انتظار در ادیان: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۰۲

تغییرمسیر به:

انتظار از دیدگاه ادیان

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{مهدویت}}
+#تغییر_مسیر [[انتظار از دیدگاه ادیان]]
-== [[انتظار در اسلام]] ==
-در [[اسلام]]، [[انتظار مهدی]] [[موعود]]{{ع}} یکی از مسایل حیاتی و [[اعتقادات]] [[قطعی]] عموم [[مسلمانان]] است که [[شیعه]] و [[سنی]] در طی قرون و اعصار پیاپی همه بر این [[عقیده]] [[اتفاق نظر]] دارند <ref>ر. ک: [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص۷۷-۷۸.</ref>. انتظار در اسلام به ویژه [[تشیع]]، در برگیرندۀ [[ایمان]] به امام‌ حاضر و ناظر است که همۀ اعتقادات بنیادین اسلام را در خود به همراه دارد و ظهور آخرین ذخیره و [[حجت الهی]]، اتمام دوران [[ظلم]] [[ظالمان]] و آغاز [[پیروزی]] نهایی [[صالحان]] است <ref>ر. ک: سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص۱۹-۲۱.</ref>. اما اکثر [[ادیان]] دیگر [[منتظر]] یک وجود مافوق بشری هستند که در [[آخرالزمان]] ظهور کند‌ و [[عدالت]] را در [[جهان]] برقرار نماید. [[انتظار]] در‌ این‌ [[جوامع]]، از وجود بحران‌ها، نیازهای درونی و [[روحی]] انسان‌ و ‌‌ناتوانی‌ [[بشر]] برای [[اصلاح]] نشأت می‌گیرد و تنها [[امید]] این جوامع برای [[رهایی]] از این‌ قیود، [[ظهور منجی]] و بروز یک [[انقلاب]] اجتماعی‌ همه جانبه است <ref>ر. ک: [[زهرا ابراهیمی|ابراهیمی، زهرا]]، [[نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی (مقاله)|نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی]]، ص۷۷-۷۹.</ref>. به عبارت دیگر [[انتظار فرج]] در اسلام و به ویژه در [[مذهب]] [[تشیّع]]، عبارت از ایمان [[استوار]] به [[امامت]] و [[ولایت]] [[حضرت ولی عصر]]{{ع}} و [[امید به ظهور]] [[مبارک]] [[حجّت]] [[خداوند]] و آرزوی فرا رسیدن [[روزگار رهایی]] [[مستضعفان]] از چنگال [[مستکبران]] و فتح و پیروزی نهایی [[مؤمنان]] و آغاز [[حکومت صالحان]]، تا [[پایان جهان]] است که همۀ اعتقادهای اساسی اسلام را از [[یکتایی خدا]] و [[رسالت پیامبر]]{{صل}} و [[امامت امامان معصوم]]{{ع}} و تحقّق [[وعده]] تخلّف‌ناپذیر خداوند دربر دارد <ref>ر. ک: [[سید اسدالله هاشمی شهیدی|هاشمی شهیدی، سید اسدالله]]، [[ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان (کتاب)|ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان]]، ص۱۹۳.</ref>.
-[[اسلام]]، درصدد ایجاد جامعه‌ای خداباور، منسجم و در نهایت نهادینه‌سازی [[عدالت]] در [[جامعه انسانی]] است و در هزار و چهار صد سال قبل چنین‌ جامعۀ جهانی مبتنی بر [[عدل]] و [[اتحاد]] را [[پیش‌بینی]] نموده و مطرح می‌نماید که صالحان‌ و مستضعفان‌ بر‌ [[کافران]] و [[ظالمان]] [[غلبه]] می‌یابند و شخصی از تبار ابراهیم{{ع}} و از [[خاندان]] حضرت رسول‌ [[اکرم]]{{صل}} که نام او "محمد" و [[کنیه]] او "[[ابو القاسم]]" و [[لقب]] او "[[قائم]]" است، [[قیام]] خواهد کرد <ref>ر. ک: [[زهرا ابراهیمی|ابراهیمی، زهرا]]، [[نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی (مقاله)|نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی]]، ص۷۷-۷۹.</ref>. البته باید توجه داشت همان‌گونه که دربارۀ [[مهدی]] و [[غیبت]] او [[عقاید انحرافی]] در میان [[مسلمانان]] وجود دارد، اصل [[اندیشه]] [[انتظار]] نیز به [[انحراف]] کشیده شده است؛ بدین معنا که گروه‌هایی از مسلمانان در طول [[تاریخ]] [[انتظار ظهور]] شخصی از [[قبیله]] یا [[طایفه]] خود را داشته‌اند <ref>ر. ک: [[مصطفی صادقی|صادقی، مصطفی]]؛ [[تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور (کتاب)|تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور]، ص۷۹- ۸۱.</ref>.
