←اقسام حسن خلق
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[خوش‌خلقی در لغت]] - [[خوش‌خلقی در قرآن]] - [[خوش‌خلقی در حدیث]] - [[خوش‌خلقی در نهج البلاغه]] - [[خوش‌خلقی در اخلاق اسلامی]] - [[خوش‌خلقی در معارف دعا و زیارات]] - [[خوش‌خلقی در معارف و سیره نبوی]] - [[خوش‌خلقی در معارف و سیره علوی]] - [[خوش‌خلقی در معارف و سیره حسینی]] - [[خوش‌خلقی در معارف و سیره سجادی]] - [[خوش‌خلقی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[خوش‌خلقی در خانواده]]| پرسش مرتبط = }} | |||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[خوش‌خلقی در لغت]] - [[خوش‌خلقی در قرآن]] - [[خوش‌خلقی در حدیث]] - [[خوش‌خلقی در نهج البلاغه]] - [[خوش‌خلقی در اخلاق اسلامی]] - [[خوش‌خلقی در معارف دعا و زیارات]] - [[خوش‌خلقی در معارف و سیره نبوی]] - [[خوش‌خلقی در معارف و سیره حسینی]] - [[خوش‌خلقی در معارف و سیره سجادی]] - [[خوش‌خلقی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[خوش‌خلقی در خانواده]]| پرسش مرتبط = }} | |||
'''خوش‌خلقی''' یا [[حُسن خلق]] به معنای | '''خوش‌خلقی''' یا [[حُسن خلق]] به معنای برخورد پسندیده با دیگران است که در [[آیات]] و [[روایات]] فراوانی به آن توصیه شده است و [[سنت]] [[معصومین]] {{ع}} هم گویای [[حسن خلق]] ایشان در [[زندگی]] است. باتوجه به اینکه خوش‌خلقی از علایم ایمان است لذا نشانه‌های [[حسن خلق]] همان نشانه‌های ایمان است. آثار و فواید [[دنیوی]] و [[اخروی]] زیادی برای خوش‌خلقی بیان شده است مانند نزول [[رحمت الهی]] و افزوده شدن [[رزق]]. | ||
== معناشناسی == | |||
{{اصلی|خوش‌خلقی در لغت}} | |||
[[حُسن]] در لغت نقیض قبح<ref>طریحی، مجمع البحرین، ج۶، ص۲۳۵؛ ابن‌منظور، لسان‌العرب، ج۱۳، ص۱۱۴.</ref> به معنی [[نیکی]] و [[جمال]]<ref>لوئیس معلوف، المنجد، ص۱۳۵.</ref> است و [[خُلق]] به معنی [[سرشت]] و سجیه به کار رفته است<ref>لوئیس معلوف، المنجد، ص۱۹۴.</ref>؛ بنابراین، [[حسن]] خُلق به معنی [[خوش‌خویی]]، نیکوسیرتی و زیباصفتی است<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|اخلاق الاهی ج۱۴]]، ص۱۷۹.</ref>. | |||
خوش‌خلقی یا [[حسن خلق]] در اصطلاح به معنای برخورد پسندیده با دیگران است که از [[فضیلت‌های اخلاقی]] محسوب میشود. [[اسلام]] [[مردم]] را به متصف شدن به این صفت [[نیک]] فرا می‌خواند. البته در روایات اهل بیت {{ع}}، [[حُسن خُلق]]، گاهی به معنای [[خوش برخوردی]] به کار می‌رود، مانند سخن پیامبر {{صل}}: «[[بهترین]] شما، خوش‌خوترین شماست؛ آنان که اُنس می‌گیرند و با آنها اُنس گرفته میشود»<ref>{{متن حدیث|خِیَارُکُمْ أَحَاسِنُکُمْ أَخْلَاقاً الَّذِینَ یَأْلِفُونَ وَ یُؤْلَفُونَ}}؛ تحف العقول، ص۴۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه ج۱]]، ص۲۸۸ ـ ۲۸۹؛ [[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱]]، ص۴۸-۴۹.</ref> | |||
== خوش‌خلقی در [[قرآن]] == | == خوش‌خلقی در [[قرآن]] == | ||
[[خداوند متعال]] در [[آیات]] متعدد و از جمله [[آیات]] زیر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} را به [[حسن خلق]] در برابر همۀ افراد [[جامعه]] سفارش کرده است: | [[خداوند متعال]] در [[آیات]] متعدد و از جمله [[آیات]] زیر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} را به [[حسن خلق]] در برابر همۀ افراد [[جامعه]] سفارش کرده است: | ||
#{{متن قرآن|وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و برای مؤمنان افتادگی کن!» سوره حجر، آیه ۸۸.</ref>؛ | #{{متن قرآن|وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و برای مؤمنان افتادگی کن!» سوره حجر، آیه ۸۸.</ref>؛ | ||
