|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = شهادت| عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[قتل فی سبیل الله در قرآن]] - [[قتل فی سبیل الله در معارف و سیره حسینی]] - [[قتل فی سبیل الله در فقه سیاسی]] - [[قتل فی سبیل الله در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]| پرسش مرتبط = }}
| | #تغییر_مسیر [[شهادت در راه خدا]] |
| | |
| '''شهادت''' به‌معنای کشته شدن و جان دادن در راه [[خداوند]] از مسائلی است در نظام ارزشی اسلام، به عنوان معیاری شناخته شده که بیشتر [[ارزش‌ها]] و [[اعمال صالح]] با آن سنجیده شده است. مصداق [[حقیقی]] شهادت، کشته شدن در معرکه [[جهاد]] با [[دشمن]] [[دین]] است؛ اما در [[روایات]] آمده است که [[جان]] باختن در برخی حالات دیگر نیز اجر و ارج شهادت دارد. اسلام نگاه ویژه‌ای به [[شهادت]] دارد.
| |
| | |
| == مقدمه ==
| |
| از مسائلی که در رابطه با [[جهاد]] مطرح بوده موضوع [[شهادت]] است، اصولاً در نظام ارزشی اسلام، شهادت خود، معیاری است که بیشتر [[ارزش‌ها]] و [[اعمال صالح]] با آن سنجیده شده و در طبقه‌بندی ارزش‌ها، جایگاه ارزشی خود را باز می‌یابند. شهادت برای انسان‌های پاک باخته‌ای که عاشقان خدا جویند و خداگونه راه می‌پویند راه میان بری است که بسیار زود آنها را به [[هدف]] مقدسشان می‌رساند. تا آنجا که برای انسان‌های [[آلوده]] نیز که یکباره دگرگون می‌شوند و به راه [[پیکار]] برای خدا می‌افتند و با [[اخلاص]] و [[آگاهی]] راه شهادت و [[مرگ سرخ]] در [[راه خدا]] را در پیش می‌گیرند، از جمله مطهراتی است که [[معجزه‌آسا]] همۀ آلودگی‌های آنان را در یک لحظه در جویباری از [[خون]] شست‌وشو می‌دهد و آنها را با وجود گذشتۀ سیاهشان به مقام [[پاکان]] و [[برگزیدگان خدا]] می‌رساند که [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: «هیچ قطر‌ه‌ای نزد خدا محبوب‌تر از آن قطره خونی که در راه خدا ریخته شود، نیست»<ref>{{متن حدیث|مَا مِنْ قَطْرَةٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِنْ قَطْرَةِ دَمٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ}}، بحارالانوار، ج۱۰۰، ص۱۰.</ref>. زیرا [[شهید]] با نثار قطره‌های خون پاکش در پیکر [[جامعه]]، خون زنده و گرمی جاری می‌کند، راه خدا را باز نموده، سدها و موانع [[تکامل]] [[بندگان خدا]] را از میان برمی‌دارد، بندهای [[اسارت]] را می‌گسلد و [[مستضعفان]] را [[رهایی]] می‌بخشد و راه را برای [[حکومت خدا]] و [[خدا]] گونه‌ها در [[زمین]] هموار می‌کند<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۲ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی ج۲]]، ص ۱۷۴؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۲۷.</ref>.
