|
|
| (۶۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{ویرایش غیرنهایی}} | | {{مدخل مرتبط |
| {{امامت}} | | | موضوع مرتبط = امام سجاد |
| | | عنوان مدخل = آثار امام سجاد |
| | | مداخل مرتبط = [[آثار امام سجاد در معارف و سیره سجادی]] |
| | | پرسش مرتبط = |
| | }} |
| | آثار متعددی از [[امام سجاد]] {{ع}} وجود دارد که در قالب [[دعا]] و مناجات و [[روایات]] کوتاه و بلند نقل شده است مانند: [[صحیفه سجادیه]]، [[رساله حقوق]]، [[دعای ابوحمزه ثمالی]]، [[مناجات خمس عشر]]، [[زیارت امین‌الله]]. |
|
| |
|
| | == مقدمه == |
| | از [[امام علی بن الحسین]] {{ع}} آثار ارزشمندی در میراث مکتوب شیعه وجود دارد. این آثار در قالب [[دعا]] و [[مناجات]]، و همچنین [[روایات]] کوتاه و بلند، گنجینه‌ای گران‌بها و منبعی غنی در شناخت معارف دینی به شمار می‌رود. [[صحیفه سجادیه]]، [[رساله حقوق]]، [[دعای ابوحمزه ثمالی]]، [[مناجات خمس عشر]]، [[زیارت امین‌الله]] و [[خطبه امام سجاد]] {{ع}} در [[شام]] از جمله این معارف ارجمند است<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۲۶.</ref>. |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | == صحیفه سجادیه == |
| از [[امام علی بن الحسین]]{{ع}}، غیر از [[صحیفه سجادیه]]، آثار [[ارزشمند]] دیگری در [[میراث]] مکتوب [[شیعه]] وجود دارد. این آثار در قالب [[دعا]] و [[مناجات]]، و همچنین [[روایات]] کوتاه و بلند، گنجینه‌ای گران‌بها و منبعی [[غنی]] در [[شناخت]] [[معارف دینی]] به شمار می‌رود. [[رساله حقوق]]، دعای [[ابوحمزه ثمالی]]، مناجات [[خمس]] [[عشر]]، [[زیارت امین‌الله]] و [[خطبه امام سجاد]]{{ع}} در [[شام]] از جمله این [[معارف]] ارجمند است که در زیر به معرفی آنها می‌پردازیم.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۲۶.</ref>
| | {{اصلی|صحیفه سجادیه}} |
|
| |
|
| ==[[رساله حقوق]]==
| | [[صحیفه سجادیه]] یکی از چند اثر مکتوب به جا مانده از [[امام سجاد]] {{ع}} است. این کتاب، نخستین نیایش‌نامه مکتوب [[جهان اسلام]]، دومین کتاب مکتوب در [[اسلام]] و سومین [[کتاب مقدس]] [[شیعیان]] از زبان [[چهارمین امام]] [[معصوم]] صادر شده و [[امام پنجم]] آن را کتابت فرموده‌اند. این کتاب مجموعه‌ای از دعاهای امام سجاد {{ع}} است که آنها را به دو فرزندش [[امام محمد باقر]] {{ع}} و [[زید]] املا کرده است و آنان این [[دعاها]] را در دو نسخه نوشته‌اند. |
| این رساله [[شریف]] که به منزله درسنامه [[اخلاقی]] [[انسان]] [[مؤمن]] در حوزه [[روابط فردی]] و [[اجتماعی]]، در نسبت با [[خدا]]، خویشتن و دیگر چیزهاست دربردارنده ۵۱ [[حق]] است که هرکدام از این [[حقوق]] تکالیفی را بر عهده انسان می‌نهد. این حقوق به شرح زیر فهرست می‌شود<ref>شرح نراقی، فهرست مطالب.</ref>:
| |
| ۱. [[حق خدا]]؛ ۲. [[حق نفس]]؛ ۳. [[حق زبان]]؛ ۴. [[حق گوش]]؛ ۵. [[حق چشم]]؛ ۶. [[حق پا]]؛ ۷. [[حق دست]]؛ ۸. [[حق شکم]]؛ ۹. [[حق عورت]]؛ ۱۰. [[حق نماز]]؛ ۱۱. [[حق روزه]]؛ ۱۲ و ۱۳. [[حق حج]] و [[قربانی]]؛ ۱۴. [[حق صدقه]]؛ ۱۵. [[حق حاکم]]؛ ۱۶. [[حق استاد]] و [[آموزگار]]؛ ۱۷، ۱۸؛ ۱۹ و ۲۰. [[حق مالک]]، برده، [[مولی]] و [[بنده]]؛ ۲۱. [[حق رعیت]] ([[مردم]])؛ ۲۲. [[حق شاگرد]]؛ ۲۳. [[حق همسر]]؛ ۲۴ و ۲۵. [[حق مادر و پدر]]؛ ۲۶. [[حق فرزند]]؛ ۲۷. [[حق برادر]]؛ ۲۸. [[حق احسان‌کننده]]؛ ۲۹. [[حق مؤذن]]؛ ۳۰. [[حق امام جماعت]]؛ ۳۱. [[حق همنشین]]؛ ۳۲. [[حق همسایه]]؛ ۳۳ و ۳۴. [[حق دوست]] و همراه: ۳۵. [[حق شریک]]؛ ۳۶. [[حق مال]]؛ ۳۷. [[حق طلبکار]]؛ ۳۸ و ۳۹. [[حق مدعی]] و مدعی علیه؛ ۴۰ و ۴۱. [[حق مشورت‌کننده]] و [[مشاور]]؛ ۴۲ و ۴۳. [[حق نصیحت‌خواه]] و نصیحت‌کننده؛ ۴۴. [[حق بزرگ‌سالان]]: ۴۵. [[حق خردسالان]]؛ ۴۶ و ۴۷. [[حق سائل]] و [[مسئول]]؛ ۴۸. [[حق خوشحال‌کننده]]؛ ۴۹. [[حق کسی که به تو بدی کرده]] ([[دشمن]])؛ ۵۰. [[حق هم‌کیشان]] و ۵۱. [[حق اقلیت‌های دینی]].