#{{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ}}<ref>«پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند؛» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>؛ | #{{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ}}<ref>«پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند؛» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>؛ | ||
#{{متن قرآن|ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَصِفُونَ}}<ref>«بدی را با روشی که نیکوتر است دور کن؛ ما به آنچه وصف می‌کنند داناتریم» سوره مؤمنون، آیه ۹۶.</ref> و.... | #{{متن قرآن|ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَصِفُونَ}}<ref>«بدی را با روشی که نیکوتر است دور کن؛ ما به آنچه وصف می‌کنند داناتریم» سوره مؤمنون، آیه ۹۶.</ref> و... . | ||
در این [[آیات]] اشاره به [[حسن خلق]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} شده و [[خداوند]] [[پیامبر]] را توصیه و سفارش به [[حسن خلق]] کرده است، چه در برابر [[مؤمنان]] و چه در برابر [[اهل کتاب]] و در مجموع در برابر تمام افراد [[جامعه]]<ref>ر. ک: [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، | |||
در این [[آیات]] اشاره به [[حسن خلق]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} شده و [[خداوند]] [[پیامبر]] را توصیه و سفارش به [[حسن خلق]] کرده است، چه در برابر [[مؤمنان]] و چه در برابر [[اهل کتاب]] و در مجموع در برابر تمام افراد [[جامعه]]<ref>ر.ک: [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱]]، ص۴۵۳. </ref>. | |||
== خوش‌خلقی در [[روایات]] == | == خوش‌خلقی در [[روایات]] == | ||
[[روایات]] فراوانی درباره [[اخلاق نیکو]] وجود دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از: | [[روایات]] فراوانی درباره [[اخلاق نیکو]] وجود دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از: | ||
# [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: «کسانی از [[برترین]] [[ایمان]] برخوردارند که [[بهترین]] [[اخلاق]] را دارند»<ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُ النَّاسِ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً}}؛ علی بن حسین صدوق، امالی، ص۷۳؛ علی بن حسین صدوق، معانی الاخبار، ص۱۹۶.</ref>. | # [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: «کسانی از [[برترین]] [[ایمان]] برخوردارند که [[بهترین]] [[اخلاق]] را دارند»<ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُ النَّاسِ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً}}؛ علی بن حسین صدوق، امالی، ص۷۳؛ علی بن حسین صدوق، معانی الاخبار، ص۱۹۶.</ref>. | ||
# همچنین فرمودند: «دین‌تان را به [[حسن خلق]] بیارایید»<ref>سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج۱۸، ص۱۵۹؛ سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الاوسط، ج۸، ص۱۶۵؛ علی بن ابی‌بکر هیثمی، مجمع الزوائد، ج۳، ص۱۲۷. </ref>. | # همچنین فرمودند: «دین‌تان را به [[حسن خلق]] بیارایید»<ref>سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج۱۸، ص۱۵۹؛ سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الاوسط، ج۸، ص۱۶۵؛ علی بن ابی‌بکر هیثمی، مجمع الزوائد، ج۳، ص۱۲۷.</ref>. | ||
# [[حسن خلق]] [[بهترین]] و | # [[حسن خلق]] [[بهترین]] و برترین عمل و اولین و سنگین‌ترین کرداری است که در ترازوی [[اعمال]] کسی قرار داده میشود، [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: «[[روز قیامت]] در [[میزان]] کسی [[برتر]] از [[حسن خلق]] نهاده نمی‌شود»<ref>{{متن حدیث|مَا یُوضَعُ فِی مِیزَانِ اِمْرِئٍ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ أَفْضَلُ مِنْ حُسْنِ اَلْخُلُقِ}}؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۹۹؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۰۵.</ref>. | ||
# از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} پرسیدند: یا [[رسول الله]]! [[حسن خلق]] چیست؟ فرمود: «با کسی که از تو [[قطع رحم]] کرده، [[صله رحم]] کنی و از کسی که به تو [[ستم]] کرده است، درگذری و به کسی که تو را [[محروم]] کرده است عطا کنی»<ref>{{متن حدیث|هو ان تصل من قطعک و تعطی من حرمک و تعفو عن ظلمک}}؛ محسن فیض کاشانی، محجة البیضاء، ترجمه محمد صادق عارف، ج۳، ص۳۴۷. </ref>. | # از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} پرسیدند: یا [[رسول الله]]! [[حسن خلق]] چیست؟ فرمود: «با کسی که از تو [[قطع رحم]] کرده، [[صله رحم]] کنی و از کسی که به تو [[ستم]] کرده است، درگذری و به کسی که تو را [[محروم]] کرده است عطا کنی»<ref>{{متن حدیث|هو ان تصل من قطعک و تعطی من حرمک و تعفو عن ظلمک}}؛ محسن فیض کاشانی، محجة البیضاء، ترجمه محمد صادق عارف، ج۳، ص۳۴۷. </ref>. | ||
# [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: «مردمی که اخلاق‌شان بهتر است | # [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: «مردمی که اخلاق‌شان بهتر است کامل‌ترین [[عقل]] را دارند»<ref>{{متن حدیث|أَکْمَلُ اَلنَّاسِ عَقْلاً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً}}؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۲۳. </ref> | ||
# [[امام سجاد]] {{ع}} درباره [[خوش خلقی]] با | # [[امام سجاد]] {{ع}} درباره [[خوش خلقی]] با والدین می‌فرمایند: «بارخدایا صدایم را در برابر ایشان آهسته؛ سخنم را خوشایند و خویم را نرم نما؛ و دلم را بر آنها [[مهربان]] کن؛ و مرا به ایشان سازگار و بر آنان رحیم گردان»<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ خَفِّضْ لَهُمَا صَوْتِی، وَ أَطِبْ لَهُمَا کَلَامِی، وَ أَلِنْ لَهُمَا عَرِیکَتِی، وَ اعْطِفْ عَلَیْهِمَا قَلْبِی، وَ صَیِّرْنِی بِهِمَا رَفِیقاً، وَ عَلَیْهِمَا شَفِیقاً}}؛ صحیفه سجادیه، دعای ۲۴. </ref>.<ref>ر.ک: [[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱]]، ص۴۹-۵۱؛ [[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۲۹.</ref> | ||
== اقسام [[حسن خلق]] == | |||
اقسام حسن خلق به اعتبار کسانی که [[انسان]] با آنها [[خوش‌اخلاقی]] می‌کند، به سه قسم تقسیم میشود. | |||
# '''حسن خلق با [[مردم]]:''' وسیع‌ترین حوزه‌ای که انسان موظف است حسن خلق را مراعات کند، [[جامعه انسانی]] است؛ به این معنی که انسان [[وظیفه]] دارد با همه [[انسان‌ها]] با [[اخلاق نیکو]] [[رفتار]] کند. [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|أَفَاضِلُكُمْ أَحْسَنُكُمْ أَخْلَاقاً الْمُوَطَّئُونَ أَكْنَافاً الَّذِينَ يَأْلَفُونَ وَ يُؤْلَفُونَ وَ تُوَطَّأُ رِحَالُهُمْ}}<ref>«برترین شما خوش‌اخلاق‌ترین شماست، آنان که شانه‌هایشان زیر پای دیگران است (کنایه از تواضع)، آنان که با مردم الفت می‌گیرند و فرصت می‌دهند مردم با ایشان الفت گیرند. آنان که خانه‌هایشان با پای مردم آشناست». محمد بن حسن حر عاملی، وسائل‌الشیعة (آل البیت)، ج۱۲، ص۱۵۸.</ref>. | |||
# '''حسن خلق با [[اهل]] [[ایمان]]:''' رعایت اخلاق با اهل ایمان یا [[جامعه]] هم‌کیشان از اهمیت بیشتری برخوردار است و به همین دلیل در [[شرع]] [[مقدس]] بر آن تأکید بیشتری شده تا آنجا که یک [[حق]] تلقی شده است. [[امام سجاد]] {{ع}} فرموده است: حق هم‌کیشان بر تو آن است که با آنها [[مهربان]] باشی با بدکارانشان [[مدارا]] کنی با آنها الفت‌گیری در اصلاحشان بکوشی. از نیکوکارانشان تشکر کنی و آزاری به آنها نرسانی و برای آنها همان را بخواهی که برای خودت می‌خواهی و آنچه را برای خود نمی‌پسندی برای ایشان هم نپسندی. پیرمردان آنها را چون پدر انگاری و پیرزنانشان را چون مادر. [[جوانان]] هم‌کیشت را چون [[برادر]] بدانی و کوچک‌ترها را چون فرزندانت<ref>سید عبدالله شبر، الاخلاق، ص۸۵.