| |
| | |
| == معناشناسی ==
| |
| «[[شهادت]]» واژه‌ای عربی است که در اصل به معنای گواه بودن و [[گواهی دادن]] است<ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۴۶۵–۴۶۶؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۳/۲۴۲.</ref> و در منابع و فرهنگ اسلامی در معنای کشته شدن و جان دادن در راه [[خداوند]] به کار می‌رود.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۴۴۹.</ref> برای کاربرد مفهوم شهادت دربارۀ کسی که در راه خداوند کشته می‌شود، عللی ذکر شده است؛ مانند اینکه چون [[خدا]] و [[فرشتگان]] [[گواهی]] به بهشتی شدن وی داده‌اند یا چون [[گواه]] دیگران است یا چون زنده و [[شاهد]] است<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ۳/۲۴۲؛ صدر، ماوراء الفقه، ۱/۱۹۹–۲۰۰.</ref>. مفهوم کلی این واژه در [[ادیان]] و [[ملل]] مختلف نیز نوعی خاص از جان دادن است که در مسیر، [[هدف]] و آرمانی [[برتر]] مانند [[دین]]، [[ملت]] و میهن صورت می‌گیرد<ref>شاعری، جامعه‌شناسی شهادت‌طلبی و انگیزه‌های شهیدان، ۸۱–۸۲.</ref>.<ref>[[مهیا زاهدین لباف|زاهدین لباف، مهیا]]، [[شهادت - زاهدین لباف (مقاله)| مقاله «شهادت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۵۱۹ ـ ۵۲۷؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۲۷.</ref>
| |
| | |
| مصداق [[حقیقی]] شهادت، کشته شدن در معرکه [[جهاد]] با [[دشمن]] [[دین]] است؛ اما در [[روایات]] آمده است که [[جان]] باختن در برخی حالات دیگر نیز اجر و ارج شهادت دارد؛ مثلًا کسی که به حال [[دوستی]] و حب [[آل محمد]] {{صل}} از [[دنیا]] برود، یا کسی که در حال [[دفاع]] از [[جان]]، [[مال]] یا ناموس خویش کشته شود، اجر [[شهید]] می‌بَرَد<ref>میزان الحکمة، ۲/ ۱۵۱۶ و ۱۵۱۷.</ref>. [[شهید]]، آگاهانه و خالصانه، [[حق]] را [[یاری]] می‌کند و به [[باطل]] هجوم می‌برد و [[جان]] خویش را به مخاطره می‌اندازد و از این رو، شهادت را [[مرگ]] باعزت یا شرافتمندانه‌ترین [[مرگ]] دانسته‌اند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۳۱۶.</ref>.
| |
| | |
| == پیشینه ==
| |
| [[یهودیان]] پیش از میلاد مسیح{{ع}} با [[فرهنگ]] شهادت آشنا شدند. [[خشم]]، [[شورش]] و آمادگی یهودیان برای مقابله و کشته شدن در برابر [[ظلم]] [[پادشاه]] سلوکی ([[سوریه]])<ref>خیراندیش، عشق و شهادت در عرفان، ۲۹.</ref> تا آنجا رسید که یک [[زن]] و هفت پسر او در [[معبد]] کشته شدند<ref>دقیقیان، نردبانی به آسمان، ۱۶۳.</ref>. یهودیان این زن و پسرانش را همچون «[[شهید]]» دانستند و بیان کردند [[شهیدان]] پس از [[مرگ]] به [[زندگی]] جاوید می‌رسند<ref>خیراندیش، عشق و شهادت در عرفان، ۲۹–۳۰.</ref>.
| |
| | |
| در [[مسیحیت]] نیز مفهوم شهادت با عروج حضرت عیسی{{ع}} شکل گرفت. [[مسیحیان]] که [[معتقد]] به [[ایستادگی]] [[مسیح]]{{ع}} در برابر ظلم، [[انتخاب]] مرگ در [[راه خدا]]<ref>تنهایی، جامعه‌شناسی در ادیان، ۱/۳۸۰.</ref> و [[رستاخیز]] و بازگشت [[حضرت عیسی]]{{ع}} هستند<ref>ویر، جهان مذهبی ادیان در جهان امروز، ۲/۶۹۸.</ref>، آویختن صلیب را به معنای [[انکار]] خویشتن و اعلام آمادگی برای [[فداکاری]] و [[ایثار]] تا حد کشته شدن در راه خدا می‌دانند. بعدها این مفهوم [[تکامل]] بیشتری یافت. [[شهیدان]] [[مسیحی]] خود را مقلد [[عیسی]]{{ع}} می‌دانستند و در تحمل [[رنج]] و [[مشقت]] و پذیرش [[شهادت]] از او [[تقلید]] می‌کردند.
| |
| | |
| با ظهور اسلام و با شهادت تازه مسلمانان مانند [[سمیه]] و [[یاسر]]<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۲/۶۷.</ref> و [[حمزه عموی پیامبر]]{{صل}}<ref>واقدی، المغازی، ۱/۲۸۶–۲۸۸.</ref> به دست [[کفار]]، [[مردم]] با واژه‌هایی چون شهادت و [[شهید]] بیشتر آشنا شدند<ref>نوروزی، فرهنگ شهادت از دیدگاه قرآن و سنت، ۱۸۴.</ref>. با شروع [[حکومت اسلامی]] و جنگ‌های صدر اسلام می‌شد [[فرهنگ]] [[شهادت‌طلبی]] را در شهادت [[یاران]] نزدیک [[پیامبر]]{{صل}} مانند [[حارث بن عدی]]، [[ابی‌امیه]]، قیس و [[عبدالله بن عامر]]<ref>ابن‌هشام، عبدالملک، ۲/۴۸۶–۴۸۷.</ref> به‌خوبی مشاهده کرد.
