نایب خاص امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۲۶

تغییرمسیر به:

نیابت خاص امام مهدی

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{مهدویت/بالا}}
+#تغییر_مسیر [[نیابت خاص امام مهدی]]
-{{مهدویت}}
-==مقدمه==
-*در [[غیبت صغرا]] چهار سفیر یا [[نایب خاص]]، درخواست‏های [[مردم]] را به [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ و نیز نامه‌‏ها و [[توقیعات]] آن حضرت را به [[مردم]] می‏‌رساندند و خود به [[زیارت]] ایشان نایل می‌‏شدند. در آغاز [[نیابت خاص]]، [[جایگاه]] [[سفارت]] برای [[مردم]] روشن نبود. فقط عده اندکی از [[خواص]] و [[وکیلان]]، با [[نایب]] آن حضرت در ارتباط بوده، مسایل مورد نیاز خود را با او در میان می‏‌گذاشتند؛ امّا پس از گذشت زمان، با تلاش‌‏های خالصانه [[وکیلان]]، [[نیابت خاص]]، حضرت نزد [[شیعیان]]، [[جایگاه]] خود را یافت.
-*بنابراین ارتباط [[شیعیان]] با نوّاب خاص در دوره‌‏های نخست، به طور عمده به واسطه [[وکیلان]] بود. به این صورت که [[مردم]]، خواسته‌‏های خود را با [[وکیلان]] در میان می‌‏گذاشتند یا وجوهات شرعی خود را به آنان می‌‏پرداختند. [[وکیلان]] نیز آن‏ها را به سفیر و [[نایب]] [[امام]]{{ع}} منتقل می‌‏کردند و با واسطه سفیر، از [[ناحیه مقدسه]] پاسخ پرسش‏های خود را می‌‏گرفتند. با روشن شدن [[جایگاه]] نوّاب خاص، برخی [[شیعیان]] به صورت پنهانی توانستند به طور مستقیم با آنان تماس برقرار کنند. این کار، به طور عمده از زمان دومین [[نایب]] آغاز شد و ادامه یافت.
-==نواب اربعه در درسنامه==
-*در مدت [[غیبت صغرا]]- طبق دیدگاه مشهور- چهار سفیر یا [[نایب خاص]]، درخواست‌های [[مردم]] را به [[حضرت مهدی]]{{ع}} و نیز [[نامه‌ها]] و [[توقیعات]] آن [[حضرت]] را به [[مردم]] می‌رساندند و خود به [[زیارت]] ایشان نایل می‌شدند. این سفیران یا [[نواب چهارگانه]]، به ترتیب عبارتند از:
-۱. [[عثمان بن سعید عمری‌]]: نخستین [[نایب خاص]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[ابو عمرو عثمان بن سعید عمری]] بود. [[شیخ طوسی]]، درباره سفیران [[حضرت]] و اولین ایشان چنین نوشته است: سفیرانی که از جانب [[ائمه اطهار]]{{عم}} به [[نیکی]] یاد شده‌اند؛ نخستین آنان مرد [[بزرگواری]] است که [[حضرت]] [[امام هادی]]{{ع}} و [[امام عسکری]]{{ع}} او را توثیق فرموده‌اند و او، [[شیخ]] [[موثق]] ابو [[عمر]] [[عثمان بن سعید عمری]] است<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۳.</ref>. نام وی "[[عثمان بن سعید]]"، کنیه‌اش "ابو عمرو" و لقبش "العمری"، "[[سمان]]"<ref>علت ملقب شدن او به«سمان» این بود که به تجارت روغن می‌پرداخت، تا در پس این کار، به مسؤولیت اصلی خود بپردازد و از شر حکومت در امان باشد.</ref>، "[[اسدی]]"<ref>به دلیل آن که از قبیله بنی اسد بود.</ref> و "[[عسکری]]"<ref>زیرا او از محله«عسکر» سامرا بود.