</ref>. | |||
# '''[[حسن خلق]] با [[خانواده]]:''' مهم‌ترین حوزه‌ای که [[انسان]] موظف به مراعات حسن خلق است، حوزه خانواده است. در این حوزه نه تنها [[زن]] و مرد به طور یکسان موظف به [[خوش‌اخلاقی]] می‌باشند، بلکه موظفند [[بدخلقی]] [[همسر]] خود را نیز تحمل کنند. [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|مَنْ صَبَرَ عَلَى سُوءِ خُلُقِ امْرَأَتِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ مثل ما اعطی عَلَى ایوب بَلَائِهِ وَ مَنْ صَبَرَتْ عَلَى سُوءِ خُلُقِ زَوْجِهَا أَعْطَاهَا الله مِثْلَ ثَوَابِ آسِيَةَ امرءة فرعون}}<ref>«هر مردی که بدخلقی همسرش را تحمل کند خداوند پاداشی به او میدهد همانند پاداشی که به ایوب به خاطر گرفتاری‌اش داد و هر زنی که بدخلقی شوهرش را تحمل کند خداوند پاداشی همانند پاداش آسیه همسر فرعون به او میدهد». محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۰، ص۲۴۷.</ref>.<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱۴]]، ص۱۸۸ ـ ۱۸۹.</ref> | |||
== ریشه‌های [[حسن خلق]] == | |||
از مطالعه [[روایات]] استفاده میشود که حسن خلق از شش منبع ناشی میشود: | |||
# '''[[فطرت]]:''' [[انسان]] موجودی [[اجتماعی]] است و جز در [[جامعه]] به [[سعادت]] و کمال نمی‌رسد. حسن خلق به معنی [[خوش‌رویی]] و خوش‌گویی، [[ضرورت]] زندگی اجتماعی است؛ بنابراین، [[خداوند متعال]] همان‌طور که سایر نیروهای مورد نیاز انسان را به او عطا کرده، [[خوش‌اخلاقی]] را نیز در وجود او به ودیعت نهاده است. [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید: "اخلاقی عطایی است که خداوند عزوجل به آفریدگانش می‌بخشد، برخی از آن به صورت غریزی و فطری داده میشود و برخی به نیت و قصد انسان بستگی دارد"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الْخُلُقَ مِنْحَةٌ يَمْنَحُهَا اللَّهُ خَلْقَهُ فَمِنْهُ سَجِيَّةٌ وَ مِنْهُ نِيَّةٌ}}، محمد بن حسن حر عاملی، وسائل‌الشیعه (آل‌البیت)، ج۱۲، ص۱۵۱.</ref>؛ به این معنی که با اکتساب و تمرین به دست می‌آید. | |||
# '''[[وراثت]]:''' انسان همان‌طور که ظواهر جسمانی را از والدین و اجداد خود [[ارث]] می‌برد، در خصوصیات [[روحی]] ـ روانی هم تحت تأثیر ایشان است<ref>بعید نیست که تفاوت انسان‌ها در حسن خلق فطری از وراثت متأثر باشد.</ref>. به همین دلیل بخشی از ویژگی‌های اخلاقی هرکس به صورت موروثی به او منتقل میشود. [[علی]] {{ع}} می‌فرماید: "اخلاق نیک نشانه ریشه نیکوست"<ref>{{متن حدیث|حُسْنُ الْأَخْلَاقِ بُرْهَانُ كَرَمِ الْأَعْرَاقِ}}، علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ، ص۲۲۸.</ref>. | |||
# '''[[عقل]]:''' یکی از سرچشمه‌های حسن خلق در وجود [[آدمی]]، عقل است. به همین دلیل هر چه عقل کامل‌تر میشود، [[خلق و خوی]] [[انسان]] بهتر میشود. [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|أَكْمَلُ النَّاسِ عَقْلًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً}}<ref>«آنکه اخلاق بهتری دارد از عقل کامل‌تری برخوردار است». محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۱، ص۳۳.</ref> | |||
# '''[[ایمان]]:''' منشأ دیگر [[حسن خلق]]، ایمان است. [[رسول خدا]] {{صل}} می‌فرماید: {{متن حدیث|إِنَّ أَكْمَلَ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً}}<ref>«هر مؤمنی اخلاقش کامل‌تر است، اخلاقش بهتر است». حسن بن علی بن شعبه حرانی، تحف‌العقول عن آل الرسول، ص۴۷.</ref>. | |||
# '''حسن خلق به معنی عام ([[عدالت]] [[نفسانی]]):''' [[برقراری عدالت]] در وجود انسان، موجب [[خوش‌اخلاقی]] میشود؛ چراکه [[رفتار]] [[زیبا]] از نفس زیبا ناشی میشود، ولی باید توجه داشت که [[زیبایی]] نفس خود به [[اعتدال]] همه قوا منوط است. | |||
# '''امدادهای الهی:''' هیچ یک از [[فضایل]] و [[کمالات]] [[اخلاقی]] بدون [[یاری]] [[پروردگار]] نصیب انسان نمی‌شود. حسن خلق نیز از این قاعده مستثنی نیست. حتی رسول خدا {{صل}} که صاحب خلق عظیم است با عنایت حضرت پروردگار به این مرتبه نائل شد. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ}}<ref>«پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>.<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱۴]]، ص۱۹۵ ـ ۱۹۷.</ref> | |||
== نشانه‌های [[حسن خلق]] == | |||