| |
| | |
| در فرهنگ‌های غیر [[دینی]] نیز شهادت با مفهوم کشته شدن در راه [[وطن]] معنا پیدا می‌کند. آنان شهادت را [[مرگ سرخ]] قهرمانان، سربازان و فداکارانی می‌دانند که در نبردهای خونین به دست [[دشمن]] کشته شده و [[قربانی]] [[عقیده]] و مرام خود یا فدایی آرمان و سرزمین خویش گردیده‌اند<ref>رضوانی، فلسفه شهادت، ۱۱۶.</ref>.<ref>[[مهیا زاهدین لباف|زاهدین لباف، مهیا]]، [[شهادت - زاهدین لباف (مقاله)| مقاله «شهادت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۵۱۹ ـ ۵۲۷.</ref>
| |
| | |
| == شهادت در [[اسلام]] ==
| |
| اسلام نگاه ویژه‌ای به [[شهادت]] دارد. [[اندیشمندان مسلمان]]، فداکردن [[جان]] در کمال [[هوشیاری]] و [[آزادی]] برای رسیدن به هدفی والاتر و بهتر از [[زندگی دنیوی]] را شهادت می‌نامند<ref>جعفری، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، ۶/۳.</ref>. از منظر اسلام مرگی شهادت خوانده می‌شود که [[انسان]] تنها برای هدفی [[مقدس]] و به تعبیر [[قرآن کریم]] «[[فی سبیل الله]]» [[انتخاب]] کند<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۴۴۹.</ref>. در این حالت کسی که به درجه شهادت می‌رسد، چنان‌که در برخی [[روایات]] آمده<ref>کلینی، الکافی، ۲/۳۴۸.</ref> به عالی‌ترین و راقی‌ترین مراتبی دست پیدا کرده که انسان می‌تواند در [[سیر]] صعودی خود به آن برسد<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۴۴۴.</ref>. [[علمای دین]] منشأ [[قداست]] [[شهدا]] را [[جهاد در راه خدا]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۰ و ۴۹۷.</ref> و آگاهانه بودن عمل آنان<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۴۴۸.</ref> می‌دانند. در این راه نویددادن [[قرآن]] به «[[اجر]] عظیم»<ref>سوره نساء، آیه ۷۴.</ref>، «بهشت ابدی»<ref>سوره توبه، آیه ۸۹.</ref>، «[[رضایت الهی]]»<ref>سوره توبه، آیه ۲۱.</ref>، «فوز عظیم»<ref>سوره توبه، آیه ۱۱۱.</ref> و رسیدن به {{متن قرآن|إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ}}<ref>سوره توبه، آیه ۵۲.</ref> [[مؤمنان]] را [[مشتاق]] شهادت می‌کند<ref>ملامحمدعلی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، ۱۲.</ref>.
| |
| | |
| «[[شهید]] و شهادت» به معنای «کشته شدن در [[راه خدا]]»، در تعدادی از [[آیات قرآن]] به‌کار رفته‌است. این کلمات غالباً ذیل [[آیات جهاد]] به‌کار رفته‌اند<ref>سوره بقره، آیه ۲۱۶، سوره آل عمران، آیه ۱۶۹، سوره توبه، آیه ۱۹-۲۲.</ref>. قرآن تأکید دارد که کشته‌شدگان در راه خدا را نباید مرده پنداشت<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۶۹.</ref> و به جهادگران [[وعده]] می‌دهد اگر در راه خدا کشته شوند مورد [[رحمت]] و عنایت او قرار خواهند گرفت<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۵۷، سوره آل عمران، آیه ۱۵۸.</ref>. قرآن [[پاداش]] آنان را {{متن قرآن|وَيُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَهَا لَهُمْ}}<ref>«و آنان را به بهشتی درمی‌آورد که به آنان شناسانده است» سوره محمد، آیه ۶.</ref> و شهادت را مایه [[بخشش گناهان]] می‌داند<ref>سوره آل عمران، ۱۹۵.</ref>؛ زیرا آنان جان و [[مال]] خود را با متاع [[برتر]] معامله کرده‌اند<ref>سوره توبه، آیه ۱۱۱.</ref>.
