|
|
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{مدخل مرتبط
| | #تغییر_مسیر [[جهاد علمی و فرهنگی]] |
| | موضوع مرتبط = جهاد
| |
| | عنوان مدخل = جهاد علمی
| |
| | مداخل مرتبط = [[جهاد علمی در قرآن]] - [[جهاد علمی در حدیث]] - [[جهاد علمی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]
| |
| | پرسش مرتبط =
| |
| }}
| |
| '''جهاد علمی و فرهنگی''' یکی از مصادیق [[جهاد]] است. مأموریت پیامبر {{صل}} در مقابل دشمنان، در پیش گرفتن «[[رفتار]] نرم» و نیز [[مبارزه فرهنگی]] بوده که از سنخ [[جهاد فرهنگی]] است.
| |
| | |
| == جهاد علمی ـ [[فرهنگی]] ==
| |
| جهاد علمی ـ فرهنگی از مصادیق بارز مفهوم عام [[جهاد]] است. با توجه به [[آیه]] ۵۲ [[سوره فرقان]] {{متن قرآن|فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا}}<ref>«پس، از کافران فرمان نبر و به (حکم) آن (قرآن) با آنان به جهادی بزرگ برخیز» سوره فرقان، آیه ۵۲.</ref> که در آن به جهاد بزرگ امر شده و نیز با [[عنایت]] به [[مدنی]] بودن [[جهاد نظامی]] و مکی بودن این آیه، جهاد نظامی نمی‌تواند مراد این آیه باشد<ref>مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۱۲۲.</ref>؛ لذا برخی [[مفسران]] «[[جهاد کبیر]]» را به جهاد علمی [[فکری]] (و یا اعم از آن) [[تفسیر]] کرده<ref>طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۲۷۳؛ حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، ج۶، ص۲۲۷؛ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۱۲۲.</ref> و [[دفع شبهات]] از جانب [[متکلمان]] را از مهمترین مصادیق جهاد، شمرده‌اند<ref>طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۲۷۳.</ref>. به نظر برخی دیگر از مفسران، مراد از جهاد کبیر، عدم [[اطاعت از کافران]] و [[التزام]] به [[ارزش‌ها]] و [[احکام اسلامی]] در برابر فشار [[دشمنان]] و تلاش آنان برای [[نفوذ]] در [[شئون]] [[جامعه اسلامی]] است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۰/۳/۱۳۹۵.</ref>.
| |
| | |
| [[مأموریت پیامبر]] {{صل}} در مقابل دشمنان، در پیش گرفتن «[[رفتار]] نرم»<ref>{{متن قرآن|ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ}} «(مردم را) به راه پروردگارت با حکمت و پند نیکو فرا خوان و با آنان با روشی که بهتر باشد چالش ورز! بی‌گمان پروردگارت به آن کس که راه وی را گم کرده داناتر است و او به رهیافتگان داناتر است» سوره نحل، آیه ۱۲۵.</ref> و نیز [[مبارزه فرهنگی]] بوده که از سنخ [[جهاد فرهنگی]] است<ref>اکبری، کمال، «جهاد فرهنگی و آگاهی رسانه‌ای»، بازتاب اندیشه (فصلنامه)، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ش۱۱۷، ۱۳۹۰ش، ص۵۴.</ref>. در اهمیت این جهاد این نکته کافی است که اگر پشتوانه جهاد فرهنگی نبود، هرگز [[مجاهدان]] در مقابل [[دشمنان]] [[ایستادگی]] نمی‌کردند و زحمات ایشان در عرصه نظامی نیز هدر می‌رفت. [[شاهد]] این مدعا [[سقوط]] [[اندلس]] به دست [[مسیحیان]] است که در نتیجه [[ضعف]] [[مسلمانان]] در [[جبهه]] [[جهاد فرهنگی]] رخ داد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۱/۵/۱۳۷۱.</ref>. از این‌رو در [[حدیث نبوی]] {{صل}}، صدای قلم [[عالمان]] از مواردی شمرده شده که حجاب‌ها را پاره می‌کند و به پیشگاه با [[عظمت الهی]] می‌رسد<ref>امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱، ص۳۰۱.</ref>.
