خلافت الهی در فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = خلافت الهی

| عنوان مدخل  = خلافت الهی

| مداخل مرتبط = [[خلافت الهی در لغت]] - [[خلافت الهی در قرآن]] - [[خلافت الهی در حدیث]] - [[خلافت الهی در معارف مهدویت]] - [[خلافت الهی در فقه سیاسی]] - [[خلافت الهی در معارف دعا و زیارات]] - [[خلافت الهی در معارف و سیره حسینی]] - [[خلافت الهی در معارف و سیره سجادی]] - [[خلافت الهی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

| پرسش مرتبط  =  

== مقدمه ==

[[خلافت]]، [[نیابت]] از دیگری در تصدی امور است. در اصطلاح، [[جانشینی]] از [[نبوت]] و عهده‌دار شدن امور جامعه، به مقتضای [[حکم شرع]]، در راستای [[مصالح]] [[اخروی]] و [[دنیوی]] [[جامعه]] است<ref>مقدمه ابن خلدون، ص۱۶۶؛ الاحکام السلطانیه، ص۱۱-۷؛ تاریخ التمدن الاسلامی، ج۱، ص۱۲۲؛ معالم المدرستین، ج۱، ص۳۵۴.</ref>. این اصطلاح، ریشه [[قرآنی]]<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ}} «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می‌خواهم جانشینی در زمین بگمارم، گفتند: آیا کسی را در آن می‌گماری که در آن تباهی می‌کند و خون‌ها می‌ریزد در حالی که ما تو را با سپاس، به پاکی می‌ستاییم و تو را پاک می‌شمریم؛ فرمود: من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید» سوره بقره، آیه ۳۰.</ref> و [[روایی]]<ref>وسایل الشیعه، ج۱۸، ص۱۳۷.</ref> دارد. [[خلافت]]، نوعی [[ریاست]] و [[حاکمیت]] در محدودۀ [[جامعه اسلامی]] است و از جهت [[قدرت]] [[حاکمیت]] و استیلاء بر [[جامعه]]، دارای [[قدرت]] فائقۀ مطلقه است؛ امّا میان [[حاکمیت]] قیصرها و کسری‌ها با [[حاکمیت]] [[خلافت]]، وجه تمایز وجود دارد و آن اینکه [[خلافت]]، شامل [[ریاست]] [[امور دینی]] و [[دنیوی]] است که همۀ نظر خود را بر مقتضای [[شرعی]] در [[مصالح]] [[اخروی]] و [[دنیوی]] [[مردم]] [[اعمال]] می‌دارد، اما [[حاکمیت]] مطلقی که از سوی [[پادشاهان]] [[اعمال]] می‌شود، تنها به مقتضای نظر [[عقلی]] در جلب مصالح دنیوی است. (گرچه بعدها، [[خلافت]] نیز عملاً در دورۀ [[امویان]] و [[عباسیان]] به نوعی از [[سلطنت]] تبدیل شد)<ref>مسند، ج۵، ص۲۲۱-۲۲۰؛ راجع به شرایط خلیفه و نشان خلافت، ر.ک: خلیفه و شارات الخلافة و مختصر تاریخ دمشق، ج۲۵، ص۵۵.</ref>.<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۹۰.</ref>

== [[خلیفه]] ==

خلیفه به کسی گویند که عهده‌دار [[خلافت]] باشد<ref>فرهنگ معین، ج۱، ص۱۴۳۸؛ معالم المدرستین، ج۱، ص۳۵۴.</ref>. [[خلیفه]] ریشه [[قرآنی]] داشته<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً...}} «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می‌خواهم جانشینی در زمین بگمارم.».. سوره بقره، آیه ۳۰؛ {{متن قرآن|وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا...}} «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم.».. سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref> و مقام [[خلیفه]]، نسبت به [[امت]]، مانند مقام پیامبر نسبت به [[مؤمنان]] است؛ چه اینکه [[خلیفه]] بر [[امت]]، [[حق ولایت]] عام و در اداره [[امور دنیوی]] و [[قیام]] به احکام دینی، اختیارات تام دارد<ref>تاریخ سیاسی اسلام، ص۴۴۴؛ مقدمه ابن خلدون، ص۱۶۶.</ref>. از دیدگاه [[مکتب]] [[شیعه]]، [[خلیفه]] و [[امام]] تنها مسؤول [[سیاسی]] [[جامعه اسلامی]] نبوده، بلکه عهده‌دار [[رهبری]] افراد [[جامعه]] در تمامی ابعاد وجودی و قلمرو مادی و معنوی [[انسان]] در چارچوب [[قوانین الهی]] است<ref>وسایل الشیعه، ج۱۷، ص۵۵۱، باب ۳ من ابواب ولاءضمان الامامه، حدیث ۱۴؛ مسند احمد، ج۲، ص۴۶۴؛ مستدرک حاکم، ج۳، ص۱۱۰؛ بحار الانوار، ج۲۳، ص۲۱، حدیث ۲۱؛ علل الشرایع، ج۱، ص۲۳۱، باب ۱۵۳، حدیث ۶.</ref>. تعیین یا [[انتخاب خلیفه]] و [[امام]]، به شیوۀ مکتبی و توسط [[خداوند]] به دو صورت زیر امکان‌پذیر است:

# تعیین وصفی: آن است که صفات و شرائط خاصی که از سوی [[مکتب]] ارائه شده است، به فرد مورد نظر تطبیق نماید؛ مانند فقهای جامع الشرایط. در هر دو صورت، [[اراده]] و خواست [[مردم]] در تحقق [[نظام سیاسی]]، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، هر چند به عنوان شرط صلاحیت شناخته نمی‌شود. البتّه در صورت دوم، [[مردم]] می‌توانند از طریق [[انتخاب]] خبره برای [[تعیین خلیفه]] و [[امام]] نقش ایفا نمایند.

این [[بینش]] و [[اعتقاد]]، مسئولیت و عمل [[سیاسی]] گسترده‌ای را در [[زندگی]] [[مسلمان]] ایجاب می‌کند که قلمروی آن را می‌توان با ملاحظه [[آیات]] زیر دریافت:

# آنگاه که [[پروردگار]] تو خطاب به [[فرشتگان]] گفت: من اراده کرده‌ام که در روی زمین خلیفه‌ای بنهم<ref>بقره، ۳۰.</ref>؛

# [[خداوند]] به آنها که [[ایمان]] آوردند و [[عمل صالح]] به‌جا آوردند [[وعده]] داده است که آنها را خلیفه در زمین قرار دهد همان طور که پیشینیان را چنان کرد<ref>سوره نور، آیه ۲۴.</ref>.<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی]]، ص ۷۹۴.</ref>

 

# [[پرونده:11677.jpg|22px]] [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|'''واژه‌نامه فقه سیاسی''']]

 

 

[[رده:خلافت الهی]]