</ref> می‌باشد. وی از [[یاران]]، [[اصحاب]] و [[شاگردان]] مورد [[وثوق]] [[امام دهم]] و [[امام یازدهم]] بود. او مردی بزرگوار و مورد [[اطمینان]] بود که از یازده‌سالگی در محضر [[امام هادی]]{{ع}} به خدمت‌گزاری و یادگیری [[احکام]]، [[حدیث]] و [[آموزه‌های اسلامی]] اشتغال داشت و [[شاگرد]] [[تربیت یافته]] در زیر سایه [[ولایت]] و [[امامت]] بود<ref>غفارزاده، علی، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان{{ع}}، ص ۱۰۶، به نقل از: رجال شیخ طوسی، رقم ۲۲، ص ۴۳۴.</ref>. شاید یکی از دلایلی که وی در پیشگاه دو [[امام]] قبل از [[حضرت مهدی]]{{ع}} قرار گرفته بود، این بود که دیگر کسی در [[شأن]] و [[عظمت]] او [[تردید]] نداشت و [[مردم]]، به راحتی [[نیابت]] او از طرف [[حضرت مهدی]]{{ع}} را می‌پذیرفتند. از [[احمد بن اسحاق]] [[نقل]] شده است: از [[حضرت هادی]]{{ع}} پرسیدم: "با چه کسی دادوستد کنیم و از چه کسی مطلب را بگیریم و گفته چه کسی را بپذیریم؟" [[امام]] فرمود: "عمری مورد [[اعتماد]] من است؛ آنچه را از من به تو برساند، به طور قطع از من می‌رساند و آنچه را از قول من برای تو گوید، به طور قطع از من می‌گوید. سخن وی را گوش کرده، [[اطاعت]] نما؛ زیرا او مورد [[اعتماد]] و [[امین]] است"<ref>شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۲۰؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۴، ح ۳۱۵.</ref>. [[عثمان بن سعید]] از سال ۲۶۰ ق به [[نص]] صریح [[امام حسن عسکری]]{{ع}} به [[نیابت]] از [[امام غایب]] معرفی شد. همچنین [[حضرت مهدی]]{{ع}} به [[وکالت]] و [[نیابت]] [[عثمان بن سعید]] برای جمعیت و اهالی [[قم]] اشاره کرد و آنها را به [[عثمان بن سعید]] ارجاع داد<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۷۶، ح ۲۶.</ref>.
-*از مهم‌ترین ویژگی‌های نخستین [[نایب حضرت مهدی]]{{ع}} به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
-**مورد [[اطمینان]] سه [[امام]] [[معصوم]]{{عم}} و [[امین]] ایشان بود<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۴، ح ۳۱۵.</ref>؛
-**در اجرای مراسم [[ولادت حضرت مهدی]]{{ع}} حضور چشمگیری داشت<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، باب ۴۲، ح ۶.</ref>؛
-**مراسم [[کفن]] و [[دفن]] [[امام عسکری]]{{ع}} را به عهده گرفت<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۶، ح ۳۱۸.</ref>؛
-**به [[دستور]] [[امام عسکری]]{{ع}} پس از [[شهادت]] آن [[حضرت]]، عهده‌دار نیازهای [[خانواده]] آن [[حضرت]] شد؛
-**افزون بر آن که از طرف [[امام عسکری]] به [[نیابت]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[نصب]] شده بود، توسط خود [[حضرت مهدی]]{{ع}} نیز به این [[مقام]] گماشته شد؛
-**نقش مهمی در [[رسوایی]] [[جعفر کذاب]] داشت؛
-**پس از [[وفات]] وی، [[نامه]] تسلیتی از طرف [[حضرت مهدی]]{{ع}} صادر شد و در آن، از او [[تجلیل]] فراوانی شد. وی اندکی پیش از سپری شدن [[عمر]] شریفش، به [[دستور]] [[حضرت مهدی]]{{ع}}، فرزندش، [[محمد بن عثمان]] را [[نایب خاص]] پس از خود [[منصوب]] کرد. البته پیش از این، [[فرزند]] [[عثمان بن سعید]] از سوی [[امام عسکری]]{{ع}} فردی مورد [[اطمینان]] برای فرزندش [[حضرت مهدی]]{{ع}} معرفی و معین شده بود<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۶.</ref>.