-== [[انتظار از دیدگاه مسیحیت]] ==
-در [[دین]] [[مسیحیّت]] [[عقیده]] به انتظار و [[ظهور موعود]] نسبت به سایر [[ادیان توحیدی]] بیشتر به چشم می‌خورد <ref>ر. ک: [[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار فرج ۶ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟؟؟</ref> در [[انجیل]] بشارت‌های فراوانی در مورد موعودِ [[آخرالزمان]] آمده است <ref>ر. ک: [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص۷۵-۷۶.</ref> که چراغ انتظار را، در میان [[مسیحیان]] روشن می‌دارد و به صراحت مسیحیان را به [[انتظار سازنده]] و [[آمادگی]] و [[بیدار]] باش، برای آمدن [[منجی]] و [[مصلح جهانی]] [[دعوت]] می‌نماید زیرا وقت ظهورش مشخص نیست <ref>انجیل لوقا، باب ۱۲، آیات ۳۵ ـ ۴۰. انجیل متی، باب ۲۵، فصل ۸۱، ص۱۲۴. انجیل مرقس، باب ۱۳، آیه شماره ۳۵.</ref>؛ به عنوان نمونه می‌‌توان از موارد زیر برای [[اعتقاد]] مسیحیان به انتظار و [[موعود]] نام برد:
-# در [[انجیل لوقا]] آمده است: "کمرهای خود را بسته، و چراغ‌های خود را افروخته بدارید، باید مانند کسانی باشید که [[انتظار]] آقای خود را می‌کشند که چه وقت از [[عروسی]] مراجعت کند، تا هروقت آید و در را بکوبد بی‌درنگ در را برای او باز کنند، خوشا به [[حال]] آن غلامانی که آقای ایشان چون آید آنها را [[بیدار]] یابد، پس شما نیز مستعد باشید زیرا در ساعتی که شما [[گمان]] نمی‌برید، [[پسر انسان]] می‌آید" <ref>انجیل لوقا، باب ۱۲، آیات ۳۵ ـ ۴۰.</ref>. در [[انجیل متی]] آمده است: "بیدار و آماده باشید در این وقت، پس به [[درستی]] که شما آن [[روز]] و [[ساعت]] را نمی‌دانید" <ref>انجیل متی، باب ۲۵، فصل ۸۱، ص۱۲۴.</ref>. [[مسیحیان]] بر اثر شدت انتظار بازگشت [[عیسی]]{{ع}} دچار توهماتی شدند و تاریخ‌هایی را برای این رویداد [[پیشگویی]] کردند و بر این اساس فرقه‌های متعددِ منتظرُ ظهور، پدید آمدند <ref>ر. ک: [[حسین توفیقی|توفیقی، حسین]]، [[هزاره‌گرایی در مسیحیت (مقاله)|هزاره‌گرایی در مسیحیت]] ص۱۹ و ۹۳.</ref>.
-# در میان مسیحیان عصر حاضر هم، [[شوق]] انتظار هنوز زنده است <ref>ر. ک حسین توفیقی|توفیقی، حسین، هزاره‌گرایی در مسیحیت (مقاله)|هزاره‌گرایی در مسیحیت، ص۱۹.</ref>؛ زیرا تمام مسیحیان معتقدند و در [[انجیل]] هم آمده که [[حضرت عیسی]]{{ع}} فرمود: "من اکنون می‌روم و باز خواهم گشت". و حتی یکی از یکشنبه‌های [[عید]] خود را "یکشنبه بازگشت" <ref>منظور از یکشنبه‌های عید، عشای ربانی است که در رأس شعائر هفتگانه مسیحیان قرار دارد که در آن نان و شراب می‌خورند، به عنوان جسم و خون حضرت عیسی{{ع}}؛ مسیحیان این مراسم را در یکشنبه‌ها برگزار می‌کنند. ر. ک: رضی، هاشم، ادیان بزرگ جهان، ص۵۵۶ ـ ۵۵۷.</ref> نامیده‌اند <ref>ر. ک: [[عزیزالله ح‍ی‍دری‌|ح‍ی‍دری‌، عزیزالله]]، [[امام مهدی تجسم امید و نجات (کتاب)|امام مهدی تجسم امید و نجات]]، ص۶۸.</ref>.
