نور امام: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
== نور ائمه {{عم}}؛ نخستین آفریده‌ها == | == نور ائمه {{عم}}؛ نخستین آفریده‌ها == | ||
در [[روایات]] متعددی آمده است که [[نور]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[ائمه اطهار]] {{عم}} پیش از [[آفرینش]] دیگر موجودات، [[آفریده]] شده‌اند. مضامین این [[روایات]]، گاه ناهمگون به نظر می‌رسند؛ ازاین‌رو لازم است این [[روایات]] به‌دقت بررسی، و چیستی [[خلقت]] نخستین نیز روشن شود. از دیگر سو، روایاتی مشهور نیز وجود دارد که براساس آنها عقلْ نخستین [[آفریده]] [[خداوند]] بوده است. تحلیل ارتباط این دو گونه [[روایات]] نیز از مسائلی است که باید بررسی شود. در [[زیارت جامعه کبیره]] که از [[زیارات]] معتبر به‌شمار می‌رود،<ref>در آینده درباره سند زیارت جامعه به تفصیل سخن خواهیم گفت.</ref> چنین آمده است: {{متن حدیث|خَلَقَكُمُ اللَّهُ أَنْوَاراً... بِكُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ}}؛<ref>محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، من لايحضره الفقیه، ج ۲، ص۶۱۳- ۶۱۵؛ همو، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص ۲۷۵؛ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص ۹۷. در سند این روایت، برخی راویان، مانند محمد بن احمد بن علی همدانی وجود دارند که مجهول به‌شمار می‌روند. اما چنان‌که پیش‌تر گفته شد، فراوانی این روایات و به‌ویژه وجود آنها در منابع کهن شیعی، موجب اطمینان به صدور آنها می‌شود.</ref> «[[خداوند]] شما را به‌صورت [[نور]] آفرید... به‌وسیله شما آغاز کرد و به‌وسیله شما به پایان می‌رساند». مضمون این عبارت نیز آن است که پیش از [[انوار]] [[معصومان]]، مخلوقی وجود نداشته است. در روایتی دیگر، [[امام رضا]] {{ع}} از اجداد طاهرینش، از [[پیامبر خاتم|رسول گرامی اسلام]] {{صل}} [[نقل]] کردند که فرمودند: {{متن حدیث|...أَوَّلَ مَا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْوَاحُنَا...}}؛<ref>محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۱، ص ۲۶۲ و ۲۶۳؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۲۵۴- ۲۵۶؛ همو، علل الشرایع، ج ۱، ص ۵ و ۶.</ref> "نخستین چیزی که [[خداوند]] آفرید، [[ارواح]] ما بود...". در این [[روایت]]، [[روح]] [[امامان]] {{عم}} نخستین آفریده‌های [[خداوند]] به‌شمار رفته است و چنان‌که خواهد آمد، مقصود از [[نور]] در این [[روایات]]، همان [[ارواح]] [[مطهر]] ایشان است. این دو [[روایت]] و روایاتی که در ادامه خواهد آمد، به‌روشنی بیان می‌کنند که [[نور]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} [[معصوم]] {{عم}} نخستین آفریده‌های [[خداوند]] هستند<ref>ر.ک: [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت (کتاب)|بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت]]، ص۸۴ ـ ۸۵.</ref>. | در [[روایات]] متعددی آمده است که [[نور]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[ائمه اطهار]] {{عم}} پیش از [[آفرینش]] دیگر موجودات، [[آفریده]] شده‌اند. مضامین این [[روایات]]، گاه ناهمگون به نظر می‌رسند؛ ازاین‌رو لازم است این [[روایات]] به‌دقت بررسی، و چیستی [[خلقت]] نخستین نیز روشن شود. از دیگر سو، روایاتی مشهور نیز وجود دارد که براساس آنها عقلْ نخستین [[آفریده]] [[خداوند]] بوده است. تحلیل ارتباط این دو گونه [[روایات]] نیز از مسائلی است که باید بررسی شود. در [[زیارت جامعه کبیره]] که از [[زیارات]] معتبر به‌شمار می‌رود،<ref>در آینده درباره سند زیارت جامعه به تفصیل سخن خواهیم گفت.</ref> چنین آمده است: {{متن حدیث|خَلَقَكُمُ اللَّهُ أَنْوَاراً... بِكُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ}}؛<ref>محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، من لايحضره الفقیه، ج ۲، ص۶۱۳- ۶۱۵؛ همو، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص ۲۷۵؛ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص ۹۷. در سند این روایت، برخی راویان، مانند محمد بن احمد بن علی همدانی وجود دارند که مجهول به‌شمار می‌روند. اما چنان‌که پیش‌تر گفته شد، فراوانی این روایات و به‌ویژه وجود آنها در منابع کهن شیعی، موجب اطمینان به صدور آنها می‌شود.