برهان ترکیب در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۴۹

مقدمه

صدرالمتألهین "برهان ترکیب" را در اسفار این طور تقریر می‌‌کند: اگر واجب متعدد باشد باید از یکدیگر امتیاز داشته باشند. این امتیاز یا به تمام ذات است، که در این صورت لازم می‌‌آید وجوب وجود عرضی آنها باشد:و كل عرضى معلّل، فرجع الى كون كل منهما علّة لوجوب وجوده‏. این بیان، هم بنا بر اصالت ماهیت و هم بنا بر اصالت وجود مخدوش است: بنا بر اصالت وجود، به جهت آنکه مرجع خارج بودن وجوب وجود از حاق ذات واجب، معروض بودن وجوب وجود و عرضی بودن ماهیت واجب است و لازم نمی‌آید که وجوب وجود به ذات واجب معلل باشد، بلکه لازم می‌‌آید که ذات و ماهیت واجب معلل، از وجوب وجود منتزع باشد. آری اشکال دیگری باقی می‌‌ماند که دو وجوب وجود چه امتیازی از هم دارند که از هر یک، یک ماهیت انتزاع می‌‌شود و در این صورت تباین یا ترکیب دو وجوب وجود، لازم می‌‌آید و این اشکال دیگری غیر از این اشکال است.

بنا بر اصالت ماهیت، به جهت آنکه وجوب وجود مفهومی انتزاعی است و معلل بودن آن به معنای منشأ انتزاع داشتن آن است و اشکالی ندارد. اشکال دیگری که وجود دارد، اینکه چگونه جایز است از متباینات بما هی متباینات مفهوم واحد انتزاع شود؟ یا امتیاز آن دو از یکدیگر به عوارض و لواحق است؟ این عوارض و لواحق یا معلول ذات است یا معلول غیر. اگر معلول است، یا ذات واحد است كما هو المفروض‏، پس باید تعین هم واحد باشد فلا تعدد ذاتا و لا تعيّنا و اگر ذات متعدد است، پس وجوب وجود عارض ذات است، نه عین ذات و گفتیم این محال است، و یا این است که معلول غیر ذات است، پس لازم می‌‌آید که ذات در تعین خود معلول غیر باشد و آنچه در تعین معلل است، در ذات هم معلل است^[۱].

نکته قابل توجه اینکه برهان ترکیب یا ترکب، به اثبات اصل واجب‌الوجود ناظر نیست، بلکه در نفی ثنویت و تثلیث و اثبات وحدانیت خداوند به کار می‌‌رود؛ به این معنا که تعدد، مستلزم ترکیب و ترکیب مستلزم نیاز است.

یعنی مصحح صدق دو واجب‌الوجود، علاوه بر وجه اشتراک، جنبه افتراق میان آنها می‌‌باشد؛ زیرا اختلاف دو واجب‌الوجود یا نوعی است یا فردی. اگر نوعی، یعنی ما به الاشتراک بعض ذات باشد؛ لازمه آن ترکیب از جنس و فصل است و اگر اختلاف فردی، یعنی به تمام ذات باشد، مانند اشتراک در نوع و اختلاف در عوارض است^[۲].^[۳]

منابع

محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام

پانویس

↑ مطهری، مقالات فلسفی، ج۲، ص۲۷۹ - ۲۷۸.
↑ حسن‌زاده آملی، شرح منظومه، ص۵۰۶.
↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص۶۰ ـ ۶۱.

[1] مطهری، مقالات فلسفی، ج۲، ص۲۷۹ - ۲۷۸.

[2] حسن‌زاده آملی، شرح منظومه، ص۵۰۶.

[3] محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص۶۰ ـ ۶۱.