-== انتظار از دیدگاه [[یهودیت]] ==
-انتظار [[موعود]] [[آخرالزمان]] از [[اعتقادات]] ضروری یهودیت است <ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۲۰-۲۵.</ref>. در طول تاریخِ پر فراز و نشیب [[یهود]]، [[انتظار]] [[منجی]] موج می‌زند و [[سختی‌ها]] و آوارگی‌ها را به [[امید]] آمدن [[منجی موعود]] و [[برتری]] در [[جهان]] متحمل شده‌اند <ref>ر. ک: [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی ‎اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۳۰، ۳۱؛ [[زهرا ابراهیمی|ابراهیمی، زهرا]]، [[نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی (مقاله)|نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی]]، ص۶۷-۷۳.</ref>. از این‌رو مسئله انتظار در [[آیین یهود]] به [[طور]] جدی مطرح است و در آثار [[دینی]] یهود از جمله [[اسفار تورات]] و دیگر کتاب‌های [[انبیاء]] آنان همواره به [[موعود]]، علائم [[آخرالزمان]] و [[رجعت]] اشاره شده است <ref>ر. ک: [[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار فرج ۶ (مقاله)|انتظار فرج]]؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص۷۴-۷۵.</ref>.
-بر اساس [[اعتقاد]] یهود با آمدن موعود، همۀ موجودات از وجود او بهره‌مند خواهند شد، [[منتظران]] [[خداوند]] [[وارث زمین]] خواهند شد و [[صالحان]] مورد [[تأیید خداوند]] قرار خواهند گرفت <ref>ر. ک: ناصر فروهی|فروهی، ناصر، انتظار فرج ۶ (مقاله)|انتظار فرج؛ [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص۱۷۴ </ref>. از دیگر [[معتقدات]] یهود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: [[ظهور منجی]]، [[حمایت]] از [[نیکان]]، از بین رفتن [[ستمگران]]، از بین رفتن [[فقر]]، [[رفتار عادلانه]] او با [[مردم]] و [[یاری رساندن]] به [[فقرا]] و [[مساکین]]، [[تسلط]] او بر تمام [[زمین]]، افزونی [[نعمت]] و [[زراعت]]، [[داوری]] بر [[اقوام]] و...، ظهور [[مصلح کل]] که از وعده‌های محتوم [[الهی]] و موجب [[آرامش]] و [[امید به آینده]] است <ref>ر. ک: [[زهرا]] ابراهیمی|ابراهیمی، زهرا، نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی (مقاله)|نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی، ص۶۷-۷۳.</ref>.
-[[انتظار از دیدگاه زرتشت]]
-انتظار از جمله اصول مسلم [[زرتشتیان]] است که در کتاب [[اوستا]] <ref>اوستا به معنای معرفت است. و قسمت‌های آن عبارت‌اند از: یسنا، ویسپرد، یشت‌ها، وندیدا، فرده اوستا. ر. ک: رابرت ا. هیوم، ترجمه عبدالرحیم گواهی، ادیان و مذاهب بزرگ جهان، ص۳۳۱؛ توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، ص۶۶.</ref>، از [[موعود]] [[سخن]] گفته‌اند در این [[دین]]، موعودهایی معرفی شده‌اند که آنان را "[[سوشیانت]]" می‌‌نامند <ref>او را از این جهت سوشیانت می‌خوانند که به همه جهان مادی منفعت و سود می‌رساند. ر. ک. اوستا، فروردین، فقره ۱۲۹.</ref>. در این دین، مسئله [[انتظار]] [[منجی]] با توجه به منظومۀ [[عقیدتی]] آن به نحو خاص مطرح می‌‌شود. یک [[قدرت]] کیهانی یا ([[روح]] خیر) به نام "اهورا [[مزدا]]" و یک قدرت کیهانی متضاد (روح بزرگ شو) به نام "[[اهریمن]]" خودنمایی می‌‌کند. در طول [[تاریخ]]، این دو نیرو تا [[آخر الزمان]] با هم که با ظهور "[[سوشیانس]]" آغاز می‌‌شود، در ستیزند و آن [[زمان]]، خوبی بر [[شر]] [[غلبه]] می‌‌کند و دوره [[صلح]] و [[پاکی]] و اعتلای "آهورا مزدا" فرا می‌رسد و با ظهور (سوشیانس) [[آخرالزمان]] آغاز می‌گردد <ref>ر. ک: [[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار فرج (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟؟؟.