</ref> «[[خداوند]] شما را به‌صورت [[نور]] آفرید... به‌وسیله شما آغاز کرد و به‌وسیله شما به پایان می‌رساند». مضمون این عبارت نیز آن است که پیش از [[انوار]] [[معصومان]]، مخلوقی وجود نداشته است. در روایتی دیگر، [[امام رضا]] {{ع}} از اجداد طاهرینش، از [[پیامبر خاتم|رسول گرامی اسلام]] {{صل}} [[نقل]] کردند که فرمودند: {{متن حدیث|...أَوَّلَ مَا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْوَاحُنَا...}}؛<ref>محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۱، ص ۲۶۲ و ۲۶۳؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۲۵۴- ۲۵۶؛ همو، علل الشرایع، ج ۱، ص ۵ و ۶.</ref> "نخستین چیزی که [[خداوند]] آفرید، [[ارواح]] ما بود...". در این [[روایت]]، [[روح]] [[امامان]] {{عم}} نخستین آفریده‌های [[خداوند]] به‌شمار رفته است و چنان‌که خواهد آمد، مقصود از [[نور]] در این [[روایات]]، همان [[ارواح]] [[مطهر]] ایشان است. این دو [[روایت]] و روایاتی که در ادامه خواهد آمد، به‌روشنی بیان می‌کنند که [[نور]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} [[معصوم]] {{عم}} نخستین آفریده‌های [[خداوند]] هستند<ref>ر.ک: [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت (کتاب)|بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت]]، ص۸۴ ـ ۸۵.</ref>. | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۹
مقدمه
از جمله مباحث بسیار مهم و جذاب در مسئله شئون امامت، بررسی شئون امام پیش از ورود به عالم ماده است. از ظواهر آیات قرآن کریم درباره این مسئله چیزی به دست نمی‌آید، اما مراجعه به متون حدیثی شیعه و اهل سنت روشن می‌سازد که امامان (ع) پیش از ورود به این دنیا، وجودی نوری داشته‌اند. این حقیقت، دست‌کم در بیش از پنجاه روایت نقل شده است که در میان آنها احادیث معتبری نیز به چشم می‌خورند. بنابراین در مجموعه این روایات، اصل خلقت نوری - فارغ از جزئیات آن - آموزه‌ای متقن است که می‌توان آن را به معصوم نسبت داد. دیگر جزئیات را باید با توجه به بررسی‌های دلالی و سندی روشن ساخت. در این فصل، مهم‌ترین مباحث را که می‌تواند با مسئله شئون امامت مرتبط باشد، بررسی می‌کنیم.
نور ائمه (ع)؛ نخستین آفریده‌ها
در روایات متعددی آمده است که نور پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) پیش از آفرینش دیگر موجودات، آفریده شده‌اند. مضامین این روایات، گاه ناهمگون به نظر می‌رسند؛ ازاین‌رو لازم است این روایات به‌دقت بررسی، و چیستی خلقت نخستین نیز روشن شود. از دیگر سو، روایاتی مشهور نیز وجود دارد که براساس آنها عقلْ نخستین آفریده خداوند بوده است. تحلیل ارتباط این دو گونه روایات نیز از مسائلی است که باید بررسی شود. در زیارت جامعه کبیره که از زیارات معتبر به‌شمار می‌رود،[۱] چنین آمده است: «خَلَقَكُمُ اللَّهُ أَنْوَاراً... بِكُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ»؛[۲] «خداوند شما را به‌صورت نور آفرید... به‌وسیله شما آغاز کرد و به‌وسیله شما به پایان می‌رساند». مضمون این عبارت نیز آن است که پیش از انوار معصومان، مخلوقی وجود نداشته است. در روایتی دیگر، امام رضا (ع) از اجداد طاهرینش، از رسول گرامی اسلام (ص) نقل کردند که فرمودند: «...أَوَّلَ مَا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْوَاحُنَا...»؛[۳] "نخستین چیزی که خداوند آفرید، ارواح ما بود...". در این روایت، روح امامان (ع) نخستین آفریده‌های خداوند به‌شمار رفته است و چنان‌که خواهد آمد، مقصود از نور در این روایات، همان ارواح مطهر ایشان است. این دو روایت و روایاتی که در ادامه خواهد آمد، به‌روشنی بیان می‌کنند که نور پیامبر اکرم (ص) و امامان (ع) معصوم (ع) نخستین آفریده‌های خداوند هستند[۴].