| |
| | |
| در [[اندیشه]] [[انقلاب اسلامی]]، بقای [[میراث]] [[عظیم]] [[اسلامی]]، وامدار مجاهدت‌های علمی۔ [[فرهنگی]] مجاهدانی است که با [[جهاد]] پیوسته خود، [[پیام الهی]] [[مکتب]] را به [[مردمان]] رسانده و در این راه شهدای فراوانی چون [[شهید اول]](۷۸۶ق) و ثانی(۹۶۵ق) را تقدیم نموده‌اند<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۳/۱/۱۳۷۸.</ref>، که این حرکت [[مبارک]] ضامن بقای [[اسلام]] و میراث عظیم آن گردیده است. انقلاب اسلامی نیز ذاتاً انقلابی فرهنگی بوده و زمینه‌های [[مبارزاتی]] آن نیز از این سنخ بوده و [[مبارزات]] مسلحانه را ضروری نمی‌دانست<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۹/۹/۱۳۶۹؛ ۳/۲/۱۳۷۰؛ مصباح یزدی، محمدتقی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، ص۸۶.</ref>؛ لذا این نوع جهاد در اندیشه انقلاب اسلامی دارای جایگاه ویژه‌ای است.
| |
| | |
| انقلاب اسلامی که به دنبال دگرگونی [[واقعی]] در ارکان [[فکری]] و فرهنگی [[جامعه]] طاغوت‌زده و [[نفی سلطه]] فرهنگی [[غرب]] بر جامعه بود، این [[حقیقت]] را از ابتدای شکل‌گیری [[جمهوری اسلامی]] مد نظر قرار داد؛ ازاین رو درصدد نهادینه کردن جهاد فرهنگی- [[علمی]] در قالب [[انقلاب]] فرهنگی برآمد. انقلاب فرهنگی در نگاه انقلاب اسلامی امری ضروری بود؛ زیرا جبهه [[شیطانی]] در تلاش بود که [[ارزش‌های الهی]] را از بین ببرد و آموزه‌های [[شرک]] و [[تباهی]] را جایگزین کند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۱۰.</ref>؛ از این‌رو [[امام خمینی]] در ابتدای [[پیروزی انقلاب]] با [[هدف]] پالایش [[فرهنگ]] و محیط‌های علمی از عناصر مخرب و زدودن آثار آن خصوصاً در متون و محیط دانشگاهی که [[دنباله‌روی]] غرب بود، [[اقدام]] به تشکیل نهاد «ستاد انقلاب فرهنگی» نمود تا با [[تحول]] در شاکله فرهنگی [[علمی]] و [[آموزشی]] [[کشور]]، آن را از [[انحطاط]] دوران شاهنشاهی رها سازد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۴۳۱ -۴۳۲.</ref>. این نهاد، ستاد مرکزی در سیاست‌گذاری کلان مسائل [[فرهنگی]] به شمار می‌آمد<ref>آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۱۴/۹/۱۳۷۵.</ref>، که موظف بود در جهادی ملی، با تهیه برنامه و طرح، موانع [[سعادت]] [[جامعه]]، همچون [[بی‌سوادی]]، [[عقب‌ماندگی]] علمی و [[تبعیت]] فرهنگی را در دو سطح عمومی ([[فرهنگ عمومی]] و تخصصی (تخصص‌های علمی) ساماندهی کند<ref>آیت الله خامنه‌ای، مکتوبات، ۱۴/۹/۱۳۷۵.</ref> و با پایش فرهنگ عمومی به دنبال [[کشف]] بیماری‌های فرهنگی کشور و راه علاج آن باشد و در راستای [[تحول]] دستگاه‌های فرهنگی و آموزشی کشور تلاش کند<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۱/۹/۱۳۶۸.</ref>. چشم‌انداز مهم [[انقلاب]] فرهنگی، کیفیت‌بخشی به خروجی‌های مراکز آموزشی کشور بود که باید به دور از [[وابستگی]] و وادادگی [[تربیت]] شوند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۴۵۸.</ref>. در دهه هشتاد بحث طراحی و تدوین «مهندسی فرهنگی کشور» توسط [[آیت‌الله خامنه‌ای]] مطرح شده و شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان «قرارگاه اصلی»، موظف به طراحی آن شد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۳/۱۰/۱۳۸۴.</ref>.
