|
|
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{پرسش غیرنهایی}}
| | #تغییر_مسیر [[آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)]] |
| {{جعبه اطلاعات پرسش
| |
| | موضوع اصلی = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]]
| |
| | موضوع فرعی = [[انتظار]] [[فرج]] چه ضرورتی دارد؟
| |
| | تصویر = 7626626268.jpg
| |
| | اندازه تصویر = 200px
| |
| | مدخل بالاتر = [[مهدویت]] / [[غیبت امام مهدی]] / [[وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت]] / [[انتظار فرج]]
| |
| | مدخل اصلی = [[ضرورت انتظار]]
| |
| | مدخل وابسته =
| |
| | پاسخ‌دهنده =
| |
| | پاسخ‌دهندگان = ۷ پاسخ
| |
| }}
| |
| '''[[انتظار]] [[فرج]] چه ضرورتی دارد؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[مهدویت (پرسش)|مهدویت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[مهدویت]]''' مراجعه شود.
| |
| | |
| ==عبارت‌های دیگری از این پرسش==
| |
| == پاسخ جامع اجمالی==
| |
| <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
| |
| <div style="border-right-style: solid; border-right-color: #FFCC33; background-color: #FFF1B9; font-size: 100%;">* ''<sub>پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده میشود:</sub>''</div>
| |
| <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
| |
| {|style="text-align: center; background-color:##fff; width:40%; border-radius:0px; align:left !important; margin:left"
| |
| |-
| |
| |[[پرونده:Pic1397.jpg|75px]]||[[پرونده:13681166.jpg|75px]]||[[پرونده:13681061.jpg|75px]]||[[پرونده:1100130.jpg|65px]]||[[پرونده:10037862.jpg|50px]]||[[پرونده:4764567.jpg|70px]]
| |
| |-
| |
| |<sub>[[مجید حیدری‌نیک|حیدری‌نیک]]</sub>||<sub>[[محبوب شفائی|شفائی]]</sub>||<sub>[[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی]]</sub>||<sub>[[سکینه طاووسی|طاووسی]]</sub>||<sub>[[خدیجه هاشمی|هاشمی]]</sub>||<sub>پژوهشگران مسجد مقدس جمکران</sub>
| |
| |-
| |
| |}
| |
| ===[[جایگاه انتظار]]===
| |
| [[عقیده]] به [[ظهور]] [[مصلح جهانی]] و ایجاد [[آمادگی]] در کل عالم و در یک عبارت "[[انتظار]] داشتن" امر حیاتی و لازمی است که [[پیشوایان دینی]] آن را راهبردی مهم در [[دوران غیبت]] دانسته و علاوه بر امر نمودن نسبت به آن، به [[وجوب]] [[انتظار]] هم اشاره کرده‌اند<ref>ر.ک. [[لطف الله صافی گلپایگانی|صافی گلپایگانی، لطف الله]]، منتخب الاثر، ص ۲۲۳؛ [[[[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۱۲. </ref>. در [[تفکر شیعی]] [[انتظار مهدی]] [[موعود]] {{ع}} همواره به عنوان یکی از اصول [[مسلم]] [[اعتقادی]] مطرح و [[انتظار]] آن [[منجی]] از اهمیت و [[جایگاه]] خاصی برخوردار بوده و بخش عظیمی از [[معارف]] [[شیعی]] را به خود اختصاص داده است<ref>ر.ک. [[انتظار چیست منتظر کیست؟ (کتاب)|انتظار چیست منتظر کیست؟]]، ص ۱۶ ـ ۱۸.</ref>.
| |
| ===[[ضرورت انتظار]]===
| |
| *اهمیت و [[ضرورت]] دورۀ [[انتظار]] را می‌توان از زوایای مختلف بررسی کرد:
| |
| #توجه به معنا و [[حقیقت انتظار]]: [[انتظار]] یک دورۀ [[آماده‌سازی]] و [[زمینه‌سازی]] است و هر [[انقلاب]] و حرکتی که این دوره را پشت سر نگذاشته باشد، ناقص و بی ثمر است. این خاصیت [[انتظار]] است که [[منتظر]] را وادار می‌کند تا کمبودها را حدس بزند و مانع‌ها را بشناسد و برای زدودن آنها، برنامه بریزد. بنابراین، برای هر انقلابی گذر از دورۀ [[انتظار]] [[ضرورت]] است و هر [[قدر]] اهداف انقلابی بزرگ‌تر باشد، دورۀ [[انتظار]] آن هم گسترده‌تر خواهد بود<ref>ر.ک. حیدری‌نیک، مجید، نگاهی دوباره به انتظار، ص ۲۳ ـ ۲۷.</ref>.
| |
| #بررسی اوراق زرین [[تاریخ]]: [[ضرورت]] و اهمیت دورۀ [[انتظار]] را از لابه لای صفحات [[تاریخ]] نیز می‌توان به دست آورد. پس از [[رحلت]] [[رسول اکرم]]{{صل}} و [[شهادت]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} و [[سیدالشهداء]]{{ع}} تا امروز، ریشۀ تمام حرکت‌ها و [[نهضت‌های شیعی]] علیه [[باطل]] و استثمارگران، همین فلسفۀ [[اجتماعی]] [[انتظار]] و [[عقیده]] به ادامۀ [[مبارزه]] تا [[پیروزی]] [[حق]] بوده است. این امر چنان مورد توجه بزرگان [[دین]] قرار گرفته تا آنجا که یکی از معیارهای پذیرش [[اعمال]] نامیده شده است<ref>ر.ک. ابن ابی زینب، نعمانی، الغیبه، ص ۲۰۰.</ref>.