حسن خلق ملکه‌ای درونی است که همانند سایر حالت‌ها و نهادهای درونی مثل [[غم]] و [[شادی]] و [[سخاوت]] و [[شجاعت]]، به وسیله آثار و نشانه‌های ظاهری باز شناخته میشود. وقتی از [[امام صادق]] {{ع}} پرسیدند: حسن خلق چیست؟ فرمود: اینکه [[فروتن]] و خوش‌سخن باشی و با برادرت با روی گشاده برخورد کنی<ref>محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۳، ص۱۶۲.</ref>. طبق این سخن [[شریف]]، نشانه‌های حسن خلق تحت سه عنوان قابل دسته‌بندی است: [[خوش‌رویی]]، خوش‌گویی و [[خوش‌رفتاری]]. | |||
# '''[[خوش‌رویی]]:''' دو نفر پیش از آنکه با هم سخنی بگویند یا [[رفتاری]] به هم نشان دهند، با چهره همدیگر مواجه می‌شوند. کیفیت و حالت چهره‌ها به هنگام برخورد اولیه در پیدایش گفتار و [[رفتار]] نقش به‌سزایی دارد؛ به این معنی که می‌تواند باعث [[خوش‌رفتاری]] و خوش‌گفتاری طرف مقابل شود و می‌تواند او را به گفتار [[زشت]] و رفتار ناخوشایند وادارد؛ بنابراین، اولین نماد [[حسن خلق]]، [[خوش‌رویی]] است. | |||
# '''[[خوش‌گویی]]:''' یکی دیگر از نشانه‌های [[حسن خلق]]، خوش‌گویی است. خوش‌گویی عبارت از آن است که با [[مردم]] چنان سخن بگویی که میل داری با تو سخن بگویند. یعنی به جای تحقیر، [[تشویق]] کنی؛ به جای [[عیب‌جویی]]، تشکر و تقدیر و تحسین کنی؛ به جای ملامت و سرزنش پروبال دهی و [[امید]] بیافرینی؛ و به جای زخم‌زبان، مرهم بگذاری و تسلی دهی. امیرالمؤمنین {{ع}} فرمود: «زیبا سخن بگویید تا جواب زیبا بشنوید»<ref>{{متن حدیث|أَجْمِلُوا فِي الْخِطَابِ تَسْمَعُوا جَمِيلَ الْجَوَابِ}}، علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم والمواعظ، ص۹۱.</ref>. | |||
# '''خوش‌رفتاری:''' نشانه دیگر حسن خلق، خوش‌رفتاری به معنی [[رفتار نیک]] و شایسته است. [[وقار]] و [[طمأنینه]]، [[فروتنی]]، [[بردباری]]، رعایت [[آداب]] و هنجارهای [[اجتماعی]]، [[احترام]] و [[مهربانی]] با دیگران، اعتراف به [[حقوق]] و شایستگی‌ها، صرف‌نظر از اشتباهات و... نمونه‌هایی از خوش‌رفتاری است که مراعات آنها از حسن خلق [[انسان]] حکایت می‌کند<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱۴]]، ص۱۹۷ ـ ۲۰۱.</ref>. | |||
== آثار [[حسن خلق]] == | |||
=== آثار [[دنیوی]] حسن خلق === | |||
# '''طول عمر و [[آبادانی]]:''' [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید: "[[نیکی]] و خوش‌خلقی [[شهرها]] را آباد و عمرها را طولانی می‌کند"<ref>{{متن حدیث|الْبِرَّ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ يَعْمُرَانِ الدِّيَارَ وَ يَزِيدَانِ فِي الْأَعْمَارِ}}، محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۱۰۰.</ref>. | |||
# '''[[رفاه]] و روزی:''' امام صادق {{ع}} می‌فرماید: "خوش‌خلقی جزء دین است و روزی را افزایش میدهد"<ref>{{متن حدیث|حُسْنُ الْخُلُقِ مِنَ الدِّينِ وَ هُوَ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ}}، حسن بن علی بن شعبه حرانی، تحف‌العقول عن آل الرسول، ص۳۷۳؛ ابوالفضل علی طبرسی، مشکاة الأنوار فی غررالاخبار، ص۳۹۱.</ref>. | |||
# '''[[زندگی]] لذیذ و آسوده:''' [[خوش‌اخلاقی]]، در صورتی که تبدیل به یک نهاد [[نفسانی]] شود و [[انسان]] بدون هیچ زحمت و رنجی خوش‌رفتار و خوش‌گفتار باشد، هم خود [[لذت‌بخش]] و گواراست و هم موجب [[آسایش]] و [[آسانی]] زندگی میشود. امیرالمؤمنین {{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|لَا عَيْشَ أَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ}}<ref>«هیچ بهره‌ای در زندگی گواراتر از حسن خلق نیست». محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۸، ص۲۴۴؛ صدوق، علل‌الشرایع، ج۲، ص۵۶۰.