احادیث]] بسیار جالب، درباره مسائل [[حضرت مهدی]] {{ع}}، [[روایت]] شده است. | ||
#در برخی از اینها، آیاتی از "[[قرآن کریم]]"، درباره آن [[حضرت]] مطرح گشته است. | # در برخی از اینها، آیاتی از "[[قرآن کریم]]"، درباره آن [[حضرت]] مطرح گشته است. | ||
#در میان این کتاب‌ها، بعضی پیش از میلاد [[حضرت مهدی]] {{ع}} و برخی نیز در عصر [[غیبت صغرا]] و بعد از آن تألیف یافته است. | # در میان این کتاب‌ها، بعضی پیش از میلاد [[حضرت مهدی]] {{ع}} و برخی نیز در عصر [[غیبت صغرا]] و بعد از آن تألیف یافته است. | ||
#در میان آنها از معتبرترین کتاب‌های [[اهل سنت]] نیز وجود دارد؛ مانند: [[صحاح]] شش گانه، [[مسند احمد بن حنبل]] و... | # در میان آنها از معتبرترین کتاب‌های [[اهل سنت]] نیز وجود دارد؛ مانند: [[صحاح]] شش گانه، [[مسند احمد بن حنبل]] و... | ||
#بسیاری از این کتاب‌ها- و چه‌بسا نوع آنها- در محیط‌هایی فارغ از هرگونه [[وابستگی]] به [[شیعه]]، تألیف یافته است. | # بسیاری از این کتاب‌ها- و چه‌بسا نوع آنها- در محیط‌هایی فارغ از هرگونه [[وابستگی]] به [[شیعه]]، تألیف یافته است. | ||
#در این کتاب‌ها، مسائل گوناگون و حقایق بسیاری درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} آمده است. همچنین تأییدات و سخنانی مفید از خود [[عالمان]]، [[محدثان]] و [[مفسران اهل سنت]] در این باره ذکر شده است<ref>ر.ک: خورشید مغرب، ص ۶۸.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۱،ص۸-۸۳.</ref>. | # در این کتاب‌ها، مسائل گوناگون و حقایق بسیاری درباره [[حضرت مهدی]] {{ع}} آمده است. همچنین تأییدات و سخنانی مفید از خود [[عالمان]]، [[محدثان]] و [[مفسران اهل سنت]] در این باره ذکر شده است<ref>ر. ک: خورشید مغرب، ص ۶۸.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۱،ص۸-۸۳.</ref>. | ||
== پرسش مستقیم == | |||
* [[دیدگاه اهل سنت درباره مهدویت چیست؟ (پرسش)]] | |||
== | == پرسش‌های وابسته == | ||
{{پرسمان مهدویت از دیدگاه مذاهب اسلامی}} | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]. | |||
# [[پرونده:136861.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۱ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ج۱''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:امام مهدی]] | [[رده:امام مهدی]] | ||
[[رده:مدخل موعودنامه]] | [[رده:مدخل موعودنامه]] | ||