| |
| #بررسی مواضع [[دشمنان]]: در اهمیت دوران [[انتظار]] همین بس که [[دشمنان]]، آن را [[مانع]] تسلط خود بر [[مسلمانان]] برشمرده‌اند و دو نکته را عامل [[پایداری]] [[شیعه]] می‌دانند: "نگاه سرخ" [[شیعیان]]، یعنی [[عاشورا]] و "نگاه سبز" شان یعنی [[انتظار]]<ref>به نقل از: مجله بازتاب اندیشه، خرداد ۸۰، ص ۱۹۳ (مجله موعود، ش ۲۵ و ۲۶). </ref>. | |
| ===[[روایات]] [[ضرورت انتظار]]===
| |
| *در بسیاری از [[روایات]] بر [[لزوم]] و [[ضرورت]] بلکه [[وجوب]] [[انتظار حضرت مهدی]] [[موعود]]{{ع}} در [[دوران غیبت]] تصریح شده است<ref>ر.ک. [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|چشم به راه]]، ص۴۸.</ref> [[امام جواد]]{{ع}} می‌‌فرماید: «همانا [[قیام]] کنندۀ از ما [[اهل بیت]] همان [[مهدی]] است که [[انتظار]] او در زمان غیبتش [[واجب]] است».<ref>{{متن حدیث|"إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِیُّ الَّذِی یَجِبُ أَنْ یُنْتَظَرَ فِی غَیْبَتِهِ"}}؛ کمال الدین، ج ۲؛ ص ۲۷۷. </ref> و در روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} یکی از ملاک‌های [[قبولی اعمال]] [[بندگان]]، [[انتظار مهدی]] [[قائم آل محمد]]{{ع}}، عنوان شده است<ref>الغیبه، نعمانی، ص ۲۰۰</ref>. از این [[روایات]] روشن میشود [[دین‌داری]] و [[بندگی خدا]] جز به شرط تحقق [[انتظار قائم]]، امکان ندارد<ref>ر.ک. [[خدیجه هاشمی|هاشمی، خدیجه]]، [[مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر ۱ (کتاب)|مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر]]، ص ۴۰.</ref>.
| |
| ===نتیجه گیری===
| |
| *بنابراین، [[انتظار]] به عنوان یکی از اصول [[مسلم]] [[اعتقادی]]، امری لازم و حیاتی است که با توجه به [[حقیقت انتظار]]، بررسی [[تاریخ]] و مواضع [[دشمنان]] [[ضرورت]] آن معلوم میشود و در بسیاری از [[روایات]] بر [[وجوب]] آن تصریح شده است.
| |
| | |
| ==پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه==
| |
| {{یادآوری پاسخ}}
| |
| | |
| {{جمع شدن|۱. حجت الاسلام و المسلمین حیدری‌نیک؛}}
| |
| [[پرونده:Pic1397.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[مجید حیدری‌نیک]]]]
| |
| ::::::حجت الاسلام و المسلمین '''[[مجید حیدری‌نیک]]'''، در کتاب ''«[[نگاهی دوباره به انتظار (کتاب)|نگاهی دوباره به انتظار]]»'' در این‌باره گفته است:
| |
| ::::::«[[عقیده]] به [[ظهور]] [[مصلح]] و [[آمادگی]] برای [[انقلاب جهانی]]، چنان حیاتی و لازم بوده است که [[پیشوایان دینی]] [[انتظار]] را [[راهبرد]] مهم این برهه [[تاریخی]] دانسته، در [[دوران غیبت]] به آن [[فرمان]] داده‌اند<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِيُّ الَّذِي يَجِبُ أَنْ يُنْتَظَرَ فِي غَيْبَتِهِ وَ يُطَاعَ فِي ظُهُورِهِ}} (منتخب الأثر، ص ۲۲۳). چون در لابه لای مباحث گذشته و آینده، از روایاتی در مورد ارزش و فضیلت و اهمیت انتظار سخن رفته است، در این جا از پرداختن به این مسأله خودداری شده است. ر.ک: بحارالأنوار، ج ۵۲، صص ۱۲۲ - ۱۲۵، ۱۴۰ و ۲۲۳؛ الغیبه، نعمانی، ص ۲۰۰؛ منتخب الأثر، صص ۴۹۶ - ۴۹۸ و ۲۳۴؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۷۶.</ref>. اهمیت و [[ضرورت]] دوره [[انتظار]] را می‌توان از زوایای مختلف بررسی کرد:
| |
| :::::*'''توجه به معنا و [[حقیقت انتظار]]''' همان گونه که گذشت، [[انتظار]] یک دوره [[آماده‌سازی]] و [[زمینه‌سازی]] است و هر [[انقلاب]] و حرکتی که این دوره را پشت سر نگذاشته باشد، ناقص و بی ثمر است. کسانی را می‌بینیم که به پا ایستاده‌اند و راه افتاده‌اند، ولی دوره انتظاری نداشته‌اند. گویا چیزی نمی‌خواسته‌اند و تنها بر اساس جو محیط و جریان [[حاکم]] به رفتن وادار شده‌اند. اینها بدون [[انتظار]] و بدون آماده باش در گام‌های نخست گرفتار شده‌اند و به خودخوری و فرار از خویشتن رسیده‌اند و سرانجام زیر فشار ابهام‌ها و اشکال‌ها، در مرحله [[فکر]] و [[اعتقاد]]، ظرفیت و [[تحمل]]، طرح و برنامه، [[اجرا]] و عمل، از کمبود امکانات گرفته تا نیازهای [[اقتصادی]] و نیازهای تخصصی و [[علمی]]، حتی [[آمادگی]] بدنی و [[توانایی]] جسمی، به [[انزوا]] و فرار از کار و جدایی از عمل روی آورده‌اند. طبیعی است آنها که عمل زده بودند، بعدها با نفرت، عرفان زده، [[فلسفه]] زده و [[علم]] زده و کلاس زده هم بشوند و به دنبال [[پناه]] گاهی بگردند. باز هم طبیعی است که به پناهی نرسند و سرگردان بمانند.