-*[[وفات نایب اول‌]]: یکی از پژوهشگران معاصر درباره مدت [[نیابت]] [[نایب]] نخست، چنین نگاشته است: علی‌رغم نقش تعیین کننده [[عثمان بن سعید]] در سازماندهی و تحکیم پایگاه [[شیعیان]]، بسیاری از ابعاد شخصیت و زندگانی او در دوران [[کودکی]] و [[جوانی]] و چگونگی رشد و نمو او، از جمله [[تولد]]، [[وفات]] و مدت نمایندگی او در بستر [[تاریخ]] مبهم مانده است. هیچ نویسنده و مورخی به صورت قطع و [[یقین]]، [[تاریخ]] [[وفات]] او را مشخص نکرده است. بعضی‌ها به طور کلی متعرض این مسأله نشده‌اند و بعضی هم با بیان تاریخ‌های احتمالی، از کنار مسأله رد شده‌اند. این تحقیق، پس از [[نقل]] برخی دیدگاه‌ها در این زمینه، دو دیدگاه را مطرح کرده است. سپس نخستین آن دو را [[انتخاب]] کرده، این‌گونه نوشته است: [[وفات]] او پیش از سال ۲۶۷ ق بوده است و مشخصا دانسته نیست کدام سال می‌باشد. اکثر مورخان و [[عالمان]] [[رجال]] همین احتمال را [[انتخاب]] کرده‌اند و این، اقرب به واقع است<ref>غفارزاده، علی، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان{{ع}}، ص ۱۴۲.</ref>. [[ابو نصر هبة الله بن محمد]] می‌گوید: [[قبر]] [[عثمان بن سعید]] در طرف غربی [[بغداد]] در خیابان "میدان" در اول محل، که به "درب جبله" معروف است، در داخل [[مسجد]]، درب راست که داخل می‌شوند و [[قبر]] در خود [[قبله]] [[مسجد]] قرار دارد<ref>پیشین، ص ۱۴۴.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۷۶-۸۴.</ref>.
-۲. [[محمد بن عثمان بن سعید عمری]]: دومین [[نایب]] از "[[نواب چهارگانه]]" [[امام زمان]]{{ع}}، [[محمد بن عثمان]]، [[فرزند]] [[نایب]] نخست است. وی پیش از آن، در زمان حیات پدرش، از سوی [[امام عسکری]]{{ع}} به [[نیابت]] [[امام غایب]] معرفی شده بود. بدین صورت که آن [[حضرت]]، هنگامی که گروهی از [[شیعیان]] [[یمن]] در [[شهر]] "[[سامرا]]" به حضورش شرفیاب شدند، [[عثمان بن سعید]] را نزد خود فرا خواند و بر [[وکالت]] و [[وثاقت]] او تصریح کرد. سپس فرمود: [[گواه]] باشید [[عثمان بن سعید عمری]]، [[وکیل]] من است و فرزندش [[محمد بن عثمان]] [[وکیل]] [[فرزند من]]، [[مهدی]] شما است<ref>ر.ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۶، ح ۳۱۷.</ref>. [[عثمان بن سعید]] هنگام [[مرگ]] خود، به [[دستور]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[نیابت]] را به [[فرزند]] خود "[[محمد]]" سپرد. به علاوه خود [[حضرت ولی عصر]]{{ع}} نیز در توقیعاتی، به [[نیابت]] او تصریح فرمود<ref>ر.ک: شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۰، ح ۴۱؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۱.</ref>. آن [[حضرت]] در توقیعی چنین فرمود: ما برای خداییم و بازگشتمان به سوی او است. [[تسلیم]] [[فرمان خدا]] و [[خشنود]] به [[قضای الهی]] هستیم. پدرت سعادتمندانه زیست و [[نیکو]] از این [[جهان]]، دیده بر بست. خدای رحمتش کند و او را به [[اولیا]] و موالی خود ملحق سازد! که همواره در راه آنان کوشا بود و در چیزهایی که او را به [[خدا]] نزدیک سازد، تلاش فراوانی داشت. [[خداوند]] تبارک و تعالی رویش را سفید و درخشنده کند و لغزش‌هایش را ببخشد!<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۸۸، ح ۳۸.</ref>. در بخش دیگری از آن [[توقیع]] فرمود: از کمال [[سعادت]] او بود که [[خداوند]] چون تو فرزندی را روزی‌اش ساخت که [[جانشین]] او باشد و به امر او [[قیام]] کند<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۸۸، ح ۳۸.</ref>. همچنین در [[توقیع]] دیگری فرمود: ... و اما [[محمد بن عثمان عمری]]، [[خداوند]] از او و پدرش [[خشنود]] و [[راضی]] باشد! همانا او مورد [[وثوق]] من و نوشته او، نوشته من است<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۲، ح ۳۲۶.</ref>. [[محمد بن عثمان]]، به رغم مخالفت‌هایی که از سوی [[مدعیان دروغین نیابت]] با وی صورت می‌گرفت و با وجود فشارهایی که از [[حاکمان]] و خلفای آن دوران بر وی وارد می‌شد، توانست [[جایگاه]] [[نیابت]] [[ولی عصر]]{{ع}} را به گونه‌ای [[شایسته]] نگه داشته، امور واگذار شده را به [[شایستگی]] انجام دهد. او نگذاشت [[غالیان]] با ترفندهای دروغین خود، [[شیعیان]] را متوجه خود سازند و [[نیابت]] او را متزلزل کنند؛ ازاین‌رو دوستداران [[ائمه]]{{عم}} هیچ‌گاه درباره [[نیابت]] و [[وثاقت]] وی [[شک]] و [[تردید]] نکردند. [[نایب دوم]]، میان [[نواب چهارگانه]] بیشترین مدت را در [[جایگاه]] نمایندگی [[امام زمان]]{{ع}} به خود اختصاص داد و حدود [[چهل]] سال [[نایب]] و رابط بین [[امام]] و [[شیعیان]] بود؛ ازاین‌رو توانست مسایل [[فقهی]]، [[کلامی]]، [[اجتماعی]] و... بیشتری از محضر [[حضرت مهدی]]{{ع}} پرسیده، پاسخ‌های آن [[حضرت]] را در [[اختیار]] عموم [[مردم]] قرار دهد.
