بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
*انعقاد | *انعقاد پیمان برادری میان [[مسلمانان]] ([[مهاجران]] و [[انصار]]) در [[مدینه]]، یکی از مهم‌ترین و نخستین اقدامات [[سیاسی]] - [[اجتماعی]] [[پیامبر اسلام]]، پس از [[هجرت به مدینه]] است که اهمیت ویژه‌ای دارد و رمز تشکیل [[امت]] واحده در [[صدر اسلام]] را در خود نهفته است. [[پیامبر]] به [[یاری]] [[انصار]] که یک گروه [[اجتماعی]] خارج از [[مکه]] بودند، توانست پایگاه قدرتمندی برای [[حمایت]] از خود و یارانش در برابر اشراف [[مکه]] فراهم کند. همچنین [[موقعیت]] حساس [[شهر]] یثرب، برای [[رسول اکرم]]{{صل}} اهمیت ویژه‌ای داشت. [[عقد]] و [[پیمان]] [[اخوت]] [[دینی]]، دشمنی‌های دیرینه نسبی و [[اختلافات]] قبیله‌ای را کاهش می‌داد، [[رسوم]] [[جاهلی]] و اسباب [[تفاخر]] را در هم می‌شکست، امتیازات نسبی را از بین می‌برد و [[روحیه]] [[صفا]] و [[برادری]] [[دینی]] [[جانشین]] آن می‌شد<ref>غلامحسین زرگری‌نژاد، تاریخ صدر اسلام، ص۳۴۹.</ref>. | ||
*[[امام علی]]{{ع}} فرمود: "[[پیامبر اکرم]]{{صل}} شکاف‌های [[اجتماعی]] را به [[وحدت]] تبدیل می‌کرد و فاصله‌ها را به هم پیوند می‌داد"<ref>نهج البلاغه (خطبه ذی قار)، ص۳۵۳.</ref>. | *[[امام علی]]{{ع}} فرمود: "[[پیامبر اکرم]]{{صل}} شکاف‌های [[اجتماعی]] را به [[وحدت]] تبدیل می‌کرد و فاصله‌ها را به هم پیوند می‌داد"<ref>نهج البلاغه (خطبه ذی قار)، ص۳۵۳.</ref>. | ||
*از آنجا که [[مهاجر]] و [[انصار]]، پرورش‌یافته در محیط مختلف بودند، در طرز [[تفکر]] و [[معاشرت]]، فاصله زیادی با هم داشتند. [[اوس]] و [[خزرج]] که جمعیت [[انصار]] را تشکیل می‌دادند، ۱۲۰ سال با هم [[جنگ]] کرده بودند<ref>غلامحسین زرگری‌نژاد، تاریخ صدر اسلام، ص۳۵۰-۳۵۳.</ref>. با این [[اختلافات]]، [[حیات]] [[دینی]] و [[سیاسی]] [[اسلام]] به هیچ وجه امکان‌پذیر نبود. [[پیامبر]]{{صل}} همه این [[مشکلات]] را حل کرد و از طرف [[خداوند]] [[مأمور]] شد [[مهاجر]] و [[انصار]] را با هم [[برادر]] کند. روزی در انجمنی عمومی به [[مسلمانان]] فرمود: "دوتا دوتا با هم [[برادر]] شوید"<ref>{{متن حدیث|تاخوا فی الله أَخَوَيْنِ أَخَوَيْنِ}}؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۵؛ عبدالرحمن سهیلی، الروض الأنف فی شرح السیرة النبویه، ج۴، ص۲۴۴ و قاضی ابرقوه، سیرت رسول الله{{صل}}، ج۱، ص۴۸۵.</ref><ref>[[طلعت ده پهلوانی|ده پهلوانی، طلعت]]، [[پیمان برادری (مقاله)|پیمان برادری]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۱۸.</ref>. | *از آنجا که [[مهاجر]] و [[انصار]]، پرورش‌یافته در محیط مختلف بودند، در طرز [[تفکر]] و [[معاشرت]]، فاصله زیادی با هم داشتند. [[اوس]] و [[خزرج]] که جمعیت [[انصار]] را تشکیل می‌دادند، ۱۲۰ سال با هم [[جنگ]] کرده بودند<ref>غلامحسین زرگری‌نژاد، تاریخ صدر اسلام، ص۳۵۰-۳۵۳.