| |
| ::::::بنابراین، برای هر انقلابی گذر از دوره [[انتظار]] [[ضرورت]] است و هر [[قدر]] اهداف انقلابی بزرگ‌تر باشد، دوره [[انتظار]] آن هم گسترده‌تر خواهد بود. [[سنت]] تغییرناپذیر الاهی، بر این است که ایجاد تغییرات [[اصلاح]] گرایانه در گرو سلسله شرایط و زمینه‌های خارجی است و تا همه آن شرایط کاملاً تحقق نیابد، امکان رسیدن به [[هدف]] وجود ندارد.
| |
| ::::::بدین جهت، [[آیین اسلام]] پس از یک دوره طولانی و چندین قرن، [[ظهور]] کرد. [[جهان]] در [[انتظار]] ماند تا پنج قرن از [[جاهلیت]] بگذرد، آنگاه آخرین [[پیام آسمانی]] به واسطه [[رسول گرامی اسلام]] {{صل}} فرستاده شد.
| |
| ::::::این خاصیت [[انتظار]] است که تو را وادار می‌کند تا کمبودها را حدس بزنی و برای فراهم آوردن آن بکوشی. این خاصیت [[انتظار]] است که تو را به [[آمادگی]] و حضوری می‌رساند که مانع‌ها را بشناسی و برای زدودن آنها، برنامه بریزی. آن جا که [[انسان]] افراد استخوان‌داری را می‌بیند که پس از سال‌ها تحصیل چگونه سر در گم هستند و نمی‌دانند چه کنند و خسته و رنجور و آزرده شده‌اند، به این نتیجه می‌رسد که [[علت]] [[انزوا]] و خستگی اینها نداشتن دوره [[انتظار]] است. اینها ندیده آمده‌اند و طبیعی است که با دیدن مشکلات، سرگردان شوند یا این که تجدید نظر دوباره داشته باشند و از اساس، کارشان را درست کنند و بنیادی پیش بیایند.
| |
| :::::*'''بررسی اوراق زرین [[تاریخ]]''' [[ضرورت]] و اهمیت دوره [[انتظار]] را از لابه لای صفحات [[تاریخ]] نیز می‌توان به دست آورد. پس از [[رحلت]] [[رسول اکرم]] {{صل}} و [[شهادت]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} و [[سیدالشهداء]] {{ع}} تا امروز، ریشه تمام حرکت‌ها و [[نهضت‌های شیعی]] علیه [[باطل]] و استثمارگران، همین [[فلسفه]] [[اجتماعی]] [[انتظار]] و [[عقیده]] به ادامه [[مبارزه]] تا [[پیروزی]] [[حق]] بوده است. این امر چنان مورد توجه بزرگان [[دین]] قرار گرفته تا آن جا که یکی از معیارهای پذیرش [[اعمال]] نامیده شده است. {{متن حدیث|عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} أَنَّهُ قَالَ: أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِمَا لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِهِ فَقُلْتُ بَلَى فَقَالَ: ... وَ الِانْتِظَارُ لِلْقَائِمِ{{ع}}}}<ref>امام صادق {{ع}} به راوی فرمود: آیا ملاک قبولی اعمال بندگان را به شما خبر دهم؟ راوی گفت: آری. امام فرمود: آنها عبارت است از... و انتظار مهدی قائم آل محمد {{ع}}» (الغیبه، نعمانی، ص ۲۰۰).</ref>.
| |
| ::::::از مهمترین رازهای نهفته بقای [[تشیع]] همین [[روح]] انتظاری است که کالبد هر [[شیعه]] را آکنده ساخته، پیوسته او را به کوشش و جنبش وامی‌دارد و از [[نومیدی]] و بی‌تابی و افسردگی و درماندگی او را باز می‌دارد. این تأثیر چنان ملموس و کارساز بوده که [[اسلام]] پژوهان غربی<ref>به دلیل مفصل شدن کتاب از نقل نظریات دانشمندان مسلمان در اهمیت و ضرورت این دوران می‌گذریم. زیرا ما را از هدف اصلی دور می‌کند. شنیدن حقایق از زبان دیگران، اثر گذارتر و روشن گر بسیاری از واقعیت‌های پنهان میشود که ما به سبب تکرار و زیاد شنیدن از کنارشان به سادگی گذشته‌ایم.</ref> نیز از آن [[گفت‌وگو]] کرده‌اند.
| |
| ::::::«هانری کربن»<ref>Hunry corban.</ref> [[اسلام شناس]] شهیر فرانسوی می‌گوید: ...مفهوم [[غیبت]]، اصل و [[حقیقت]] [[غیبت]] هرگز در چارچوب درخواست‌های دنیای امروز در معرض [[تفکر]] عمیق قرار نگرفته است... معنای این امر به [[عقیده]] این جانب، چشمه‌ای بی‌نهایت و ابدی از معانی و حقایق است... [[معنویت]] [[اسلام]] تنها با [[تشیع]]، امکان حیات و دوام و تقویت دارد و این معنا در برابر هرگونه تحول و تغییری که [[جوامع اسلامی]] دستخوش آن باشند، [[پایداری]] خواهد کرد.
| |
| ::::::[[امام زمان]]، مفهوم اعلایی است که مکمل مفهوم [[غیبت]] است، ولی کاملا به [[شخصیت امام]] [[غایب]]، مرتبط است. این جانب، مفهوم [[امام غایب]] را با [[روح]] غربی خودم به گونه‌ای نو و بکر، احساس و [[درک]] می‌کنم و چنین به [[تفکر]] و دلم [[الهام]] میشود که رابطه [[حقیقی]] آن را با حیات [[معنوی]] [[بشر]]، وابسته می‌دانم<ref>رسالت تشیع در دنیای امروز، صص ۲۵ - ۳۵.</ref>.