-*برخی ویژگی‌های [[نایب]] دوم‌:
-**وی [[فرزند]] نخستین [[نایب]] بود؛ ازاین‌رو از [[موقعیت]] [[نیابت]] به طور کامل [[آگاهی]] داشت.
-**همانند پدرش، از طرف دو [[امام]] به [[نیابت]] [[امام]] زمام{{ع}} [[نصب]] شده بود.
-**در مقایسه با دیگر [[نایبان]]، مدت زمان بیشتری [[نایب حضرت مهدی]]{{ع}} بوده است.
-**وی [[مرجع]] و [[پناهگاه]] [[شیعیان]] در مسایل [[کلامی]]، [[فقهی]]، [[اجتماعی]] و... بود.
-**افزون بر رسیدگی به امور [[شیعیان]]، از حساس‌ترین [[وظایف]] او در دوران [[نیابت]]، [[مبارزه]] با [[مدعیان دروغین نیابت]] بود.
-*[[ابوجعفر]] [[محمد بن عثمان]]، طبق دیدگاه مشهور، در سال ۳۰۵ ق در آخر ماه [[جمادی الاولی]] [[وفات]] یافت. [[قبر]] [[ابو جعفر]] [[محمد بن عثمان]]، در کنار [[قبر]] مادرش، بر سر راه [[کوفه]] در محلی که خانه اش آنجا بود، واقع است. این محل در سمت غربی [[بغداد]] است<ref>غفارزاده، علی، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان{{ع}}، ص ۲۳۰، به نقل از: کتاب الغیبة، ص ۳۶۶..</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۷۶-۸۴.</ref>.
-۳. [[حسین بن روح نوبختی‌]]: [[سومین نایب خاص]] [[حضرت مهدی]]{{ع}}، [[محدث]]، [[فقیه]] و [[متکلم]] [[شیعی]] ایرانی، [[حسین بن روح نوبختی]] است. وی میان [[شیعیان]] [[بغداد]]، شهرت ویژه‌ای داشت و یکی از افراد مورد [[اعتماد]] [[محمد بن عثمان عمری]] به شمار می‌رفت. او در سال‌های ۳۰۵- ۳۲۶ ق [[نایب امام زمان]]{{ع}} و واسطه بین [[حضرت مهدی]]{{ع}} و [[شیعیان]] بود. [[حسین بن روح]] دارای برتری‌های فراوانی بود؛ اما به طور عمده شهرت و اعتبار او، به مسأله نیابتش بازمی‌گردد. پیش از آن، [[محمد بن عثمان]]، او را حلقه اتصال بین خود و وکلای دیگرش در [[بغداد]] قرار داده بود. وی در زمان حیات [[نایب دوم]]، در دربار [[عباسی]] نفوذ چشمگیری داشت و از [[ناحیه]] برخی [[مقامات]] دولتی کمک‌های [[مالی]] به او می‌رسید<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۷۲، ح ۳۴۳، با تصرف.</ref>. [[نایب دوم]]، از دو یا سه سال پیش از درگذشت خود، با ارجاع برخی از [[شیعیان]] که اموالی از [[سهم امام]] و غیر آن پیش او می‌بردند به [[حسین بن روح نوبختی]]، زمینه را برای [[نیابت]] وی از طرف [[امام زمان]]{{ع}} هموار می‌کرد. او به کسانی که در این موضوع دچار [[شک]] و [[تردید]] می‌شدند، تأکید می‌کرد این [[دستور]]، از طرف [[امام]]{{ع}} صادر شده است<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۹، ح ۳۳۷ و ح ۳۳۵.