اقدامات سفیانی: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
خط ۵: خط ۵:
:۱. '''تثبیت موقعیت:''' بر اساس [[روایات]] [[سفیانی]] پس از [[قیام]]، به تثبیت موقعیت خود و [[سرکوب]] [[مخالفان]] و سایر رقبا خواهد پرداخت. روایتی، [[مخالفان]] [[سفیانی]] را [[حسنی]]، [[اموی]] و قیسی نام برده است<ref>بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۷۱، ح۱۶۱ (این حدیث مرسله است).</ref>. در [[روایت]] دیگری، [[منصور]] [[یمانی]]<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۲۷۵.</ref>، و در سه [[روایت]]، [[ابقع]]<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۲۷۵؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۹۱، باب۱۴، ح۶۷؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۷۱، ح۱۶۱. (این حدیث مرسله است).</ref>، و در روایتی، [[اصهب]] از [[مخالفان]] [[سفیانی]] برشمرده شده‌اند که همگی در [[جنگ]] با [[سفیانی]] [[شکست]] خواهند خورد. [[امام باقر]] {{ع}} در [[روایت]] معتبری فرموده‌اند: {{متن حدیث|"ثُمَّ يَخْتَلِفُونَ عِنْدَ ذَلِكَ عَلَى ثَلَاثِ رَايَاتٍ رَايَةِ الْأَصْهَبِ وَ رَايَةِ الْأَبْقَعِ وَ رَايَةِ السُّفْيَانِيِّ فَيَلْتَقِي السُّفْيَانِيُّ بِالْأَبْقَعِ فَيَقْتَتِلُونَ فَيَقْتُلُهُ السُّفْيَانِيُّ وَ مَنْ تَبِعَهُ ثُمَّ يَقْتُلُ الْأَصْهَب‏"}}<ref>در این هنگام سه پرچم با یک‌دیگر به نزاع برمی‌خیزند: پرچم [[ابقع]] و [[اصهب]] و [[سفیانی]]. [[سفیانی]] با [[ابقع]] مواجه می‌شود و با یک‌دیگر می‌جنگند، و [[سفیانی]] او و یارانش را می‌کشد. پس از آن [[اصهب]] را می‌کشد؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸ باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. به جز [[روایت]] معتبر یاد شده که از درگیری [[سفیانی]] با [[ابقع]] و [[اصهب]] گزارش می‌دهد، سایر [[روایات]] علاوه بر این‌که خبر واحدند، اسناد معتبری نیز ندارند. بنابراین، به محتوای آنها نمی‌توان [[اطمینان]] کرد. [[سفیانی]] پس از سرکوبی [[مخالفان]] و تثبیت موقعیت خود، پنج سرزمین را [[تصرف]] خواهد کرد. [[امام صادق]] {{ع}} در [[حدیث]] معتبری فرموده‌اند: {{متن حدیث|" السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ... فَإِذَا مَلَكَ الْكُوَرَ الْخَمْسَ مَلَكَ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ "}}<ref>[[سفیانی]] از [[علائم حتمی]] و قطعی است... چون مناطق پنج‌گانه را تصرف کرد، نُه ماه حکم خواهد راند؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۰، باب ۱۸، ح۱. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۳۰)</ref>. آن [[حضرت]] در [[روایت]] دیگری فرموده‌اند: {{متن حدیث|"إِنَّ السُّفْيَانِيَّ يَمْلِكُ بَعْدَ ظُهُورِهِ عَلَى الْكُوَرِ الْخَمْسِ حَمْلَ امْرَأَة"}}<ref>[[سفیانی]] پس از تصرف کردن مناطق پنج‌گانه، به مدت حمل زن (نُه ماه) حکم خواهد راند؛ الغیبة للطوسی، ص۴۴۹، ح۴۵۲.</ref>. مضمون فوق را [[روایت]] دیگری نیز تأیید می‌کند<ref>الغیبة للنعمانی، ص۳۱۶ باب ۱۸، ح۱۳.</ref>.[[امام صادق]] {{ع}} در [[حدیث]] دیگری مناطق پنج‌گانه یاد شده را نام برده‌اند: {{متن حدیث|" إِذَا مَلَكَ كُوَرَ الشَّامِ الْخَمْسَ؛ دِمَشْقَ، وَ حِمْصَ، وَ فِلَسْطِينَ، وَ الْأُرْدُنَّ، وَ قِنَّسْرِينَ، فَتَوَقَّعُوا عِنْدَ ذَلِكَ الْفَرَج‏"}}<ref>چون [[سفیانی]] مناطق پنج‌گانه شام: دمشق، حمص، فلسطین، اردن و قِنّسرین را تصرف کرد، منتظر فرج باشید؛ کمال‌الدین، ج۲، ص۶۵۱ باب۵۷،ح۱۱.</ref>. [[روایت]] پیش گفته نیز مضمون فوق را تأیید می‌کند. اما این دو [[روایت]] [[سند]] معتبری ندارند. بنابراین، [[سفیانی]] برای سرکوبی [[شیعیان]] و ممانعت از حرکت [[امام مهدی]] {{ع}} از [[شام]]، [[قیام]] خود را آغاز می‌کند، و پس از سرکوبی رقیبان، پنج سرزمین را [[تصرف]] خواهد کرد - در ادامه سیر اقدامات [[سفیانی]] را پی می‌گیریم.
:۱. '''تثبیت موقعیت:''' بر اساس [[روایات]] [[سفیانی]] پس از [[قیام]]، به تثبیت موقعیت خود و [[سرکوب]] [[مخالفان]] و سایر رقبا خواهد پرداخت. روایتی، [[مخالفان]] [[سفیانی]] را [[حسنی]]، [[اموی]] و قیسی نام برده است<ref>بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۷۱، ح۱۶۱ (این حدیث مرسله است).</ref>. در [[روایت]] دیگری، [[منصور]] [[یمانی]]<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۲۷۵.</ref>، و در سه [[روایت]]، [[ابقع]]<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۲۷۵؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۹۱، باب۱۴، ح۶۷؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۷۱، ح۱۶۱. (این حدیث مرسله است).</ref>، و در روایتی، [[اصهب]] از [[مخالفان]] [[سفیانی]] برشمرده شده‌اند که همگی در [[جنگ]] با [[سفیانی]] [[شکست]] خواهند خورد. [[امام باقر]] {{ع}} در [[روایت]] معتبری فرموده‌اند: {{متن حدیث|"ثُمَّ يَخْتَلِفُونَ عِنْدَ ذَلِكَ عَلَى ثَلَاثِ رَايَاتٍ رَايَةِ الْأَصْهَبِ وَ رَايَةِ الْأَبْقَعِ وَ رَايَةِ السُّفْيَانِيِّ فَيَلْتَقِي السُّفْيَانِيُّ بِالْأَبْقَعِ فَيَقْتَتِلُونَ فَيَقْتُلُهُ السُّفْيَانِيُّ وَ مَنْ تَبِعَهُ ثُمَّ يَقْتُلُ الْأَصْهَب‏"}}<ref>در این هنگام سه پرچم با یک‌دیگر به نزاع برمی‌خیزند: پرچم [[ابقع]] و [[اصهب]] و [[سفیانی]]. [[سفیانی]] با [[ابقع]] مواجه می‌شود و با یک‌دیگر می‌جنگند، و [[سفیانی]] او و یارانش را می‌کشد. پس از آن [[اصهب]] را می‌کشد؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸ باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. به جز [[روایت]] معتبر یاد شده که از درگیری [[سفیانی]] با [[ابقع]] و [[اصهب]] گزارش می‌دهد، سایر [[روایات]] علاوه بر این‌که خبر واحدند، اسناد معتبری نیز ندارند. بنابراین، به محتوای آنها نمی‌توان [[اطمینان]] کرد. [[سفیانی]] پس از سرکوبی [[مخالفان]] و تثبیت موقعیت خود، پنج سرزمین را [[تصرف]] خواهد کرد. [[امام صادق]] {{ع}} در [[حدیث]] معتبری فرموده‌اند: {{متن حدیث|" السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ... فَإِذَا مَلَكَ الْكُوَرَ الْخَمْسَ مَلَكَ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ "}}<ref>[[سفیانی]] از [[علائم حتمی]] و قطعی است... چون مناطق پنج‌گانه را تصرف کرد، نُه ماه حکم خواهد راند؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۰، باب ۱۸، ح۱. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۳۰)</ref>. آن [[حضرت]] در [[روایت]] دیگری فرموده‌اند: {{متن حدیث|"إِنَّ السُّفْيَانِيَّ يَمْلِكُ بَعْدَ ظُهُورِهِ عَلَى الْكُوَرِ الْخَمْسِ حَمْلَ امْرَأَة"}}<ref>[[سفیانی]] پس از تصرف کردن مناطق پنج‌گانه، به مدت حمل زن (نُه ماه) حکم خواهد راند؛ الغیبة للطوسی، ص۴۴۹، ح۴۵۲.</ref>. مضمون فوق را [[روایت]] دیگری نیز تأیید می‌کند<ref>الغیبة للنعمانی، ص۳۱۶ باب ۱۸، ح۱۳.</ref>.[[امام صادق]] {{ع}} در [[حدیث]] دیگری مناطق پنج‌گانه یاد شده را نام برده‌اند: {{متن حدیث|" إِذَا مَلَكَ كُوَرَ الشَّامِ الْخَمْسَ؛ دِمَشْقَ، وَ حِمْصَ، وَ فِلَسْطِينَ، وَ الْأُرْدُنَّ، وَ قِنَّسْرِينَ، فَتَوَقَّعُوا عِنْدَ ذَلِكَ الْفَرَج‏"}}<ref>چون [[سفیانی]] مناطق پنج‌گانه شام: دمشق، حمص، فلسطین، اردن و قِنّسرین را تصرف کرد، منتظر فرج باشید؛ کمال‌الدین، ج۲، ص۶۵۱ باب۵۷،ح۱۱.</ref>. [[روایت]] پیش گفته نیز مضمون فوق را تأیید می‌کند. اما این دو [[روایت]] [[سند]] معتبری ندارند. بنابراین، [[سفیانی]] برای سرکوبی [[شیعیان]] و ممانعت از حرکت [[امام مهدی]] {{ع}} از [[شام]]، [[قیام]] خود را آغاز می‌کند، و پس از سرکوبی رقیبان، پنج سرزمین را [[تصرف]] خواهد کرد - در ادامه سیر اقدامات [[سفیانی]] را پی می‌گیریم.