| |
| :::::*'''بررسی مواضع [[دشمنان]]''': در اهمیت دوران [[انتظار]] همین بس که [[دشمنان]]، آن را [[مانع]] تسلط خود بر [[مسلمانان]] برشمرده‌اند: «میشل فوکو، کلر بریر» در بحث [[مبارزه]] با [[تفکر]] [[مهدی باوری]]، نخست [[امام حسین]] {{ع}} سپس [[امام زمان]] {{ع}} را مطرح می‌کنند و دو نکته را عامل [[پایداری]] [[شیعه]] می‌دانند: نگاه سرخ و نگاه سبز. در کنفرانس «تل آویو» هم افرادی مانند «برنارد لوییس، مایکل‌ام جی، جنشر، برونبرگ و مارتین کرامر» بر این بحث خیلی تکیه می‌کنند. آنها در تحلیل [[انقلاب اسلامی]]، به «نگاه سرخ» [[شیعیان]]، یعنی [[عاشورا]] و «نگاه سبز» شان یعنی [[انتظار]] می‌رسند. جمله مشهوری دارند: «اینها به اسم [[امام حسین]] [[قیام]] می‌کنند و به اسم [[امام زمان]] {{ع}}، [[قیام]] شان را حفظ می‌کنند»<ref>به نقل از: مجله بازتاب اندیشه، خرداد ۸۰، ص ۱۹۳ (مجله موعود، ش ۲۵ و ۲۶).</ref> . [[دشمن]] به اهمیت [[مدیریت]] [[شیعه]]، آن هم زمانی که [[رهبر]] آن [[غایب]] و از نظرها [[پنهان]] است پی برده، و به همین منظور اقداماتی در این زمینه انجام داده و سناریوهای متعددی را جهت تضعیف و نابودی این [[اندیشه]] [[مقدس]] طراحی کرده، متناوباً عملی ساخته است.
| |
| ::::::دخالت مستقیم و [[حمایت]] از پروسه «شخصیت پردازی و [[مهدی]] تراشی»، [[تخریب]] پایه‌های [[فکری]] «[[مهدی باوری]]» از طریق ژست‌های [[علمی]] و به ظاهر [[شرق]] شناسی، پرورش و [[حمایت]] از سرسپرده‌های داخلی مانند [[احمد]] [[کسروی]]، [[شریعت]] سنگلجی، [[سلمان]] رشدی و اخیراً [[احمد الکاتب]]، انتشار تبلیغات [[مسموم]] رسانه ای، امپراتوری اهریمنی رسانه‌های استکباری و بمباران [[تبلیغاتی]] توپ خانه‌های صوتی و تصویری ژورنالیستی [[نظام]] [[سلطه]]، یکی از قوی‌ترین ابزارهای کودتای [[فکری]] و شستوشوی مغزی توده هاست.
| |
| ::::::در واپسین دهه‌های قرن بیستم، هجومی از این نوع را علیه ایده «[[ظهور]] [[مهدی موعود]]» [[شاهد]] بودیم. در سال ۱۹۸۲ میلادی، سریالی با نام «نوستر آداموس» به مدت سه ماه متوالی از شبکه تلویزیونی [[آمریکا]] پخش شد. این فیلم سرگذشت ستاره شناس و پزشک فرانسوی به نام «میشل نوستر آداموس» بود که نزدیک به ۵۰۰ سال پیش می‌زیسته است.
| |
| ::::::این سریال، پیشگویی‌های وی را درباره [[آینده جهان]] به تصویر کشیده بود که مهمترین آنها پیش گویی وی درباره [[ظهور]] نواده [[پیامبر اسلام]] در [[مکه مکرمه]] و متحد ساختن [[مسلمانان]] و [[پیروزی]] بر اروپاییان و ویران کردن شهرهای بزرگ سرزمین جدید ([[آمریکا]]) بود<ref>ر.ک: در انتظار ققنوس، ص ۳۱۱.</ref>.
| |
| ::::::[[هدف]] از این مانور [[تبلیغاتی]]، به تصویر کشیدن چهره‌ای [[خشن]]، بی رحم، ویران گر و گرفتار [[جنون]] [[قدرت]] از [[مهدی موعود]]، تحریک و [[بسیج]] عواطف [[ملل]] غربی علیه [[اسلام]] و [[منجی موعود]] آن و در کوتاه مدت، بستر‌سازی روانی بود»<ref>[[مجید حیدری‌نیک|حیدری‌نیک، مجید]]، [[نگاهی دوباره به انتظار (کتاب)|نگاهی دوباره به انتظار]]، ص ۲۳-۲۷.</ref>.
| |
| {{پایان جمع شدن}}
| |
| {{جمع شدن|۲. حجت الاسلام و المسلمین شفائی؛}}
| |
| [[پرونده:13681166.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[محبوب شفائی]]]]
| |
| ::::::حجت الاسلام و المسلمین '''[[محبوب شفائی]]'''، در کتاب ''«[[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]»'' در این‌باره گفته است:
| |
| ::::::«اهمیت و [[ضرورت]] دوره‌ای [[انتظار]] را می‌توان از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد: توجه به معنا و [[حقیقت انتظار]]: [[انتظار]] یک دوره [[آماده‌سازی]] و [[زمینه‌سازی]] است و هر [[انقلاب]] و حرکتی که این دوره پشت سر نگذاشته باشد، ناقص و بی‌ثمر است. کسانی را می‌بینیم که به پا ایستاده‌اند و راه افتاده‌اند، ولی دوره انتظاری نداشته‌اند. گویا چیزی نمی‌خواسته‌اند و تنها براساس جو محیط و جریان [[حاکم]] به رفتن وارد شده‌اند. اینها بدون [[انتظار]] و بدون آماده باش در گام‌های نخست گرفتار شده‌اند و به خود خودی و فرار از خویشتن رسیده‌اند و سرانجام زیر فشار ابهام‌ها و اشکال ها، در مرحله [[فکر]] و [[اعتقاد]] ظرفیت و [[تحمل]]، طرح و برنامه، [[اجرا]] و عمل، از کمبود امکانات گرفته تا نیازهای [[اقتصادی]] و نیازهای تخصصی و [[علمی]]، حتی [[آمادگی]] بدنی و [[توانایی]] جسمی، به [[انزوا]] و فرار از کار و جدایی از عمل روی آورده‌اند. طبیعی است آنها که عمل زده بودند، بعدها با نفرت، عرفان‌زده، فلسفه‌زده و علم‌زده و کلاس‌زده هم بشوند و به دنبال پناهگاهی بگردند. باز هم طبیعی است که به پناهی نرسند و سرگردان بمانند.