[۱]

[۲]

[۳]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{خرد}}
+{{مدخل مرتبط
-{{نبوت}}
+| موضوع مرتبط = برهان ترکیب
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
+| عنوان مدخل  = برهان ترکیب
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[برهان ترکیب]]''' است. "'''[[برهان ترکیب]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
+| مداخل مرتبط = [[برهان ترکیب در کلام اسلامی]]
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
+| پرسش مرتبط  =
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[برهان ترکیب در قرآن]] | [[برهان ترکیب در حدیث]] | [[برهان ترکیب در نهج البلاغه]] | [[برهان ترکیب در معارف دعا و زیارات]] | [[برهان ترکیب در کلام اسلامی]] | [[برهان ترکیب در اخلاق اسلامی]] | [[برهان ترکیب در عرفان اسلامی]]</div>
+}}
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[برهان ترکیب (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-==مقدمه==
+== مقدمه ==
-*[[صدرالمتألهین]] "[[برهان]] ترکیب" را در اسفار این طور تقریر می‌‌کند: اگر [[واجب]] متعدد باشد باید از یکدیگر امتیاز داشته باشند. این امتیاز یا به تمام ذات است، که در این صورت لازم می‌‌آید [[وجوب]] وجود عرضی آنها باشد:{{عربی|و كل عرضى معلّل، فرجع الى كون كل منهما علّة لوجوب وجوده‏}}. این بیان، هم بنا بر اصالت ماهیت و هم بنا بر اصالت وجود مخدوش است: بنا بر اصالت وجود، به جهت آنکه [[مرجع]] خارج بودن [[وجوب]] وجود از حاق ذات [[واجب]]، معروض بودن [[وجوب]] وجود و عرضی بودن ماهیت [[واجب]] است و لازم نمی‌آید که [[وجوب]] وجود به ذات [[واجب]] معلل باشد، بلکه لازم می‌‌آید که ذات و ماهیت [[واجب]] معلل، از [[وجوب]] وجود منتزع باشد. آری اشکال دیگری باقی می‌‌ماند که دو [[وجوب]] وجود چه امتیازی از هم دارند که از هر یک، یک ماهیت انتزاع می‌‌شود و در این صورت تباین یا ترکیب دو [[وجوب]] وجود، لازم می‌‌آید و این اشکال دیگری غیر از این اشکال است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۶۰.</ref>.
+[[صدرالمتألهین]] "[[برهان]] ترکیب" را در اسفار این طور تقریر می‌‌کند: اگر [[واجب]] متعدد باشد باید از یکدیگر امتیاز داشته باشند. این امتیاز یا به تمام ذات است، که در این صورت لازم می‌‌آید [[وجوب]] وجود عرضی آنها باشد:{{عربی|و كل عرضى معلّل، فرجع الى كون كل منهما علّة لوجوب وجوده‏}}. این بیان، هم بنا بر اصالت ماهیت و هم بنا بر اصالت وجود مخدوش است: بنا بر اصالت وجود، به جهت آنکه [[مرجع]] خارج بودن [[وجوب]] وجود از حاق ذات [[واجب]]، معروض بودن [[وجوب]] وجود و عرضی بودن ماهیت [[واجب]] است و لازم نمی‌آید که [[وجوب]] وجود به ذات [[واجب]] معلل باشد، بلکه لازم می‌‌آید که ذات و ماهیت [[واجب]] معلل، از [[وجوب]] وجود منتزع باشد. آری اشکال دیگری باقی می‌‌ماند که دو [[وجوب]] وجود چه امتیازی از هم دارند که از هر یک، یک ماهیت انتزاع می‌‌شود و در این صورت تباین یا ترکیب دو [[وجوب]] وجود، لازم می‌‌آید و این اشکال دیگری غیر از این اشکال است.