:۲. '''[[نبرد]] [[قرقیسیا]]:''' [[سفیانی]] پس از [[سرکوب]] [[مخالفان]]، هدفی جز حمله به [[عراق]] ندارد. از این‌رو، با سپاهی بزرگ به سمت [[عراق]] رهسپار می‌شود. در میانه راه، در منطقه‌ای به نام [[قرقیسیا]] (شهری در [[سوریه]] در محل اتصال رود خابور و [[فرات]]<ref>المنجد، ص۵۴۸.</ref>) جنگی هولناک درمی‌گیرد و بسیاری کشته می‌شوند. در تعدادی از [[احادیث]]، [[پیشوایان دینی]] از [[جنگ]] [[قرقیسیا]] خبر داده‌اند. [[امام صادق]] {{ع}} در [[حدیثی]] فرموده‌اند: {{متن حدیث|" إِنَّ لِلَّهِ مَائِدَةً وَ فِي غَيْرِ هَذِهِ الرِّوَايَةِ مَأْدُبَةً بِقِرْقِيسِيَاءَ يَطَّلِعُ مُطَّلِعٌ مِنَ السَّمَاءِ فَيُنَادِي يَا طَيْرَ السَّمَاءِ وَ يَا سِبَاعَ الْأَرْضِ هَلُمُّوا إِلَى الشِّبَعِ مِنْ لُحُومِ الْجَبَّارِينَ"}}<ref>برای خداوند در [[قرقیسیا]] سفره‌ای [غذایی] است. از آسمان ندا دهنده‌ای آشکار می‌شود و آواز می‌دهد: ای پرندگان آسمان و ای درندگان زمین، بشتابید برای سیر شدن از گوشت ستمگران!؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۷، باب ۱۴، ح۶۳.</ref>. روایتی، دو گروه درگیر این [[جنگ]] را [[فرزندان عباس]] و [[مروانی]] خوانده است<ref>الغیبة للنعمانی، ۳۱۵، باب ۱۸، ح۱۲. سند این روایت فوق به این صورت است: «أخبرنا أحمد بن هوزه الباهلی، قال: حدثنا إبراهیم بن إسحاق النهاوندی، عن عبدالله بن حماد الانصاری، عن الحسین بن أبی العلاء، عن عبدالله بن أبی یعفور قال: قال لی أبوجعفر الباقر {{ع}}: أن لولد العباس والمروانی لوقعه بقرقیساء... ثم یخرج السفیانی.» این‌حدیث به دلیل وجود ابراهیم بن اسحاق نهاوندی و... ضعیف است. (نک: رجال النجاشی، ص۱۹)</ref>، اما چهار [[حدیث]] دیگر [[سفیانی]] را یکی از طرف‌های درگیری می‌دانند<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۷۸؛ عقدالدرر، ص۹۲، باب۴، فصل۲.</ref>، از جمله [[امام علی|حضرت علی]] {{ع}} فرموده‌اند: {{متن حدیث|" يَظْهَرُ السُّفْيَانِيُّ عَلَى الشَّامِ، ثُمَّ يَكُونُ بَيْنَهُمْ وَقَعَتْ بقرقيسيا، حَتَّى تَشْبَعُ طَيْرَ السَّمَاءِ وَسِبَاعُ الْأَرْضَ مِنْ جيفهم "}}<ref>[[سفیانی]] بر شام غلبه می‌کند. سپس میان آنها در منطقه [[قرقیسیا]] جنگی درخواهد گرفت. در آن جنگ، آن قدر کشته می‌شوند که پرندگان آسمان و درندگان زمین از مردارشان سیر می‌شوند؛ عقد الدرر، ص۸۷، باب۴، فصل۲.</ref>. از میان [[روایات]] یاد شده، تنها این حدیثِ [[امام باقر]] {{ع}} از [[سند]] معتبری برخوردار است: {{متن حدیث|"وَ يَمُرُّ جَيْشُهُ بِقِرْقِيسَا فَيَقْتَتِلُونَ بِهَا فَيَقْتُلُ مِنَ الْجَبَّارِينَ مِائَةَ أَلْف‏"}}<ref>سپاه [[سفیانی]] به [[قرقیسیا]] می‌رسد. در آن‌جا نبردی درمی‌گیرد و از ستم‌گران صدهزار نفر کشته می‌شوند؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸، باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. از میان این [[روایات]]، به [[حدیثی]] که طرف‌های درگیر [[جنگ]] [[قرقیسیا]] را [[فرزندان عباس]] و [[مروانی]] برمی‌شمرد، به لحاظ [[خبر واحد]] بودن و ضعف [[سند]] و [[مخالفت]] با دیگر [[روایات]]، نمی‌توان [[اعتماد]] کرد. اما براساس [[روایت]] معتبر پیش گفته‌ و سایر روایاتی که مؤید این حدیث‌اند، به چند مطلب می‌توان نظر داد:
:۲. '''[[نبرد]] [[قرقیسیا]]:''' [[سفیانی]] پس از [[سرکوب]] [[مخالفان]]، هدفی جز حمله به [[عراق]] ندارد. از این‌رو، با سپاهی بزرگ به سمت [[عراق]] رهسپار می‌شود. در میانه راه، در منطقه‌ای به نام [[قرقیسیا]] (شهری در [[سوریه]] در محل اتصال رود خابور و [[فرات]]<ref>المنجد، ص۵۴۸.</ref>) جنگی هولناک درمی‌گیرد و بسیاری کشته می‌شوند. در تعدادی از [[احادیث]]، [[پیشوایان دینی]] از [[جنگ]] [[قرقیسیا]] خبر داده‌اند. [[امام صادق]] {{ع}} در [[حدیثی]] فرموده‌اند: {{متن حدیث|" إِنَّ لِلَّهِ مَائِدَةً وَ فِي غَيْرِ هَذِهِ الرِّوَايَةِ مَأْدُبَةً بِقِرْقِيسِيَاءَ يَطَّلِعُ مُطَّلِعٌ مِنَ السَّمَاءِ فَيُنَادِي يَا طَيْرَ السَّمَاءِ وَ يَا سِبَاعَ الْأَرْضِ هَلُمُّوا إِلَى الشِّبَعِ مِنْ لُحُومِ الْجَبَّارِينَ"}}<ref>برای خداوند در [[قرقیسیا]] سفره‌ای [غذایی] است. از آسمان ندا دهنده‌ای آشکار می‌شود و آواز می‌دهد: ای پرندگان آسمان و ای درندگان زمین، بشتابید برای سیر شدن از گوشت ستمگران!؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۷، باب ۱۴، ح۶۳.</ref>. روایتی، دو گروه درگیر این [[جنگ]] را [[فرزندان عباس]] و [[مروانی]] خوانده است<ref>الغیبة للنعمانی، ۳۱۵، باب ۱۸، ح۱۲. سند این روایت فوق به این صورت است: «أخبرنا أحمد بن هوزه الباهلی، قال: حدثنا إبراهیم بن إسحاق النهاوندی، عن عبدالله بن حماد الانصاری، عن الحسین بن أبی العلاء، عن عبدالله بن أبی یعفور قال: قال لی أبوجعفر الباقر {{ع}}: أن لولد العباس والمروانی لوقعه بقرقیساء... ثم یخرج السفیانی.» این‌حدیث به دلیل وجود ابراهیم بن اسحاق نهاوندی و... ضعیف است. (نک: رجال النجاشی، ص۱۹)</ref>، اما چهار [[حدیث]] دیگر [[سفیانی]] را یکی از طرف‌های درگیری می‌دانند<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۷۸؛ عقدالدرر، ص۹۲، باب۴، فصل۲.</ref>، از جمله [[امام علی|حضرت علی]] {{ع}} فرموده‌اند: {{متن حدیث|" يَظْهَرُ السُّفْيَانِيُّ عَلَى الشَّامِ، ثُمَّ يَكُونُ بَيْنَهُمْ وَقَعَتْ بقرقيسيا، حَتَّى تَشْبَعُ طَيْرَ السَّمَاءِ وَسِبَاعُ الْأَرْضَ مِنْ جيفهم "}}<ref>[[سفیانی]] بر شام غلبه می‌کند. سپس میان آنها در منطقه [[قرقیسیا]] جنگی درخواهد گرفت. در آن جنگ، آن قدر کشته می‌شوند که پرندگان آسمان و درندگان زمین از مردارشان سیر می‌شوند؛ عقد الدرر، ص۸۷، باب۴، فصل۲.