</ref>. وی در [[انتصاب]] [[حسین بن روح]] به [[جانشینی]] خود، تأکید فراوانی می‌کرد. گاهی به صورت انفرادی و گاهی میان عموم [[شیعیان]] [[مخلص]] و وکلای خویش، این مطلب را یادآور می‌شد. این تأکید، بدان [[علت]] بود که از طرف [[امامان]]{{عم}}، سخن صریحی که بیانگر [[وثاقت]]، [[امانت]] و [[نیابت]] [[حسین بن روح]] صادر باشد، نشده بود. از طرفی میان وکلای [[بغداد]]، کسانی بودند که در ظاهر ارتباط [[محمد بن عثمان]] با آنان بیشتر بود؛ ازاین‌رو عوام و [[خواص]] [[شیعیان]]، تصور نمی‌کردند [[حسین بن روح]] به [[جانشینی]] [[انتخاب]] شود؛ بدین سبب، [[نایب دوم]] از هر فرصتی برای [[تبیین]] [[نیابت]] خود از طرف [[امام زمان]]{{ع}}، برای رفع [[شک]] و [[تردید]] از آنان استفاده می‌کرد<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۹، ح ۳۳۶.</ref>. پس از [[وفات]] [[ابو جعفر عمری]] و [[وصیت]] او درباره [[نصب]] [[حسین بن روح]] به عنوان [[نایب سوم]] [[امام غایب]]، [[ابو القاسم حسین بن روح]] به "دار النیابه" در [[بغداد]] آمد و بزرگان [[شیعه]] به گرد او جمع شدند. [[حسین بن روح]]، با [[همکاری]] وکلای [[بغداد]] و سایر مناطق، کار خویش را در [[جایگاه]] [[نیابت]] [[امام زمان]]{{ع}} آغاز کرد و توانست با روش عالمانه و منطقی، در بین [[دوست]] و [[دشمن]] از پذیرش بالایی برخوردار شود. [[روایت‌ها]]، حکایت از آن دارد که برخلاف [[سفیر اول]] و دوم، [[موقعیت]] [[حسین بن روح]] در [[جایگاه]] سفیر [[امام دوازدهم]] بین [[شیعیان]] [[امامیه]] [[آشکار]] بود؛ به همین [[دلیل]] عده‌ای از عوام [[امامیه]]، بر آن شدند که وکلای نواحی خود را نادیده گرفته، به طور مستقیم با خود او در تماس باشند؛ ولی رفته رفته با انجام تغییراتی در دستگاه حاکمه و برکناری برخی حامیان او، وضع دگرگون شد؛ به گونه‌ای که وی بخشی از پایان [[عمر]] خود را در زندان به سر برد<ref>ر.ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۰۲، ح ۲۵۶.</ref>. از جمله حوادث مهم دوران [[نیابت]] [[حسین بن روح]]، جدا شدن [[ابو جعفر]] [[محمد بن علی شلمغانی]] (معروف به ابن ابی عزاقر) از [[آیین]] [[شیعی]] و [[تکفیر]] او به دست [[حسین]] است<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۸۹، ح ۳۵۵.</ref>.
-*مدت نیابت‌: [[حسین بن روح]]، با [[وفات]] [[ابو جعفر]] [[محمد بن عثمان عمری]]، در سال ۳۰۵ ق [[منصب]] [[نیابت]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} را عهده‌دار شد و در سال ۳۲۶ ق [[وفات]] یافت. بدین‌سان مدت [[نیابت]] وی نزدیک به ۲۱ سال بود. در [[وفات]] وی که در سال ۳۲۶ ق بوده، هیچ اختلافی نیست، و [[محدثان]] و مورخان در این مسأله [[اتفاق نظر]] دارند؛ لیکن در محل [[قبر]] او، [[اختلاف]] و شبهاتی وجود دارد. [[مسلم]] است که [[قبر]] او در [[بغداد]] است؛ ولی این که [[قبر]] در قسمت غربی [[بغداد]] است یا قسمت شرقی، مورد [[اختلاف]] است<ref>غفارزاده، علی، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان{{ع}}، ص ۲۷۶.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۷۶-۸۴.</ref>.