| |
|
| |
|
| این رساله در منابع متقدم ذکر شده است. [[شیخ صدوق]] (م ۳۸۲ ه) در دو کتاب خود "[[خصال]]" و "من لایحضره الفقیه" آن را [[نقل]] کرده است. همچنین ابن‌شعبه [[حرانی]]، از علمای [[قرن چهارم هجری]]، در [[کتاب]] [[ارزشمند]] "تحف العقول عن [[آل]] الرسول" در بخشی که به [[سخنان امام سجاد]]{{ع}} اختصاص داده این رساله را نقل کرده است<ref>بر اساس روایت تحف این حقوق بالغ بر ۵۰ حق است و در انتهای این روایت می‌خوانیم: {{متن حدیث|فَهَذِهِ خَمْسُونَ حَقّاً مُحِیطاً بِکَ لَا تَخْرُجْ مِنْهَا فِی حَالٍ مِنَ الْأَحْوَالِ یَجِبُ عَلَیْکَ رِعَایَتُهَا وَ الْعَمَلُ فِی تَأْدِیَتِهَا}}؛ این پنجاه حق برعهده تو است که در هیچ شرایطی نمی‌توانی از آنها جدا شوی (و آنها را نادیده بگیری)، رعایت این حقوق و تلاش برای ادای حق لازم است بر تو لازم است.</ref>.
| | [[صحیفه]] به القابی همانند "[[زبور]] [[آل محمد]] {{صل}}"، "[[انجیل]] [[اهل‌البیت]] {{عم}}"، "اخت القرآن"، "الدعا الکامل" و ... مشهور است<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۴۹؛ [[سیده فاطمه ترابی|ترابی، سیده فاطمه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «صحیفه سجادیه»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۳۱۲؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۳۱.</ref>. |
|
| |
|
| این رساله علاوه بر [[فارسی]] به زبان‌های گوناگون همچون مالایی، تایلندی، تاجیکی، ارمنی، [[هندی]] و صربی ترجمه شده است. تمامی این ترجمه‌ها به توسط معاونت امور بین‌الملل مجمع جهانی [[اهل‌بیت]]{{عم}} صورت گرفته است. همچنین شروح متعددی به [[زبان فارسی]] و [[عربی]] بر این رساله نگاشته شده است. از آن جمله است: آیینه [[حقوق]]: حقوق از دیدگاه [[امام سجاد]]{{ع}}، تألیف قدرت‌الله مشایخی؛ [[رساله حقوق]] امام سجاد{{ع}}، شرح [[علی محمد]] حیدری نراقی؛ حقوق [[اخلاق]] بر اساس رساله الحقوق امام سجاد{{ع}} و ۱۵۰ نکته آموزنده و سازنده اثر [[علی]] مشفق‌پور طالقانی؛ تأملات فی رساله الحقوق للامام [[علی بن الحسین]]{{ع}} اثر [[محمد]] [[تقی]] المدرسی و تفصیل الحقوق، شرح [[روایی]] علی رساله الحقوق للامام السجاد{{ع}}، تألیف محمد [[حسین]] الرمی الطبسی.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۲۶.</ref>
| | == رساله حقوق == |
| | {{اصلی|رساله حقوق}} |
| | رساله حقوق یکی از آثار امام سجاد {{ع}} است که به منزله درسنامه [[اخلاقی]] [[انسان]] [[مؤمن]] در حوزه روابط فردی و [[اجتماعی]]، در نسبت با [[خدا]]، خویشتن و دیگر چیزهاست دربردارنده ۵۱ [[حق]] است. این رساله در منابع متقدم ذکر شده است<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۲۶.</ref>. |
|
| |
|
| ==نمونه‌ای از حقوق== | | == دعای ابوحمزه ثمالی == |