</ref>. از میان [[روایات]] یاد شده، تنها این حدیثِ [[امام باقر]] {{ع}} از [[سند]] معتبری برخوردار است: {{متن حدیث|"وَ يَمُرُّ جَيْشُهُ بِقِرْقِيسَا فَيَقْتَتِلُونَ بِهَا فَيَقْتُلُ مِنَ الْجَبَّارِينَ مِائَةَ أَلْف‏"}}<ref>سپاه [[سفیانی]] به [[قرقیسیا]] می‌رسد. در آن‌جا نبردی درمی‌گیرد و از ستم‌گران صدهزار نفر کشته می‌شوند؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸، باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. از میان این [[روایات]]، به [[حدیثی]] که طرف‌های درگیر [[جنگ]] [[قرقیسیا]] را [[فرزندان عباس]] و [[مروانی]] برمی‌شمرد، به لحاظ [[خبر واحد]] بودن و ضعف [[سند]] و [[مخالفت]] با دیگر [[روایات]]، نمی‌توان [[اعتماد]] کرد. اما براساس [[روایت]] معتبر پیش گفته‌ و سایر روایاتی که مؤید این حدیث‌اند، به چند مطلب می‌توان نظر داد:
#[[نبرد]] [[قرقیسیا]] واقع خواهد؛
# [[نبرد]] [[قرقیسیا]] واقع خواهد؛
#یکی از متخاصمین، [[سفیانی]] است؛
#یکی از متخاصمین، [[سفیانی]] است؛
#دو طرف درگیری، اهل باطل‌اند؛
#دو طرف درگیری، اهل باطل‌اند؛
#این [[نبرد]]، تلفات انسانی فراوانی بر جای خواهد گذاشت؛
#این [[نبرد]]، تلفات انسانی فراوانی بر جای خواهد گذاشت؛
#[[سپاه]] [[سفیانی]]، علی‌رغم تلفات سنگین، پیروز این [[نبرد]] است. [[روایات]] به انگیزه این [[نبرد]] اشاره نکرده‌اند، اما این احتمال وجود دارد که [[نبرد]] یاد شده به [[دلیل]] [[مقاومت]] [[حاکمان]] آن سرزمین در برابر زیاده‌خواهی‌های [[سفیانی]] باشد؛ چرا که [[سفیانی]] برای رسیدن به [[کوفه]]، تمام مسیر [[شام]] تا [[کوفه]] را [[تصرف]] خواهد کرد. در [[روایات]]، درباره طرفِ دیگری که در نبردِ [[قرقیسیا]] می‌رزمد، چیزی نیامده است. هم‌چنان‌که گذشت، از [[روایات]] یاد شده تنها بر [[حق]] نبودن دو گروه متخاصم را می‌توان فهمید. در [[روایت]] معتبر دیگری [[امام باقر]] {{ع}} فرموده‌اند:{{متن حدیث|"َ كَفَى بِالسُّفْيَانِيِّ نَقِمَةً لَكُمْ مِنْ عَدُوِّكُمْ وَ هُوَ مِنَ الْعَلَامَاتِ لَكُمْ مَعَ أَنَّ الْفَاسِقَ لَوْ قَدْ خَرَجَ لَمَكَثْتُمْ شَهْراً أَوْ شَهْرَيْنِ بَعْدَ خُرُوجِهِ لَمْ يَكُنْ عَلَيْكُمْ بَأْسٌ حَتَّى يَقْتُلَ خَلْقاً كَثِيراً دُونَكُمْ "}}<ref>... [[سفیانی]] برای عذاب دشمنان شما بس است، و او برای شما یکی از علامات است. وقتی این مرد فاسق قیام کرد، باکی بر شما نیست که یک یا دو ماه درنگ کنید تا این که او تعداد زیادی از غیر شما را بکشد؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۱، باب۱۸، ح۳. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۹۳)</ref>. این [[روایت]]، هر چند به [[نبرد]] [[قرقیسیا]] تصریح نکرده است، به قرینه سایر [[روایات]]، به احتمال فراوان درباره [[جنگ]] یادشده خواهد بود، و بر این اساس، از این [[روایت]] فهمیده می‌شود که: طرفِ دیگرِ این [[نبرد]] نیز از [[دشمنان]] [[شیعه]] است. البته در روایتی که [[شیخ کلینی]] آن را در کافی [[نقل]] کرده و طبق برخی مبانی روایتی معتبر به شمار می‌رود، از [[نبرد]] هولناک [[قرقیسیا]] سخن گفته شده است. این [[حدیث]] از نظر محل درگیری ([[قرقیسیا]])، تلفات سنگین، و نیز این تعبیر که منادی ندا می‌دهد "برای خوردن گوشت ستم‌گران بشتابید" با [[احادیث]] پیش‌گفته اشتراک دارد؛ از این‌رو می‌‌توان آن را نیز از [[خانواده]] [[حدیثی]] [[روایات]] پیش‌گفته دانست، اما این [[روایت]] یک طرف این [[نبرد]] هولناک را [[قبیله]] [[قیس]] معرفی کرده است. متن [[روایت]] بدین قرار است: میسر می‌گوید: [[امام باقر]] {{ع}} از من پرسید: ای میسر، میان شما و [[قرقیسا]] چقدر فاصله است‌؟ عرض کردم: آن‌جا نزدیک ساحل [[فرات]] است. فرمود: {{متن حدیث|"أَمَا إِنَّهُ سَيَكُونُ بِهَا وَقْعَةٌ لَمْ يَكُنْ مِثْلُهَا مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ لَا يَكُونُ مِثْلُهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ مَأْدُبَةٌ لِلطَّيْرِ تَشْبَعُ مِنْهَا سِبَاعُ الْأَرْضِ وَ طُيُورُ السَّمَاءِ يُهْلَكُ فِيهَا قَيْسٌ وَ لَا يَدَّعِي لَهَا دَاعِيَةٌ  قَالَ وَ رَوَى غَيْرُ وَاحِدٍ وَ زَادَ فِيهِ وَ يُنَادِي مُنَادٍ هَلُمُّوا إِلَى لُحُومِ الْجَبَّارِينَ"}}<ref>آگاه باش که به زودی در آن‌جا جنگی رخ خواهد داد که از زمان پیدایش آسمان‌ها و زمین، مانندش رخ نداده است و تا آسمان‌ها و زمین برپاست، مانندش رخ نخواهد داد. در آن‌جا سفره‌ای برای پرندگان خواهد بود؛ درندگان زمین و پرندگان آسمان از آن سیر خواهند شد. در آن، قیس به هلاکت می‌رسد و کسی برای یاری آنها فرا خوانده نمی‌شود. محمد بن یحیی می‌گوید: این حدیث را بیش از یک نفر روایت کرده‌اند و کلینی ادامه می‌دهد: او به روایت، این جمله را نیز اضافه کرد که: "منادی ندا می‌دهد: برای خوردن گوشت ستم‌گران بشتابید"؛ الکافی، ج۸، ص۲۹۵. سند این حدیث به این صورت است: محمد بن یحیی، عن احمد بن محمد، عن ابن فضال، عن علی بن عقبة، عن ابیه، عن میسر. درباره وثاقت محمد بن یحیی، نک: رجال النجاشی، ص۳۵۳؛ درباره وثاقت احمد بن محمد، نک: همان، ص۸۲؛ درباره وثاقت ابن فضال، نک: همان، ص۲۵۷؛ درباره وثاقت علی بن عقبة، نک: همان، ص۲۷۱؛ درباره وثاقت عقبة بن خالد، نک: کتاب نکاح، ج۱۷، ص۵۴۸۵. درباره وثاقت میسر، نک: اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۱۳؛</ref>. اگر این [[روایت]] را به قراین پیش‌گفته، با [[روایات]] پیشین هم‌خانواده بدانیم، درمی‌یابیم طرف دیگر [[نبرد]] [[قرقیسیا]] منتسب به [[قبیله]] بنی‌قیس است. البته این نکته که در [[آخرالزمان]] شخصیتی از [[قبیله]] بنی‌قیس به [[قدرت]] برسد، گرچه به ظاهر بعید است، اما نمی‌توان به صرف استبعاد، آن را نفی کرد. البته ملاصالح مازندرانی احتمال می‌دهد این [[روایت]] به [[جنگ]] میان ابومسلم و [[مروان حمار]]، یا [[جنگ]] میان هلاکو و مستعصم [[عباسی]] اشاره داشته باشد<ref>شرح اصول الکافی، ج۱۲، ص۴۱۰.</ref>. اما این احتمال با مضمون [[روایت]] هم‌خوانی ندارد؛ زیرا جنگی که میان ابو مسلم و [[مروان حمار]]، یا هلاکو و مستعصم رخ داد، جنگی نبوده است که از ابتدای [[خلقت]] آسمان‌ها و [[زمین]]، بی‌نظیر به شمار رود.