</ref>. احتمالاً [[زرتشت]]، نخستین [[دینی]] بود که [[پیروزی]] نهایی [[خوش‌رفتاری]] بر [[بدرفتاری]] و [[بشارت]] آمدن منجی و [[آبادانی جهان]] را [[تعلیم]] داد <ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۲۵-۳۰.</ref>. در واقع [[زرتشتیان]] [[تاریخ]] [[جهان]] را به چهار دوره تقسیم می‌‌کنند و برای هر دوره مدت سه هزار سال قائل گردیده‌اند و گفته‌اند: "یشت زرتشت" در آغاز دوره آخرین ظهور فرمود، پس از او سه [[نجات]] دهندۀ دیگر پیاپی به فواصل هزار سال خواهند آمد. نخستین ایشان، کسی بوده به نام "اوشتار" که درست هزار سال پس از زرتشت پدیدار گشته و دومین ایشان "اوشتار ماه" نام داشت و دو هزار سال پس از زرتشت به جهان آمد و سرانجام آخرین موعود با نام "سوشیانت" است <ref>خورشید مغرب، ص۵۳.</ref>. که مهم‌ترین آنها است <ref>ر. ک: مصطفوی، علی اصغر، سوشیانت، ص۶۴.</ref> و او "سوشیانت پیروزگر" خوانده شده و این سوشیانت، همان موعود اصلی است <ref>ر. ک: [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص۷۶-۷۷.</ref>.
-تجلّی [[شوق]] به ظهور موعودها و [[انتظار]] برای نوسازی [[جهان]] در کتاب [[اوستا]] <ref>اوستا، یسناهات ۴۶ و ۴۸.</ref> و ادعیۀ [[زرتشتیان]]، نمایان است و اگر چه در اوستا[[سخن]] از رهانندگان و همۀ موعودها و انتظار آمدن آنهاست، اما زرتشتیان در عصر حاضر در انتظار [[سوشیانت]] سوم به سر می‌برند. آنان در [[زمان]] معاصر با خواندن [[ادعیه]] و برپایی مراسمات عملاً [[منتظر]] بودن خود را به [[اثبات]] می‌رسانند <ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۲۵-۳۰؛ [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص۱۷۲</ref>. از مطالب زرتشتیان دربارۀ [[موعود]]، به نظر می‌‌رسد [[منجی]] آنان از میان زرتشتیان بر می‌خیزد و کشوری برای آنان برپا می‌کند و بر اساس قوم‌مداری، آنان بر جهانیان [[برتری]] پیدا می‌‌کنند، اما اندیشۀ موعود [[زرتشتی]]، اندیشه‌ای [[جهان شمول]] است و [[پیروان]] [[آیین]] مزدیسنا در انتظار تولد و ظهور سوشیانت سوم و رهانندگی تمام جهانیان هستند <ref>ر. ک: میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار، ص۲۵-۳۰.</ref>.
-== [[انتظار از دیدگاه آیین هندو]] ==
-[[اندیشه]] موعود در [[آیین هندو]] با [[شخصیت]] "کلکی (kalki) یا کلکین (kalkin)" شکل می‌گیرد. بنابر [[فکر]] هندویی، جهان از چهار دوره رو به [[انحطاط]] تشکیل می‌شود. در چهارمین دوره یعنی عصر "کَلی" سراسر جهان را [[ظلم]] و [[تاریکی]] فرا می‌گیرد، ناشایستگان بر [[جان]] و [[مال]] [[مردم]] مسلط می‌شوند، [[دروغ]] و [[دزدی]] و [[رشوه]] [[سایه]] سیاه خویش را بر [[دنیا]] می‌گستراند در این عصر که بنابر باورهای هندویی، ما اکنون در آن بسر می‌بریم فقط به یک چهارم دَرمِه ([[نظم]] کیهانی یا [[دین]]) عمل می‌شود و سه چهارم آن به دست [[فراموشی]] سپرده می‌شود. در پایان چنین دوران سیاهی دهمین و آخرین تنزل (اَوتاره) و شینوا <ref>در آیین هندو سه خدا وجود دارد: برهما، شینوا و شیوا، «برهما» همان خدای پدر یا خدایی است که جسم نیست و غیرمتناهی است و ازلی و ابدی می‌باشد. «وشینو» خدایی است که خالق موجودات است و «شیوا» خدای میراننده موجودات و آورنده سیل و خشک‌کننده درختان است.</ref> که "کلکی یا کلکین" نام دارد سوار بر اسبی سفید و با شمشیری آخته و شهابگون ظهور می‌کند تا [[شرارت]] و [[ظلم]] را ریشه‌کن کند و [[عدالت]] و [[فضیلت]] را برقرار سازد <ref>مجله هفت آسمان، شماره ۱۲ و ۱۳، مقاله گونه‌شناسی موعود در ادیان مختلف، ص۱۱۶.</ref>. به این صورت، [[هندویان]] در این عصر که عصر [[فساد]] و ظلم نام گرفته در [[انتظار ظهور]] [[دادگستری جهانی]] هستند که بیاید و به [[شرارت‌ها]] و [[ظلم‌ها]] خاتمه داده و عدالت و فضیلت را برقرار سازد.