| امام سجاد{{ع}} در این رساله در مورد حق [[خدا]] می‌فرماید: {{متن حدیث|فَأَمَّا حَقُّ اللَّهِ الْأَكْبَرُ فَإِنَّكَ تَعْبُدُهُ لَا تُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً...}}؛ اما حق بزرگ‌تر [[خداوند]] آن است که او را بپرستی و چیزی را [[شریک]] او قرار ندهی و اگر از روی [[اخلاص]] چنین کنی، [[خدا]] بر خود مقرر کرده کار [[دنیا]] و [[آخرت]] تو را به عهده گیرد و آنچه را [[دوست]] می‌داری برایت نگه دارد<ref>شرح نراقی، ص۲۵.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۲۷.</ref>
| | {{اصلی|دعای ابوحمزه ثمالی}} |
| | یکی دیگر از آثار امام سجاد {{ع}} دعای [[ابوحمزه ثمالی]] است که در سحرهای [[ماه رمضان]] خوانده می‌شود. از آنجا که این [[دعا]] توسط ابوحمزه ثمالی<ref>ثابت بن دینار.</ref> از اصحاب خاص [[امام سجاد]] {{ع}} [[روایت]] شده به نام او مشهور گشته است. |
|
| |
|
| ==[[دعای ابوحمزه ثمالی]]==
| | مطالب بلندی در [[دعای ابوحمزه]] وجود دارد مانند: [[معرفت الهی]]؛ تبیین راه [[سعادت]] و [[نجات]] [[انسان]]؛ [[تذکر]] احوال [[برزخ]] و [[قیامت]] و...<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص۲۲۸.</ref>. |
| این دعای [[شریف]] که در سحرهای [[ماه رمضان]] خوانده می‌شود، در [[مصباح المتهجد (کتاب)|مصباح المتهجد]] [[شیخ طوسی]] (م ۴۶۰ ه) [[نقل]] شده است. از آنجا که این [[دعا]] توسط [[ابوحمزه ثمالی]]<ref>ثابت بن دینار.</ref> از [[اصحاب خاص]] [[امام سجاد]]{{ع}} [[روایت]] شده به نام او مشهور گشته است. [[محدث]] خبیر [[شیخ عباس قمی]] (م ۱۳۵۹ ه) با آوردن این دعا در مفاتیح‌الجنان موجب [[شهرت]] و رواج آن در بین عموم گشته است. طبق نقل محدث [[قمی]] [[امام زین‌العابدین]]{{ع}} در ماه رمضان بیشتر [[شب]] را به [[نماز]] مشغول بود و چون [[سحر]] می‌شد این دعا را می‌خواند<ref>مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی.</ref>.<ref>فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله، دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۲۷.</ref>
| |
|
| |
|
| ==مضامین== | | == مناجات خمس عشر == |
| مطالب بلندی در [[دعای ابوحمزه]] وجود دارد که می‌توان برخی از آنها را در بخش‌های زیر جای داد:
| | {{اصلی|مناجات خمس عشر}} |
| # [[معرفت الهی]]: از مهم‌ترین نکات این دعا در باب معرفت الهی، این است که [[شناخت]] [[انسان]] نسبت به خدا به [[راهنمایی]] و دلالت خود او (خدا) صورت می‌گیرد. [[حضرت سجاد]]{{ع}} خطاب به [[خدای متعال]] می‌گوید: {{متن حدیث|بِكَ عَرَفْتُكَ وَ أَنْتَ دَلَلْتَنِي عَلَيْكَ وَ دَعَوْتَنِي إِلَيْكَ وَ لَوْ لَا أَنْتَ لَمْ أَدْرِ مَا أَنْتَ}}<ref>مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی.</ref>؛ «من تو را به خودت شناختم و تو مرا بر خویشتن رهنمون گشتی، و اگر تو نبودی من تو را نمی‌شناختم». [[لطف]] و [[کرم]] بی‌پایان خدا و [[عفو]] و [[بخشش]] بیکران او در مقابل [[پستی]] و خطاکاری [[بنده]]، مطلبی است که در جای جای دعا به چشم می‌خورد. در بیان امام سجاد{{ع}} خدا کسی است که کمال [[دوستی]] را در [[حق]] [[بندگان]] خویش روا می‌دارد در حالی که از آنان [[بی‌نیاز]] است: {{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي تَحَبَّبَ إِلَيَ وَ هُوَ غَنِيٌ عَنِّي}}<ref>مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی.</ref>؛ «[[ستایش]] خدای را که با من اظهار کمال [[دوستی]] فرمود با آنکه از من بی‌نیاز بود. [[خداوند]] نسبت به [[خلق]] خویش در [[حجاب]] و پرده قرار ندارد اما این [[بنده]] است که با [[کارهای ناپسند]] و نافرمانی‌ها خود را از [[شهود]] [[جمال]] [[پروردگار]] [[محروم]] می‌سازد».