# [[سپاه]] [[سفیانی]]، علی‌رغم تلفات سنگین، پیروز این [[نبرد]] است. [[روایات]] به انگیزه این [[نبرد]] اشاره نکرده‌اند، اما این احتمال وجود دارد که [[نبرد]] یاد شده به [[دلیل]] [[مقاومت]] [[حاکمان]] آن سرزمین در برابر زیاده‌خواهی‌های [[سفیانی]] باشد؛ چرا که [[سفیانی]] برای رسیدن به [[کوفه]]، تمام مسیر [[شام]] تا [[کوفه]] را [[تصرف]] خواهد کرد. در [[روایات]]، درباره طرفِ دیگری که در نبردِ [[قرقیسیا]] می‌رزمد، چیزی نیامده است. هم‌چنان‌که گذشت، از [[روایات]] یاد شده تنها بر [[حق]] نبودن دو گروه متخاصم را می‌توان فهمید. در [[روایت]] معتبر دیگری [[امام باقر]] {{ع}} فرموده‌اند:{{متن حدیث|"َ كَفَى بِالسُّفْيَانِيِّ نَقِمَةً لَكُمْ مِنْ عَدُوِّكُمْ وَ هُوَ مِنَ الْعَلَامَاتِ لَكُمْ مَعَ أَنَّ الْفَاسِقَ لَوْ قَدْ خَرَجَ لَمَكَثْتُمْ شَهْراً أَوْ شَهْرَيْنِ بَعْدَ خُرُوجِهِ لَمْ يَكُنْ عَلَيْكُمْ بَأْسٌ حَتَّى يَقْتُلَ خَلْقاً كَثِيراً دُونَكُمْ "}}<ref>... [[سفیانی]] برای عذاب دشمنان شما بس است، و او برای شما یکی از علامات است. وقتی این مرد فاسق قیام کرد، باکی بر شما نیست که یک یا دو ماه درنگ کنید تا این که او تعداد زیادی از غیر شما را بکشد؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۱، باب۱۸، ح۳. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۹۳)</ref>. این [[روایت]]، هر چند به [[نبرد]] [[قرقیسیا]] تصریح نکرده است، به قرینه سایر [[روایات]]، به احتمال فراوان درباره [[جنگ]] یادشده خواهد بود، و بر این اساس، از این [[روایت]] فهمیده می‌شود که: طرفِ دیگرِ این [[نبرد]] نیز از [[دشمنان]] [[شیعه]] است. البته در روایتی که [[شیخ کلینی]] آن را در کافی [[نقل]] کرده و طبق برخی مبانی روایتی معتبر به شمار می‌رود، از [[نبرد]] هولناک [[قرقیسیا]] سخن گفته شده است. این [[حدیث]] از نظر محل درگیری ([[قرقیسیا]])، تلفات سنگین، و نیز این تعبیر که منادی ندا می‌دهد "برای خوردن گوشت ستم‌گران بشتابید" با [[احادیث]] پیش‌گفته اشتراک دارد؛ از این‌رو می‌‌توان آن را نیز از [[خانواده]] [[حدیثی]] [[روایات]] پیش‌گفته دانست، اما این [[روایت]] یک طرف این [[نبرد]] هولناک را [[قبیله]] [[قیس]] معرفی کرده است. متن [[روایت]] بدین قرار است: میسر می‌گوید: [[امام باقر]] {{ع}} از من پرسید: ای میسر، میان شما و [[قرقیسا]] چقدر فاصله است‌؟ عرض کردم: آن‌جا نزدیک ساحل [[فرات]] است. فرمود: {{متن حدیث|"أَمَا إِنَّهُ سَيَكُونُ بِهَا وَقْعَةٌ لَمْ يَكُنْ مِثْلُهَا مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ لَا يَكُونُ مِثْلُهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ مَأْدُبَةٌ لِلطَّيْرِ تَشْبَعُ مِنْهَا سِبَاعُ الْأَرْضِ وَ طُيُورُ السَّمَاءِ يُهْلَكُ فِيهَا قَيْسٌ وَ لَا يَدَّعِي لَهَا دَاعِيَةٌ  قَالَ وَ رَوَى غَيْرُ وَاحِدٍ وَ زَادَ فِيهِ وَ يُنَادِي مُنَادٍ هَلُمُّوا إِلَى لُحُومِ الْجَبَّارِينَ"}}<ref>آگاه باش که به زودی در آن‌جا جنگی رخ خواهد داد که از زمان پیدایش آسمان‌ها و زمین، مانندش رخ نداده است و تا آسمان‌ها و زمین برپاست، مانندش رخ نخواهد داد. در آن‌جا سفره‌ای برای پرندگان خواهد بود؛ درندگان زمین و پرندگان آسمان از آن سیر خواهند شد. در آن، قیس به هلاکت می‌رسد و کسی برای یاری آنها فرا خوانده نمی‌شود. محمد بن یحیی می‌گوید: این حدیث را بیش از یک نفر روایت کرده‌اند و کلینی ادامه می‌دهد: او به روایت، این جمله را نیز اضافه کرد که: "منادی ندا می‌دهد: برای خوردن گوشت ستم‌گران بشتابید"؛ الکافی، ج۸، ص۲۹۵. سند این حدیث به این صورت است: محمد بن یحیی، عن احمد بن محمد، عن ابن فضال، عن علی بن عقبة، عن ابیه، عن میسر. درباره وثاقت محمد بن یحیی، نک: رجال النجاشی، ص۳۵۳؛ درباره وثاقت احمد بن محمد، نک: همان، ص۸۲؛ درباره وثاقت ابن فضال، نک: همان، ص۲۵۷؛ درباره وثاقت علی بن عقبة، نک: همان، ص۲۷۱؛ درباره وثاقت عقبة بن خالد، نک: کتاب نکاح، ج۱۷، ص۵۴۸۵. درباره وثاقت میسر، نک: اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۱۳؛</ref>. اگر این [[روایت]] را به قراین پیش‌گفته، با [[روایات]] پیشین هم‌خانواده بدانیم، درمی‌یابیم طرف دیگر [[نبرد]] [[قرقیسیا]] منتسب به [[قبیله]] بنی‌قیس است. البته این نکته که در [[آخرالزمان]] شخصیتی از [[قبیله]] بنی‌قیس به [[قدرت]] برسد، گرچه به ظاهر بعید است، اما نمی‌توان به صرف استبعاد، آن را نفی کرد. البته ملاصالح مازندرانی احتمال می‌دهد این [[روایت]] به [[جنگ]] میان ابومسلم و [[مروان حمار]]، یا [[جنگ]] میان هلاکو و مستعصم [[عباسی]] اشاره داشته باشد<ref>شرح اصول الکافی، ج۱۲، ص۴۱۰.</ref>. اما این احتمال با مضمون [[روایت]] هم‌خوانی ندارد؛ زیرا جنگی که میان ابو مسلم و [[مروان حمار]]، یا هلاکو و مستعصم رخ داد، جنگی نبوده است که از ابتدای [[خلقت]] آسمان‌ها و [[زمین]]، بی‌نظیر به شمار رود.