</ref>. | |||
# '''پیشرفت اجتماعی:''' امیرالمؤمنین {{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|كَمْ مِنْ وَضِيعٍ رَفَعَهُ حُسْنُ خُلُقِهِ}}<ref>«چه بسا انسان فروقدری که خوش‌اخلاقی او را برکشیده است». علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم والمواعظ، ص۴۴۹.</ref> | |||
# '''جلب [[محبت]] و ایجاد [[انس]]:''' [[رسول خدا]] {{صل}} می‌فرماید: {{متن حدیث|حُسْنُ الْخُلُقِ يُثْبِتُ الْمَوَدَّةَ وَ حُسْنُ الْبِشْرِ يُذْهِبُ السَّخِيمَةَ}}<ref>«خوش‌اخلاقی محبت را ثابت می‌کند و کدورت را می‌برد». ابوالفضل علی طبرسی، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص۱۳۸؛ بخش اول این حدیث در تحف‌العقول، ص۴۵ و بخش دوم آن در کافی، ج۲، ص۱۰۴ آمده است.</ref>.<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱۴]]، ص۲۰۲-۲۰۷.</ref> | |||
== | === آثار [[اخروی]] === | ||
[[ | # '''جلب محبت خدا:''' رسول خدا {{صل}} می‌فرماید: {{متن حدیث|أحبّ عباد اللَّه إلى اللَّه أحسنهم خلقا}}<ref>«محبوب‌ترین بندگان نزد خداوند متعال، خوش‌اخلاق‌ترین آنهایند». سیوطی، الجامع الصغیر، ج۱، ص۳۹.</ref>. | ||
[[ | # '''پاک‌کردن [[گناهان]]:''' رسول خدا {{صل}} می‌فرماید: {{متن حدیث|إِنَّ الْخُلُقَ الْحَسَنَ يُذِيبُ الذُّنُوبَ كَمَا تُذِيبُ الشَّمْسُ الْجَمَدَ}}<ref>«اخلاق نیک گناهان را ذوب می‌کند آن چنان که خورشید یخ را». ابوالفضل علی طبرسی، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص۳۹۲.</ref>. | ||
# '''[[پاداش]] الهی:''' [[اخلاق نیک]] به همان [[میزان]] که گناهان را [[پاک]] می‌کند، پاداش الهی را موجب میشود؛ به همین دلیل در [[روایات]]، [[پاداش]] [[حسن خلق]] با پاداش برخی [[عبادات]] معادل شمرده شده است؛ از جمله [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: «پاداش انسان خوش‌اخلاق همانند پاداش روزه‌داران شب‌زنده‌دار است»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ صَاحِبَ الْخُلُقِ الْحَسَنِ، لَهُ مِثْلُ أَجْرِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ}}، محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۱۰۰؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل‌الشیعه (آل البیت)، ج۱۲، ص۱۴۹.</ref>. | |||
# '''درجات [[آخرت]]:''' رسول خدا {{صل}} فرمود: «بنده با حسن خلق به بالاترین درجات و رفیع‌ترین مراتب آخرت میرسد با آنکه عبادت زیادی ندارد»<ref>{{متن حدیث|ان العبد لیبلغ بحسن خلقه عظیم درجات الآخره و شرف المنازل و انه ضعیف العبادة}}، ابن ابی الدنیا، التواضع والخمول، ص۲۱۴؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۱، ص۲۶۰.</ref>. | |||
# '''[[آسانی]] حساب:''' [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|حَسِّنْ خُلُقَكَ يُخَفِّفِ اللَّهُ حِسَابَكَ}}<ref>«اخلاقت را نیک کن تا خداوند در حساب بر تو آسان گیرد». صدوق، امالی، ص۲۷۸؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ۳۸۲.</ref>. | |||
# '''سنگینی میزان عمل:''' رسول خدا {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|مَا مِنْ شَيْءٍ أَثْقَلَ فِي الْمِيزَانِ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ}}<ref>«هیچ چیز در ترازوی عمل سنگین‌تر از خوش‌اخلاقی نیست». صدوق، عیون اخبارالرضا {{ع}}، ج۱، ص۴۱؛ محمد بن الفتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۳۷۸.</ref>.<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱۴]]، ص۲۰۲-۲۰۷.</ref> | |||
== | == راه‌های دستیابی به [[حسن خلق]] == | ||
برای رسیدن به [[خوش اخلاقی]] دو گونه راه [[علمی]] و عملی پیشنهاد شده است. | |||