-۴. [[علی بن محمد سمری‌]]: [[ابو الحسن علی بن محمد سمری]]، چهارمین و [[آخرین سفیر]] [[حضرت ولی عصر]]{{ع}} است. وی پس از درگذشت [[حسین بن روح]] به [[مقام]] [[سفارت]] رسید و مدت سه سال عهده‌دار این [[جایگاه]] بود. [[سمری]] از خاندانی دیندار و [[شیعه]] بود که در [[خدمتگزاری]] به "سازمان [[امامیه]]" شهرت فراوانی داشت. همین اصالت [[خانوادگی]] او، باعث شد در امر [[سفارت]]، با [[مخالفت]] چندانی روبه‌رو نشود<ref>الهامی، داود، آخرین امید، ص ۱۰۹.</ref>. [[سمری]]، [[فرصت]] زیادی برای فعالیت نداشت؛ به همین [[دلیل]]، مانند نایب‌های پیش از خود، نتوانست فعالیت‌های گسترده‌ای انجام داده، تغییرات قابل ملاحظه‌ای در روابط خود و [[وکلا]] پدید آورد؛ لیکن [[اعتقاد]] [[شیعیان]] به [[بزرگواری]] و مورد [[اطمینان]] بودن او، مثل سایر [[نایبان]] بود و وی مورد پذیرش عموم [[شیعیان]] قرار گرفت<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۷.</ref>. شش روز پیش از [[رحلت]] او، توقیعی از سوی [[امام دوازدهم]] به دستش رسید که [[مرگ]] وی را [[پیشگویی]] و زمان [[مرگ]] را نیز تعیین کرده بود. متن این [[توقیع شریف]]، نمایانگر پایان [[غیبت صغرا]] و [[نیابت خاص]] و [[آغاز غیبت کبرا]] و [[نیابت عام]] است<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۶.</ref>. [[وفات]] [[علی بن محمد]] در سال ۳۲۹ ق رخ داد و [[قبر]] او در [[بغداد]] است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۷۶-۸۴.</ref>.
-==نواب اربعه در موعودنامه==
-*[[سفیران چهارگانه]] [[امام زمان]] {{ع}} در [[غیبت صغری]] بودند. در تمام مدت [[غیبت صغری]]، این چهار نفر میان [[امام زمان]] {{ع}} و [[مردم]] واسطه بودند و آنان [[نامه‌ها]] و عرایض [[شیعیان]] را به [[امام غایب]] می‌رساندند و به [[دستور]] حضرت، به آنان پاسخ می‌دادند. این پاسخ‌ها به صورت [[توقیع]] از [[ناحیه مقدسه]] صادر می‌گردید. [[مرحوم مجلسی]] همه این [[توقیعات]] را در "[[بحار الانوار]]" آورده است. آن چهار نفر عبارتند از:
-#[[ابو عمرو عثمان بن سعید عمری]]
-#[[ابو جعفر]] [[محمد بن عثمان عمری]]
-#[[ابو القاسم حسین بن روح نوبختی]]
-#[[ابو الحسن علی بن محمد سمری]]
-*به [[نواب اربعه]]، [[نواب خاص]] هم اطلاق می‌شود. [[وظایف]] و فعالیت‌های اساسی [[نواب اربعه]] را می‌توان چنین برشمرد:
-#مخفی داشتن نام و [[جایگاه]] [[امام]]
-#اخذ و توزیع [[اموال]] متعلق به [[امام]]
-#پاسخ‌گویی به سؤالات فقهی و مشکلات عقیدتی [[مردم]]
-#[[مبارزه]] با [[مدعیان دروغین نیابت]]<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۴۱.</ref>.