:۳. '''حمله به [[عراق]]:''' درباره این‌که [[سپاه]] [[سفیانی]] پس از [[پیروزی]] در [[نبرد]] [[قرقیسیا]] به چه اقدامی دست خواهد زد، دو دسته [[روایت]] وجود دارد. براساس ظاهر برخی از [[روایات]]، [[سفیانی]] به صورت هم‌زمان با دو [[سپاه]] مختلف به [[مدینه]] و [[عراق]] یورش خواهد برد<ref>الغیبة للنعمانی، ص۳۱۷، باب۱۸، ح۱۷.</ref>. [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} در این‌باره فرموده‌اند: {{متن حدیث|"يَخْرُجُ عَلَيْهِمُ السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْوَادِي الْيَابِسِ فِي فَوْرِ ذَلِكَ حَتَّى يَنْزِلَ دِمَشْقَ فَيَبْعَثُ جَيْشَيْنِ جَيْشاً إِلَى الْمَشْرِقِ وَ آخَرَ إِلَى الْمَدِينَةِ "}}<ref>[[سفیانی]] از سرزمین خشک قیام می‌کند... او سپاهی را به مشرق (عراق) و سپاهی را به [[مدینه]] گسیل می‌دارد؛ معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۵، ص۳۵۴.</ref>. اما دسته دیگری از [[احادیث]] به یورش [[سفیانی]] به [[عراق]] و سپس به [[حجاز]] دلالت دارند<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۸۹.</ref>، از جمله [[امام باقر]] {{ع}} در [[روایت]] معتبری پس از اشاره به [[جنگ]] [[قرقیسیا]] فرموده‌اند: {{متن حدیث|"وَ يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ جَيْشاً إِلَى الْكُوفَةِ "}}<ref>و [[سفیانی]] سپاهی را به [[کوفه]] گسیل می‌دارد؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸، باب ۱۴، ح۶۷. (برای اعتبار این حدیث نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. و در ادامه، جریان حمله [[سفیانی]] به [[مدینه]] را تشریح فرموده‌اند. به قرینه [[روایات]] دسته دوم، [[روایات]] دسته اوّل تنها درباره اصل حمله [[سفیانی]] به [[حجاز]] و [[عراق]] است، نه بیان تقدّم یا تأخّر زمانی آن‌ها. یورش [[سفیانی]] به [[کوفه]] در [[روایات]] متعددی گزارش شده است<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، صص۷۸ و ۸۵ و ۸۹ و ۱۱۳ و ۲۵۳ و ۲۷۵ و ۴۸۱ و...</ref>. در بیش‌تر این [[روایات]]، از حمله [[سفیانی]] به [[کوفه]] سخن به میان آمده است، اما بدون [[تردید]] مقصود از [[کوفه]] سرزمین‌های شیعه‌نشین [[عراق]] است؛ چنان‌که برخی از [[احادیث]] بر این مطلب تصریح کرده‌اند<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۸۹.</ref>. از جمله [[امام باقر]] {{ع}} در [[روایت]] معتبری فرموده‌اند: {{متن حدیث|"ثُمَّ لَا يَكُونُ لَهُ هِمَّةٌ إِلَّا الْإِقْبَالَ نَحْوَ الْعِرَاق‏"}}<ref>سپس [[سفیانی]] هدفی جز رفتن به سوی [[عراق]] ندارد؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸، باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. البته [[کوفه]] که یکی از کهن‌ترین مناطق شیعه‌نشین و نیز [[مرکز حکومت]] [[امام مهدی]] {{ع}} است، در نظر [[سفیانی]] [[جایگاه]] ویژه‌ای خواهد داشت، و از این‌رو، آماج حملات بیش‌تری قرار خواهد گرفت. در [[احادیث]] متعددی از [[کشتار]] هولناک [[مردم]] این سرزمین به دست [[سپاه]] [[سفیانی]] گزارش شده است<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۸۵ ، ۸۹ ، ۴۸۱ و...</ref>. از جمله [[امام باقر]] {{ع}} در [[حدیث]] معتبری فرموده‌اند: {{متن حدیث|" يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ جَيْشاً إِلَى الْكُوفَةِ وَ عِدَّتُهُمْ سَبْعُونَ أَلْفاً فَيُصِيبُونَ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ قَتْلًا وَ صُلْباً وَ سَبْياً "}}<ref>[[سفیانی]] سپاهی هفتاد هزار نفری را به [[کوفه]] گسیل می‌دارد. آنها برخی از اهل [[کوفه]] را می‌کشند، برخی را به دار می‌آویزند و برخی را اسیر می‌کنند؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸، باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. [[امام باقر]] {{ع}} در [[روایت]] معتبر دیگری با اشاره به در [[امان]] ماندن بانوان از شرّ [[سپاه]] [[سفیانی]]، به [[شیعیان]] سفارش فرموده‌اند که خود را از چشمان [[سپاه]] [[سفیانی]] مخفی دارند و سپس به سمت [[مکه]] روانه شوند: {{متن حدیث|"يَتَغَيَّبُ الرِّجَالُ مِنْكُمْ عَنْهُ فَإِنَّ خِيفَتَهُ وَ شِرَّتَهُ فَإِنَّمَا هِيَ عَلَى شِيعَتِنَا فَأَمَّا النِّسَاءُ فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ بَأْسٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى قِيلَ إِلَى أَيْنَ يَخْرُجُ الرِّجَالُ وَ يَهْرُبُونَ مِنْهُ فَقَالَ مَنْ أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ مِنْهُمْ إِلَى الْمَدِينَةِ أَوْ إِلَى مَكَّةَ أَوْ إِلَى بَعْضِ الْبُلْدَانِ ثُمَّ قَالَ مَا تَصْنَعُونَ بِالْمَدِينَةِ وَ إِنَّمَا يَقْصِدُ جَيْشُ الْفَاسِقِ إِلَيْهَا وَ لَكِنْ عَلَيْكُمْ بِمَكَّةَ فَإِنَّهَا مَجْمَعُكُمْ "}}<ref>... مردان شما خود را از او مخفی کنند؛ زیرا خشم و کینه او تنها متوجه [[شیعیان]] ماست و تنها بر کشتن آنها حریص است. اما به زنان ان‌شاء‌الله آسیبی نمی‌رسد. پرسیده شد: مردان به کجا فرار کنند؟ فرمودند: کسانی که می‌خواهند به جایی بروند به [[مدینه]] یا [[مکه]] یا بعضی از شهرهای دیگر بروند. سپس فرمودند: در [[مدینه]] چه کار دارید (به [[مدینه]] نروید) چرا که سپاه فاسق قصد آن‌جا را می‌کند. بر شما باد رفتن به [[مکه]]! آن‌جا محل اجتماع شماست؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۱، باب ۱۸، ح۳. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۱۰۱)</ref>. مضمون فوق را [[روایات]] دیگری نیز تأیید می‌کنند<ref>بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۷۲ و ۲۷۵.</ref>. در [[روایات]]، از [[مقاومت]] [[حاکمیت]] [[عراق]] در برابر [[سپاه]] [[سفیانی]]، سخنی به میان نیامده است. این مطلب می‌تواند معلول [[آشفتگی]] سرزمین [[عراق]] و فقدان [[حاکمیت]] مقتدر باشد، و البته تنها در یک [[روایت]] که [[سند]] معتبری دارد، از درگیری گروهی اندک با [[سپاه]] [[سفیانی]] گزارش شده است. [[امام باقر]] {{ع}} فرموده‌اند: {{متن حدیث|" ثُمَّ يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ مَوَالِي أَهْلِ الْكُوفَةِ فِي ضُعَفَاءَ فَيَقْتُلُهُ أَمِيرُ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ بَيْنَ الْحِيرَةِ وَ الْكُوفَة"}}<ref>سپس مردی از موالی اهل [[کوفه]] هم‌راه با تعدادی اندک در برابر [[سفیانی]] قیام می‌کند، و فرمانده لشکر [[سفیانی]]، او را میان حیره و [[کوفه]] می‌کشد؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸، باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. این احتمال نیز وجود دارد که [[نبرد]] [[قرقیسیا]] میان [[حاکمیت]] [[عراق]] و [[سپاه]] [[سفیانی]] باشد<ref>تاریخ مابعدالظهور، ص۱۶۶.</ref>. انگیزه حمله [[سفیانی]] به [[عراق]] را پیش از این بیان کردیم<ref>نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۱۵۰.</ref>.