| |
| در راستای سیاست‌های انقلاب فرهنگی، باید از [[جهاد]] دانشگاهی برای تحقق این [[سیاست‌ها]] در عرصه دانشگاه‌ها یاد کرد که ابتدا با [[هدف]] ساماندهی امور اساتید (در سال ۱۳۵۹ش) پایه‌گذاری شد و در ادامه با ترسیم افق‌های بلند و اهداف عالی [[انقلاب اسلامی]] تطور یافت تا با تعمیق [[فکر]] جهادی در بدنه علمی - فرهنگی کشور، زمینه [[بالندگی]]، [[رشد]] و دستیابی به جهش علمی - فرهنگی را فراهم آورد و با [[ابتکار]] و ایده‌پردازی در راستای خودکفایی و برآوردن نیازهای جامعه و انقلاب اسلامی<ref>رحمتی، محمد، «جهاد دانشگاهی: گذشته و آینده (مصاحبه)»، دانشگاه انقلاب (فصلنامه)، تهران، جهاد دانشگاهی، ش۹۸-۹۹، ۱۳۷۳ش، ص۱۸۰-۱۸۶.</ref>، ساماندهی علمی دانشجویان را با رویکرد [[اسلامی]] - انقلابی پیگیری کند<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۱/۶/۱۳۶۹.</ref>. در دهه اخیر نیز، [[شاهد]] تأکید ویژه [[رهبری]] انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای، بر بحث [[تولید علم]] در راستای تحقق جهاد علمی بوده‌ایم<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۹/۱۲/۱۳۷۹.</ref>. تأکید ایشان بر این مسئله، به یک جریان رو به گسترش تبدیل شده و به یک گفتمان عمومی ارتقا یافت<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۰/۷/۱۳۹۰.</ref>. در این فرآیند، تأکید بر رسیدن [[نخبگان]] [[کشور]] به مرزهای پیشرفته [[علوم]] و پیشبرد این مرزها و خروج [[جامعه]] [[علمی]] از [[تقلید]] و ترجمه صرف آثار دیگران بوده است، تا [[ایران]] به جمع اولین‌های مراکز [[تولید علم]] بپیوندد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۲/۲/۱۳۸۲.</ref> و با توجه ویژه بر حل نیازهای درونی<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۳۰/۷/۱۳۹۳.</ref> در قالب کامل نمودن زنجیره [[علم]]، فناوری، [[تولید]] محصول و تجاری‌سازی آن سامان یابد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱/۱/۱۳۹۰.</ref>. نتیجه این امر، تقویت [[اعتماد به نفس]] ملی، رونق [[اقتصادی]] و تولید [[ثروت]] ملی خواهد بود<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۳۰/۷/۱۳۹۰.</ref>. البته مواجهه این حرکت با مانع تراشی‌های [[دشمنان]] در تشدید تحریم‌ها علیه ایران، عاملی مهم در [[شکوفایی]] ظرفیت‌های داخلی در این زمینه محسوب می‌شود<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱/۱/۱۳۹۳.</ref>.