| |
| ::::::بنابراین، برای هر انقلابی گذر از دوره [[انتظار]] [[ضرورت]] است و هر [[قدر]] اهداف انقلابی بزرگ‌تر باشد، دوره [[انتظار]] آن هم گسترده‌تر خواهد بود. [[سنت]] تغییرناپذیر الاهی، بر این است که ایجاد تغییرات اصلاح‌گرایانه در گرو سلسله شرایط و زمینه‌های خارجی است و تا همه آن شرایط کاملاً تحقق نیابد، امکان رسیدن به [[هدف]] وجود ندارد<ref>مجید حیدری نیک، نگاهی دوباره به انتظار، ص ۲۶.</ref>.
| |
| ::::::از این جهت، [[آیین اسلام]] پس از یک دوره طولانی و چندین قرن، [[ظهور]] کرد. [[جهان]] در [[انتظار]] ماند تا پنج قرن از [[جاهلیت]] بگذرد، نگاه آخرین [[پیام آسمانی]] به واسطه [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} فرستاده شد.
| |
| ::::::این خاصیت [[انتظار]] است که تو را وادار می‌کند تا کمبودها را حدس بزنی و برای فراهم آوردن آن تلاش نمایی، و تو را به [[آمادگی]] و حضوری می‌رساند که مانع‌ها را بشناسی و برای زدودن آنها، برنامه بریزی. آنجا که [[انسان]] افراد استخوان داری را می‌بیند که پس از سال‌ها تحصیل چگونه سر درگم هستند و نمی‌دانند چه کنند و خسته و رنجور و آزرده شده‌اند، به این نتیجه می‌رسد که [[علت]] [[انزوا]] و خستگی اینها نداشتن دوره [[انتظار]] است. اینها ندیده آمده‌اند و طبیعی است که با دیدن مشکلات، سرگردان شوند یا اینکه تجدید نظر درباره داشته باشند و از اساس، کارشان را درست کنند و بنیادی پیش بیایند.
| |
| ::::::بررسی اوراق زرین [[تاریخ]] از طرفی، [[ضرورت]] و اهمیت دوره [[انتظار]] را از لابه لای صفحات [[تاریخ]] نیز می‌توان به دست آورد. "[[عقیده]] به [[ظهور]] [[مصلح]] و [[آمادگی]] برای [[انقلاب جهانی]]، چنان حیاتی و لازم بوده است که [[پیشوایان دینی]] [[انتظار]] [[راهبرد]] مهم این برهه [[تاریخی]] دانسته، در [[دوران غیبت]] به آن [[فرمان]] داده‌اند"<ref>لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص ۲۲۳.</ref>.
| |
| ::::::"پس از [[رحلت]] [[رسول اکرم]]{{صل}} و [[شهادت]] [[امیر المؤمنین]]{{ع}} و [[سیدالشهدا]]{{ع}} تا امروز، ریشه تمام حرکت‌ها و [[نهضت‌های شیعی]] علیه [[باطل]] و استثمارگران، همین [[فلسفه]] [[اجتماعی]] [[انتظار]] و [[عقیده]] به ادامه [[مبارزه]] تا [[پیروزی]] [[حق]] بوده است. این امر چنان مورد توجه بزرگان [[دین]] قرار گرفته تا آنجا که یکی از معیارهای پذیرش [[اعمال]] نامیده شده است"<ref>ابن ابی زینب، نعمانی، الغیبه، مترجم: جواد غفاری، ص ۲۰۰.</ref>. "از مهمترین رازهای نهفته بقای [[تشیع]] همین [[روح]] انتظاری است که کالبد هر [[شیعه]] را آکنده ساخته، پیوسته او را به کوشش و جنبش وا می‌دارد و از [[نومیدی]] و بی‌تابی و افسردگی و در ماندگی او را باز می‌دارد. این تاثیر چنان کارساز بوده که اسلام‌پژوهان غربی نیز از آن [[گفت‌وگو]] کرده‌اند."<ref>مجید حیدری نیک، نگاهی دوباره به انتظار، ص ۲۸.</ref>»<ref>[[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص ۷۴.</ref>.
| |
| {{پایان جمع شدن}}
| |
| | |
| {{جمع شدن|۳. آقای دکتر شفیعی سروستانی؛}}
| |
| [[پرونده:13681061.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[ابراهیم شفیعی سروستانی]]]]
| |
| ::::::آقای دکتر '''[[ابراهیم شفیعی سروستانی]]'''، در کتاب ''«[[چشم به راه (کتاب)|چشم به راه]]»'' در این‌باره گفته است:
| |
| ::::::«در [[اندیشه شیعی]]، [[انتظار]] [[موعود]] به عنوان اصل [[مسلم]] [[اعتقادی]] مطرح بوده و در بسیاری از [[روایات]] بر [[ضرورت انتظار]] [[قائم آل محمد]] {{ع}} تصریح شده است که از جمله می‌توان به [[روایات]] زیر اشاره کرد:
| |
| :::::#[[محمد بن ابراهیم نعمانی]] در [[الغیبة ۱ (کتاب)|کتاب الغیبة]] [[روایت]] کرده است که روزی [[امام صادق]] {{ع}} خطاب به [[اصحاب]] خود فرمود: آیا شما را خبر ندهم به آنچه خدای [[صاحب]] [[عزت و جلال]]، هیچ عملی را جز به آن از [[بندگان]] نمی‌پذیرد؟ گفتم: آری، فرمود: [[گواهی]] دادن به اینکه هیچ [[شایسته]] پرستشی جز [[خداوند]] نیست و اینکه [[محمد]] {{ع}} [[بنده]] و فرستاده او است و [[اقرار]] کردن به آنچه [[خداوند]] به آن امر فرموده، و [[ولایت]] ما، و بیزاری از دشمنان‌مان - یعنی [[دشمنان]] [[امامان]] - و [[تسلیم]] شدن به آنان و [[پرهیزکاری]] و تلاش و [[اطمینان]] و [[انتظار قائم]] {{ع}}<ref>کتاب الغیبة (نعمانی)، ص ۲۰۰، ح ۱۶.</ref>.
