|
|
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{مدخل مرتبط
| | #تغییر_مسیر [[آیه استرجاع]] |
| | موضوع مرتبط =
| |
| | عنوان مدخل =
| |
| | مداخل مرتبط = [[استرجاع در قرآن]] - [[استرجاع در حدیث]] - [[استرجاع در کلام اسلامی]] - [[استرجاع در معارف و سیره حسینی]]
| |
| | پرسش مرتبط = استرجاع (پرسش)
| |
| }}
| |
| | |
| '''استرجاع''' به معنی طلب بازگشت کردن و باز پس گرفتن چیزی است و در اصطلاح به گفتن {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> گفته می‌شود. کسی که با مصیبتی یا خبر مرگی مواجه شود، آن را بر زبان جاری می‌کند و با حکایت از اینکه بازگشت همه به سوی خداست، بر داغ خویش یا دیگری تسکینی می‌دهد.
| |
| | |
| == معناشناسی استرجاع و آیه آن ==
| |
| استرجاع در لغت از ریشه رجع، مصدر باب استفعال و به معنی طلب بازگشت کردن و باز پس گرفتن چیزی است و در اصطلاح به گفتن {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> گفته می‌شود و به‌معنای این است که "ما برای [[خدا]] و از سوی او هستیم و به سوی او باز می‌گردیم" و کسی که با مصیبتی یا خبر مرگی مواجه شود، آن را بر زبان جاری می‌کند و با حکایت از اینکه بازگشت همه به سوی خداست، بر داغ خویش یا دیگری تسکینی می‌دهد<ref>ر. ک. [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص۵۱؛ [[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه استرجاع (مقاله)|مقاله «آیه استرجاع»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص۶۷-۶۸.</ref>.
| |
| | |
| == شان نزول آیه استرجاع ==
| |
| در [[شأن نزول]] [[آیه]] از قول [[ابن عباس]] گزارش شده است که از آیه {{متن قرآن|وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ}}<ref>«و کسانی را که در راه خداوند کشته می‌شوند مرده نخوانید که زنده‌اند امّا شما درنمی‌یابید» سوره بقره، آیه ۱۵۴.</ref> تا آیه {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref>، {{متن قرآن|الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: «انّا للّه و انّا الیه راجعون» (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم)» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> در [[جنگ بدر]] نازل گردید؛ هنگامی که ۱۴ نفر از [[مسلمانان]] به [[قتل]] رسیدند و [[اصحاب پیامبر]] گفتند: فلانی و فلانی مردند. گرچه [[آیه استرجاع]] همان آیه {{متن قرآن|الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> به شمار می‌رود، اما به لحاظ آنکه آیه با موصول {{متن قرآن|الَّذِينَ}} آغاز گردیده و بر طبق قاعده، توصیف افراد یاد شده در [[آیه]] پیشین است (که مورد امتحانات و [[ابتلائات]] [[الهی]] قرار گرفته‌اند) می‌توان گفت آیه {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> نیز مقدمه [[آیه استرجاع]] است؛ چرا که [[خداوند]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref>، [[مؤمنان]] صابری را [[بشارت]] می‌دهد که در مقابل [[بلاها]] و مصیبت‌های گوناگون، [[شکیبایی]] پیشه کرده و شکایتی ندارند و سپس در آیه {{متن قرآن|الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: «انّا للّه و انّا الیه راجعون» (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم)» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> آنان را به گفتن {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ}} و داشتن ویژگی استرجاع می‌ستاید.
| |
| | |
| [[خداوند متعال]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> مواردی از قبیل مواجهه با [[ترس]]، [[گرسنگی]]، ضررهای [[مالی]] و فقدان [[خویشاوندان]] و نیز از دست دادن محصولات زراعی را [[آزمون الهی]] و [[مصیبت]] و محل استرجاع دانسته و به شکیبایانی که هنگام بروز هر یک از موارد مذکور {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}} می‌گویند، [[بشارت]] داده است<ref>[[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه استرجاع (مقاله)|مقاله «آیه استرجاع»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص۶۷-۶۸.</ref>.
| |
| | |
| == استرجاع در روایات ==
| |
| از [[ابن عباس]] [[نقل]] شده که استرجاع از [[خواص]] این [[امت]] است، زیرا [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: "به [[امت]] من چیزی داده شده که به هیچ یک از امت‌های دیگر داده نشده است و آن، گفتن {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}} به هنگام [[مصیبت]] است". [[سنت]] و [[مستحب]] آن است که پس از استرجاع بگوید: پروردگارا در این [[مصیبت]]، مرا [[پاداش]] ده و بهتر از آن را برایم جایگزین فرما. همچنین آن حضرت فرموده: "کسی که هنگام [[مصیبت]] استرجاع کند، [[خداوند]] [[مصیبت]] او را جبران نماید و آخرتش را [[نیکو]] گرداند و [[نسل]] شایسته‌ای برای او قراردهد که به آن [[خشنود]] گردد"<ref>تفسیر روح المعانی، ج۱، ص۱۴۲۱؛ تفسیر العیاشی.</ref>.