-==نواب اربعه در فرهنگنامه آخرالزمان==
-*[[نواب اربعه]]، چهار نفر از [[شیعیان]] بودند که در [[زمان غیبت صغری]] [[نیابت]] ویژه [[حضرت مهدی]]{{ع}} را به عهده داشتند و [[وکیل]] [[حضرت]] در میان [[مردم]] بودند. با توجه به [[غیبت]] [[حضرت]] و عدم دسترسی [[مردم]] به ایشان، [[نواب اربعه]] نقش واسطه میان [[حضرت مهدی]]{{ع}} و [[مردم]] را دارا بودند. مشکلات و پرسش‌های [[مردم]] را توسط نامه‌هایی از آن [[حضرت]] پرسیده و جواب آن را به [[مردم]] می‌‌رساندند، اموالی را که مختص [[امام]]{{ع}} بود به واسطه این [[نواب]] به [[حضرت]] می‌‌رسید. به جز این چهار [[نایب]]، اشخاص دیگری نیز بودند که مورد [[اعتماد]] [[امام]]{{ع}} بودند و در نقاط مختلف [[خمس]] و اموار [[حضرت]] و نامه‌های [[مردم]] را به [[نواب اربعه]] می‌‌رساندند، اما این چهار [[نایب]] به جهت [[وظیفه]] خاصی که داشتند از دیگر [[نایبان]] متمایز بوده و بدان‌ها [[نایبان خاص]] می‌‌گفتند. این چهار [[نایب]] عبارت بودند از: ۱ـ [[ابو عمرو عثمان بن سعید عمری]] ۲ـ [[ابو جعفر]] [[محمد بن عثمان عمری]] ۳ـ [[ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی]] ۴ـ [[ابوالحسن علی بن محمد سمری]].
-*اولین [[نایب]] [[حضرت]]، ابو [[عمر]] [[عثمان بن سعید عمری]]، از زمان [[امام هادی]] و [[امام عسکری]]{{عم}} جزو وکلای [[اهل بیت]] به شمار می‌‌رفت و [[امام علی النقی]] و [[امام حسن عسکری]]{{عم}} در فرمایشات خود به [[عدالت]] و [[امانت‌داری]] آنان تصریح کرده‌اند و به [[یاران]] خود می‌‌فرمودند که ابو [[عمر]] مردی مورد [[اطمینان]] و امانت‌دار است، و هر چه بگوید از طرف من گفته است. او پس از [[شهادت امام عسکری]]{{ع}} همچنان [[وکالت]] [[امام]] [[معصوم]] را به عهده داشت و [[نایب حضرت مهدی]]{{ع}} در میان [[مردم]] بود. [[نیابت]] [[امام]] و [[وکالت]] از طرف آن حضرات باید به تصریح و [[نصب]] از سوی خود [[امام]] صورت می‌‌گرفت. او در میان [[شیعیان]] به [[القاب]] مختلفی شهرت داشت. از جمله "[[سمان]]" یا "زیّات" زیرا او در [[بغداد]] به شغل زیتون فروشی و داد و ستد روغن مشغول بود. او پنج سال در این [[مقام]] [[باقی]] بود و پس از آن از [[دنیا]] رفت و در [[بغداد]] به [[خاک]] سپرده شد. پس از [[وفات]] جناب [[عثمان بن سعید]]، [[حضرت مهدی]]{{ع}} نامه‌ای به پسر وی نوشت. [[حضرت مهدی]]{{ع}} از [[وفات]] [[عثمان بن سعید]] بسیار محزون شده بود. در آن [[نامه]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} ضمن [[تجلیل]] از [[مقام]] [[عثمان بن سعید]] و [[محمد بن عثمان]] وی را [[جانشین]] [[پدر]] معرفی نمودند. [[محمد بن عثمان]] حدود [[چهل]] سال در [[منصب]] [[نیابت]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} قرار داشت و [[شیعیان]] همه او را به [[عدالت]] و [[نیابت]] قبول داشتند و [[کرامات]] و معجزاتی از او نیز صادر می‌‌شد. وی در سال ۳۰۵ هجری قمری در [[بغداد]] از [[دنیا]] رفت و در [[بغداد]] نیز مدفون شد. زمانی که [[وفات]] جناب [[محمد بن عثمان]] نزدیک شده بود، نامه‌ای از سوی [[حضرت مهدی]]{{ع}} صادر شد و در آن به [[محمد بن عثمان]] [[دستور]] داده شده بود که [[ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی]] را [[جانشین]] خود قرار دهد. [[حسین بن روح]] یکی از [[کارگزاران]] [[محمد بن عثمان]] بود با دیگر [[وکلا]] در سایر نقاط ارتباط داشت. [[محمد بن عثمان]] هنگام [[وفات]] بسیاری از بزرگان [[شیعه]] را پیش‌طلبید و به [[جانشینی]] [[حسین بن روح]] تصریح نمود. [[حسین بن روح]] بیست و یک سال [[نیابت]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} را به عهده داشت و سرانجام در سال سیصد و بیست