</ref>. با این [[اختلافات]]، [[حیات]] [[دینی]] و [[سیاسی]] [[اسلام]] به هیچ وجه امکان‌پذیر نبود. [[پیامبر]]{{صل}} همه این [[مشکلات]] را حل کرد و از طرف [[خداوند]] [[مأمور]] شد [[مهاجر]] و [[انصار]] را با هم [[برادر]] کند. روزی در انجمنی عمومی به [[مسلمانان]] فرمود: "دوتا دوتا با هم [[برادر]] شوید"<ref>{{متن حدیث|تاخوا فی الله أَخَوَيْنِ أَخَوَيْنِ}}؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۵؛ عبدالرحمن سهیلی، الروض الأنف فی شرح السیرة النبویه، ج۴، ص۲۴۴ و قاضی ابرقوه، سیرت رسول الله{{صل}}، ج۱، ص۴۸۵.</ref><ref>[[طلعت ده پهلوانی|ده پهلوانی، طلعت]]، [[پیمان برادری (مقاله)|پیمان برادری]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۱۸.</ref>. | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
==زمان و مکان [[پیمان]]== | ==زمان و مکان [[پیمان]]== | ||
*پس از استقرار [[مسلمانان]] [[مهاجر]] از [[مکه]] به [[مدینه]]، زمان آن رسیده بود که [[رسول خدا]]{{صل}}، | *پس از استقرار [[مسلمانان]] [[مهاجر]] از [[مکه]] به [[مدینه]]، زمان آن رسیده بود که [[رسول خدا]]{{صل}}، پیمان برادری را میان آنها برقرار کند. درباره اینکه این [[پیمان]] به [[وسیله]] [[پیامبر]] در کجا و در چه زمانی و با چه تعداد از [[مهاجران]] و [[انصار]] بسته شده است، در منابع، [[روایات]] متعددی به چشم می‌خورد: | ||
[[ابن‌هشام]] [[نقل]] کرده است: "[[رسول خدا]]{{صل}} بین صحابه‌اش ([[مهاجران]] و [[انصار]]) رفت و فرمود: [[برادر]] شوید. سپس دست [[علی]] را گرفت و فرمود: برای من [[برادری]] نظیر [[علی بن ابی طالب]] نیست"<ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۵۰۵؛ عبدالرحمن سهیلی، الروض الأنف فی شرح السیرة النبویه، ج۴، ص۲۴۴.</ref>. | [[ابن‌هشام]] [[نقل]] کرده است: "[[رسول خدا]]{{صل}} بین صحابه‌اش ([[مهاجران]] و [[انصار]]) رفت و فرمود: [[برادر]] شوید. سپس دست [[علی]] را گرفت و فرمود: برای من [[برادری]] نظیر [[علی بن ابی طالب]] نیست"<ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۵۰۵؛ عبدالرحمن سهیلی، الروض الأنف فی شرح السیرة النبویه، ج۴، ص۲۴۴.</ref>. | ||
*[[ابن‌اسحاق]] نیز درباره محل دقیق [[پیمان]] و شمار دقیق کسانی که با هم [[پیمان]] بستند و [[پیامبر]]، میان آنها [[برادری]] برقرار کرده است، چیزی ذکر نکرده، و فقط فهرست شماری از [[مهاجران]] و [[انصار]] را مطرح و در صدر آن، [[برادری]] [[پیامبر اسلام]] و [[علی]] را بیان کرده است. در روایتی، درباره زمان [[عقد]] این [[پیمان]] آمده است که [[پیامبر اسلام]]{{صل}} پس از استقرار در [[مدینه]] و ساخت [[مسجدالنبی]]، این [[پیمان]] را منعقد کرد<ref>ابوسعید خرگوشی، شرف المصطفی، ج۲، ص۳۹۳.</ref>. | *[[ابن‌اسحاق]] نیز درباره محل دقیق [[پیمان]] و شمار دقیق کسانی که با هم [[پیمان]] بستند و [[پیامبر]]، میان آنها [[برادری]] برقرار کرده است، چیزی ذکر نکرده، و فقط فهرست شماری از [[مهاجران]] و [[انصار]] را مطرح و در صدر آن، [[برادری]] [[پیامبر اسلام]] و [[علی]] را بیان کرده است. در روایتی، درباره زمان [[عقد]] این [[پیمان]] آمده است که [[پیامبر اسلام]]{{صل}} پس از استقرار در [[مدینه]] و ساخت [[مسجدالنبی]]، این [[پیمان]] را منعقد کرد<ref>ابوسعید خرگوشی، شرف المصطفی، ج۲، ص۳۹۳.</ref>. | ||