| |
| | |
| در روایات نیز [[شهادت در راه خدا]] بسی بزرگ داشته شده است؛ چنان‌که شرافتمندانه‌ترین [[مرگ]] خوانده شده است<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۹۷/۸.</ref> و محبوب‌ترین قطره در نزد [[خداوند]] قطرات [[خون]] شهید شمرده شده است<ref>کلینی، الکافی، ۵/۵۴.</ref> و [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} هزار ضربه [[شمشیر]] را که در راه خدا بر او فرود آید، گواراتر از مرگ در بستر دانسته است<ref>کلینی، الکافی، ۵/۵۳.</ref>. [[شهادت]] کفاره گناهان و عامل از میان بردن آنهاست<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۸/۳۲۶.</ref>. در [[فقه اسلامی]] [[شهید]] میدان [[جنگ]]، با [[لباس]] خود و بدون [[غسل]] به خاک سپرده می‌شود. از سوی دیگر، در فرهنگ اسلامی کسی که در راه [[شناخت حق]] یا در حال صدقه دادن<ref>کلینی، الکافی، ۵/۵۲.</ref> یا برای [[دفاع]] از [[خانواده]] و مالش کشته شود نیز در شمار [[شهدا]] شمرده شده‌است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۵/۱۲۰.</ref>.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۴۵۱.</ref>.<ref>[[مهیا زاهدین لباف|زاهدین لباف، مهیا]]، [[شهادت - زاهدین لباف (مقاله)| مقاله «شهادت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۵۱۹ ـ ۵۲۷.</ref>
| |
| | |
| == جایگاه شهادت نزد [[شیعیان]] ==
| |
| شهادت در [[مذهب]] [[شیعیان]] جایگاهی بس والا دارد. یازده [[امام]] [[معصوم]] [[شیعه]] {{ع}} همگی به گونه‌ای [[شهید]] شده و هیچ یک با [[مرگ طبیعی]] از [[دنیا]] نرفته‌اند<ref>بحارالانوار، ۲۱۷۲۷.</ref>. [[امام]] نخست [[شیعیان]]، حضرت [[علی بن ابی‌طالب]] {{ع}} چون هنگامه شهادتش فرا می‌رسد، می‌فرماید: "به خدای [[کعبه]] که [[رستگار]] شدم!"<ref>بحارالانوار، ۴۲/ ۲۳۹.</ref> و از [[القاب]] مشهور [[امام حسین]] {{ع}}، "[[سید الشهداء]]" است. این نشان از ارجی است که [[شیعیان]] بر شهادت می‌نهند. در نظرگاه [[شیعه]]، [[شهیدان]] در آن [[جهان]] مقاماتی بس والا دارند. آنان همان دَم که [[جان]] می‌بازند، از همه [[گناهان]] [[پاک]] می‌گردند<ref>تفسیر نور الثقلین، ۱/ ۵۱۷.</ref>. در [[قرآن]] نیز به صراحت از [[منزلت]] ویژه [[شهیدان]] یاد شده و آمده است که آنان نزد پروردگارشان به سر می‌برند و روزی می‌خورند<ref>آل عمران/ ۱۶۹.</ref>. [[حق]] [[شفاعت]] بعد از [[پاکان]] والامقامی همچون [[پیامبران]] و [[عالمان]]، به شهیدان نیز رسیده است و بنابراین، آنان می‌توانند از دیگران پیش [[خداوند متعال]] [[شفاعت]] کنند<ref>بحارالانوار، ۱۰۰/ ۱۲.</ref>. از ویژگی‌های شهیدان این است که بدن آنان ـ اگر در معرکه [[جهاد]] زخم خورند و همانجا [[جان]] بازند ـ [[نیازمند]] [[غسل]] و کفن نیست و بدن [[شهید]] در چنین حالتی، [[پاک]] است<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۳۱۶-۳۱۷.</ref>.
| |
| | |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده:IM009851.jpg|22px]] [[ مهیا زاهدین لباف|زاهدین لباف، مهیا]]، [[شهادت - زاهدین لباف (مقاله)| مقاله «شهادت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۶''']]
| |
| # [[پرونده:1100701.jpg|22px]] [[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه فقه سیاسی ج۲''']]
| |
| # [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
| |
| # [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| | |
| {{اسلام}}
| |
| {{مرگ در اسلام}}
| |
| {{احکام جهاد}}
| |
| | |
| [[رده:شهادت]]
| |