# [[ | # '''راه‌های علمی:''' راهکار علمی رسیدن به حسن خلق، تنها [[اندیشه]] و [[تأمل]] است. با اندیشه در زمینه‌های مختلف است که [[انسان]] به [[معرفت]] مجهز میشود و خود را به حسن خلق [[نیازمند]] می‌بیند و برای رسیدن به آن تلاش می‌کند. راهکار علمی در [[حقیقت]] زمینه‌ساز جهاد عملی است؛ بنابراین [[تفکر]] در دو حوزه پیشنهاد شده است: تفکر در آثار حسن خلق و تفکر در پیامدهای [[بداخلاقی]]. | ||
# [[ | # '''راه‌های عملی:''' راه‌های عملی برای رسیدن به حسن خلق، همه به [[مراقبت]] و تمرین منتهی میشود. کسی که در پی کسب [[اخلاق]] خوش است باید در سه زمینه تمرین و از خویش مراقبت کند. [[رفتار]]، گفتار و نهادهای [[نفسانی]]. | ||
# [[ | ## '''تمرین [[رفتاری]]:''' در این حوزه لازم است [[انسان]]، چهار خصلت را به طور مداوم تمرین کند: | ||
# [[ | ### '''خوش‌رویی:''' بدون [[شک]] [[گشاده‌رویی]] برای کسی که به [[حسن خلق]] آراسته نشده، بسیار مشکل است؛ ولی در صورتی که آثار و نتایج خوش‌رویی را در نظر داشته باشد و به هنگام [[ملاقات]] با دیگران از خویش مراقبت کند، می‌تواند با چهره گشاده با همه روبه‌رو شود. [[رسول خدا]] {{صل}} می‌فرماید: {{متن حدیث|حُسْنُ الْبِشْرِ يَذْهَبُ بِالسَّخِيمَةِ}}<ref>«خوش‌رویی کینه را از دل‌ها می‌برد». محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۱۰۴.</ref>. | ||
### '''احترام به دیگران:''' یکی از نمادهای [[حسن خلق]] احترام به دیگران است. احترام به دیگران هنری است که باید آن را آموخت و با [[مراقبت]]، تمرین و تکرار به ملکه نفسانی تبدیل کرد. [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|من اکرم مؤمنا اکرمه الله و من عظم مؤمنا عظمه الله}}<ref>«هر کس مؤمنی را احترام کند، خدا احترامش می‌کند و هر کسی مؤمنی را بزرگ بدارد، خدا بزرگش می‌دارد». سلیمان بن احمد طبرانی، مسند الشامیین، ج۳، ص۲۲۲.</ref>. | |||
### '''[[تواضع]] و [[فروتنی]]:''' یکی از رفتارهایی که بر [[خوش‌اخلاقی]] [[انسان]] دلالت می‌کند، فروتنی با [[مردمان]] است. فروتنی در برابر دیگران به ویژه کسانی که در رتبه [[اجتماعی]] فروتری قرار دارند بر نفس گران می‌آید؛ بنابراین، نیاز به توجه و تمرین دارد. کسی می‌تواند تواضع را بر نفس خویش هموار کند که هم آثار و فواید تواضع را در نظر داشته باشد و هم عواقب و پیامدهای [[تکبر]] را، نه تنها بداند، بلکه به یاد داشته باشد که تواضع موجب [[خشنودی خدا]] و منشأ [[عزت]] و سربلندی است و تکبر کلید همه بدی‌هاست؛ چون [[توفیق]] [[تهذیب نفس]] را از انسان سلب می‌کند و او را از کسب [[فضایل]] باز می‌دارد<ref>میرزا محمدتقی اصفهانی، مکیال المکارم، ج۱، ص۴۱۲.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|التَّوَاضُعُ أَصْلُ كُلِّ خَيْرٍ نَفِيسٍ وَ مَرْتَبَةٍ رَفِيعَةٍ}}<ref>«فروتنی ریشه همه خیرات کم‌یاب و مراتب بلند است». محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۷۲، ص۱۳۱.</ref>. | |||
### '''[[حلم]] و [[بردباری]]:''' [[رفتار]] دیگری که بدون [[شک]] [[نشانه]] [[حسن خلق]] است، ولی بدون تمرین و [[تهذیب]] دست‌یافتنی نیست، حلم و بردباری است. [[فروبردن خشم]]، بخشیدن بی‌مهری‌های دیگران و بالاتر از همه مقابله به [[نیکی]]. [[قرآن کریم]] در وصف بندگان خاص [[خدا]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا}}<ref>«و هرگاه نادانان با آنان سخن سر کنند پاسخی نرم گویند» سوره فرقان، آیه ۶۳.