| |
| | |
| [[امام باقر]] {{ع}} فرمود: "هیچ [[مؤمن]] [[مصیبت]] زده‌ای در [[دنیا]] نیست که هنگام [[مصیبت]]، {{متن حدیث|إِنَّا للّه وإِنّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ}} گوید و بر [[مصیبت]] ناگهانی [[شکیبا]] باشد، مگر آنکه [[خداوند]] [[گناهان]] گذشته‌اش را می‌بخشاید، مگر [[گناهان کبیره]] که [[خداوند]] بر آنها [[وعده]] [[دوزخ]] داده است<ref>{{متن حدیث|مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يُصَابُ بِمُصِيبَةٍ فِي اَلدُّنْيَا فَيَسْتَرْجِعُ عِنْدَ مُصِيبَتِهِ وَ يَصْبِرُ حِينَ تَفْجَأُهُ اَلْمُصِيبَةُ إِلاَّ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ مَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ إِلاَّ اَلْكَبَائِرَ اَلَّتِي أَوْجَبَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهَا اَلنَّارَ}}؛ وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۸۹۸.</ref>.
| |
| | |
| در امالی [[شیخ مفید]]، [[حدیثی]] از [[امام کاظم]] {{ع}} آمده است: «[[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: چهار ویژگی است که در هرکس باشد، [[خداوند]] او را از [[اهل بهشت]] شمرده است: کسی که پناهگاهش [[شهادت]] به [[یگانگی خداوند]] و [[رسالت]] من باشد. کسی که به هنگام برخورداری از [[نعمت خداوند]] بگوید: {{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ}}<ref>«سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref>، کسی که پس از [[ارتکاب گناه]] بگوید: {{متن قرآن|اسْتَغْفِرِ اللَّهَ}}<ref>«و از خداوند آمرزش بخواه» سوره نساء، آیه ۱۰۶.</ref>. کسی که هنگام مواجهه با مصیبتی بگوید: {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>ترجمه امالی، شیخ مفید، ص۸۸.</ref><ref>ر. ک. [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص۵۱.</ref>
| |
| | |
| == آثار گفتن استرجاع ==
| |
| گفتن {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}} از یک سو [[اقرار]] به [[مبدأ و معاد]] و اظهار [[تسلیم]] در برابر [[قضا و قدر]] بوده و مایه [[آرامش]] [[قلب]] و [[امید]] به [[پاداش الهی]] می‌گردد و از سوی دیگر، یادآور این نکته است که [[بلاها]] و مصیبت‌های زودگذر [[دنیایی]] از [[ناحیه]] [[خداوند]] بوده و [[تصرف]] مالک در مملوک و [[ملک]] [[حقیقی]] خویش است: {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ}}. ما از آن [[خدا]] و مملوک او هستیم و مملوک [[حق]] [[اعتراض]] ندارد: {{متن قرآن|عَبْدًا مَمْلُوكًا لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ}}<ref>«خداوند بنده‌ای زرخرید را مثل می‌زند که توان هیچ کاری ندارد» سوره نحل، آیه ۷۵.</ref>.
| |
| | |
| استرجاع موجب دوری استرجاع کننده از سخنان نامناسب و [[شکایت]] و مانع [[وسوسه‌های شیطان]] یا موجب [[دلداری]] و [[تسلی]] [[قلب]]، کاهش [[حزن]] و [[اندوه]] [[مصیبت]] دیده و نیز اشتغال به کاری [[مستحب]] و اظهار [[عقاید]] [[حق]] است. البته این آثار در صورتی است که استرجاع، تنها به زبان جاری نشود بلکه از صمیم [[قلب]] ادا گردد، به گونه‌ای که [[انسان]] درباره آنچه به خاطرش [[آفریده]] شده بیندیشد. یعنی [[شناخت]] [[خدای تعالی]] و کمال نفس [[انسانی]] و اینکه وی به سوی پروردگارش باز می‌گردد تا برای همیشه باقی بماند و اینکه از این دنیای فانی کوچ می‌کند و [[نعمت‌های خداوند]] را به یاد می‌آورد تا ببیند آنچه که به وی ارزانی داشته‌اند چندین برابر چیزی است که از دست داده و در نتیجه [[مصیبت‌ها]] بر او آسان می‌گردد و به آن [[راضی]] می‌شود<ref>ترجمه المیزان، ج۱؛ جواهر الکلام اطیب البیان، ج۲، ص۳۶۰.</ref><ref>[[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه استرجاع (مقاله)|مقاله «آیه استرجاع»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص۶۷-۶۸.</ref>
| |
| | |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| {{مدخل وابسته}}
| |
| * [[آیه استرجاع]]
| |
| {{پایان مدخل وابسته}}
| |
| | |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه استرجاع (مقاله)|مقاله «آیه استرجاع»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | |
| # [[پرونده:13681024.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|'''فرهنگ عاشورا''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| [[رده:استرجاع]]
| |
| [[رده:مدخل فرهنگ عاشورا]]
| |