:۳. '''حمله به [[عراق]]:''' درباره این‌که [[سپاه]] [[سفیانی]] پس از [[پیروزی]] در [[نبرد]] [[قرقیسیا]] به چه اقدامی دست خواهد زد، دو دسته [[روایت]] وجود دارد. براساس ظاهر برخی از [[روایات]]، [[سفیانی]] به صورت هم‌زمان با دو [[سپاه]] مختلف به [[مدینه]] و [[عراق]] یورش خواهد برد<ref>الغیبة للنعمانی، ص۳۱۷، باب۱۸، ح۱۷.</ref>. [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} در این‌باره فرموده‌اند: {{متن حدیث|"يَخْرُجُ عَلَيْهِمُ السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْوَادِي الْيَابِسِ فِي فَوْرِ ذَلِكَ حَتَّى يَنْزِلَ دِمَشْقَ فَيَبْعَثُ جَيْشَيْنِ جَيْشاً إِلَى الْمَشْرِقِ وَ آخَرَ إِلَى الْمَدِينَةِ "}}<ref>[[سفیانی]] از سرزمین خشک قیام می‌کند... او سپاهی را به مشرق (عراق) و سپاهی را به [[مدینه]] گسیل می‌دارد؛ معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۵، ص۳۵۴.</ref>. اما دسته دیگری از [[احادیث]] به یورش [[سفیانی]] به [[عراق]] و سپس به [[حجاز]] دلالت دارند<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۸۹.</ref>، از جمله [[امام باقر]] {{ع}} در [[روایت]] معتبری پس از اشاره به [[جنگ]] [[قرقیسیا]] فرموده‌اند: {{متن حدیث|"وَ يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ جَيْشاً إِلَى الْكُوفَةِ "}}<ref>و [[سفیانی]] سپاهی را به [[کوفه]] گسیل می‌دارد؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸، باب ۱۴، ح۶۷. (برای اعتبار این حدیث نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. و در ادامه، جریان حمله [[سفیانی]] به [[مدینه]] را تشریح فرموده‌اند. به قرینه [[روایات]] دسته دوم، [[روایات]] دسته اوّل تنها درباره اصل حمله [[سفیانی]] به [[حجاز]] و [[عراق]] است، نه بیان تقدّم یا تأخّر زمانی آن‌ها. یورش [[سفیانی]] به [[کوفه]] در [[روایات]] متعددی گزارش شده است<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، صص۷۸ و ۸۵ و ۸۹ و ۱۱۳ و ۲۵۳ و ۲۷۵ و ۴۸۱ و...</ref>. در بیش‌تر این [[روایات]]، از حمله [[سفیانی]] به [[کوفه]] سخن به میان آمده است، اما بدون [[تردید]] مقصود از [[کوفه]] سرزمین‌های شیعه‌نشین [[عراق]] است؛ چنان‌که برخی از [[احادیث]] بر این مطلب تصریح کرده‌اند<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۸۹.</ref>. از جمله [[امام باقر]] {{ع}} در [[روایت]] معتبری فرموده‌اند: {{متن حدیث|"ثُمَّ لَا يَكُونُ لَهُ هِمَّةٌ إِلَّا الْإِقْبَالَ نَحْوَ الْعِرَاق‏"}}<ref>سپس [[سفیانی]] هدفی جز رفتن به سوی [[عراق]] ندارد؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸، باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. البته [[کوفه]] که یکی از کهن‌ترین مناطق شیعه‌نشین و نیز [[مرکز حکومت]] [[امام مهدی]] {{ع}} است، در نظر [[سفیانی]] [[جایگاه]] ویژه‌ای خواهد داشت، و از این‌رو، آماج حملات بیش‌تری قرار خواهد گرفت. در [[احادیث]] متعددی از [[کشتار]] هولناک [[مردم]] این سرزمین به دست [[سپاه]] [[سفیانی]] گزارش شده است<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۸۵ ، ۸۹ ، ۴۸۱ و...</ref>. از جمله [[امام باقر]] {{ع}} در [[حدیث]] معتبری فرموده‌اند: {{متن حدیث|" يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ جَيْشاً إِلَى الْكُوفَةِ وَ عِدَّتُهُمْ سَبْعُونَ أَلْفاً فَيُصِيبُونَ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ قَتْلًا وَ صُلْباً وَ سَبْياً "}}<ref>[[سفیانی]] سپاهی هفتاد هزار نفری را به [[کوفه]] گسیل می‌دارد. آنها برخی از اهل [[کوفه]] را می‌کشند، برخی را به دار می‌آویزند و برخی را اسیر می‌کنند؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸، باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. [[امام باقر]] {{ع}} در [[روایت]] معتبر دیگری با اشاره به در [[امان]] ماندن بانوان از شرّ [[سپاه]] [[سفیانی]]، به [[شیعیان]] سفارش فرموده‌اند که خود را از چشمان [[سپاه]] [[سفیانی]] مخفی دارند و سپس به سمت [[مکه]] روانه شوند: {{متن حدیث|"يَتَغَيَّبُ الرِّجَالُ مِنْكُمْ عَنْهُ فَإِنَّ خِيفَتَهُ وَ شِرَّتَهُ فَإِنَّمَا هِيَ عَلَى شِيعَتِنَا فَأَمَّا النِّسَاءُ فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ بَأْسٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى قِيلَ إِلَى أَيْنَ يَخْرُجُ الرِّجَالُ وَ يَهْرُبُونَ مِنْهُ فَقَالَ مَنْ أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ مِنْهُمْ إِلَى الْمَدِينَةِ أَوْ إِلَى مَكَّةَ أَوْ إِلَى بَعْضِ الْبُلْدَانِ ثُمَّ قَالَ مَا تَصْنَعُونَ بِالْمَدِينَةِ وَ إِنَّمَا يَقْصِدُ جَيْشُ الْفَاسِقِ إِلَيْهَا وَ لَكِنْ عَلَيْكُمْ بِمَكَّةَ فَإِنَّهَا مَجْمَعُكُمْ "}}<ref>... مردان شما خود را از او مخفی کنند؛ زیرا خشم و کینه او تنها متوجه [[شیعیان]] ماست و تنها بر کشتن آنها حریص است. اما به زنان ان‌شاء‌الله آسیبی نمی‌رسد. پرسیده شد: مردان به کجا فرار کنند؟ فرمودند: کسانی که می‌خواهند به جایی بروند به [[مدینه]] یا [[مکه]] یا بعضی از شهرهای دیگر بروند. سپس فرمودند: در [[مدینه]] چه کار دارید (به [[مدینه]] نروید) چرا که سپاه فاسق قصد آن‌جا را می‌کند. بر شما باد رفتن به [[مکه]]! آن‌جا محل اجتماع شماست؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۱، باب ۱۸، ح۳. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۱۰۱)</ref>. مضمون فوق را [[روایات]] دیگری نیز تأیید می‌کنند<ref>بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۷۲ و ۲۷۵.</ref>. در [[روایات]]، از [[مقاومت]] [[حاکمیت]] [[عراق]] در برابر [[سپاه]] [[سفیانی]]، سخنی به میان نیامده است. این مطلب می‌تواند معلول [[آشفتگی]] سرزمین [[عراق]] و فقدان [[حاکمیت]] مقتدر باشد، و البته تنها در یک [[روایت]] که [[سند]] معتبری دارد، از درگیری گروهی اندک با [[سپاه]] [[سفیانی]] گزارش شده است. [[امام باقر]] {{ع}} فرموده‌اند: {{متن حدیث|" ثُمَّ يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ مَوَالِي أَهْلِ الْكُوفَةِ فِي ضُعَفَاءَ فَيَقْتُلُهُ أَمِيرُ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ بَيْنَ الْحِيرَةِ وَ الْكُوفَة"}}<ref>سپس مردی از موالی اهل [[کوفه]] هم‌راه با تعدادی اندک در برابر [[سفیانی]] قیام می‌کند، و فرمانده لشکر [[سفیانی]]، او را میان حیره و [[کوفه]] می‌کشد؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸، باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. این احتمال نیز وجود دارد که [[نبرد]] [[قرقیسیا]] میان [[حاکمیت]] [[عراق]] و [[سپاه]] [[سفیانی]] باشد<ref>تاریخ مابعدالظهور، ص۱۶۶.</ref>. انگیزه حمله [[سفیانی]] به [[عراق]] را پیش از این بیان کردیم<ref>نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۱۵۰.</ref>.