| |
| :::::#[[ثقة الاسلام کلینی]] در کتاب [[الکافی]] [[روایت]] می‌کند روزی مردی بر [[حضرت]] [[ابوجعفر]] [[امام باقر]] {{ع}} وارد شد و صفحه‌ای در دست داشت. [[حضرت]] به او فرمود: "این نوشته، مناظره‌کننده‌ای است که پرسش دارد از [[دینی]] که عمل در آن مورد قبول است. آن مرد عرض کرد: [[رحمت]] [[خداوند]] بر تو باد. همین را خواسته ام. پس [[حضرت]] [[ابوجعفر]] [[باقر]] {{ع}} فرمود: [[گواهی]] دادن به اینکه [[خدا]] یکی است و هیچ شریکی برای او وجود ندارد و اینکه [[محمد]] [[بنده]] و [[رسول]] او است و اینکه [[اقرار]] کنی به آنچه از سوی [[خداوند]] آمده و [[ولایت]] ما [[خاندان]] و [[بیزاری از دشمنان]] ما و [[تسلیم]] به امر ما و [[پرهیزکاری]] و [[فروتنی]] و [[انتظار قائم]] ما که ما را دولتی است که هر وقت [[خداوند]] بخواهد آن را خواهد آورد<ref>الکلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۸، چاپ چهارم: تهران، دارالکتب الإسلامیه، ۱۳۶۵، ج ۲، ص ۲۲، ح ۱۳.</ref>.
| |
| :::::#[[شیخ صدوق]] در کتاب [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین]] از [[عبدالعظیم حسنی]] [[روایت]] می‌کند که روزی بر آقایم، [[محمد بن علی]] بن [[موسی بن جعفر بن محمد]] بن [[علی بن الحسین]] بن [[ابی طالب]] {{ع}} وارد شدم. میخواستم که درباره [[قائم]] از آن [[حضرت]] بپرسم که آیا همان [[مهدی]] است با غیر او. پس خود آن [[حضرت]] سخن آغاز کرد و به من فرمود: ای [[ابوالقاسم]]! به درستی که قانم از ماست و او است [[مهدی]] که [[واجب]] است در زمان غیبتش [[انتظار]] کشیده شود و در [زمان] ظهورش [[اطاعت]] گردد و او سومین [[امام]] از [[فرزندان]] من است<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۷۷، ح ۱.</ref>.
| |
| ::::::[[روایات]] یاد شده و بسیاری [[روایات]] دیگر که در اینجا مجال طرح آنها نیست، همگی بر [[لزوم انتظار]] [[حضرت قائم]] در [[دوران غیبت]] دلالت می‌کنند. با این حال، باید دید [[انتظار]] که این همه بر آن تأکید شده و یکی از شرایط اساسی [[اعتقاد]] [[اسلامی]] شمرده میشود، چه فضیلتی دارد و در [[کلام]] [[معصومین]] {{عم}} از چه جایگاهی برخوردار است»<ref>[[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|چشم به راه]]، ص۴۸.</ref>.
| |
| {{پایان جمع شدن}}
| |
| | |
| {{جمع شدن|۴. آقای رضوانی (پژوهشگر حوزه علمیه قم)؛}}
| |
| [[پرونده:15207.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[علی اصغر رضوانی]]]]
| |
| ::::::آقای '''[[علی اصغر رضوانی]]'''، در کتاب ''«[[وظایف ما در عصر غیبت (کتاب)|وظایف ما در عصر غیبت]]»'' در این‌باره گفته است:
| |
| ::::::«در [[روایات اسلامی]] تأکید فراوانی به [[انتظار]] [[منجی]] شده است. مثلاً در روایتی می‌خوانیم: {{متن حدیث|إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِيُّ الَّذِي يَجِبُ أَنْ يُنْتَظَرَ فِي غَيْبَتِهِ وَ يُطَاعَ فِي ظُهُورِهِ}}<ref>منتخب الأثر، صص ۲۲۳.</ref>؛ "به [[راستی]] [[قائم]] از ما همان [[مهدی]] است که باید در [[زمان غیبت]] او [[منتظر ظهور]] او بوده و هنگام ظهورش نیز از او [[اطاعت]] نمود".
| |
| [[ضرورت]] و [[اهمیت انتظار]] را از زوایای مختلف می‌توان بررسی کرد:
| |
| :::::#'''[[انتظار]]، [[زمینه‌ساز ظهور]]''': [[انتظار]]، دوره [[آماده‌سازی]] و [[زمینه‌سازی]] برای یک [[نهضت]] است، و هر [[انقلاب]] و حرکتی که این دوره را پشت سر نگذاشته باشد ناقص و بی‌ثمر خواهد بود. چه بسیار انقلاب‌هایی که در ابتدا، شروع خوبی داشته‌اند ولی از آنجا که دوره [[انتظار]] را قبلاً طی نکرده بودند بعد از مدتی به [[شکست]] انجامیده‌اند؛ زیرا دچار خودخوری و فرار از خویشتن شده و در اخر نیز زیر فشارها و ابهامات، در مرحله [[فکر]] و [[اعتقاد]]، در مرحله ظرفیت و [[تحمل]]، در مرحله طرح و [[برنامه‌ریزی]]، و در مرحله عمل، از کمبود امکانات و نیازهای تخصصی و [[علمی]] و حتی [[آمادگی]] بدنی از پای درآمده‌اند. این خاصیت [[انتظار]] است که تو را وادار می‌کند که کمبودها را حدس بزنی و برای تأمینش بکوشی
| |
| :::::#'''[[انتظار]]، [[مانع]] از [[ناامیدی]]''': از مهمترین رازهای نهفته بقای [[تشیع]]، همین [[روح]] انتظاری است که کالبد هر [[شیعه]] را آکنده از [[امید]] ساخته و پیوسته او را به تلاش و کوشش و جنبش وا می‌دارد، و [[مانع]] از [[ناامیدی]] و بی‌تابی و افسردگی و درماندگی او می‌گردد.