| |
| | |
| [[ضرورت]] استمرار و تقویت جهاد علمی - [[فرهنگی]] در [[انقلاب اسلامی]] بر اساس توجه به دو عامل بیرونی و درونی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد:
| |
| عامل بیرونی، گشوده شدن جبهۀ «[[تهاجم فرهنگی]]» است که به ویژه در سال‌های پایانی [[جنگ]] و نیز بعد از آن با [[انسجام]] و تنوع ادامه یافت به طوری که موجب هشدارهای جدی نسبت به جریان تهاجم فرهنگی شد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۰/۹/۱۳۷۰.</ref> و در دهه سوم [[انقلاب]]، در تعبیر پدیده [[جنگ نرم]] دشمنان انقلاب علیه مبانی و ارزش‌های فرهنگی انقلاب اسلامی مورد تأکید قرار گرفت.
| |
| | |
| [[استراتژی]] [[دشمن]] در این جنگ، تبدیل نقاط قوت و فرصت‌های جامعه به نقاط [[ضعف]] و [[تهدید]]<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲/۷/۱۳۸۸.</ref> با [[هدف]] [[تسلیم]] نمودن [[مردم]] بدون [[ابزار نظامی]] و اجرای خواسته‌های او بدون دردسر<ref>اکبری، کمال، «جهاد فرهنگی و آگاهی رسانه‌ای»، بازتاب اندیشه (فصلنامه)، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ش۱۱۷، ۱۳۹۰ش، ص۵۳-۵۴.</ref> از راه دگرگون‌نمایی [[واقعیات]] در قالب [[دروغ]]، [[شایعه]] و [[تحریف]] با ابزارهای پیشرفته ارتباطاتی، بدبین کردن مردم نسبت به هم و [[ایجاد اختلاف]] قومی و مذهبی و [[متزلزل]] کردن [[وحدت]] [[مردم]]<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۴/۹/۱۳۸۸؛ ۱۹/۱۱/۱۳۸۹.</ref> با استفاده از عامل [[رسانه]] است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۱/۹/۱۳۸۳.</ref>.
| |
| | |
| بایسته‌های این [[جهاد]] توجه به ویژگی‌های [[جبهه]] [[فرهنگی]] و [[شناخت]] مؤلفه‌های پیچیده و مهم فرهنگی و [[فکری]] است. از این‌رو باید دانست که محیط [[هجوم]] در این [[جنگ]] عام بوده، ولی به طور خاص متوجه دانشگاه‌ها، [[مدارس]] و مراکز فرهنگی می‌باشد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۱۰ -۴۱۱.</ref>.
| |
| | |
| در این جبهه‌بندی فرهنگی، تقسیم کار به حسب [[توانایی]]، [[استعداد]] و اقتضائات آن باید صورت پذیرد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۳/۳/۱۳۸۹.</ref>. در این راستا [[وظیفه]] مجموعه‌های فرهنگی، ادبی و [[هنری]] [[ابلاغ]] و تبیین است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۴/۶/۱۳۸۸.</ref>؛ ولی تمرکز باید بر روی [[نخبگان]] باشد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۴/۶/۱۳۸۸.</ref>. دانشجویان، افسران [[جوان]] این جبهه و اساتید، [[فرماندهان]] آن می‌باشند که با تمرکز بر مسائل کلان، باید نقش خود را در پیگیری و [[شناسایی]] [[دشمن]] و اهداف وی ایفا کنند<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۸/۶/۱۳۸۸.</ref>. به طور کلی نیز باید درصدد [[ترویج]] [[امید به آینده]]، [[اقدام]] بر اساس [[فکر]] و تجربه، دوری از [[انزوا]] و بی‌عملی و بی‌تحرکی، [[پرهیز]] از [[افراط]] و [[تندی]] و [[حفظ]] [[انسجام]] و [[یکپارچگی]] در عرصه [[مقابله با دشمن]] بود<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۴/۶/۱۳۸۸؛ ۱۹/۱۱/۱۳۸۹.</ref>.
| |
| | |
| وظیفه رسانه‌های [[متعهد]]، مقابله با رسانه‌های دشمن است که مهمترین حربه برای [[سست]] کردن آموزه‌های دینی‌اند. این [[رسانه‌ها]] باید با بهترین [[الگو]] [[برنامه‌ریزی]] کنند و مخاطبان جوان را در [[اولویت]] قرار داده و با [[راهبرد]] تهاجمی و خروج از موضع [[دفاعی]] [[رسالت]] خود را ایفا کنند<ref>اکبری، کمال، «جهاد فرهنگی و آگاهی رسانه‌ای»، بازتاب اندیشه (فصلنامه)، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ش۱۱۷، ۱۳۹۰ش، ص۵۸.</ref>.