:۴. '''حمله به [[مدینه]]:''' [[سفیانی]] پس از حمله به [[کوفه]] و [[تصرف]] آن‌، از حضور [[امام مهدی]] {{ع}} در [[مدینه]] مطلع می‌شود، از این‌رو، برای دستگیری آن [[حضرت]] سپاهی را به سمت [[مدینه]] گسیل می‌دارد. [[سپاه]] [[سفیانی]] برای دستگیری و کشتن [[حضرت]]، عده زیادی را دستگیر می‌کند و به [[قتل]] می‌رساند. [[امام علی]] {{ع}} در این باره فرموده‌اند: {{متن حدیث|" يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ بجيش إِلَى الْمَدِينَةِ فَيَأْخُذُونَ مِنْ قَدَرُوا عَلَيْهِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ ، وَ يُقْتَلُ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ رِجَالًا وَ نِسَاءً فَعِنْدَ ذَلِكَ يَهْرُبُ الْمَهْدِيِّ وَ المبيض مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَى مَكَّةَ "}}<ref>[[سفیانی]] سپاهی را به [[مدینه]] گسیل می‌دارد و آنها کسانی از خاندان [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} را که بتوانند، دستگیر می‌کنند و از بنی هاشم مردان و زنان فراوانی را می‌کشند. در این هنگام مهدی و مبیض به سمت [[مکه]] می‌گریزند؛ معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۹۱.</ref>. اما [[امام مهدی]] {{ع}} به صورت مخفیانه به سمت [[مکه]] حرکت می‌کند. [[امام باقر]] {{ع}} در [[روایت]] معتبری فرموده‌اند: {{متن حدیث|"وَ يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ بَعْثاً إِلَى الْمَدِينَةِ فَيَنْفَرُ الْمَهْدِيُّ مِنْهَا إِلَى مَكَّةَ فَيَبْلُغُ أَمِيرَ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ أَنَّ الْمَهْدِيَّ قَدْ خَرَجَ إِلَى مَكَّة"}}<ref>و [[سفیانی]] سپاهی را به [[مدینه]] گسیل می‌دارد. [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} از آن‌جا به سمت [[مکه]] کوچ می‌کند. به فرمانده سپاه [[سفیانی]] گزارش می‌رسد که مهدی به سمت [[مکه]] رفته است؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸ باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. هم‌چنین در [[روایات]] از [[مقاومت]] [[حاکمیت]] منطقه [[حجاز]] در برابر [[سپاه]] [[سفیانی]] سخنی به میان نیامده است. این مطلب می‌تواند به جهت فقدان [[حاکمیت]] مقتدر در سرزمین [[حجاز]] باشد، هم‌چنان‌که می‌تواند معلول توافق [[حاکمان]] [[حجاز]] و [[سفیانی]] برای [[کشتار]] [[شیعیان]] و دستگیری [[امام مهدی]] {{ع}} باشد»<ref>[[نصرت‌الله آیتی|آیتی، نصرت‌الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص ۱۵۸ - ۱۷۰.</ref>.
:۴. '''حمله به [[مدینه]]:''' [[سفیانی]] پس از حمله به [[کوفه]] و [[تصرف]] آن‌، از حضور [[امام مهدی]] {{ع}} در [[مدینه]] مطلع می‌شود، از این‌رو، برای دستگیری آن [[حضرت]] سپاهی را به سمت [[مدینه]] گسیل می‌دارد. [[سپاه]] [[سفیانی]] برای دستگیری و کشتن [[حضرت]]، عده زیادی را دستگیر می‌کند و به [[قتل]] می‌رساند. [[امام علی]] {{ع}} در این باره فرموده‌اند: {{متن حدیث|" يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ بجيش إِلَى الْمَدِينَةِ فَيَأْخُذُونَ مِنْ قَدَرُوا عَلَيْهِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ ، وَ يُقْتَلُ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ رِجَالًا وَ نِسَاءً فَعِنْدَ ذَلِكَ يَهْرُبُ الْمَهْدِيِّ وَ المبيض مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَى مَكَّةَ "}}<ref>[[سفیانی]] سپاهی را به [[مدینه]] گسیل می‌دارد و آنها کسانی از خاندان [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} را که بتوانند، دستگیر می‌کنند و از بنی هاشم مردان و زنان فراوانی را می‌کشند. در این هنگام مهدی و مبیض به سمت [[مکه]] می‌گریزند؛ معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۹۱.</ref>. اما [[امام مهدی]] {{ع}} به صورت مخفیانه به سمت [[مکه]] حرکت می‌کند. [[امام باقر]] {{ع}} در [[روایت]] معتبری فرموده‌اند: {{متن حدیث|"وَ يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ بَعْثاً إِلَى الْمَدِينَةِ فَيَنْفَرُ الْمَهْدِيُّ مِنْهَا إِلَى مَكَّةَ فَيَبْلُغُ أَمِيرَ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ أَنَّ الْمَهْدِيَّ قَدْ خَرَجَ إِلَى مَكَّة"}}<ref>و [[سفیانی]] سپاهی را به [[مدینه]] گسیل می‌دارد. [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} از آن‌جا به سمت [[مکه]] کوچ می‌کند. به فرمانده سپاه [[سفیانی]] گزارش می‌رسد که مهدی به سمت [[مکه]] رفته است؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۸۸ باب ۱۴، ح۶۷. (درباره اعتبار این حدیث، نک: [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۸۱)</ref>. هم‌چنین در [[روایات]] از [[مقاومت]] [[حاکمیت]] منطقه [[حجاز]] در برابر [[سپاه]] [[سفیانی]] سخنی به میان نیامده است. این مطلب می‌تواند به جهت فقدان [[حاکمیت]] مقتدر در سرزمین [[حجاز]] باشد، هم‌چنان‌که می‌تواند معلول توافق [[حاکمان]] [[حجاز]] و [[سفیانی]] برای [[کشتار]] [[شیعیان]] و دستگیری [[امام مهدی]] {{ع}} باشد»<ref>[[نصرت‌الله آیتی|آیتی، نصرت‌الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص ۱۵۸ - ۱۷۰.</ref>.
*شماری از عملکردهای وحشیانه و بی‌رحمانه [[سفیانی]] عبارت‌اند از:  
*شماری از عملکردهای وحشیانه و بی‌رحمانه [[سفیانی]] عبارت‌اند از:  
#[[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} فرمود: "مردی از [[دل]] [[دمشق]] خروج می‌کند که به او [[سفیانی]] می‌گویند، همه پیروانش از تیره کلب می‌باشد، آنقدر [[کشتار]] کند که حتی شکم زن‌ها را می‌شکافد و [[کودکان]] را از دمِ تیغ می‌گذراند"<ref>{{متن حدیث|" يَخْرُجُ رَجُلُ يُقَالُ لَهُ السُّفْيَانِيُّ فِي عُمْقِ دِمَشْقُ وَ عَامَّةَ مَنْ يَتْبَعُهُ مِنْ كَلْبٍ فَيُقْتَلُ حَتَّى يبقر بُطُونِ النِّسَاءِ "}}؛ سلمی، [[عقد الدرر]]، ص ۷۳؛ متقی هندی، کنز العمال، ج ۱۴، ص ۲۷۲، ح ۳۸۶۹۸؛ همو، البرهان فی علامات [[مهدی]] [[آخرالزمان]]، ص ۱۱۳؛ [[سیوطی]]، الدرالمنثور، ج ۵، ص ۲۴۱؛ همو، الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۱؛ قنوجی، الاذاعه لما کان و ما یکون بین یدی الساعه، ص ۱۲۵.</ref>.