| |
| :::::#'''[[انتظار]]، [[مانع]] تسلط [[دشمنان]]''': در [[اهمیت انتظار]] همین بس که [[دشمنان]]، آن را [[مانع]] تسلط خود بر [[مسلمانان]] برشمرده‌اند. "میشل فوکر"، "کلربریر" در بحث [[مبارزه]] با [[تفکر]] [[مهدی باوری]] ابتدا [[امام حسین]]{{ع}} و بعد [[امام زمان]]{{ع}} را مطرح می‌کنند، و دو نکته را عامل [[پایداری]] [[شیعه]] معرفی می‌نمایند: نگاه سرخ و نگاه سبز(...)<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[وظایف ما در عصر غیبت (کتاب)|وظایف ما در عصر غیبت]]، ص۳۳-۳۷.</ref>.
| |
| {{پایان جمع شدن}}
| |
| | |
| {{جمع شدن|۵. خانم طاووسی؛}}
| |
| [[پرونده:1100130.jpg|100px|right|بندانگشتی|]]
| |
| ::::::سرکار خانم '''[[سکینه طاووسی]]'''، در کتاب ''«[[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]»'' در این‌باره گفته است:
| |
| ::::::«[[عقیده]] به [[ظهور]] [[مصلح جهانی]] و ایجاد [[آمادگی]] در کل عالم و در یک عبارت "[[انتظار]] داشتن" امر حیاتی و لازمی است که [[پیشوایان دینی]] آن را راهبردی مهم در [[دوران غیبت]] دانسته و علاوه بر امر نمودن نسبت به آن، به [[وجوب]] [[انتظار]] هم اشاره کرده‌اند. در [[حدیثی]] که از [[امام جواد]]{{ع}} وارد شده است ایشان می‌‌فرمایند: "[[قائم]] ما [[حضرت]] [[مهدی]] است که [[واجب]] است در [[دوران غیبت]] او، انتظارش را بکشند"<ref>{{متن حدیث|"إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِيُّ الَّذِي يَجِبُ أَنْ يُنْتَظَرَ فِي غَيْبَتِهِ"}}؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲.</ref>»<ref>[[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص 12.</ref>.
| |
| {{پایان جمع شدن}}
| |
| | |
| {{جمع شدن|۶. خانم هاشمی؛}}
| |
| [[پرونده:10037862.jpg|100px|right|بندانگشتی|]]
| |
| ::::::خانم '''[[خدیجه هاشمی]]'''، در کتاب ''«[[مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر ۱ (کتاب)|مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر]]»'' در این‌باره گفته است:
| |
| ::::::«در [[احادیث]] متعددی از [[معصومین]]، [[قائم اهل بیت]] - که [[انتظار]] ظهورش از [[ارکان دین]] به شمار آمده - دقیقا معرفی شده است. به عنوان نمونه از [[حضرت جواد الائمه]]{{عم}} [[نقل]] شده است که فرمودند: "همانا [[قیام]] کننده از ما [[اهل بیت]] همان [[مهدی]] است که [[انتظار]] او در زمان غیبتش [[واجب]] است"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِيُّ الَّذِي يَجِبُ أَنْ يُنْتَظَرَ فِي غَيْبَتِهِ}}؛ کمال الدین، ج ۲؛ ص ۲۷۷.</ref>؛
| |
| ::::::تعبیر [[وجوب]] در فرمایش [[حضرت جواد]]{{ع}} نشان دهنده [[ضرورت انتظار]] در [[زمان غیبت]] [[امام]] می‌باشد، و نتیجه ای که از آن به دست می‌آید این است که [[دین‌داری]] و [[بندگی خدا]] جز به شرط تحقق این رکن مهم - [[انتظار قائم]] - امکان ندارد و کسی که به دنبال [[عبادت]] [[پروردگار]] است نباید از این امر [[واجب]] [[غفلت]] ورزد» <ref>[[خدیجه هاشمی|هاشمی، خدیجه]]، [[مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر ۱ (کتاب)|مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر]]، ص 40.</ref>.
| |
| {{پایان جمع شدن}}
| |
| | |
| {{جمع شدن|۷. پژوهشگران مسجد مقدس جمکران؛}}
| |
| [[پرونده:4764567.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[پژوهشگران مسجد مقدس جمکران]]]]
| |
| ::::::'''[[پژوهشگران مسجد مقدس جمکران]]'''، در کتاب ''«[[ انتظار چیست منتظر کیست؟ (کتاب)|انتظار چیست منتظر کیست؟]]»'' در این‌باره گفته‌اند:
| |
| ::::::«[[اعتقاد به مهدی]] [[موعود]]{{ع}} به عنوان [[امام غایب]] و [[مصلح جهانی]] از ویژگی‌های مهم [[تفکر شیعی]] است. از همین رو در این [[تفکر]]، [[انتظار]] آن [[منجی]] از اهمیت و [[جایگاه]] خاصی برخوردار بوده و بخش عظیمی از [[معارف]] [[شیعی]] را به خود اختصاص داده است.