| | یکی از آثار [[امام سجاد]] {{ع}} [[مناجات خمس عشر]] است. بنابر آنچه مرحوم [[شیخ عباس قمی]] [[نقل]] کرده<ref>مفاتیح‌الجنان، مناجات خمس‌عشر.</ref> [[علامه مجلسی]] در بحار فرموده است که این مناجات را در کتب بعضی [[اصحاب]] یافته و آنها گفته‌اند که آن را از امام علی‌بن الحسین {{ع}} [[روایت]] کرده‌اند<ref>بحارالانوار، ج۱۱، ص۱۴۲-۱۵۳.</ref>. این مناجات مشتمل بر پانزده مناجات است. در این مناجات‌ها امام سجاد {{ع}} با زبانی بسیار [[زیبا]] به [[راز و نیاز]] با [[خداوند]] پرداخته است<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۲۹.</ref>. |
| # [[دعا]] و درخواست: [[امام سجاد]]{{ع}} پس از [[یادآوری]] آیه‌ای از [[قرآن کریم]] که در آن [[خداوند متعال]] از بندگانش خواسته است با [[استعانت]] از [[فضل]] و [[کرم]] وی حاجاتشان را بطلبند: {{متن قرآن|وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ}}<ref>«و بخشش خداوند را درخواست کنید» سوره نساء، آیه ۳۲.</ref>. به [[راز و نیاز]] و [[مناجات]] با پروردگار می‌پردازد. [[آمرزش‌خواهی]] نسبت به خطاها و [[گناهان]] و پوزش‌طلبیدن از [[خدا]] در بین کلمات مضمونی پر رنگ و پر تکرار است: {{متن حدیث|فَأَعْطِنِي مِنْ عَفْوِكَ بِمِقْدَارِ أَمَلِي وَ لَا تُؤَاخِذْنِي بِأَسْوَإِ عَمَلِي}}<ref>مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی.</ref>؛ «تو به [[عفو]] و [[بخشش]] خود به [[قدر]] آرزویم به من [[عطا]] کن و به [[اعمال]] زشتم [[مؤاخذه]] مفرما».
| |
| # [[تبیین]] [[راه]] [[سعادت]] و [[نجات]] [[انسان]]: امام سجاد{{ع}} در قالب دعا و مطالبی که از خداوند می‌طلبد راه و رسم سعادت و طریقه نجات را به ما می‌آموزد؛ اینکه چه چیزی به سود ماست و چه کارهایی ما را به خیر و [[فلاح]] رهنمون می‌شود. با [[تأمل]] در این مسائل می‌توان راه درست را در کمال‌یابی و نیل به [[نیک‌بختی]] پیدا کرد: اشتغال به [[ذکر خدا]]، [[پناه دادن]] از [[سخط]] و [[عذاب]] خدا، [[توفیق]] [[حجّ]] [[خانه خدا]] و [[زیارت]] [[مرقد مطهر]] [[پیامبر]]{{صل}}، [[اطاعت]] [[فرامین الهی]] و مردن بر طریقه و [[سنت نبوی]] از جمله اموری است که ما را به [[سعادت دنیا]] و [[آخرت]] می‌رساند: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ اشْغَلْنَا بِذِكْرِكَ... وَ ارْزُقْنَا عَمَلًا بِطَاعَتِكَ}}<ref>مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی.</ref>؛ «خدایا ما را به یاد خود مشغول ساز... و عمل به [[طاعت]] خویش را روزی ما گردان». برخلاف [[زهدگرایی]] صوفیانه و افراطی، در [[دعای ابوحمزه]] [[امر]] [[دنیا]] نیز در کنار [[آخرت]] مورد توجه قرار دارد: {{متن حدیث|وَ اكْفِنِي مَا أَهَمَّنِي مِنْ أَمْرِ دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي}}<ref>مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی.</ref>؛ «مهمات [[امور دنیا]] و آخرتم را کفایت فرما».