*[[صالحی شامی]] اشاره کرده است که | *[[صالحی شامی]] اشاره کرده است که پیمان برادری، پس از بنای [[مسجد]] صورت گرفته است<ref>محمد بن یوسف صالحی، سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد، ج۳، ص۳۶۷.</ref>؛ چون [[مسجد]]، [[بهترین]] محل برای [[عقد]] این [[پیمان]] بوده است. شمار شرکت‌کنندگان در [[پیمان]]، در منابع، متفاوت است<ref>[[طلعت ده پهلوانی|ده پهلوانی، طلعت]]، [[پیمان برادری (مقاله)|پیمان برادری]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۱۹.</ref>. | ||
*[[متکلمان]] و مؤرخان، در باب [[عقد اخوت]] بین برخی از افرادی که در این [[پیمان]] شرکت کرده‌اند، نظراتی گوناگون دارند. در کتاب [[سیره ابن‌اسحاق]] آمده است: "[[پیامبر]]{{صل}}، میان یارانش ([[مهاجران]] و [[انصار]]) | *[[متکلمان]] و مؤرخان، در باب [[عقد اخوت]] بین برخی از افرادی که در این [[پیمان]] شرکت کرده‌اند، نظراتی گوناگون دارند. در کتاب [[سیره ابن‌اسحاق]] آمده است: "[[پیامبر]]{{صل}}، میان یارانش ([[مهاجران]] و [[انصار]]) پیمان برادری بست تا دو نفر دو نفر در [[راه خدا]] [[برادر]] شوند؛آن‌گاه دست [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} را گرفت و فرمود: این [[برادر]] من است. بدین گونه [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} [[برادر پیامبر]] شد. [[حمزه بن عبدالمطلب]] با [[زید بن حارثه]] ([[آزاد]] شده [[پیامبر]] بود) [[برادر]] شد. [[حمزه]]{{ع}} در [[جنگ احد]] وقتی آماده [[نبرد]] شد، [[وصیت]] کرد که اگر کشته شد [[زید بن حارثه]] میراث‌دار وی خواهد شد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۵.</ref>. [[جعفر بن ابی‌طالب]] با [[سعد بن معاذ]] [[برادر]] می‌شود؛ [[ابوبکر بن ابی‌قحافه]] با [[خارجه بن زهیر]]؛ [[عمر بن خطاب]] با [[عتبان بن مالک]]. [[ابوعبید جراح]] که [[عامر بن عبدالله]] نام داشت با [[سعد بن معاذ]] [[برادر]] می‌شود. [[زبیر بن عوام]] با [[سلمه بن سلام] از [[قبیله]] بنی‌زهره هم‌پیمان می‌شود. [[طلحه بن عبیدالله]] با [[کعب بن مالک]]، [[مصعب بن عمیر بن هاشم]] با [[ابوایوب انصاری]]، [[عمار بن یاسر]] با [[حذیفه بن یمان]]، [[ابوذر غفاری]] با [[منذر بن عمرو]]، [[بلال]] (آزادشده [[ابوبکر]]) با [[ابورویحه عبدالله بن عبدالرحمان]]، [[سلمان فارسی]] با [[ابودرداء عویمر بن ثعلبه]] [[پیمان]] [[اخوت]] بستند"<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۵-۵۰۶.</ref>. [[بلاذری]] در [[انساب الاشراف]] در باب این [[پیمان]] به شمار افراد اشاره نکرده، فقط فهرستی را از ۴۶ نفر از برادرشدگان [[مدینه]] در ارائه کرده است<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱.</ref>. | ||