| |
| | |
| بر اساس تأکید [[منابع دینی]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳ (۴۲۶-۴۴۵).</ref> [[دشمن‌شناسی]] از مهمترین [[وظایف]] [[جامعه اسلامی]] خصوصاً کسانی که عهده‌دار [[تعلیم]] دیگرانند؛ مانند اساتید حوزه‌ها و دانشگاه‌ها<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲/۶/۱۳۹۰.</ref> می‌باشد. تحقق این مهم با شناخت دنیای پیرامون و احوال آن ممکن است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲/۶/۱۳۹۰.</ref>؛ لذا در [[روایات]]<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۷.</ref>، شناخت زمانه وظیفه‌ای شمرده شده که مانع از مشتبه شدن امر بر [[انسان‌ها]] می‌گردد<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۶/۲/۱۳۸۷.</ref>. نتیجه این فرآیند، یافتن [[بصیرت]]، یعنی گم نکردن خطی که [[دشمن]] آن را دنبال می‌کند و در [[زمین]] او [[بازی]] نکردن است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲/۸/۱۳۸۹.</ref>.
| |
| | |
| عامل درونی، عمدتاً [[میراث]] خُلقیات و [[آداب]] [[ناهنجاری]] است که در [[فرهنگ عمومی]] [[جامعه]] از دوران [[حاکمیت طاغوت]] به جا مانده است، کم بودن [[ساعت]] کاری مفید در میان کارمندان، گره خوردن کارهای ارباب [[رجوع]] در مراکز [[اداری]] و سایر نقاط [[ضعف]] فرهنگ عمومی جامعه، آسیب‌هایی است که باید با رویکرد جهادی به رفع آن [[اقدام]] شود<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۲۱/۹/۱۳۶۸.</ref>. همچنین با وجود تأکید [[اسلام]] بر [[اتقان]] کار، و [[ارزش]] محسوب شدن آن<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۲۶۳.</ref>، این ارزش در بدنه جامعه کم‌رنگ است، در حالی‌که تأثیر آن در [[پیشرفت]] ابعاد مختلف جامعه روشن است<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۹/۹/۱۳۶۹.</ref>. این نوع چالش‌های [[فرهنگی]]، زمینه [[تضعیف]] درونی جامعه و تحقق [[اهداف]] [[دشمنان]] را فراهم می‌کند. از این‌رو تلاش در راستای زدودن این نوع آسیب‌های فرهنگی و [[تحکیم]] [[ارزش‌های اسلامی]] و انقلابی، [[جهاد فرهنگی]] خواهد بود. البته تلاش‌هایی در علاج این آسیب‌ها و احیای ارزش‌هایی از قبیل [[وجدان کاری]] و [[انضباط اجتماعی]] صورت گرفته<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱۳/۲/۱۳۷۴؛ ۱۲/۲/۱۳۸۰.</ref> تا جایی که [[رهبری]] [[انقلاب]]، [[آیت‌الله خامنه‌ای]]، [[شعار]] سال ۱۳۷۳ را «وجدان کاری و انضباط اجتماعی» قرار دادند<ref>آیت الله خامنه‌ای، ۱/۱/۱۳۷۳.</ref>.<ref>[[محمد جواد ادرکنی|ادرکنی، محمد جواد]]، [[جهاد - ادرکنی (مقاله)| مقاله «جهاد»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]] ص ۴۳۰.</ref>
| |
| | |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده:1100697.jpg|22px]] [[محمد جواد ادرکنی|ادرکنی، محمد جواد]]، [[جهاد - ادرکنی (مقاله)| مقاله «جهاد»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|'''مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| [[رده:جهاد]]
| |