| |
| # [[تذکر]] احوال [[برزخ]] و [[قیامت]]: در ضمن این مناجات‌ها [[امام]] با سوز و گدازی وصف‌ناپذیر از [[تاریکی]] [[قبر]]، تنگی لحد، سؤال [[نکیر و منکر]]، [[خروج]] از قبر، شگفتی صحنه [[محشر]] و [[نگرانی]] از [[عقوبت الهی]] [[سخن]] می‌گوید و به [[خدا]] [[پناه]] می‌برد: {{متن حدیث|أَبْكِي لِظُلْمَةِ قَبْرِي أَبْكِي لِضِيقِ لَحْدِي...}} <ref>مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی.</ref>؛ «برای تاریکی قبرم می‌گریم، برای تنگی لحدم می‌گریم.»...<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۲۸.</ref>
| |
|
| |
|
| ==[[مناجات خمس عشر]]== | | == زیارت امین‌الله == |
| بنابر آنچه مرحوم [[شیخ عباس قمی]] [[نقل]] کرده<ref>مفاتیح‌الجنان، مناجات خمس‌عشر.</ref> [[علامه مجلسی]] در بحار فرموده است که این مناجات را در کتب بعضی [[اصحاب]] یافته و آنها گفته‌اند که آن را از امام علی‌بن الحسین{{ع}} [[روایت]] کرده‌اند<ref>بحارالانوار، ج۱۱، ص۱۴۲-۱۵۳.</ref>. همان‌طور که از نام این مناجات پیداست، مشتمل بر پانزده مناجات به [[اسامی]] زیر است:
| | {{اصلی|زیارت امین‌الله}} |
| | | زیارت امین الله یکی از زیاراتی است که [[امام باقر]] {{ع}} آن را از [[امام سجاد]] {{ع}} [[روایت]] کرده است زمانی که حضرت نزد [[قبر]] [[امام علی|امیر المؤمنین]] {{ع}} بوده است. این [[زیارت]] که با {{متن حدیث|السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَمِينَ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ حُجَّتَهُ عَلَى عِبَادِه}} شروع می‌شود و هرچند مختصر است، امّا مضامینی بلند دارد و از نظر متن و محتوا و سند، از معتبرترین زیارت‌هاست<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۹۷.</ref>. |
| ۱. مناجات‌التائبین (توبه‌کنندگان)؛ ۲. مناجات‌الشّاکین (شکایت‌کنندگان از [[نفس اماره]])؛ ٣. مناجات‌الخائفین (خائفان از [[قهر]] و [[عقوبت]] خدا)؛ ۴. مناجات‌الرّاجین ([[امیدواران]])؛ ۵. مناجات‌الراغبین (رغبت کنندگان به [[فضل]] و [[بخشش خدا]])؛ ۶. مناجات‌الشّاکرین (شکرگزاران)؛ ۷. مناجات‌المطیعین لله (اطاعت‌کنندگان خدا)؛ ۸. مناجات‌المریدین (اراده‌کنندگان لقای خدا)؛ ۹. مناجات‌المحبین ([[محبان]] خدا)؛ ۱۰. مناجات المتوسلین ([[توسل]] جویندگان به [[رحمت خدا]])؛ ۱۱. مناجات المفتقرین ([[فقیران]] [[احسان خدا]]): ۱۲ مناجات‌العارفین ([[عارفان]])؛ ۱۳. مناجات‌الذاکرین (ذاکران)، ۱۴. مناجات‌المعتصمین (چنگ‌زنندگان به ریسمان خدا): ۱۵. مناجات‌الزاهدین (زاهدان و بی‌رغبتان به دنیا).
| |
| | |
| شرح‌های متعددی بر این مناجات‌ها نگاشته شده که برخی از آنها عبارتند از: ۱. [[شرح مناجات خمس عشر (کتاب)|شرح مناجات خمس عشر]]، [[عبدالعلی بزرگی]] در [[قرن سیزدهم]]؛ ۲. [[مناجات عارفان (کتاب)|مناجات عارفان]]، [[حسین انصاریان]] که در بخش دوم به ترجمه منظوم این مناجات پرداخته است؛ ۳. [[بلاغت و عارفان در مناجات خمسه عشر امام سجاد (کتاب)|بلاغت و عارفان در مناجات خمسه عشر امام سجاد]]{{ع}}، [[علی شمس فاتری]] و [[یوسف رسولی]].