| |
| ::::::در [[تفکر شیعی]] [[انتظار مهدی]] [[موعود]]{{ع}} با ویژگی‌هایی که برای آن بیان شده همواره به عنوان یکی از اصول [[مسلم]] [[اعتقادی]] مطرح بوده و در [[روایات]] [[امامان شیعه]]{{عم}} بر [[ضرورت]] آن تصریح و تأکید شده است. ذیلاً به برخی از [[روایات]] به عنوان نمونه اشاره میشود.
| |
| :::::#[[محمد بن ابراهیم نعمانی]] معروف به [[شیخ مفید]] از [[علما]] و [[محدثین]] قرن چهارم در کتاب "[[الغیبة ۱ (کتاب)|الغیبة]]" به [[سند]] خود از [[ابوبصیر]] [[روایت]] نموده است که روزی [[امام صادق]]{{ع}} خطاب به [[اصحاب]] خود فرمودند: "...آیا شما را خبر ندهم به چیزی که [[خداوند عزوجل]] هیچ عملی را جز به وسیله آن از [[بندگان]] قبول نمی‌کند؟! گفتم: آری. فرمود: [[گواهی]] دادن به این که هیچ کس [[شایسته]] [[پرستش]]، جز [[خداوند]] نیست و این که [[محمد]]{{صل}} [[بنده]] و فرستاده اوست، و [[اقرار]] کردن به آنچه [[خداوند]] به آن امر فرموده، و [[ولایت]] ما و [[بیزاری از دشمنان]] ما - [[اهل بیت]]{{عم}} - و [[تسلیم]] شدن در برابر [[دستورات]] آنان و [[پرهیزگاری]] و [[اجتهاد]] (کوشش) و [[صبر]] و [[انتظار]] برای آمدن [[قائم]]{{ع}}..."<ref> {{متن حدیث|"أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِمَا لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِهِ فَقُلْتُ بَلَى فَقَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الْإِقْرَارُ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ وَ الْوَلَايَةُ لَنَا وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَعْدَائِنَا يَعْنِي أئمة [الْأَئِمَّةَ] خَاصَّةً وَ التَّسْلِيمُ لَهُمْ وَ الْوَرَعُ وَ الِاجْتِهَادُ وَ الطُّمَأْنِينَةُ وَ الِانْتِظَارُ لِلْقَائِم{{ع}}..."}}؛ الغیبه، ص ۲۰۷، ح ۱۶؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۰، ح ۵۰.</ref>. همان طور که ملاحظه می‌فرمایید، [[انتظار مهدی]] [[موعود]]{{ع}} از مواردی شمرده شده که [[اعمال]] [[بندگان]] بدون آن پذیرفته نمی‌شود.
| |
| :::::#[[شیخ صدوق]] در کتاب "[[ کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]" به [[سند]] خود از "[[عبدالعظیم حسنی]]" [[روایت]] می‌کند که گفت: بر مولای خود [[امام جواد]]{{ع}} وارد شدم و میخواستم از ایشان در باره [[قائم]] سؤال کنم که آیا [[مهدی]]{{ع}} خود اوست یا کسی غیر اوست؟! پس آن [[حضرت]]، خود شروع به سخن گفتن کرده و به من فرمودند:"ای [[ابوالقاسم]]! به درستی که [[قائم]]{{ع}} از ماست و اوست [[مهدی]]؛ کسی که [[واجب]] است [[انتظار]] کشیدن او در زمان غیبتش، و [[واجب]] است اطاعتش وقتی که [[ظهور]] فرمود، و او سومین ([[نسل]]) از [[فرزندان]] من است" <ref>{{متن حدیث|"يَا أَبَا الْقَاسِمِ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِيُّ الَّذِي يَجِبُ أَنْ يُنْتَظَرَ فِي غَيْبَتِهِ وَ يُطَاعَ فِي ظُهُورِهِ وَ هُوَ الثَّالِثُ مِنْ وُلْدِي…"}}؛ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۷۰، ح ۱، باب ۳۶.</ref>؛ [[روایت]] یاد شده و بسیاری از [[روایات]] دیگر که در این مقاله جای طرح آن نیست، بر [[لزوم]] و [[ضرورت]] بلکه [[وجوب]] [[انتظار حضرت مهدی]] [[موعود]]{{ع}} در [[دوران غیبت]] دلالت می‌کنند»<ref>[[انتظار چیست منتظر کیست؟ (کتاب)|انتظار چیست منتظر کیست؟]]، ص 16-18.</ref>.
| |
| {{پایان جمع شدن}}
| |
| | |
| ==پرسش‌های مصداقی==
| |
| {{فهرست اثر}}
| |
| {{ستون-شروع|3}}
| |
| # [[ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)]]
| |
| # [[ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)]]
| |
| {{پایان}}
| |
| {{پایان}}
| |
| | |
| {{پرسمان انتظار فرج}}
| |
| | |
| ==منبع‌شناسی جامع مهدویت==
| |
| {{پرسش‌های وابسته}}
| |
| {{ستون-شروع|3}}
| |
| * [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های مهدویت|کتاب‌شناسی مهدویت]]؛
| |
| * [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های مهدویت|مقاله‌شناسی مهدویت]]؛
| |
| * [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های مهدویت|پایان‌نامه‌شناسی مهدویت]].
| |
| {{پایان}}
| |
| {{پایان}}
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{یادآوری پانویس}}
| |
| {{پانویس2}}
| |
| {{انتظار افقی}}
| |
| | |
| | |
| [[رده:مهدویت]]
| |
| [[رده:پرسش]]
| |
| [[رده:پرسش‌های مهدویت]]
| |
| [[رده:(اخ): پرسش‌هایی با ۷ پاسخ]]
| |
| [[رده:(اخ): پرسش‌های مهدویت با ۷ پاسخ]]
| |
| [[رده:اتمام لینک داخلی]]
| |