</ref>. | |||
## '''تمرین گفتاری:''' یکی از نمادهای [[حسن خلق]]، گفتار پیراسته از درشتی و رکاکت است؛ بنابراین برای دستیابی به [[فضیلت]] حسن خلق، لازم است در حوزه گفتار از همه شیوه‌های ناپسند گفتاری پرهیز کرد؛ از جمله: پُرحرفی و بیهوده‌گویی؛ فریاد و صدای ناهنجار و [[فحش]] و [[ناسزا]]. | |||
# [[ | ## '''تمرین [[نفسانی]]:''' برای رسیدن به [[حسن خلق]]، همزمان با تمرین شیوه‌های [[رفتاری]] و گفتاری لازم است که [[انسان]] نهادهای نفسانی حسن خلق را نیز فراهم کند. تنها در این صورت است که تمرین و [[مراقبت]] از [[رفتار]] و گفتار نتیجه میدهد؛ بنابراین، لازم است که قوای تحریکی مثل غضب و [[شهوت]] در حد [[اعتدال]] [[حفظ]] شده، تحت [[فرماندهی]] عقل قرار گیرند. در این صورت [[حسن خلق]] [[نفسانی]] فراهم میشود و همه رفتارهایی که پیش از آن تنها با تمرین و [[مراقبت]] برای [[انسان]] میسور می‌شد به صورت طبیعت ثانوی از نفس صادر میشود. | ||
# [[ | ### '''[[مبارزه]] با ریشه‌ها و مظاهر [[بداخلاقی]]:''' کسب [[فضایل]] همیشه همراه و دوشادوش درمان [[رذایل]] رخ میدهد. بدون درمان یک خصلت ناشایست نمی‌توان محیط نفس را به ضد آن آراست؛ بنابراین کسب حسن خلق باید همزمان و مقارن با درمان بداخلاقی صورت گیرد. برای درمان بداخلاقی نیز دو راه بیشتر وجود ندارد. | ||
# [[ | ### '''مبارزه با ریشه‌های بداخلاقی:''' منظور از ریشه‌های بداخلاقی، سجایا و صفاتی است که انسان را به رفتارهای ناشایست و گفتارهای ناهنجار چون [[ترش‌رویی]]، اخم‌کردن، فریادزدن، [[فحاشی]]، [[کتک زدن]] و زیان‌رسانی وادار می‌کند. | ||
### '''مبارزه با مظاهر بداخلاقی:''' نهادهای نفسانی در مَثَل به ریشه درخت شباهت دارند و [[رفتارها]] و گفتارها به منزله شاخ و برگ و میوه آنهاست. ریشه درخت بدون شاخ و برگ [[ظهور]] و بروزی ندارد و به اندک زمانی در خاک می‌پوسد، چنان که گویی هیچ وقت نبوده است. صفات و سجایای نفسانی با گفتار و کرداری که از آنها ناشی میشود، تقویت می‌شوند؛ بنابراین، در صورتی که انسان بتواند از بروز این آثار جلوگیری کند صفات [[زشت]] درونی خود به خود از صحن وجود رخت بر می‌بندند. | |||
### '''تقویت [[ایمان]]:''' [[ایمان]] با حسن خلق رابطه مستقیم دارد. هر چه ایمان قوی‌تر باشد، [[اخلاق]] نیکوتر و صفات نفسانی زیباتر است و هر چه ایمان [[ضعیف]] شود، اخلاق زشت‌تر و [[رفتار]] ناشی از آن ناهنجارتر میشود. | |||
### '''پرهیز از همنشین بداخلاق:''' همنشین، بیشترین تأثیر را بر [[انسان]] می‌گذارد؛ بنابراین کسی که در صدد کسب فضیلتی است، باید با کسانی [[معاشرت]] کند که به آن [[فضیلت]] آراسته و از ضد آن پیراسته‌اند. همنشینی با انسان‌های کج‌خلق همه تلاش انسان را در راه کسب [[خوش‌اخلاقی]] به هدر میدهد، پس باید از [[دوستان]] بداخلاق دوری کرد و با معاشران خوش‌اخلاق درآمیخت. | |||
### '''[[دعا]] و درخواست از [[خدا]]:''' بدون [[شک]] تلاش انسان در تهذیب نفس و [[مبارزه]] با [[رذایل اخلاقی]]، مؤثرترین عامل در کسب [[فضایل]] و پیراستن [[رذایل]] است، ولی نباید فراموش کرد که تأثیر سعی و تلاش انسان در همه عرصه‌های [[زندگی]] به [[اراده]] حضرت [[پروردگار]]، مربی [[جهان آفرینش]] منوط است؛ به ویژه در زمینه [[تهذیب]] که طبق صریح [[قرآن]] رشحه‌ای از [[رحمت]] الاهی است که فرمود: {{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ}}<ref>«پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>.<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱۴]]، ص۲۰۹-۲۱۸.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۵۸: | خط ۹۴: | ||
# [[پرونده:1100246.jpg|22px]] [[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|'''اخلاق الاهی ج۱''']] | # [[پرونده:1100246.jpg|22px]] [[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|'''اخلاق الاهی ج۱''']] | ||
# [[پرونده:1100254.jpg|22px]] [[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|'''اخلاق الاهی ج۱۴''']] | # [[پرونده:1100254.jpg|22px]] [[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱۴ (کتاب)|'''اخلاق الاهی ج۱۴''']] | ||
# [[پرونده:1379218.jpg|22px]] [[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|'''مکارم اخلاق در صحیفه''']] | # [[پرونده:1379218.jpg|22px]] [[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|'''مکارم اخلاق در صحیفه''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||