| |
| | |
| در این مناجات‌ها امام سجاد{{ع}} با زبانی بسیار [[زیبا]] و با عباراتی در اوج [[بلاغت]] و [[فصاحت]] به [[راز و نیاز]] با [[خداوند]] پرداخته و طی آن درخواست‌های بنده‌ای را بیان کرده که از آبشخور [[محبت]] [[پروردگار]] [[سیراب]] شده و [[شوق]] لقای او را دارد ولی به ناچار مدتی را باید در تک‌وتای [[دنیا]] بگذراند. محور اصلی این [[راز]] گفتن‌ها و نیاز خواستن‌ها همان وصال [[محبوب]] و رضای [[معبود]] است و هر آنچه که [[بنده]] سالک ذکرک را از یاد و [[طاعت]] او مشغول بدارد [[گناه]] شمرده است: {{متن حدیث|وَ أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ لَذَّةٍ بِغَيْرِ ذِكْرِكَ وَ مِنْ كُلِّ رَاحَةٍ بِغَيْرِ أُنْسِكَ وَ مِنْ كُلِّ سُرُورٍ بِغَيْرِ قُرْبِكَ وَ مِنْ كُلِّ شُغُلٍ بِغَيْرِ طَاعَتِكَ}}<ref>بحارالانوار، ج۱۱، ص۱۴۲-۱۵۳.</ref>؛ «بارالها از هر لذتی به غیر یاد تو و از هر آسایشی به غیر اُنس تو، و از هر [[شادمانی]] به غیر [[قرب]] تو، و از هر مشغولیتی به غیر طاعت تو [[آمرزش]] می‌طلبم».<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۲۹.</ref>
| |
| | |
| ==[[زیارت امین‌الله]]==
| |
| مرحوم [[شیخ عباس قمی]] این [[زیارت]] را در نهایت اعتبار می‌داند<ref>مفاتیح‌الجنان، زیارت مطلقه امیرالمؤمنین{{ع}}.</ref>. همو از [[علامه مجلسی]] [[نقل]] می‌کند که این زیارت از جهت متن و [[سند]] [[بهترین]] زیارت‌هاست که باید در روضه‌های [[مقدس]] و در جوار [[مرقد]] [[ائمه]]{{عم}} بر آن مواظبت شود<ref>مفاتیح‌الجنان، زیارت مطلقه امیرالمؤمنین{{ع}}.</ref>.
| |
| | |
| زیارت امین‌الله با [[سلام]] به [[امیرالمؤمنین]] آغاز و در ضمن آن گوشه‌ای از [[فضائل]] و فداکاری‌های آن [[حضرت]] در جهت اعتلای [[دین]] بیان می‌شود: {{متن حدیث|أَشْهَدُ أَنَّكَ جَاهَدْتَ فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَ عَمِلْتَ بِكِتَابِهِ، وَ اتَّبَعْتَ سُنَنَ نَبِيِّهِ{{صل}}}} <ref>مفاتیح‌الجنان، زیارت مطلقه امیرالمؤمنین{{ع}}.</ref>؛ «[[گواهی]] می‌دهم که تو در [[راه خدا]] [[جهاد]] کردی و [[حق]] جهاد در [[دین خدا]] را به جا آوردی و دستورهای [[کتاب خدا]] را به کار بستی و سنت‌های رسولش -[[درود]] [[خدا]] بر او و خاندانش - را [[پیروی]] کردی».
| |
| | |
| پس از آن [[امام سجاد]]{{ع}} به [[مناجات]] با [[خدای بزرگ]] می‌پردازد و درخواست‌های خویش را از وی می‌طلبد. این درخواست‌ها الگویی از [[انسان]] مطلوب و کمال‌یافته از نظر [[اسلام]] را ترسیم می‌نماید. [[اطمینان]] به [[تقدیر الهی]]، [[رضایت]] به قضای [[حق]]، [[اشتیاق]] و [[حرص]] به [[یاد خدا]] و [[دعا]]، [[محبت]] [[اولیای الهی]]، [[محبوبیت]] در نزد [[اهل]] [[زمین]] و [[آسمان]]، [[شکیبایی]] در هنگام [[نزول بلا]]، [[شکر]] نعمات [[خدا]]، اشتیاق به لقای [[خداوند]]، توشه‌گیری از [[تقوا]]، [[تبعیت]] از [[سنت‌ها]] و [[آداب]] [[زندگی]] اولیای [[معصوم]] [[الهی]] و دوری از [[اخلاق]] [[دشمنان خدا]] و سرانجام پرداختن به [[حمد]] و ثنای خدا به جای اشتغال به امور غفلت‌زای [[دنیوی]] چیزهایی هستند که امام سجاد{{ع}} از خدای بزرگ می‌طلبد.