-*بنا بر اصالت ماهیت، به جهت آنکه [[وجوب]] وجود مفهومی انتزاعی است و معلل بودن آن به معنای منشأ انتزاع داشتن آن است و اشکالی ندارد. اشکال دیگری که وجود دارد، اینکه چگونه جایز است از متباینات بما هی متباینات مفهوم [[واحد]] انتزاع شود؟ یا امتیاز آن دو از یکدیگر به عوارض و لواحق است؟ این عوارض و لواحق یا معلول ذات است یا معلول غیر. اگر معلول است، یا ذات [[واحد]] است {{عربی|كما هو المفروض‏}}، پس باید تعین هم [[واحد]] باشد {{عربی|فلا تعدد ذاتا و لا تعيّنا}} و اگر ذات متعدد است، پس [[وجوب]] وجود عارض ذات است، نه عین ذات و گفتیم این محال است، و یا این است که معلول غیر ذات است، پس لازم می‌‌آید که ذات در تعین خود معلول غیر باشد و آنچه در تعین معلل است، در ذات هم معلل است<ref>مطهری، مقالات فلسفی، ج۲، ص۲۷۹ - ۲۷۸.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۶۰-۶۱.</ref>.
-*نکته قابل توجه اینکه [[برهان]] ترکیب یا ترکب، به اثبات اصل واجب‌الوجود ناظر نیست، بلکه در نفی ثنویت و [[تثلیث]] و اثبات [[وحدانیت]] [[خداوند]] به کار می‌‌رود؛ به این معنا که تعدد، مستلزم ترکیب و ترکیب مستلزم [[نیاز]] است.
-*یعنی مصحح [[صدق]] دو واجب‌الوجود، علاوه بر وجه اشتراک، جنبه افتراق میان آنها می‌‌باشد؛ زیرا [[اختلاف]] دو واجب‌الوجود یا نوعی است یا فردی. اگر نوعی، یعنی ما به الاشتراک بعض ذات باشد؛ لازمه آن ترکیب از جنس و فصل است و اگر [[اختلاف]] فردی، یعنی به تمام ذات باشد، مانند اشتراک در نوع و [[اختلاف]] در عوارض است<ref>حسن‌زاده آملی، شرح منظومه، ص۵۰۶.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۶۱.</ref>.
-==منابع==
+بنا بر اصالت ماهیت، به جهت آنکه [[وجوب]] وجود مفهومی انتزاعی است و معلل بودن آن به معنای منشأ انتزاع داشتن آن است و اشکالی ندارد. اشکال دیگری که وجود دارد، اینکه چگونه جایز است از متباینات بما هی متباینات مفهوم واحد انتزاع شود؟ یا امتیاز آن دو از یکدیگر به عوارض و لواحق است؟ این عوارض و لواحق یا معلول ذات است یا معلول غیر. اگر معلول است، یا ذات واحد است {{عربی|كما هو المفروض‏}}، پس باید تعین هم واحد باشد {{عربی|فلا تعدد ذاتا و لا تعيّنا}} و اگر ذات متعدد است، پس [[وجوب]] وجود عارض ذات است، نه عین ذات و گفتیم این محال است، و یا این است که معلول غیر ذات است، پس لازم می‌‌آید که ذات در تعین خود معلول غیر باشد و آنچه در تعین معلل است، در ذات هم معلل است<ref>مطهری، مقالات فلسفی، ج۲، ص۲۷۹ - ۲۷۸.</ref>.
-* [[پرونده:10119661.jpg|22px]] [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات علم کلام''']]
-==جستارهای وابسته==
+نکته قابل توجه اینکه [[برهان]] ترکیب یا ترکب، به اثبات اصل واجب‌الوجود ناظر نیست، بلکه در نفی ثنویت و [[تثلیث]] و اثبات [[وحدانیت]] [[خداوند]] به کار می‌‌رود؛ به این معنا که تعدد، مستلزم ترکیب و ترکیب مستلزم نیاز است.
-==پانویس==
+یعنی مصحح [[صدق]] دو واجب‌الوجود، علاوه بر وجه اشتراک، جنبه افتراق میان آنها می‌‌باشد؛ زیرا [[اختلاف]] دو واجب‌الوجود یا نوعی است یا فردی. اگر نوعی، یعنی ما به الاشتراک بعض ذات باشد؛ لازمه آن ترکیب از جنس و فصل است و اگر [[اختلاف]] فردی، یعنی به تمام ذات باشد، مانند اشتراک در نوع و [[اختلاف]] در عوارض است<ref>حسن‌زاده آملی، شرح منظومه، ص۵۰۶.</ref>.<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص۶۰ ـ ۶۱.</ref>
-{{یادآوری پانویس}}
-{{پانویس2}}
-[[رده:مدخل]]
+== منابع ==
-[[رده:برهان ترکیب]]
+{{منابع}}
+# [[پرونده:10119661.jpg|22px]] [[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات علم کلام''']]
+{{پایان منابع}}
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
+[[رده:براهین خداشناسی]]
 [[رده:مفاهیم در کلام اسلامی]]