*[[ابن خلدون]] هم نام ۳۴ تن از شرکت‌کنندگان را ارائه کرده است<ref>عبدالرحمان ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۴۲۳.</ref>. [[ابن‌سعد]] تعداد شرکت کنندگان را نود نفر مطرح کرده است<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۳؛ ابن سعد به ۹۰ یا ۱۰۰ نفر اشاره کرده است.</ref>. بنابراین در منابع [[تاریخ اسلام]]، فهرست کامل و جامعی از شمار شرکت‌کنندگان و مشخصات آنها مطرح نشده است؛ ولی اغلب منابع معتبر، شرکت‌کنندگان را نود تن شمرده‌اند<ref>[[طلعت ده پهلوانی|ده پهلوانی، طلعت]]، [[پیمان برادری (مقاله)|پیمان برادری]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۱۹-۲۲۰.</ref>. | *[[ابن خلدون]] هم نام ۳۴ تن از شرکت‌کنندگان را ارائه کرده است<ref>عبدالرحمان ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۴۲۳.</ref>. [[ابن‌سعد]] تعداد شرکت کنندگان را نود نفر مطرح کرده است<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۳؛ ابن سعد به ۹۰ یا ۱۰۰ نفر اشاره کرده است.</ref>. بنابراین در منابع [[تاریخ اسلام]]، فهرست کامل و جامعی از شمار شرکت‌کنندگان و مشخصات آنها مطرح نشده است؛ ولی اغلب منابع معتبر، شرکت‌کنندگان را نود تن شمرده‌اند<ref>[[طلعت ده پهلوانی|ده پهلوانی، طلعت]]، [[پیمان برادری (مقاله)|پیمان برادری]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۱۹-۲۲۰.</ref>. | ||
==اهداف و ثمرات [[پیمان]]== | ==اهداف و ثمرات [[پیمان]]== | ||
*یکی از نخستین کارکردهای [[پیمان]] [[اخوت]]، [[احساس مسئولیت]] بیشتر [[مسلمانان]] نسبت به هم، به ویژه در مسائل [[مالی]] بود. زمانی که [[مسلمانان]] دو به دو با هم [[برادر]] شدند، هریک (به ویژه [[انصار]]) می‌کوشیدند [[برادران دینی]] خود را در مواقعی که [[نیاز]] [[مالی]] دارند، [[حمایت]] کنند؛ طوری که عده‌ای از [[انصار]]، حتی حاضر شدند نیمی از [[اموال]] خود را به [[مهاجران]] ببخشند<ref>محمد بن یوسف، صالحی، سبل الهدی و الرشاد، ص۳۶۵.</ref>؛ حتی یکی از آنان به هم‌پیمان خود گفت که حاضر است یکی از زیباترین [[زنان]] خود را [[طلاق]] دهد و به [[عقد]] [[برادر]] مهاجرش در آورد<ref>محمد بن یوسف، صالحی، سبل الهدی و الرشاد، ص۳۶۵.</ref>. تا وقوع [[جنگ احد]]، در واقع، [[عقیده]] هریک از شرکت‌کنندگان در [[پیمان]] نسبت به [[برادر]] خود چنان بود که می‌توانستند از [[میراث]] [[برادر]] خود سهم ببرند. از این | *یکی از نخستین کارکردهای [[پیمان]] [[اخوت]]، [[احساس مسئولیت]] بیشتر [[مسلمانان]] نسبت به هم، به ویژه در مسائل [[مالی]] بود. زمانی که [[مسلمانان]] دو به دو با هم [[برادر]] شدند، هریک (به ویژه [[انصار]]) می‌کوشیدند [[برادران دینی]] خود را در مواقعی که [[نیاز]] [[مالی]] دارند، [[حمایت]] کنند؛ طوری که عده‌ای از [[انصار]]، حتی حاضر شدند نیمی از [[اموال]] خود را به [[مهاجران]] ببخشند<ref>محمد بن یوسف، صالحی، سبل الهدی و الرشاد، ص۳۶۵.</ref>؛ حتی یکی از آنان به هم‌پیمان خود گفت که حاضر است یکی از زیباترین [[زنان]] خود را [[طلاق]] دهد و به [[عقد]] [[برادر]] مهاجرش در آورد<ref>محمد بن یوسف، صالحی، سبل الهدی و الرشاد، ص۳۶۵.</ref>. تا وقوع [[جنگ احد]]، در واقع، [[عقیده]] هریک از شرکت‌کنندگان در [[پیمان]] نسبت به [[برادر]] خود چنان بود که می‌توانستند از [[میراث]] [[برادر]] خود سهم ببرند. از این پیمان برادری به "ولایر" تعبیر شده است<ref>ناصر مکارم شیرازی، جمعی از همکاران، تفسیر نمونه، ج۷، ص۲۶۵-۲۶۶.