| |
| این مناجات‌ها با ذکر اوصاف [[حمیده]] خداوند در [[بخشش]] [[بندگان]] و انعام و [[احسان]] به آنان ادامه پیدا می‌کند و در پایان [[حضرت]] از خدای خویش به حق [[خمسه طیبه]] برآورده شدن حاجاتش را می‌طلبد<ref>مفاتیح‌الجنان، زیارت مطلقه امیرالمؤمنین{{ع}}.</ref>. در بخشی از این [[زیارت]] می‌خوانیم: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنَّ قُلُوبَ الْمُخْبِتِينَ إِلَيْكَ وَالِهَةٌ وَ سُبُلَ الرَّاغِبِينَ إِلَيْكَ شَارِعَةٌ وَ أَعْلَامَ الْقَاصِدِينَ إِلَيْكَ وَاضِحَةٌ}}<ref>مفاتیح‌الجنان، زیارت مطلقه امیرالمؤمنین{{ع}}.</ref>؛ «بار خدایا دل‌های خاشعان و خداترسان در تو واله و حیران است و راه‌های مشتاقانت به جانب تو باز است و نشانه‌های آنان که آهنگ تو را دارند روشن و واضح است».<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۳۰.</ref>
| |
| | |
| ==[[خطبه امام سجاد در شام]]==
| |
| وقتی کاروان اسرای [[کربلا]] وارد شام شد [[اهل‌بیت]] را به [[زندان]] بردند. [[یزید]] [[امام زین‌العابدین]]{{ع}} را به [[مسجد]] فرا خواند و خطیبی را‌طلبیده و به بالای [[منبر]] فرستاد. آن [[خطیب]] به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} و [[امام حسین]]{{ع}} بسیار [[ناسزا]] گفت و در مقابل [[معاویه]] و یزید را [[مدح]] بسیار کرد. امام سجاد{{ع}} ندا کرد و فرمود: «ای خطیب! برای [[خشنودی]] مخلوق خدا را به [[خشم]] آوردی؛ جای خود را در [[جهنم]] مهیا بدان». پس از آن [[حضرت]] از [[یزید]] رخصت‌طلبید که بالای [[منبر]] رود و مطالبی بیان کند که موجب [[خشنودی]] [[خداوند]] و [[اجر]] حاضران گردد. با [[اصرار]] حاضران یزید اجازه داد و [[امام]] شروع به [[سخنرانی]] کرد.
| |
| آن حضرت پس از [[حمد]] و [[ثنای الهی]] و [[درود]] و [[صلوات بر پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]] او{{عم}} خطبه‌ای در نهایت [[فصاحت]] و [[بلاغت]] ادا کرد که باعث سرازیر شدن [[اشک]] از چشم‌های حاضران می‌شد<ref>جلاءالعیون، ص۷۳۹؛ منتهی‌الآمال، ص۷۷۴.</ref>.
| |
| | |
| در واقع این سخنرانی در آن فضای تاریک، جرقه [[روشنگری]] در مورد [[قیام امام حسین]]{{ع}} و پرده‌برداری از ماهیت [[زشت]] [[حکومت اموی]] بود. به [[گواهی]] [[تاریخ]] پس از [[سخنان امام]] یکی از [[دانشمندان]] [[یهود]] که در مجلس حاضر بود در مورد [[امام سجاد]]{{ع}} [[پرسش]] کرد و یزید او را معرفی نمود. پس از آنکه معلوم شد [[جوان]] سخنران نوه [[پیامبر اسلام]] است، آن عالم [[یهودی]] به شدت بر یزید [[اعتراض]] کرد تا جایی که یزید [[دستور]] داد او را با توهین و ضرب و شتم از مجلس بیرون کنند<ref>جلاءالعیون، ص۷۴۱ و ۷۴۲.</ref>.
| |
| در این سخنرانی حضرت به معرفی [[پدران]] گرامی‌اش و ذکر [[فضایل]] آنها می‌پردازد تا جایی که یزید از [[شورش]] [[مردم]] به [[هراس]] می‌افتد و به [[مؤذن]] خویش دستور می‌دهد که با گفتن [[اذان]] [[کلام امام]] را [[قطع]] کند<ref>جلاءالعیون، ص۷۳۹-۷۴۱.</ref>.