غیرمادی بودن نور امامان (ع)
یکی از محوری‌ترین مسائل در بحث نور امامان (ع) آن است که حقیقت این نور چیست؟ آیا همان روح است؟ همراه با جسم است یا مجرد محض؟ اگر همراه با جسم است، آن جسم چه ویژگی‌هایی دارد؟ پاسخ‌گویی دقیق به این پرسش‌ها چندان آسان نیست، اما شاید بتوان برخی ابهامات در این مسئله را تا حدودی برطرف ساخت. در روایتی صحیح از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند: "خداوند تبارک‌وتعالی فرمود: ای محمد، همانا من، نور تو و علی (یعنی به‌صورت روح بدون بدن) را آفریدم؛ پیش از آنکه آسمان‌ها و زمین و عرش و دریا را بیافرینم... روح تو و علی را جمع کرده، آنها را یک روح قرار دادم؛ پس این روح، مرا تمجید و تقدیس و تهلیل می‌کرد".[۵] در سطور پیشین، روایتی از امام رضا (ع) از اجداد طاهرینش، از رسول گرامی اسلام (ع) نقل شد که فرمودند: «...أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْوَاحُنَا... ثُمَّ خَلَقَ الْمَلاَئِكَةَ فَلَمَّا شَاهَدُوا أَرْوَاحَنَا نُوراً وَاحِداً اِسْتَعْظَمُوا أُمُورَنَا...»؛[۶] "نخستین چیزی که خداوند آفرید، ارواح ما بود... آن‌گاه ملائکه را آفرید. پس وقتی ارواح ما را به شکل یک نور دیدند، از امر ما به عظمت یاد کردند". در این روایت نیز بیان شده که نور امامان (ع) همان روح آنهاست. ضمن آنکه تصریح شده که همین روح، نخستین آفریده خداوند است. امام صادق (ع) در حدیثی فرمودند: "خداوند تبارک و تعالی چهارده‌هزار سال پیش از آفرینش مخلوقات، چهارده نور آفرید. پس آنها ارواح ما بودند".[۷] در این حدیث، افزون بر آنکه تأکید شده نور امامان (ع) نخستین آفریده‌ها بوده، تصریح می‌شود که مقصود از نور، همان روح است. دو روایت اخير، اعتبار سندی لازم را ندارند، اما با توجه به تکرار مضمون آنها در روایات صحیح، پذیرفتنی‌اند. بنابراین، روشن می‌شود که مقصود از نور امامان (ع)، همان ارواح مطهر آنهاست. طبیعی است که این روح، مجرد است و ویژگی‌های مادی ندارد[۸].
منابع
پانویس
- ↑ در آینده درباره سند زیارت جامعه به تفصیل سخن خواهیم گفت.
- ↑ محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، من لايحضره الفقیه، ج ۲، ص۶۱۳- ۶۱۵؛ همو، عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص ۲۷۵؛ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص ۹۷. در سند این روایت، برخی راویان، مانند محمد بن احمد بن علی همدانی وجود دارند که مجهول به‌شمار می‌روند. اما چنان‌که پیش‌تر گفته شد، فراوانی این روایات و به‌ویژه وجود آنها در منابع کهن شیعی، موجب اطمینان به صدور آنها می‌شود.
- ↑ محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا (ع)، ج ۱، ص ۲۶۲ و ۲۶۳؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۲۵۴- ۲۵۶؛ همو، علل الشرایع، ج ۱، ص ۵ و ۶.
- ↑ ر.ک: فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت، ص۸۴ ـ ۸۵.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۴۴۰.
- ↑ محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا (ع)، ج ۱، ص ۲۶۲ و ۲۶۳؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۲۵۴- ۲۵۶؛ همو، علل الشرایع، ج ۱، ص ۵ و ۶.
- ↑ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۲۵۴- ۲۵۶.
- ↑ ر.ک: فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت، ص۸۵ ـ ۸۶.