</ref>. [[روایت]] شده است که [[خلیفه دوم]] که [[دستور]] تنظیم دیوان‌ها را صادر کرد -و دیوان‌ها بر مبنای نسبت تنظیم شدند- از [[بلال]] که در آن هنگام به جبهه‌های [[جنگ]] [[شام]] رفته بود، پرسیده بود: "سهم خود را به چه کسی واگذار می‌کنی؟" [[بلال]] در پاسخ گفته بود: "به ابورویحه که هرگز از او جدا نخواهم شد به سبب آن پیمان برادری که [[رسول خدا]]{{صل}} میان من و او برقرار فرمود"<ref>محمد ابوزهرة، خاتم النبیین{{صل}}، ج۲، ص۴۹۲؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۷۶.</ref>. [[خلیفه]] نیز سهمیه او را به سهم ابورویحه از [[بیت‌المال]] ضمیمه کرده بود. [[حمزة بن عبدالمطلب]] که با [[زید بن حارثه]] [[برادر]] شده بود، در [[جنگ احد]] به [[شهادت]] رسید. وی در وصیت‌نامه خود، [[زید بن حارثه]] را [[وصی]] خود قرار داده بود<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۵۸.</ref>. | ||
*[[پیامبر]]{{صل}} با طرح [[پیمان]] [[اخوت]] و [[برادری]]، موفق شد [[وحدت اسلامی]] را تحقق بخشد. [[سلیمان قندوزی]] می‌گوید: "[[امام علی]]{{ع}}، پس از همه با [[پیامبر]]{{صل}}[[پیمان]] [[اخوت]] بست. آن [[حضرت]] به [[پیامبر]] عرض کرد: چرا [[اصحاب]] خود را با یکدیگر [[برادر]] کردی؛ ولی [[عقد اخوت]] میان من و دیگری برقرار نکردی؟ [[پیامبر]] در پاسخ فرمود: به خدایی که مرا برای [[هدایت]] [[مبعوث]] کرد [[سوگند]]! بدین سبب، کار [[برادری]] تو را عقب انداختم که می‌خواستم در پایان با تو [[برادر]] شوم. تو برای من، مانند هارونی برای [[موسی]]؛ جز اینکه پس از من [[پیامبری]] نیست. تو [[برادر]] و [[وارث]] [[منی]]"<ref>علامه حلی، نهج الحق و کشف الصدق، ص۲۱۷؛ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۵، ص۲۲۱.</ref><ref>[[طلعت ده پهلوانی|ده پهلوانی، طلعت]]، [[پیمان برادری (مقاله)|پیمان برادری]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۲۰-۲۲۱.</ref>. | *[[پیامبر]]{{صل}} با طرح [[پیمان]] [[اخوت]] و [[برادری]]، موفق شد [[وحدت اسلامی]] را تحقق بخشد. [[سلیمان قندوزی]] می‌گوید: "[[امام علی]]{{ع}}، پس از همه با [[پیامبر]]{{صل}}[[پیمان]] [[اخوت]] بست. آن [[حضرت]] به [[پیامبر]] عرض کرد: چرا [[اصحاب]] خود را با یکدیگر [[برادر]] کردی؛ ولی [[عقد اخوت]] میان من و دیگری برقرار نکردی؟ [[پیامبر]] در پاسخ فرمود: به خدایی که مرا برای [[هدایت]] [[مبعوث]] کرد [[سوگند]]! بدین سبب، کار [[برادری]] تو را عقب انداختم که می‌خواستم در پایان با تو [[برادر]] شوم. تو برای من، مانند هارونی برای [[موسی]]؛ جز اینکه پس از من [[پیامبری]] نیست. تو [[برادر]] و [[وارث]] [[منی]]"<ref>علامه حلی، نهج الحق و کشف الصدق، ص۲۱۷؛ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۵، ص۲۲۱.</ref><ref>[[طلعت ده پهلوانی|ده پهلوانی، طلعت]]، [[پیمان برادری (مقاله)|پیمان برادری]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۲۰-۲۲۱.</ref>. | ||