| |
| [[خطبه امام]] این‌گونه آغاز می‌شود: «ای مردم خداوند به ما شش [[خصلت]] [[عطا]] فرموده و ما را به هفت ویژگی بر دیگران [[فضیلت]] بخشیده است. به ما [[علم]]، [[بردباری]]، [[سخاوت]]، فصاحت، [[شجاعت]] و [[محبت]] در [[قلوب]] [[مؤمنین]] را ارزانی داشت. اوست که ما را بر دیگران [[برتری]] داد به اینکه [[پیامبر]] بزرگ [[اسلام]] [[محمد]]{{صل}} و [[صدّیق]] ([[امام علی]]{{ع}} و طیّار ([[جعفر طیار]] [[برادر]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} و [[شیر خدا]] و شیر رسولش ([[حمزه]]) و دو [[سبط]] این [[امت]] ([[امام حسن]] و [[حسین]]{{عم}} از ما هستند»<ref>جلاءالعیون، ص۷۴۰.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۳۰.</ref>
| |
| | |
| ==[[مسند امام سجاد]]{{ع}}==
| |
| در دهه‌های اخیر به [[همت]] پژوهشگر توانا [[مرحوم علامه]] شیخ [[عزیزالله عطاردی]] مجموعه [[سخنان امام سجاد]]{{ع}} در قالب یک اثر دو جلدی تحت عنوان "مُسند الامام السجاد{{ع}}" به [[زیور]] طبع آراسته شده است. [[نصوص]] مربوط به [[امامت]] آن [[حضرت]]، [[سیرت]] و [[فضائل]]، احوال و جریانات [[زندگی]] ایشان، [[اصحاب]] و [[یاران]] و [[معارف]] رسیده از ایشان در زمینه‌های گوناگون مثل [[تفسیر قرآن]] و [[ادعیه]] مختلف از جمله مطالب این مجموعه است که نظر به اهمیت این اثر آن را در خاتمه مقاله اضافه کردیم.
| |
| در باب [[علم]]، آن حضرت فرموده است: {{متن حدیث|إِنَّ أَفْضَلَ الْأَعْمَالِ مَا عُمِلَ بِالسُّنَّةِ وَ إِنْ قَلَّ}}<ref>مسند الامام السجاد{{ع}}، ج۱، ص۱۹۴.</ref>؛ «[[برترین اعمال]]، کاری است که مطابق با [[سنت]] ([[نبوی]]) باشد حتی اگر اندک باشد».<ref>تاریخ چهارده معصوم{{عم}} (جلاءالعیون)، محمدباقر مجلسی، انتشارات سرور، ۱۳۷۳، چاپ اول؛ تحف‌العقول عن آل الرسول، ابن‌شعبه حرّانی، مترجم و مصحح: آیت‌الله کمره‌ای، علی‌اکبر غفاری، انتشارات کتابچی، ۱۳۷۳، چاپ پنجم؛ رساله حقوق امام سجاد{{ع}} (شرح نراقی)، علی‌محمد حیدری نراقی، انتشارات مهدی نراقی، ۱۳۹۰، چاپ بیست و هشتم؛ مسند الإمام السجاد{{ع}}، عزیزالله العطاردی، الجزء الاول، انتشارات عطارد، ۱۳۷۹، چاپ اول؛ مفاتیح‌الجنان، عباس قمی.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۳۱.</ref>
| |
|
| |
|
| == جستارهای وابسته == | | == جستارهای وابسته == |
| | {{مدخل وابسته}} |
| | * [[امام سجاد]] |
| | {{پایان مدخل وابسته}} |
|
| |
|
| ==منابع== | | == منابع == |
| | {{منابع}} |
| # [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | | # [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] |
| | # [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[سیده فاطمه ترابی|ترابی، سیده فاطمه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «صحیفه سجادیه»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] |
| | # [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] |
| | # [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']] |
| | # [[پرونده:1379218.jpg|22px]] [[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|'''مکارم اخلاق در صحیفه''']] |
| | {{پایان منابع}} |
|
| |
|
| ==پانویس== | | == پانویس == |
| {{پانویس2}} | | {{پانویس}} |
|
| |
|
| | [[رده:امام سجاد]] |
| [[رده:آثار امام سجاد]] | | [[رده:آثار امام سجاد]] |
| [[رده:مدخل]]
| |
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام سجاد است. آثار امام سجاد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آثار امام سجاد در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط ندارد