# [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} فرمود: "مردی از [[دل]] [[دمشق]] خروج می‌کند که به او [[سفیانی]] می‌گویند، همه پیروانش از تیره کلب می‌باشد، آنقدر [[کشتار]] کند که حتی شکم زن‌ها را می‌شکافد و [[کودکان]] را از دمِ تیغ می‌گذراند"<ref>{{متن حدیث|" يَخْرُجُ رَجُلُ يُقَالُ لَهُ السُّفْيَانِيُّ فِي عُمْقِ دِمَشْقُ وَ عَامَّةَ مَنْ يَتْبَعُهُ مِنْ كَلْبٍ فَيُقْتَلُ حَتَّى يبقر بُطُونِ النِّسَاءِ "}}؛ سلمی، [[عقد الدرر]]، ص ۷۳؛ متقی هندی، کنز العمال، ج ۱۴، ص ۲۷۲، ح ۳۸۶۹۸؛ همو، البرهان فی علامات [[مهدی]] [[آخرالزمان]]، ص ۱۱۳؛ [[سیوطی]]، الدرالمنثور، ج ۵، ص ۲۴۱؛ همو، الحاوی للفتاوی، ج ۲، ص ۶۱؛ قنوجی، الاذاعه لما کان و ما یکون بین یدی الساعه، ص ۱۲۵.</ref>.
#در [[حدیث]] دیگری از [[امام علی|امیرمؤمنان]] {{ع}} آمده است: "آنقدر [[کشتار]] نماید که حتی شکم زن‌ها را می‌شکافد و [[کودکان]] را به [[قتل]] می‌رساند"<ref>{{متن حدیث|" فَيُقْتَلُ حَتَّى يبقر بُطُونِ النِّسَاءِ وَ يُقْتَلُ الصِّبْيَانِ "}}؛ مقدسی، فرائد فوائد الفکر، ص ۳۰۶.</ref>.
#در [[حدیث]] دیگری از [[امام علی|امیرمؤمنان]] {{ع}} آمده است: "آنقدر [[کشتار]] نماید که حتی شکم زن‌ها را می‌شکافد و [[کودکان]] را به [[قتل]] می‌رساند"<ref>{{متن حدیث|" فَيُقْتَلُ حَتَّى يبقر بُطُونِ النِّسَاءِ وَ يُقْتَلُ الصِّبْيَانِ "}}؛ مقدسی، فرائد فوائد الفکر، ص ۳۰۶.</ref>.
#[[امیر]] [[تقواپیشگان]] در همین رابطه می‌فرماید: "گروهی از [[اولاد]] [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} به بلاد [[روم]] پناهنده می‌شوند، [[سفیانی]] کسی را به نزد [[پادشاه روم]] می‌فرستد که بنده‌هایم را به سوی من برگردان. او نیز بر می‌گرداند، پس آنها را در [[دمشق]] گردن می‌زند"<ref>{{متن حدیث|"وَ یَخْرُجُ قَوْمٌ مِنْ آلِ رَسُولِ الله ِ{{صل}} اِلی بِلاَدِ الرومِ، فیبْعَثُ السفیانِی اِلی مَلِکِ الروم: رُد اِلی عَبیدی، فیرُدهُمْ اِلیهِ، فیضْرِبُ اَعْنَاقَهُمْ بِدِمَشْقَ"}}مقدسی، فرائد فوائد الفکر، ص ۳۲۰.</ref>.
# [[امیر]] [[تقواپیشگان]] در همین رابطه می‌فرماید: "گروهی از [[اولاد]] [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} به بلاد [[روم]] پناهنده می‌شوند، [[سفیانی]] کسی را به نزد [[پادشاه روم]] می‌فرستد که بنده‌هایم را به سوی من برگردان. او نیز بر می‌گرداند، پس آنها را در [[دمشق]] گردن می‌زند"<ref>{{متن حدیث|"وَ یَخْرُجُ قَوْمٌ مِنْ آلِ رَسُولِ الله ِ{{صل}} اِلی بِلاَدِ الرومِ، فیبْعَثُ السفیانِی اِلی مَلِکِ الروم: رُد اِلی عَبیدی، فیرُدهُمْ اِلیهِ، فیضْرِبُ اَعْنَاقَهُمْ بِدِمَشْقَ"}}مقدسی، فرائد فوائد الفکر، ص ۳۲۰.</ref>.
#[[امام علی|امیرمؤمنان]] {{ع}} در ضمن شمارش کارنامه سیاه [[سپاهیان]] [[سفیانی]] می‌فرماید: "هفتاد هزار نفر را در [[بغداد]] می‌کشند و شکم سیصد [[زن]] را می‌شکافند"<ref>{{متن حدیث|" فَيُقْتَلُ بِالزَّوْرَاءِ سَبْعِينَ أَلْفاً وَ يبقر بُطُونِ ثَلَاثُمِائَةِ امْرَأَةُ حَامِلُ "}}؛ سلمی، عقد الدرر، ص ۹۲.</ref>؛
# [[امام علی|امیرمؤمنان]] {{ع}} در ضمن شمارش کارنامه سیاه [[سپاهیان]] [[سفیانی]] می‌فرماید: "هفتاد هزار نفر را در [[بغداد]] می‌کشند و شکم سیصد [[زن]] را می‌شکافند"<ref>{{متن حدیث|" فَيُقْتَلُ بِالزَّوْرَاءِ سَبْعِينَ أَلْفاً وَ يبقر بُطُونِ ثَلَاثُمِائَةِ امْرَأَةُ حَامِلُ "}}؛ سلمی، عقد الدرر، ص ۹۲.</ref>؛
#در برخی از [[تفاسیر]] [[عامه]]، در ذیل [[آیه]] ۵۱ از سوره سبأ آمده است: [[سفیانی]] لشکری را به [[بغداد]] می‌فرستد، بیش از ۳۰۰۰ نفر را می‌کشند و شکم بیش از ۱۰۰ [[زن]] را می‌شکافند<ref>طبری، جامع البیان، ج ۲۲، ص ۷۲؛ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج ۱۴، ص ۳۱۵.</ref>.
#در برخی از [[تفاسیر]] [[عامه]]، در ذیل [[آیه]] ۵۱ از سوره سبأ آمده است: [[سفیانی]] لشکری را به [[بغداد]] می‌فرستد، بیش از ۳۰۰۰ نفر را می‌کشند و شکم بیش از ۱۰۰ [[زن]] را می‌شکافند<ref>طبری، جامع البیان، ج ۲۲، ص ۷۲؛ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج ۱۴، ص ۳۱۵.</ref>.
#در برخی دیگر از [[احادیث]] [[عامه]]، از کشته شدن هفتاد هزار نفر در [[عین التمر]]<ref>نام شهری است در نزدیکی انبار در غرب کوفه، بنگرید به: یاقوت، معجم البلدان، ج ۳، ص ۷۵۹.</ref>  و از [[تعدی]] به [[حریم]] سی هزار تن در [[کوفه]] سخن رفته است<ref>مقدسی، فرائد فوائد الفکر، ص ۳۱۰؛ سلمی، عقد الدرر، ص ۷۷.</ref>.
#در برخی دیگر از [[احادیث]] [[عامه]]، از کشته شدن هفتاد هزار نفر در [[عین التمر]]<ref>نام شهری است در نزدیکی انبار در غرب کوفه، بنگرید به: یاقوت، معجم البلدان، ج ۳، ص ۷۵۹.</ref>  و از [[تعدی]] به [[حریم]] سی هزار تن در [[کوفه]] سخن رفته است<ref>مقدسی، فرائد فوائد الفکر، ص ۳۱۰؛ سلمی، عقد الدرر، ص ۷۷.</ref>.
۱۱۸٬۲۸۱

ویرایش