-== [[انتظار]] از دیدگاه [[آیین زرتشت]] ==
-* تجلّی [[شوق]] به ظهور موعودها و انتظار برای نوسازی [[جهان]] در [[اوستا]]<ref>اوستا، یسناهات ۴۶ و ۴۸.</ref> و ادعیۀ [[زرتشتیان]]، نمایان است و اگر چه در اوستا[[سخن]] از رهانندگان و همۀ موعودها و انتظار آمدن آنهاست، اما زرتشتیان در عصر حاضر در انتظار [[سوشیانت]] سوم به سر می‌برند. آنان در [[زمان]] معاصر با خواندن [[ادعیه]] و برپایی مراسمات عملاً [[منتظر]] بودن خود را به [[اثبات]] می‌رسانند<ref>ر. ک. [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۲۵-۳۰؛ [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص۱۷۲</ref>.
-* اگر چه از مطالب زرتشتیان دربارۀ [[موعود]]، به نظر می‌‌رسد [[منجی]] آنان از میان زرتشتیان بر می‌خیزد و کشوری برای آنان برپا می‌کند و بر اساس قوم‌مداری، آنان بر جهانیان [[برتری]] پیدا می‌‌کنند، اما اندیشۀ موعود [[زرتشتی]]، اندیشه‌ای [[جهان شمول]] است و [[پیروان]] [[آیین]] مزدیسنا در انتظار تولد و ظهور سوشیانت سوم و رهانندگی تمام جهانیان هستند<ref>ر. ک. میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار، ص۲۵-۳۰.</ref>.
-== نتیجه ==
-[[باور]] به [[ظهور منجی موعود]]، فصل مشترک همه [[ادیان الهی]] و بسیاری از آیین‌هاست. همگی بر این باروند که روزی به‌وسیله یک [[منجی]]، غبار ظلم، [[بی‌عدالتی]]، [[تبعیض]] و... از عالم [[پاک]] می‌شود و [[مردم]] [[دنیا]] در جهانی به دور از ظلم و شرارت و سرشار مِهر و عدالت به زندگانی می‌پردازند.
-== پرسش مستقیم ==
-* [[دیدگاه ادیان و مکاتب گوناگون درباره انتظار چیست؟ (پرسش)]]
-== پرسش‌های وابسته ==
-{{پرسمان انتظار فرج}}
-== منابع ==
-{{منابع}}
-# [[پرونده:97B13919.jpg|22px]] [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|'''فلسفه انتظار''']]
-# [[پرونده:1100129.jpg|22px]] [[داوود الهامی|الهامی، داوود]]، [[آخرین امید (کتاب)|'''آخرین امید''']]
-# [[پرونده:1100127.jpg|22px]] [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|'''موعود حق''']]
-# [[پرونده:1100125.jpg|22px]] [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|'''نگاهی به مسأله انتظار''']]
-# [[پرونده:Mahdaviat.jpg|22px]] [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت پیش از ظهور (کتاب)|'''مهدویت پیش از ظهور''']]
-# [[پرونده:1100130.jpg|22px]] [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|'''انتظار از دیدگاه اهل بیت''']]
-# [[پرونده:1379512.jpg|22px]] [[سید حسین تقوی|تقوی، سید حسین]]، [[حضرت مهدی از ظهور تا پیروزی (کتاب)|'''حضرت مهدی از ظهور تا پیروزی''']]
-# [[پرونده:11830.jpg|22px]] [[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[نگاهی به پدیده انتظار و آثار حیات‌بخش آن (مقاله)|'''نگاهی به پدیده انتظار و آثار حیات‌بخش آن''']]
-{{پایان منابع}}
-== پانویس ==
-{{پانویس}}
-[[رده:انتظار در ادیان]]