و شش هجری قمری از [[دنیا]] رفت و در [[بغداد]] مدفون شد. پس از او جناب [[ابوالحسن علی بن محمد سمری]] [[قائم]] [[مقام]] [[نیابت خاصه]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} شد. [[نیابت]] [[علی بن محمد سمری]] توسط [[حسین بن روح]] [[ابلاغ]] شد و سه سال امر [[نیابت]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} را به عهده داشت. او از [[اصحاب امام]] [[عسکری]]{{ع}} بود و در سال سیصد و بیست و نه از [[دنیا]] رفت و در [[بغداد]] مدفون شد. آغاز [[غیبت کبری]] توسط این [[نایب]] به [[شیعیان]] [[ابلاغ]] شد. او نامه‌ای را که از [[حضرت مهدی]]{{ع}} دریافت کرده بود برای گروهی از [[شیعیان]] قرائت کرد. در آن [[نامه]] از [[وفات]] قریب الوقوعش خبر داده شده بود و به او [[دستور]] داده شده بود که پس از خود کسی را به [[نیابت خاص]] [[حضرت]] [[منصوب]] نکند، زیرا [[غیبت]] تامّه<ref>غیب تامّه همان غیبت کبری است و از این رو به تامه تعبیر می‌‌شود که در آن هیچ وسیله‌ای ارتباط مشخص و معین برای ارتباط با حضرت وجود ندارد، بخلاف غیبت صغری که نایبانی وظیفه این ارتباط را به عهده داشتند. حق الیقین، علامه مجلسی: ص ۳۱۰ و یأتی: ص ۷۲۴، احتجاج طبرسی باب توقیعات.</ref> به وقوع پیوسته است<ref>[[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]] صفحه ۶۳۸.</ref>.
-==نواب خاص در فرهنگنامه آخرالزمان==
-*[[نواب خاص حضرت مهدی]]{{ع}} عبارتند از چهار نفر که پس از به [[امامت]] رسیدن آن جناب از سوی [[حضرت]] [[منصوب]] شدند و [[وظیفه]] ارتباط [[مردم]] با [[حضرت]] را به عهده داشتند<ref>ر.ک: نواب اربعه.</ref>. [[نواب عام]]، اصطلاحی است که بعدها به [[علما]] و [[فقهای شیعه]] داده شد. در [[احادیث]] مختلفی در [[دوران غیبت کبری]] ما [[مأمور]] به [[رجوع]] به [[فقها]] و [[محدثین]] و [[راویان]] [[احادیث اهل بیت]]{{ع}} کرده‌اند تا مسایلی را که تشخیص صحیح از ناصحیح آن را نمی‌دانیم، از آنان بپرسیم و در برخی [[روایات]] [[حضرت]] این [[علما]] را [[حجت]] بر سایر [[مردم]] قرار داده است. از این روی بدان‌ها [[لقب]] [[نواب عام]] داده شده است. یعنی کسانی که از سوی [[حضرت]] بدون اینکه شخص خاصی تعیین شود، به [[وظیفه]] پاسخ‌گویی به پرسش‌های [[دینی]] [[مردم]] گماشته شده‌اند، بر خلاف [[نواب عام]] که علاوه بر چنین [[وظیفه]] شخص آنان نیز از سوی [[حضرت]] تعیین می‌‌شد. در [[نواب عام]] برخی ویژگی‌ها را تعیین نموده‌اند که فرد باید با تفحص و یافتن چنین خصوصیاتی در یک [[فقیه]] از او [[پیروی]] کند<ref>ر.ک: غیبت.</ref><ref>[[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]] صفحه ۵۸۹.</ref>.
-==پرسش‌های وابسته==
-* [[نواب اربعه چه وظایفی داشته‌‏اند؟ (پرسش)]]
-* [[هدف از تعیین و نصب نواب خاص چه بوده است؟ (پرسش)]]
-* [[ائمه که با منبع وحی و خزانه الهی مرتبط بودند چه نیازی به جمع‌آوری وجوهات توسط نواب داشتند؟ (پرسش)]]
-* [[آیا وکلاء و نواب خاص کرامات و کارهای فوق العاده بروز می‌دادند؟ (پرسش)]]
-== جستارهای وابسته ==
-{{:فرهنگنامه مهدویت (نمایه)}}
-==منابع==
-* [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']].
-* [[پرونده:136864.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ج۲''']].
-* [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']].
-* [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']].
-* [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']].
-==پانویس==
-{{یادآوری پانویس}}
-{{پانویس2}}
-{{امام مهدی}}
-[[رده:امام مهدی]]
-[[رده:نایب خاص امام مهدی]]
-[[رده:مدخل موعودنامه]]
-[[رده:اتمام لینک داخلی]]
-[[رده:مدخل]]